تبلیغات
تبلیغات متنی
محبوبترینها
ساقدوش کیست ؟ | وظیفه ساقدوش در مراسم عقد و عروسی چیست ؟
قایق‌سواری تالاب انزلی؛ تجربه‌ای متفاوت با چاشنی تخفیف
چگونه ویزای توریستی فرانسه را بگیریم؟
معرفی و فروش بوته گرافیتی ریخته گری
بهترین بروکر برای معاملات فارکس در سال 2024
تجربه رانندگی با لندکروز در جزیره قشم؛ لوکس‌ترین انتخاب
اکسپرتاپ: 10 شغل پردرآمد برای مهاجران کاری در کانادا
بهترین سایتهای خرید تیک آبی رسمی اینستاگرام در ایران
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1815565771
عقلانیت نظری یک باور، غیر از صدق آن است/ ارتباط عقلانیت با اخلاق
واضح آرشیو وب فارسی:مهر: حجت الاسلام صادقی:
عقلانیت نظری یک باور، غیر از صدق آن است/ ارتباط عقلانیت با اخلاق
شناسهٔ خبر: 3791359 - یکشنبه ۱۸ مهر ۱۳۹۵ - ۱۴:۰۲
دین و اندیشه > آیین ها و تشکل های مذهبی
.jwplayer{ display: inline-block; } حجت الاسلام صادقی گفت: عقلانیت نظری یک باور، غیر از صدق آن است. عقلانی دانستن یعنی گمان صدق داشتن و داشتن ادله ای که به ما مجوز پذیرش آن باور را بدهد. به گزارش خبرگزاری مهر، جلسه یازدهم و دوازدهم ارائه حجت الاسلام صادقی در درس گفتگوی «نسبت دین و اخلاق» برگزار شد. آنچه در ادامه مطالعه می کنید گزارشی از این جلسه است. در این جلسه بحثی کلان پیرامون عقلانیت و ارتباط آن با اخلاق هنجاری خواهیم داشت. به طور کلی می توان از سه گونه عقلانیت (rationality) نام برد. عقلانیت نظریه (theoretical)، عقلانیت عملی و مربوط به اعمال (چه جوارحی و چه جوانحی) (practical)، و عقلانیت ارزشی (Axiological). حال خود این عقلانیت چیست؟ عقلانیت، مربوط به وقتی است می خواهیم به نوعی بیان هنجار کنیم. وقتی می گوییم چیزی عقلانی است، یعنی رویکرد مثبت نسبت به چیزی نشان می دهیم. (چه عمل چه نظر و چه ارزش ها) این رویکرد مثبت نوعی بار ارزشی به همراه دارد و به کار بردن عقلانیت، قرین با نوعی ارزش گذاری است. اما ارزش ها در هر حوزه ای، متفاوت است. برای مثال در حوزه ی نظر، فکر و اندیشه، عقلانی بودن یعنی توجیه پذیر بودن و قابل قبول بودن. حداقل آن این است که آن فرد بابت پذیرش یک فکر سرزنش نشود و حتی ممکن است ستایش هم بشود. در مقابل وقتی می گوییم غیرعقلانی، یعنی فرد حق آن را ندارد یا سزاوار نیست، شایسته و بایسته و موجه نیست. به نوعی عقلانیت به حق برمی گردد و این که آیا ما حق کاری را داریم یا نداریم و به تبع آن حق، مدح و ذم نیز می آید. پس عقلانیت برابر است با «حق پذیرش یک عمل، نظر یا ...» . (می توان از سزاواری، شایستگی و بایستگی نیز استفاده کرد.) حق نیز، مفهومی ارزش گذارانه و هنجاری است. در نتیجه کل عقلانیت مربوط به هنجارها و عمل است. برای نمونه، خود پذیرش (پذیرش یک فکر یا نظریه) نیز یک عمل است. ما اخلاقاً حق پذیرش هر نظریه ای را نداریم. برای نمونه حق نداریم اندیشه ای که بنیان نامشخصی دارد (مانند فال و غیره) را بپذیریم و یا حق نداریم بدیهیات را انکار کنیم. لذا بحث روش علمی در فلسفه علم مطرح می شود و نیز اخلاق علم آموزی و اخلاق پژوهش پایش به میان می آید و فرد نباید اندیشه ای را بر طبق صرف دلبستگی بپذیرد. ما حق داریم نظریه ای را بپذیریم که نشان دهنده ی واقعیت و معطوف به صدق باشد. (گرچه لازم است توجه شود که خود باورها و گزاره ها صرفاً ارزش معرفتی دارند و اخلاقی نیستند، اما پذیرش آنها که امری اختیاری است، در ترازوی اخلاق قرار می گیرد.) البته باید دانست که عقلانیت نظری یک باور، غیر از صدق آن است. عقلانی دانستن یعنی گمان صدق داشتن و داشتن ادله ای که به ما مجوز پذیرش آن باور را بدهد. در نتیجه، عقلانیت نظری، با اینکه یک جنبه ی عینی دارد، جنبه ی انفسی هم دارد، چرا که اگر فردی در حد تلاش خود، مطابق روش علمی عمل کند، اگرچه به نتیجه ی نادرستی هم برسد، ما کار او را عالمانه و عقلانی می دانیم. پس عقلانیت مستلزم صدق نیست، اما ناظر به صدق است. در واقع هدف از عقلانیت نظری، صدق است اما این به آن معنی نیست که لزوماً بتوانیم همواره به واقع برسیم، بلکه خیلی اوقات می دانیم که این امر به طور کامل ممکن نیست، اما به سمت آن حرکت می کنیم. عقلانیت عملی، ناظر به این است که ما اعمالمان اعمال درستی باشند. (دچار عقاب دنیوی و اخروی نشویم و ... ) عقلانیت ارزشی نیز، ناظر به اشیا و موضوعاتی همچون یک خودرو می شود که می توان در آن طبق ارزش هایی چون زیبایی، کارکرد و ... داوری نمود. شاید کامل ترین بیان از عقلانیت آن باشد که عقلانیت، «گزینش راه ها/ روش ها/ ابزار مناسب، برای رسیدن به اهداف مناسب است.» یعنی ابتدا اهداف مشخص شود، سپس بر اساس آن، روش مناسب انتخاب گردد. این تعریف کلی قابل انکار نیست، اما وقتی در جزئیات و مصادیق آن وارد شویم اختلاف نظرها پیش می آید. برای مثال هیوم ادعا می کند که انتخاب هدف، امری عقلی نیست بلکه صرفاً بر اساس امیال است، گرچه برای ابزار این را نمی گوید. بسیاری از فلاسفه از ارسطو گرفته تا کانت، رشر و نیز مسلمانان، مخالف این عقیده ی هیوم اند. ضمناً آقای مصباح نیز که باید اخلاقی را، ضرورت بالقیاس میان هدف و وسیله می دانند، منظورشان همین عقلانیت ابزاری است که اینجا آن را مطرح می کنیم. حتی اخلاق وظیفه گرا نیز، با همین بیان قابل توضیح است و در واقع در اخلاق وظیفه گرا، هدف دیگر مصالح خود فرد یا جامعه نیست، بلکه خود وظیفه، هدف می شود. ابتدا به بحث از ابزار می پردازیم. مناسب بودن ابزار به آن است که هم پرفایده باشد و هم کم هزینه. این دو شرط را می توان در مثال های بسیاری مشاهده نمود. (دقت لازم در یک وسیله ی آزمایشگاهی، روش های پیشگیرانه برای امنیت دفاعی کشور و حتی راه های کسب فضیلت و طی منازل عرفانی) این دو شرط برای عقلانیت ابزاری همه جا حاضر است. اما در بحث از هدف، باید توجه کرد که انسان بودن انسان، به آن است که اهداف خود را، امیال نفسانی خود قرار ندهد بلکه با عقل خود، هدف ارزشمند را شناسایی و انتخاب کند. حال باید دید که چگونه باید ارزشمندی هدف را تعیین نمود؛ خصوصاً وقتی که می بینیم چند هدف وجود دارند و یا اصلاً برخی اهداف با هم متعارضند باید چه کرد؟ کار درست آن است که سلسله ای و مجموعه ای نظام مند از اهداف به دست آید که یک هدف غایی نیز داشته باشد به گونه ای که آن عالی ترین هدف زندگی انسان، به همه چیز جهت بدهد. در نتیجه اینجا باید عالی ترین هدف را ابتدا یافت، و در واقع دیگر اهداف، خود راه و ابزاری برای دست یافتن به آن هدف غایی خواهند شد. طبیعی است که آن هدف غایی باید ارزشمندترین چیز برای انسان باشد. در نتیجه، باید انسان را و جهان را بشناسیم، و بر پایه ی اندیشه ها و دانش هایمان، نسبتمان را با موضوعاتی فهم کنیم و سپس با آن معیار ارزشی مشخص، آن ارزشمندترین هدف را برگزینیم. (برای مثال کسی با شناخت خدا، صفات او، آخرت و ... سعادت ابدی را هدف غایی خود قرار می دهد.) اما پرسش اصلی اینجا این می شود که خود آن ارزشی که معیار تعیین هدف است چیست؟ اینجا دیگر می رسیم به نظریه های مختلف فلسفه اخلاقی. برای مثال یکی به دنبال خیرات است (نتیجه گرا و یا حتی نتیجه گرای خودگرا) یا یکی به دنبال وظیفه است. پس معیار را اخلاق هنجاری به ما می دهد و در فلسفه اخلاق از آن بحث می شود. بخش دوم جلسه در اخلاق هنجاری دو نگاه در مورد معیار هست: یکی آنکه آن را امر درونی بدانیم (فضایل) و دیگر آن که معیار مربوط به امر بیرونی است. (افعال) حتی اگر توجهمان به امر بیرونی باشد، باز یا معیارمان برای افعال، نگاه وظیفه گرا است و یا نگاه نتیجه گرا. ضمناً خود نتیجه گرایی سه حالت دارد که آیا صرفاً به خود فرد توجه دارد (Egoism)، یا به دیگران هم توجه دارد (Altruism) و یا آن که به همه ی آدمیان توجه دارد. (Utilitarianism) طبیعی است منظور ما از نتایج، نتایجی است که "خوب" باشد. اما این خوب، خوب زیبایی شناختی است نه خوب اخلاقی، و همان خوبی است که در جلسه گذشته توضیح دادیم که سه وجه دارد. به همین دلیل هم گفتیم که خوبی اخلاق، متکی به خوبی زیبایی شناختی می شود. حال آیا با این توضیحی که از عقلانیت دادیم، هدف وسیله را توجیه می کند؟ در حقیقت اگر واقعاً وسیله ی مورد نظر، ما را به هدف برساند می گوییم بله و هدف است که وسیله بر طبق آن تعیین می شود. اما اگر برای نمونه کسی هدفی الهی داشته باشد، آیا می تواند به کار شیطانی به آن دست یابد؟ یقیناً خیر! در اینجا اصلاً وسیله ما را به هدف نمی رساند! حال کار دین در زمینه ی اخلاق چیست؟ دین کارش توسعه عقلانیت ما است و بخشی از آنچه را نمی دانیم یا نمی توانیم بدانیم به ما می آموزد. البته همانگونه که در جلسات گذشته طرح شد، نقطه ی شروع قطعاً اخلاق است و اخلاق است که ما را به دین می رساند. آن مقدار از واقعیت و اخلاق را که خودمان می فهمیم را باید به آن عمل کنیم و بخش دیگری را نیز از دین می آموزیم. حتی یک مورد هم حکم خلاف اخلاق و خلاف آنچه عقل به روشنی می فهمد در دین یافت نمی شود. آنچه امروزه تحت عنوان حقوق بشر معرفی شده است، مبانی اش کاملاً ماده انگارانه است و اگر کسی دیدگاه مادی ندارد و نگاه دینی دارد، کاملاً غیرعاقلانه است که به سراغ آنها رفته و بهشان عمل کند. ما به هیچ عنوان حق نداریم تک تک گزاره های حقوق بشر را همینجور بپذیریم، گرچه البته ممکن است که برخی از آنها را با مبانی خودمان موجه بدانیم و بپذیریم. شهودگرایی در اخلاق هنجاری، روشی غیر عقلانی است چرا که هزینه ی آن این است که در هر مورد به صورت جدا نشست و تحلیل کرد. این در حالی است که ما می توانیم تحلیل کنیم و نظریه ای اخلاقی به دست بیاوریم و در هر مورد بر طبق آن، عمل کنیم.
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: مهر]
[مشاهده در: www.mehrnews.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 117]
-
دین و اندیشه
پربازدیدترینها