واضح آرشیو وب فارسی:راسخون:
تكریم یا توهین؟!منزلت زن در اندیشه اسلامی و فمینیستی نويسنده:سید ابراهیم حسینی منبع:مجله پرسمان ?برخی اشخاص با استناد به آیه 223 سوره بقره كه میفرماید: «زنان شما، كشتزار و محل بذرافشانی شما هستند، پس هر زمان كه بخواهید میتوانید با آنها آمیزش كنید و سعی نمایید از این فرصت بهره گرفته، با پرورش فرزندان صالح، اثر نیكی برای خود، از پیش بفرستید و از خدا بپرهیزید و بدانید كه او را ملاقات خواهید كرد و به مؤمنان بشارت ده!»، سوء برداشت نموده، این شبهه را القاء میكنند كه اسلام منزلت و حقوق زنان را نادیده انگاشته است؛ زیرا تعبیر از زنان به «كشتزار»، به معنی سلب اراده از زنان و نادیده گرفتن انسانیت آنان در روابط زناشویی است. لطفاً در مورد تفسیر این آیه و رفع شبهه توضیح دهید.برای فهم صحیح آیات و پرهیز از تفسیر به رأی، باید ضوابطی را رعایت كرد وگرنه استنباط غیرضابطهمند، در حقیقت غیرواقعبینانه و غیرقابل استناد به قرآن است و سرّ احتیاج به كارشناس معارف قرآنی و اسلامی و بیاعتباری نظریه غیركارشناسان، همین برخورداری از قدرت استنباط ضابطهمند است.به هر صورت، از جمله ضوابط تفسیر قرآن، دانستن شأن نزول، آیات قبل و بعد آیه مورد تفسیر و فهم ارتباط و تناسب بین این مجموعه آیات و نیز در نظر داشتن سایر آیات قرآن است. زیرا آیات قرآن در مجموع كتاب هدایت الهی است كه برخی از آن آیات، برخی دیگر را تفسیر میكند.با توجه به شأن نزول آیه و تناسب این آیه با آیات قبل و بعد، روشن میشود كه این آیات در جهت تنظیم روابط زناشویی و بیان جایگاه رفیع نهاد خانواده، نكاتی را گوشزد نموده، بر خلاف پندار یا القای برخی افراد، زنان را تكریم نموده، از آن كه مردان به آنان به دیده وسیله اطفاء شهوت بنگرند، نكوهش كرده است. مناسب است ضمن تفسیر آیه، به جایگاه نهاد خانواده در اسلام و غرب و جنبشهای فمینیستی طرفدار زن اشاره نموده، با یادآوری جایگاه زن در جاهلیت و ادیان دیگر، فضای نزول این آیات را بشناسیم. خانواده از دیدگاه اسلام از نظر اسلام، زناشویی یك نظم اجتماعی است كه مانع روابط نامنظم و بیقاعده اجتماعی (روابط بیقاعده و آزاد دو جنس) و پیامدهای ناپسند آن، مانند فرزندان حرامزاده و شیوع پیامدهای جنسی و مشكلات دیگر اجتماعی میشود.در اسلام، زناشویی عملی عبادتگونه و مقدس به شمار آمده است و بنابر حدیث پیامبر اكرم صلیاللهعلیهوآله كه میفرماید: «من تزوّج احرز نصف دینه»،1 ازدواج میتواند نصف ایمان جوان را از دستبرد شیطان حفظ كند و هدف از آن، حفظ نسل، انتقال تجربه، پرورش روحی و فكری فرزندان، انتقال فرهنگ و زبان، ایجاد آرامش روانی و هدایت غریزه و نیاز جنسی است.2 تفسیر آیهدرآیه شریفه 223 سوره بقره چند نكته آمده است: 1. تشبیه زنان به مزرعه. 2. جواز استمتاع از آنان در هر زمان یا به هر صورت یا در هر مكان (بنا بر اختلاف تفاسیر). 3. هدفآمیزش (پرورش فرزندان صالح و نیك)؛ «قدموا لانفسكم». 4. توجه به دستورات خداوند و تجاوز نكردن از حدود و قوانین شرعی؛ حتی در روابط زناشویی.تشبیه زنان به مزرعه، ممكن است برای برخی سنگین آید كه چرا اسلام درباره نیمی از نوع بشر، چنین تعبیری كرده است؛ در حالی كه نكته باریكی در این تشبیه نهفته است و در حقیقت قرآن كریم میخواهد با این بیان، ضرورت وجود زن در اجتماع انسانی را مجسم كند و بگوید كه زن یك وسیله ارضای شهوت نیست؛ بلكه وسیلهای برای حفظ حیات نوع بشر است و همان طور كه انسان برای ادامه زندگی به تغذیه نیاز دارد و بدون كشت و زرع، مواد غذایی حیات او تأمین نمیشود، برای ادامه زندگی نوع خود نیز نیازمند به وجود زن است.3علامه طباطبایی در این باره میگوید: «حاصل معنای آیه این است كه موقعیت زنان در جامعه انسانی، همانند زراعتی است كه آدمی برای تحصیل غذایی كه مایه حفظ زندگانی و بقای آن است و نیز برای ابقای تخم بدان احتیاج دارد. همچنین جامعه انسانی برای دوام نوع و بقای نسل، محتاج به زنان است؛ زیرا خداوند متعال تكوین انسان و مصور شدن او را به این صورت در طبیعت رحم قرار داده و طبیعت مردان را كه جزئی از آن ماده اصلی در ایشان است، مایل به زنان فرموده و میان مردان و زنان دوستی و مهربانی برقرار كرده است».4 به این واقعیت، نه تنها مفسران مسلمان، بلكه فلاسفه غرب نیز اعتراف كردهاند.ویل دورانت در كتاب لذات فلسفه مینویسد: «در نوع انسان، عمل توالد در جسم زن است و عمل مرد تبعی و سطحی است و حتمی و ناگزیرنیست. طبیعت و آزمایشگاهها هر دو زاید بودن مرد را به طور قطع نشان دادهاند. این یك حقیقت تلخ است كه در انواع حیوان، اصل و اساس، ماده است و نر، فرع و تابع است. در نمایش بزرگ توالد كه محور حیات است، عمل نر حقیر است و فقط سیاهی لشكر است. در بحران وضع حمل، مرد با دستپاچگی از روی حیرت در كنار زن میایستد و سرانجام به حقارت و غیرضروری بودن هستی خود در پهنه رشد نوع، پی میبرد. در این لحظه است كه میفهمد زن از او به نوع نزدیكتر و وابستهتر است و جریان عظیم حیات در وجود زن است و به تدریج در مییابد كه چرا اقوام ابتدایی و ادیان بزرگ سامری، او را میپرستیدند».5حاصل آن كه از تشبیه زن به مزرعه، چند نكته مهم فهمیده میشود: 1. از تعبیر حرث، فهمیده میشود كه ارتباط مردان با زنان در اشباع غریزه منحصر نیست؛ بلكه ارتباط تنگاتنگ زمینه و محصول عمل را دارد و همان گونه كه دنیا مقدمه آخرت است، زنان نیز به نوع بشر بقا میدهند و آخرت انسان و فرزندان، با زنان سامان مییابد؛ هم چنان كه این نكته، از ذیل آیه «قدموا لانفسكم» فهمیده میشود 2. انتخاب همسر مناسب، همچون انتخاب مزرعه مناسب است و انتخاب بذر نیز شرط تولید بهتر است. 3. بذر و زمین، هر دو در تولید، نقش مهمی دارند و زن و مرد، هر دو در نسل آینده نقش دارند. 4. هدف از آمیزش، نباید صرفاً اطفای شهوات و مسائل حیوانی باشد؛ بلكه هدف اصلی، باید تربیت فرزندانی شایسته ذخیره روز قیامت باشد تا آن كار نیز رنگ الهی گیرد. 5. زن نه كالاست و نه منشأ تاریكی؛ بلكه او بنیانگذار آبادیها و سرمایهگذار تاریخ و فرستنده هدایای اخروی است.7این آیه، پندار آنان كه زن را تنها بازیچه و وسیله هوسبازی میدانند، باطل كرده است و ارزش واقعی زن را در درجه اول، حفظ نسل، انتقال تجربه و پرورش فكری و روحی فرزندان دانسته است.بخش دوم آیه نیز جواز مطلق استمتاع را از همسر میفهماند؛ بر خلاف برخی ادیان كه قیدهایی را برای این امر قرار داده بودند؛ چرا كه اگر «انّی» در آیه، زمانی باشد، توسعه زمانی مسئله آمیزش جنسی را بیان میكند؛ یعنی در هر ساعتی از شب و روز مجاز هستید و اگر مكانی باشد، توسعه در مكان را میفهماند؛ یعنی در هر مكان كه خواستید در آیید.8این احتمال نیز وجود دارد كه اشاره به هر دو جنبه داشته باشد و به این ترتیب، دو همسر میتوانند هر گونه و در هر زمان و مكان، از لذت جنسی بهره بگیرند.شاید این پرسش به ذهن خطور كند كه چرا در این مسئله، مخاطب مردان هستند و زنان چنین خطابی ندارند و تابع هوسهای مردان قرار گرفتهاند؟ پاسخ، باتوجه به دو نكته زیر روشن میشود: 1. باتوجه به شأن نزول آیه كه در مورد استمتاع مرد از زن و نفی برخی قیدهایی است كه بعضی ادیان گذاشته بودند،9 مخاطب بودن مردان بدیهی است و از این خطاب، تحت اراده مرد بودن زن و بهره جستن زن به هنگام آمیزش، فهمیده نمیشود. 2. اساساً قرآن كریم به خاطر حفظ حیا و عفت زن، چنین خطابهایی را به زنان نمیكند؛ همچنان كه برای مردها پاداش حورالعین ذكر شده، اما برای زنان، چنین پاداشی به صراحت نیامده است و از این مطلب، وجود نداشتن چنین پاداشی برای زنان استنباط نمیشود. البته روشن است كه استمتاع مرد از زن، یك جانبه نیست و مانند غذا خوردن نیست؛ بلكه طبیعت این عمل طوری است كه زن و مرد، هر دو از یكدیگر بهرهمند شده، نیاز غریزی خود را اشباع میكنند. حاصل آن كه با توجه به صدر و ذیل آیه كه زن به عنوان مزرعه و هدف آمیزش و روابط زناشویی، تربیت فرزند صالح دانسته شده، معلوم میشود كه اسلام زن را به عنوان طفیلی ندانسته و انسانیت را در روابط زناشویی و آمیزش، ملاك قرار داده است و زن را اساس خلقت به شمار آورده است و برخلاف عقیده برخی كه هدف از روابط زناشویی و آمیزش را ارضای غریزه جنسی - همانند حیوانات - پنداشته، برای زن ارزشی جز كالا قائل نیستند و از او استفاده ابزاری - برای تبلیغات - میكنند، هدف اسلام چنین نیست. پینوشت1. شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج 3، ص 383.2. سید محمد خامنهای، زن و خانواده در اسلام، ص 96.3. آیةالله مكارم شیرازی و دیگران، تفسیر نمونه، دارالكتب الاسلامیه، ج 2، ص 96.4. علامه طباطبایی، المیزان، ج 2، دفتر نشر اسلامی، ص 212.5. ویل دورانت، لذات فلسفه، ترجمه عباس زریاب، نشر اندیشه، ص 193.6. ر.ك: محسن قرائتی، تفسیر نور، سوره بقره، آیه 223.7. سید علیاكبر قرشی، قاموس قرآن، مدخل «انّی».8. طبرسی، مجمعالبیان، ج 1، منشورات دار مكتبة الحیاة، ص 215.
#دین و اندیشه#
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: راسخون]
[مشاهده در: www.rasekhoon.net]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 276]