محبوبترینها
قیمت انواع دستگاه تصفیه آب خانگی در ایران
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان می‌شوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
دلایل زنگ زدن فلزات و روش های جلوگیری از آن
خرید بلیط چارتر هواپیمایی ماهان _ ماهان گشت
سیگنال در ترید چیست؟ بررسی انواع سیگنال در ترید
بهترین هدیه تولد برای متولدین زمستان: هدیه‌های کاربردی برای روزهای سرد
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1831832603
معرّفی و نقد روش ایزوتسو در کتاب مفاهیم اخلاقی ـ دینی در قرآن مجید - بخش دوم و پایانی اعتقاد به یکپارچگی و اخلاقی بودن مباحث قرآن و پیروی از آن
واضح آرشیو وب فارسی:فارس: معرّفی و نقد روش ایزوتسو در کتاب مفاهیم اخلاقی ـ دینی در قرآن مجید - بخش دوم و پایانیاعتقاد به یکپارچگی و اخلاقی بودن مباحث قرآن و پیروی از آن
ایزوتسو بی‌طرفانه به ارائه مفاهیم اخلاقی ـ دینی در قرآن پرداخته است و در ارائه نظام مفاهیم اخلاقی ـ دینی در قرآن توفیق فراوان یافته است.
4ـ2) ارائه نظریّه‌‌های جدید ایزوتسو برخلاف ایگناتس گلدزیهر که جهل را در مقابل علم قرار می‌دهد، جهل را در تقابل با حلم می‌داند. از دیدگاه او حلم، کشف جدید اسلام نیست، بلکه در جاهلیّت نیز وجود داشت و از فضایل محترم و معتبر به شمار می‌رفت. او حتّی معتقد است که جاهلیّت ربطی به نادانی نداشت و دوره پویایی را نیز برای جاهلیّت در کتاب خود ذکر کرده است (ر.ک؛ ربیعی آستانه، 1380: 123و 124؛ نیز ر.ک؛ محقّق داماد، 1380: 37). او همچنین با تلفیق دو نظریّه وایسگربر و ساپیر به ارائه نظریّه‌‌ای می‌پردازد که از ویژگی‌های بهتری برخوردار است. 4ـ3) ارجاع فراوان به آیات قرآن او برای تبیین مطالب خود بسیار به آیات قرآن ارجاع می‌دهد تا نشان دهد همه مطالب از خود قرآن گرفته شده است و وی در آنها دخل و تصرّفی نداشته است. برای مثال، به منظور بیان ویژگی‌ها و نمونه‌های خضوع در قرآن، به آیات بسیاری ارجاع می‌دهد و در نهایت، به این ویژگی‌ها و نمونه‌ها دست می‌یابد: 1ـ مهربانی و شفقت نسبت به بیچارگان و مستضعفان. 2ـ فروتنی و مهربانی نسبت به پدر و مادر. 3ـ تنها شخص مجرم مشمول اجرای عدالت و خونخواهی قرار می‌گیرد. البتّه برای خانواده مقتول شایسته است که خون‌بها بگیرد و واقعه را با صلح و آشتی خاتمه دهد و نیز حقّ انتقام از شخص سلب شده است و در دست خداوند گذاشته شده است. 4ـ اسلام اصل حلم را به عنوان نقطه مرکزی نظام اخلاقی خود برگزیده است. 5ـ تواضع و فروتنی دو جنبه دارد: اجتماعی و معنوی. همچنین از مهم‌ترین موارد در زمینه جنبه روحی و معنوی تواضع، همان توکّل مطلق به خداوند است (ر.ک؛ ایزوتسو، 1378، الف: 107ـ147). او همچنین در فصل «اسلامی شدن فضیلت‌های کهن عرب»، به آیاتی در این زمینه اشاره می‌کند و ضمن بررسی آیات، به سه فضیلت که از دستاوردهای اسلام است، دست می‌یابد که عبارتند از: خداوند به عنوان حق، وحی به عنوان حق و اسلام به عنوان حق (ر.ک؛ همان: 149ـ214). 4ـ4) پرهیز از شتابزدگی و توجّه به جنبه‌های مختلف او معتقد است که نباید در فهم واژه‌های اخلاقی قرآن عجله کرد و باید آیات را در کنار هم سنجید و تمام موارد استعمال واژه‌ها را مورد بررسی قرار داد، همان‌گونه که علاّمه طباطبائی نیز معتقد به تفسیر قرآن به قرآن بود (ر.ک؛ محقّق داماد، 1380: 37). بنابراین، او در این کتاب بدین روش عمل کرده است. البتّه او از راه‌های دیگری نیز در فهم معانی کلمات بهره برده است؛ مانند رجوع به شعر جاهلی، فرهنگ جاهلی، کتب لغت، تفاسیر و ... که نشان می‌دهد به زمینه‌مندی و توجّه به سبک و سیاق اعتقاد دارد، نه به متن محض (ر.ک؛ خرّمشاهی، 1380، ب: 8). هدف ایزوتسو، تحلیل زمینه و بستر کلام یا سیاق متن بوده است. بر همین اساس، وی در بررسی مفاهیم قرآنی با توجّه به ویژگی‌های متنی و محیطی، ساخت معنایی واژه‌های قرآن را تجزیه و تحلیل کرده است (ر.ک؛ ایازی و پورافخم، 1393: 13و 14). همچنین، او به روابط معنایی همنشینی، جانشینی و تقابل توجّه جدّی داشته است. از این رو، در سراسر کتاب، با این رویکرد، مفاهیم اخلاقی را مورد بررسی قرار می‌دهد. 4ـ5) اعتقاد به یکپارچگی و اخلاقی بودن مباحث قرآن و پیروی از آن از نظر ایزوتسو، دین شامل مجموعه روابط اخلاقی بین انسان با خداست. روابط خوب، ثواب و کارهای بد، عقاب دارد. آن عقاب جزء اخلاقیّات محسوب می‌شود؛ یعنی مبحث وضو، روزه، نماز از فقه خارج و وارد اخلاقیّات می‌شود. این حرف را غزّالی با تعبیر دیگری در احیاء علوم الدّین می‌گوید: «فقه علم دنیا است؛ یعنی متعلّق به زندگی دنیوی مردم است. فقها عالمان دنیوی‌اَند و برای زندگی دنیوی مردم چاره‌اندیشی می‌کنند. فقه علم خاکی است. این همین تقسیم‌بندی است» (محقّق داماد، 1380: 37). او می‌گوید: «در قرآن یک مشت احکام اخلاقی، یک مشت احکام فقهی و یک مشت قصص نداریم. اینها همه یکپارچه هستند. قصص معنای اخلاقی دارند. حتّی احکام فقهی هم همین طور هستند؛ یعنی ایشان معتقد است که اخلاقیّات قرآن همان دین اسلام است» (خرّمشاهی، 1380، ب: 8). بنابراین، او با این اعتقاد به مباحث قرآن می‌نگرد و مفاهیم اخلاقی را استخراج می‌نماید. 4ـ6) اعتقاد به نسبیّت در اخلاق و پیروی از آن بر اساس آنچه در دیباچه کتاب نقل کرده، دیدگاه کلّی ایزوتسو اعتقاد به وجود قوانین کلّی اخلاقی در عین اعتقاد به تکثّر نظام‌های اخلاقی است. ریشه این اعتقاد در باور به تکثّر نظام‌های فرهنگی است. او معتقد به نسبیّت در اخلاق است. او برای همه نظام‌های اخلاقی به یک اندازه حقّ وجود قائل است و هیچ یک را بر دیگری برتر نمی‌داند و به نوعی، همزیستی میان نظام‌های مختلف اعتقاد دارد (ر.ک؛ معصومی همدانی، 1361: 26ـ43 و ایزوتسو، 1378، الف: بیست و دو و بیست و سه). درباره نسبی بودن اخلاق دو معنا وجود دارد: 1ـ اصل ارزشی و ضدّارزشی ثابت وجود ندارد و خوبی و بدی به پسند یا اکراه فرد یا جامعه وابسته است. 2ـ رفتارهای اخلاقی با توجّه به موقعیّت‌ها و تغییر عنوان‌ها، دگرگون می‌شوند. نسبیّت به معنای دوم قابل پذیرش است که نظر ایزوتسو نیز همین است (ر.ک؛ ایازی و پورافخم، 1393: 17و 18) که بر اساس آن، به بررسی مفاهیم اخلاقی می‌پردازد. 4ـ7) پیروی از سیر منطقی در ارائه مفاهیم او از روش سمانتیکی در مطالعات اسلامی بهره برده است که مراحل آن در فهم معانی عبارت است از: 1ـ فهم ابتدایی از معنای کلمه. 2ـ پیدا کردن کلمات کلیدی در متن. 3ـ پیدا کردن شبکه تصوّری یا مجموعه کلّی. 4ـ تشخیص زمان ورود کلمه به متن. 5ـ شناخت فرایند انتقال معنا از جهان‌بینی قدیم به دوره جدید. 6ـ تفکیک معنای «پایه اساسی» از معنای «نسبی». 7ـ چگونگی ساخته شدن میدان‌های معناشناختی و شناخت کلمه کانونی. 8ـ یافتن ساخته‌ای فرازبانی (ر.ک؛ عدالت‌نژاد، 1382: 99ـ113). در کتاب خدا و انسان در قرآن، وی این روش خود را در معناشناسی قرآن به تفصیل و همراه با مثال‌های فراوان تبیین کرده است (ر.ک؛ ایزوتسو، 1374: 1ـ37). برای مثال، در بیان مفهوم «کفر»، با رویکرد فوق به ارائه مباحث می‌پردازد (ر.ک؛ ایزوتسو، 1378، الف: 239ـ359). 4ـ8) اعتقاد به نسبیّت زبانی و متن‌گرایی و پیروی از آنها نظر ایزوتسو درباره زبان دارای دو جنبه است: یکی اعتقاد او به نسبیّت در زبان و دیگر اعتقاد او به اینکه معنای واژه‌ها فقط با توجّه به متنی که در آن به کار رفته‌اند، معلوم می‌شود (ر.ک؛ معصومی همدانی، 1361: 26ـ43 و ایزوتسو، 1378، الف: بیست و نه). درباره اعتقاد اوّل باید گفت: «زبان تا حدودی مقولات فرهنگی و اجتماعی را در خود منعکس می‌کند» (لطفی، 1393: 44)، نه به صورت کلّی، البتّه ایزوتسو خود را دربست به دست این نظریّه نسپرده است، بلکه در موارد بسیاری به حُکم عقل سلیم و فهم متعارف، ناگزیر برای روشن کردن معنای واژه‌ای، به تحلیل اوضاع و احوال اجتماعی و نیز بررسی اسناد و مدارک تاریخی پرداخته است، تا آنجا که حتّی بر آراء و نظریّه‌‌های دیگران تکیه کرده است و مهم‌تر از آن، سعی کرده است مفاهیم اخلاقی ـ دینی قرآن را به زبانی دیگر و به یاری مقولات آن زبان، تفسیر، تعبیر و ترجمه کند (ر.ک؛ معصومی همدانی، 1361: 26ـ43 و ر.ک؛ ایزوتسو، 1378، الف: سی‌وپنج و سی‌وشش). برای مثال، در تبیین مفاهیم خوب و بد بدین شیوه عمل کرده است (ر.ک؛ ایزوتسو، 1378، الف: 413ـ515). درباره اعتقاد دوم باید گفت هرچند در برخی موارد می‌توان از این طریق به معنی دقیق‌تری رسید که او در تبیین مفهوم نفاق دینی بدین شیوه عمل کرده است (ر.ک؛ همان: 361ـ372)، ولی در بسیاری از موارد که ما از اوضاع و احوال زبان مبدأ آگاهی نداریم، کارایی ندارد. بنابراین، این اعتقاد می‌تواند به عنوان یک امتیاز در شناخت برخی واژه‌ها باشد که می‌توان در بسیاری موارد در قرآن برای شناخت واژه‌ها، این گونه عمل کرد و اگر قرینه‌ای بر استعمال واژه در عصر نزول نیافتیم، به سراغ راه‌های دیگر می‌رویم. 5ـ ارزیابی روش ایزوتسو از بررسی کتاب که با روش فوق به نگارش درآمده، امتیازات و کاستی‌های زیر قابل مشاهده است: 5ـ1) امتیازها 1ـ ارجاع دادن در بخشی از کتاب به بخش‌های دیگر کتاب که بدین وسیله از تکرار جلوگیری می‌شود و به یک مطلب دو بار پرداخته نخواهد شد، به‌ویژه که ممکن است واژه‌ها به توضیح مشابه نیاز داشته باشند و یا در یک حوزه معنایی قرار گیرند؛ برای مثال، در پیشگفتار به فصل اوّل ارجاع می‌دهد (ر.ک؛ همان: 9). 2ـ ذکر مثال برای برخی مطالب در پاورقی (ر.ک؛ همان: 18) و یا ارجاع دادن به منبعی برای دستیابی به مثالی در آن (ر.ک؛ همان: 14) که بدین گونه از زیاده‌گویی در متن پرهیز کرده است. 3ـ ارجاع دادن به برخی منابع برای دستیابی به توضیح بیشتر (ر.ک؛ همان: 56) و یا توضیح بیشتر در پاورقی (ر.ک؛ همان: 28، 37، 38، 92 و 299) که بدین گونه از بروز ناهمگونی در متن پرهیز شده است. 4ـ این کتاب از دسته‌بندی کاملاً مناسبی برخوردار است، به گونه‌ای که خواننده به راحتی می‌تواند با آن ارتباط برقرار کند. 5ـ گاه در پاورقی خواننده را به فعّالیّت وامی‌دارد و او را به مقایسه بین آیات دعوت می‌کند (ر.ک، همان: 389). 6ـ تأکید او چندان بر منابع نبوده است و سعی کرده تا معنای واژه‌های اخلاقی قرآنی را با خود قرآن تبیین نماید که این کار بسیار حائز اهمیّت است و بر اعتبار کتاب می‌افزاید. 7ـ اگر نظریّه معنایی ایزوتسو به دور از اغراق مورد پذیرش قرار گیرد، اثرهای مثبتی در شناسایی معانی و مفاهیم قرآنی دارد؛ زیرا بر اساس آن، واژه‌ها در کاربردهای مختلف و در حوزه‌های معانی متعدّد و نیز در مقابله با کلمات مترادف و متضاد بررسی می‌شوند که این کار باعث درک معانی دقیق کلمات می‌گردد، به‌ویژه در زبان عربی، با توجّه به حوزه‌های گسترده معانی، این اصل می‌تواند در شناخت دقیق معانی کلمات مؤثّر باشد. 5ـ2) کاستی‌ها 1ـ وجود برخی اشتباه در کتاب، همچون: الف) از آیه 6 سوره احزاب، اعطای امتیاز را برداشت کرده، در حالی که آیه در راستای تبیین یک حکم است (ر.ک؛ همان: 120؛ پاورقی). ب) در ذکر جریان خالد بن ولید، گفته مردان قبیله بنوجذیمه را به خالد نسبت داده است (ر.ک؛ همان: 59؛ پاورقی). ج) وجود برخی اشتباه در ذکر آیات قرآن که مترجم به آنها اشاره کرده است. د) ذکر نشانی آیات قرآن به دو گونه که بهتر بود یک قرآن مرسوم در میان مسلمانان مدّ نظر قرار گیرد تا مبادا گمان شود که قرآن‌ها با یکدیگر مغایرند. 2ـ استفاده نکردن از منابع شیعی در ذکر مثال‌ها، به گونه‌ای که سوره عبس را خطاب به حضرت محمّد(ص) معرّفی می‌کند، در حالی‌که برخی از مفسّرین شیعه، این سوره را خطاب به حضرت محمّد(ص) نمی‌دانند (ر.ک؛ همان: 132؛ پاورقی) و یا اضطراب و دودلی درباره منبع ندای اسرارآمیز را به پیامبر(ص) نسبت می‌دهد (ر.ک؛ همان: 149ـ214)، در حالی‌که این مطلب در مذهب شیعه باطل است. 3ـ ایزوتسو تقابل بین جاهلیّت و حلم را به عنوان هدف قرآن مطرح کرده است، در حالی‌که هرچند قرآن صفت حلم را صفتی نیکو می‌شمارد، امّا این واژه در نظام اخلاقی قرآن یک واژه اصلی و کلیدی نیست و در بررسی نظام اخلاقی قرآن باید محتاط بود (ر.ک؛ معصومی همدانی، 1361: 26ـ43 و ر.ک؛ ایزوتسو، 1378، الف: چهل و شش ـ پنجاه). البتّه خود مؤلّف نیز در فصل «همبستگی قومی و قبیله‌ای»، در پاورقی کتاب چنین بیان می‌کند: «من دلیل این را که چرا خود واژه حلم با همه اهمیّت که مفهوم آن در اندیشه قرآنی دارد، نقش مهمّی در قرآن ایفا نمی‌کند، در کتاب دیگر خود خدا و انسان در قرآن به تفصیل بازگفته‌ام» (ر.ک؛ ایزوتسو، 1378، الف: 138). 4ـ بهتر بود مؤلّف نظر خود در باب معناشناسی اخلاقی قرآن را در فصل جداگانه‌ای مورد بررسی قرار می‌داد تا مزایای این کتاب بیشتر نمایان گردد. هرچند در کتاب خدا و انسان در قرآن، درباره معناشناسی قرآن به تفصیل سخن گفته است، امّا معناشناسی اخلاقی قرآن و شاخصه‌های آن نیازمند پژوهشی جداگانه است. 5ـ توجّه نکردن به وجوه مختلف و معانی متعدّد واژه‌ها؛ زیرا برخی واژه‌ها در قرآن با توجّه به شرایط مختلف، معانی مختلف از خود ارائه می‌دهند. هرچند ممکن است معنی اصلی و کلیدی آنها یکسان باشد، امّا گاه معانی دیگری غیر از معنای اصلی از خود بروز می‌دهند که تأکید قرآن نیز بر معنای دوم است. باید در نظر داشت که جاهلیّت در تقابل با علم نیز در قرآن به کار رفته است که نویسنده به آن توجّه نداشته است. 6ـ ایزوتسو معتقد است: الف) در تحقیق جهان‌بینی قومی نباید به منابع دسته دوم و ترجمه شده تکیه کرد. این مطلب درستی است، امّا اگر منبعی ترجمه شده، بر اساس اصول پذیرفته شده جدید ترجمه در دسترس باشد، می‌تواند مفید و روشنگر باشد، وگرنه تلاش ایزوتسو در زمینه شناخت فرهنگ قرآنی اسلامی، به کلّی بیهوده و گمراه‌کننده خواهد بود؛ زیرا او این تحقیقات را به زبان عربی منتشر نکرده است. ب) واژه و جمله‌های زبان‌ها قابل ترجمه نیستند. این همان نظریّه ساپیر ـ ورف است، امّا ایزوتسو پا را از نسبت مفهومی در نظریّه ساپیر هم فراتر می‌گذارد. به نظر او، نه تنها در واژه‌ها و جمله‌های زبان‌های دیگر که حتّی در زبان خود هر فرد و فرهنگی نیز این مشکل وجود دارد. نظریّه ساپیر ـ ورف اگرچه به کلّی از محتوای حقیقت خالی نیست، ولی انتقادهای جدّی را در پی داشته است. تمام کسانی که انقلاب چامسکی را در زبانشناسی پذیرفته‌اند، با همگانی‌های زبانی و پیگیری دستور جهانی نظریّه نسبیّت را نقض کرده‌اند. چهارچوب کلّی این دستور برای همه زبان‌ها معتبر است. به عقیده چامسکی، بخش‌های اساسی دستور جهانی که به صورت وراثتی در انسان وجود دارند، تصوّر می‌شود در داخل بخش‌های متفاوت، گزینه‌های بدیل وجود داشته باشد. زبان‌هایی که به صورت ظاهری کاملاً با یکدیگر اختلاف دارند، ممکن است در سطح زیرساخت تقریباً شبیه هم باشند و اختلاف اساسی آنها صرفاً در این باشد که مسیرهای مختلفی را در یک بخش خاص برگزیده‌اند. ایزوتسو اگرچه در مقام تئوری به ترجمه‌ناپذیری تن می‌دهد، امّا در هنگام عمل از آن سر باز می‌زند؛ زیرا او خود یکی از موفّق‌ترین مترجمین قرآن است (ر.ک؛ علوی‌نژاد، 1380: 299ـ315). 7ـ ایزوتسو به همراه شواهدی از قرآن، کفر را به معنای اعتقاد نداشتن به روز قیامت و رستاخیز عنوان می‌کند که در اصلِ آن سخنی نیست، امّا بر این معنا توضیحی نیز می‌افزاید که جای حرف و سخن بسیار دارد. او می‌گوید: «در اینجا کافران آنها هستند که کاملاً پیرو عقل و استدلال‌اَند... بی‌ایمانی و ناباوری آنان تنها محدود به اعتقاد به قیامت و رستاخیز نیست، بلکه آنان به خَلِشِ عقل، مدام در هر چیزی که به نظرشان معقول نمی‌آید، تردید می‌کنند. اینان شکّاکان فطری هستند: خصلتی که مشخِّصِ آنان است، درست بر ضدّ ایمان است که از انسان می‌خواهد که تسلیم بلاشرط در برابر فرمان‌های خداوند باشد» (ر.ک؛ ایزوتسو، 1378، الف: 250ـ252). اوّلاً آیات بسیار متعدّد و فراوانی در قرآن مجید وجود دارد که انسان‌ها را به تعقّل، تفکّر و استفاده از خِرَد انسانی دعوت می‌کند و برمی‌انگیزد و یا حتّی در برخی مواضع آنان را که از این موهبت الهی بهره نمی‌برند، در راستای شناخت خداوند و ایمان به او، به سخت‌ترین شکل و با تعبیرهایی بسیار قوی مورد عتاب قرار می‌دهد و مثال بارز آن این آیه شریفه است:إِنَّ شَرَّ الدَّوَابِّ عِنْدَ اللَّهِ الصُّمُّ الْبُکْمُ الَّذِینَ لاَ یَعْقِلُونَ (الأنفال/22) که از قضا در کتاب ایزوتسو نیز از نظر دیگری مطرح شده است و این نکته مغفول مانده است. ثانیاً به تصریح خود قرآن مجید، در مواضع بسیار زیادی که انسان را به آن فرامی‌خواند، راه شناخت خداوند از طریق شناخت طبیعت و هستی امکان‌پذیر است و این جز با کمک عقل و خِرَد انسانی متصوّر نیست. امّا آنگاه که شناخت حاصل شد، از پی آن، اطمینان قلبی و در نتیجه، ایمان نیز خواهد آمد. بعد از ایمان، رستاخیز و معاد نیز به شکل تعبّدی چنان‌که ابن‌سینا می‌گوید، قابل پذیرش می‌گردد. به هر روی، به نظر می‌رسد میان شکّ فلسفی و ایمان، تضادی مطابق اعتقاد ایزوتسو نیست و تخطئه تعقّل و خِرَد نیز از آیات قرآنی هرگز برنمی‌آید (ر.ک؛ ایزوتسو و بازشناخت تطبیقی مفهوم ایمان، 1379: 37). 8ـ ایزوتسو معتقد است تمام صفت‌های اخلاقی در بشر انعکاس یافته است. بنابراین، توصیه شده است که سعی کنیم هرچه بیشتر صفت‌های خدایی پیدا کنیم. نقدی که می‌توان بر ایزوتسو وارد کرد، اینکه آیا بشر باید به همه صفت‌های خدا دست یابد؟ صفات خداوند دو گونه است: یک نوع صفت‌هایی است که مختصّ خداست و اگر بشر پیدا کند، بد است. اگر انسان از این نوع صفت‌ها دور شود و آنها را به خدا بدهد و خودش آن گونه نشود، خوب است. ایشان این نکته را نگفته است؛ مثلاً یکی از صفت‌های خدایی این است که منشاء حق است. هیچ کس نمی‌تواند روی حق چون و چرا کند (ر.ک؛ محقّق داماد، 1380: 37). 9ـ ایزوتسو می‌گوید: کلمه کفر را در نظر بگیرید که در اصل به معنای ناسپاسی در برابر نعمات است و یک واژه اصیل توصیفی با محتوایی کاملاً عینی و واقعی است. در همان حال روشن است که این واژه را هاله‌ای ارزشی در میان گرفته که آن را از محدوده توصیفی صِرف بودن بیرون می‌برد. آموزه‌های فلسفه علم به ما آموخته است که میان علم و ارزش تفاوت اساسی وجود دارد و آنگاه که از زبان اخلاقی، فلسفی، ادبی و نظایر آن سخن می‌گوییم، معیارهای زبانشناسی به مثابه یک علم چندان کارایی ندارد. اگر معناشناسی را شاخه‌ای از زبانشناسی بدانیم و آن را مبتنی بر روش‌شناسی در علوم اساسی یا تجربی پنداریم، بدیهی است که کاربرد معناشناسی به عنوان یک علم جدید در زبان اخلاقی، این بار یک کاربرد ذوقی است و به سرعت در حین کاربرد، درجه علمیّت خود را از دست می‌دهد (ر.ک؛ نیازی، 1382: 166ـ167). 10ـ بی‌توجّهی به تفاوت فهم افراد پس از نزول قرآن، به گونه‌ای که میان مهاجرین و انصار تفاوت نمی‌گذارد. همچنین او به اوضاع و احوال زمانی و بیرونی مؤثّر در فهم قرآن، توجّهی نداشته است، به گونه‌ای که مفاهیم قرآنی را در چهارچوبی بی‌زمان مورد بحث قرار می‌دهد (ر.ک؛ شریفی، 1392: 91). 6ـ میزان اثرپذیری ایزوتسو از دیگر منابع در ارائه مفاهیم در تبیین واژه‌های اخلاقی از تفاسیر، فرهنگ‌های لغت، کتب تاریخ اسلام و جاهلیّت، دیوان‌ها و برخی کتب حدیثی استفاده شده است. استفاده از این منابع در راستای تبیین واژه‌ها با توجّه به شرایط موجود در زمان استعمال آنها بوده است. امّا در اغلب موارد واژه‌ها با توجّه به موقعیّتی که در آیات دارند، معنا شده‌اند. علاوه بر کتب مزبور در موارد معدودی برای تبیین واژه به کتب مستشرقان مراجعه شده است. مهم‌ترین منابع این کتاب عبارتند از: سیره النّبی از ابن‌اسحاق، السّیره النّبویّه از ابن‌هشام، روض الأنف فی شرح السّیره النبویّه لإبن‌هشام از عبدالرّحمن السّهیلی، تاج العروس زبیدی، محیط المحیط بستانی؛ انوار التّنزیل و اسرار التّأویل از بیضاوی، دیوان عبید الأبرص، مفضّلیّات از مفضّل الضبّی، معلّقات سبع ویراسته آرنولد، حماسه ابوتمّام، أمالی سیّد مرتضی، الابانه، حیاه العربیّه مِن الشّعر الجاهلی اثر احمد محمّد الجوفی، معجم مقاییس اللّغه از ابن‌فارس؛ دیوان طرفه، دیوان عنتره، صحیح بخاری، الکواکب الدّراری (شرح صحیح بخاری) از شمس‌الدّین محمّد بن یوسف کرمانی، الفقه الأکبر ابوحنیفه، تفسیر کبیر فخر رازی و إشارات المرام مِن عبارات الإمام از کمال‌الدّین احمد بیاض. از این میان، تنها کتاب أمالی سیّد مرتضی، جزء منابع شیعی است و دیگر منابع همگی متعلّق به اهل سنّت است، البتّه یادآوری می‌شود که در کتاب أمالی سیّد مرتضی نیز راویان سنّی بسیاری به چشم می‌خورد. بنابراین، میزان استفاده از منابع شیعی بسیار ضعیف است. نتیجه‌گیری 1ـ ایزوتسو بی‌طرفانه به ارائه مفاهیم اخلاقی ـ دینی در قرآن پرداخته است، امّا لغزش‌هایی نیز در این راه داشته است؛ زیرا نمی‌توان انتظار داشت که او مانند شخصی مسلمان به آیات قرآن و واژه‌هایش بنگرد. امّا با وجود این، در بسیاری موارد نیز نتایج مفید و منطقی پدید آورده است که اگر شخص دیگری نیز به این کار می‌پرداخت، به نتایج مشابه او دست می‌یافت. 2ـ بر اساس نظر ایزوتسو در این کتاب، مفاهیم اخلاقی ـ دینی قرآن دو دسته‌اند: الف) تقابل‌های اخلاقی که قرآن به تأیید یا تصحیح آنها و یا مخالفت با آنها می‌پردازد؛ از جمله: تصوّر بدبینانه زندگی خاکی، همبستگی قومی و قبیله‌ای و فضیلت‌های کهن در میان اعراب. ب) مفاهیم عمده اخلاقی که هر یک از آنها بسیاری از واژه‌های مهمّ اخلاقی را در بر می‌گیرند و عبارتند از: کفر، نفاق، ایمان، خوب و بد. تأکید مؤلّف در این کتاب، توجّه تام به قرآن است، چنان‌که قرآن خود مفاهیم خود را تفسیر کند. از این رو، بسیار به روابط میان واژه‌ها، یعنی همنشینی، جانشینی و تقابل توجّه داشته است. 3ـ روش این کتاب از چند شاخصه برخوردار است: بیان نظریّه‌‌های مختلف، ارائه نظریّه‌‌های جدید، ارجاع فراوان به آیات قرآن، پرهیز از شتابزدگی و توجّه به جنبه‌های مختلف، اعتقاد به یکپارچگی و اخلاقی بودن مباحث قرآن، اعتقاد به نسبیّت در اخلاق، پیروی از سیر منطقی در ارائه مفاهیم و نیز اعتقاد به نسبیّت زبانی و متن‌گرایی. 4ـ نقاط قوّت این اثر عبارتند از: پرهیز از تکرار و زیاده‌گویی، بیان توضیح‌های ضروری، دسته‌بندی کاملاً مناسب، وادار کردن مخاطب به تفکّر و فعّالیّت، سعی در استخراج معانی واژه‌ها از خود قرآن، توجّه به روابط مختلف بین واژه‌ها و نیز استفاده از منابع گوناگون در تدوین کتاب است و نقاط ضعف آن هم عبارتند از: وجود اشتباه‌هایی در کتاب؛ مانند اشتباه در ذکر آیات قرآن، استفاده نکردن از منابع شیعی در ذکر مثال‌ها، اختصاص ندادن فصل جداگانه‌ای به معناشناسی اخلاقی قرآن، تأکید بسیار بر نسبی بودن اخلاق، توجّه نکردن به وجوه گوناگون و معانی متعدّد واژه‌ها، بی‌توجّهی به تفاوت فهم افراد پس از نزول قرآن و در نهایت، توجّه نکردن به اوضاع و احوال بیرونی مؤثّر در فهم قرآن است. 5ـ این کتاب می‌تواند راهی پیش روی مسلمانان قرار دهد تا با آگاهی بیشتر به معناشناسی اخلاقی قرآن بپردازند و ضمن تقویت نقاط قوّت کتاب ایزوتسو، عیوب کتاب او را تکرار نکنند؛ زیرا بسیاری از عیوب این کتاب، شکلی است و قابل رفع هستند. همچنین بسیاری از خُرده‌هایی که بر ایزوتسو گرفته‌اند، بر تئوری‌های او وارد است و نه عمل او. راه حلّی که در راستای بهره‌برداری کامل از قرآن ارائه می‌شود، استفاده از همه نظریّه‌‌های معنایی در کنار هم است؛ زیرا قرآن بطون مختلف دارد و هر یک از نظریّه‌‌ها ممکن است به کشف بطنی از آن کمک کند. مراجع قرآن کریم. ایازی، سیّد محمّدعلی و مریم پورافخم. (1393). «ایزوتسو و نقد و بررسی دو اثر قرآنی وی». فصلنامه تحقیقات علوم قرآن و حدیث دانشگاه الزّهراء. سال 11. شماره 3. پیاپی 23. صص 5ـ32. ایزوتسو، توشیهیکو. (1374). خدا و انسان در قرآن. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی. ــــــــــــــــــ . (1378). الف. مفاهیم اخلاقی ـ دینی در قرآن مجید. ترجمه فریدون بدره‌ای. تهران: نشر و پژوهش فرزان روز. ــــــــــــــــــ . (1378). ب. مفهوم ایمان در کلام اسلامی. ترجمه زهرا پورسینا. تهران: سروش. «ایزوتسو و بازشناخت تطبیقی مفهوم ایمان». (1379). دوهفته‌نامه گلستان قرآن. شماره 17. صص 34ـ37. بدره‌ای، فریدون. (گفتگو) (1379). «ایزوتسو و مفاهیم اخلاقی قرآن». دوهفته‌نامه گلستان قرآن. شماره 21. صص 20ـ26. پورجوادی، نصرالله. (1371). «آخرین دیدار با پروفسور ایزوتسو». مجلّه نشر دانش. شماره 74. صص 2ـ8. پهلوان‌نژاد، محمّدرضا، و علیرضا سزاوار. (1387). «معناشناسی قرآن؛ مطالعه موردی سوره جمعه». مجلّه قبسات. شماره50. صص 107ـ130. خرّمشاهی، بهاءالدّین. (1371). «درگذشت پروفسور ایزوتسو». مجلّه کیان. شماره10. ص 61. ــــــــــــــــــــ . (1380). الف. «روش پدیدارشناسانه ایزوتسو در قرآن‌پژوهی». دوهفته‌نامه گلستان قرآن. شماره 68. صص 38ـ39. ــــــــــــــــــــ . (1380). ب. «قرآن‌پژوهی ایزوتسو». روزنامه جام‌جم؛ http://www1.jamejamnline.ir/newstext.aspx?newsnum=100004223399 دین‌پرست، منوچهر. (1382). «زائر مشرقی (تأمّلی بر آثار و اندیشه‌های توشیهیکو ایزوتسو)». مجلّه اخبار ادیان. شماره 6. صص 32ـ34. ربیعی آستانه، مسعود. (1383). «ایزوتسو و معنی‌شناسی در آیات قرآن». مجلّه پژوهش‌های قرآنی. شماره 37 و 38. صص 328ـ340. ـــــــــــــــــــــ . (1380). «معرّفی چند اثر برجسته مستشرقان». مجلّه بیّنات. شماره30. صص 116ـ125. شریفی، علی. (1392). «نقد و بررسی آرای ایزوتسو در حوزه معناشناسی قرآن کریم». مجلّه حکمت معاصر. سال چهارم. شماره 3. صص 81ـ110. عدالت‌نژاد، سعید. (1382). «روش سمانتیکی در مطالعات اسلامی». سخنگوی شرق و غرب؛ مجموعه مقالات همایش بزرگداشت پروفسور توشیهیکو ایزوتسو. به کوشش شهرام یوسفی‌فر. تهران: دانشگاه تهران؛ مؤسّسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی. علوی‌نژاد، سیّد حیدر. (1380). «معنی‌شناسی و فهم متن». مجلّه پژوهش‌های قرآنی. شماره 27 و 28. صص 287ـ321. غفوری‌نژاد، محمّد. (1380). «گزارش همایش بزرگداشت پروفسور توشیهیکو ایزوتسو». کتاب ماه ادبیّات و فلسفه. شماره 44. صص 88ـ91. قنبری، امید. (1385). زندگینامه و خدمات علمی و فرهنگی پروفسور توشیهیکو ایزوتسو. ترجمه کتابشناسی از طاهره عدل. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی. لطفی، سیّد مهدی. (1393). «بررسی و نقد معناشناسی قرآنی ایزوتسو». دوفصلنامه پژوهش‌های زبان‌شناختی قرآن. شماره 6. صص 37ـ50. محقّق، مهدی. (1371). «ایزوتسو هم رفت». مجلّه تحقیقات اسلامی. سال هفتم. شماره 1. صص 155ـ164. محقّق داماد، مصطفی. (1380). «مفاهیم اخلاقی در قرآن». دوهفته‌نامه گلستان قرآن. شماره 67. ص 37. معصومی همدانی، حسین. (1361). «بحثی در زبان اخلاقی قرآن». مجلّه نشر دانش. سال دوم. شماره 3. صص 26ـ43. نصیری، محمّد. (1386). «یادها و یادگارها از اسلام‌شناس ژاپنی، پروفسور ایزوتسو». ماهنامه معارف. شماره 54. صص 26ـ28؛ http://www.hawzah.net/fa/Magazine/View/5211/6084/63804 نیازی، شهریار. (1382). «ایزوتسو و معنی‌شناسی قرآن». سخنگوی شرق و غرب: مجموعه مقالات همایش بزرگداشت پروفسور توشیهیکو ایزوتسو. به کوشش شهرام یوسفی‌فر. تهران: دانشگاه تهران؛ مؤسّسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی. نویسندگان: سیّد محمّد میرحسینی: استادیار دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره)، قزوین مرتضی قاسمی حامد: دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه مذاهب اسلامی، تهران فصلنامه معارف قرآنی شماره 19 انتهای متن/
95/05/27 :: 02:27
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فارس]
[مشاهده در: www.farsnews.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 217]
-
دین و اندیشه
پربازدیدترینها