محبوبترینها
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان می‌شوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
دلایل زنگ زدن فلزات و روش های جلوگیری از آن
خرید بلیط چارتر هواپیمایی ماهان _ ماهان گشت
سیگنال در ترید چیست؟ بررسی انواع سیگنال در ترید
بهترین هدیه تولد برای متولدین زمستان: هدیه‌های کاربردی برای روزهای سرد
در خرید پارچه برزنتی به چه نکاتی باید توجه کنیم؟
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1826926371
شریعتی و مخاطرات توقف انتقال میراث فرهنگی ما به دنیای جدید
واضح آرشیو وب فارسی:مهر: یادداشت؛
شریعتی و مخاطرات توقف انتقال میراث فرهنگی ما به دنیای جدید
شناسهٔ خبر: 3005663 - جمعه ۱۱ دی ۱۳۹۴ - ۱۰:۱۴
دین و اندیشه > اندیشمندان
طبق الگوی موردنظر شریعتی، سابقه تاریخی و فرهنگی ما در حوزه‌هایی چون فلسفه و عرفان و ادبیات و غیره مشحون از شرک و خفتگی است و لذا باید بی‌توجه از کنار آن گذشت. به گزارش خبرنگار مهر، متن پیش رو یادداشتی است از رضا ماحوزی، عضو هیئت علمی پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی که از نظر می گذرد؛ طبق یکی از نظریات جامعه‌شناختی، می‌توان نسبت فرهنگ و دین را ذیل دو رویکرد کلی تشریح نمود؛ طبق رویکرد اول، فرهنگ و دین در طول تاریخ به هم آمیخته بوده و لذا هیچگاه در طول تاریخ طبیعی، نه فرهنگ منهای دین دیده شده و نه دین منهای فرهنگ وجود داشته است. طبق رویکرد دوم، نه تنها می‌توان فرهنگ را بدون ارجاع به استعلا و خدا و وحی و دیگر مضامین دینی طراحی و ترویج نمود؛ چنانکه فرانسه در سیاست فرهنگی اخیر خود نوعی لائیسیته را مبنای کار قرار داده است، بلکه می‌توان دین منهای فرهنگ و تمدن را نیز بدست آورد به این معنا که از متن نص آلوده نشده به رویکردهای عقلی و عرفانی و فلسفی و تاریخی، جوهر دین و احکام ناب آن را بدست آورد. تمرکز این یادداشت بر دو سویه اخیر، یعنی دو وضعیتی است که دین و فرهنگ را از هم جدا نموده و درصددیم یکی را بدون دیگری حاصل آوریم. به‌عقیده جامعه‌شناسان، تبعات ناشی از وضعیت نخست، یعنی حصول فرهنگ منهای دین، نوعی فقر فرهنگی، بی‌ریشگی، بی‌شناسنامگی و از خود بیگانگی است. برخی بر این باورند تبعات ناشی از اتخاذ همین سیاست در فرانسه، که از هویت و حتی عمق اندیشه نسل‌های اخیر کاسته است، سیاستگذاران را به از سرگیری نوعی از آموزش آزاد دینی- عاری از سویه‌های خاص دینی و تبلیغی- در مدارس متمایل ساخته است. در مقابل مخاطرات فوق، الگوی جدا کردن دین از فرهنگ و تمدن و تاریخ نیز، چون راه را بر عرضه تصویر تاریخی از فهم دین بسته و لذا دین را صرفاً در وضعیت بیرون از فرایند تاریخی و در متن اتفاقات فرهنگی و تمدنی، اصیل می‌داند، لذا نه تنها با نگاهی ارزشی (هنجاری) در مورد گذشته تاریخی خود قضاوت می‌کند و آن‌ها را جز در موارد اولیه، پست و ناچیز می‌شمارد، بلکه چون حصول دین خالص منهای تاریخ و فرهنگ و تمدن را امری شدنی می‌داند و بر بنیادها نظر دارد، لذا اقدام وی بلافاصله به نوعی از بنیادگرایی عملگرایانه منجر می‌شود. این نگاه چون برای مواریث تمدنی و فرهنگی در متن اتفاقات تاریخی ارزشی قائل نیست، لذا زمینه حضور طبیعی آن‌ها در زمان حال و آینده را منتفی می‌سازد و اجازه نمی‌دهد بخش‌های تاریخی فرهنگ و تمدن یک سرزمین، جزوی از هویت مردمان زمان حال و آینده آن به حساب آیند. برکنار از داوری درباره درستی و نادرستی و یا جامعیت و عدم جامعیت تقسیم‌بندی فوق، اجازه دهید بر حسب همین الگوی دوگانه، یعنی مدل آموزش فرهنگ منهای دین و دین منهای فرهنگ و تبعات و آسیب‌های ناشی از جدا کردن این دو امر همبسته در طول تاریخ، فعالیت‌های آموزشی و تبلیغی مرحوم دکتر شریعتی در حوزه دین (جامعه‌شناسی دین، تاریخ اسلام و تاریخ ادیان)- که آن‌ها را ذیل پروژه پروتستانتیسم اسلامی طرح می‌کرد- بررسی کنیم و ببینیم فعالیت‌های مذکور در کدام یک از سویه‌های دوگانه فوق قرار می‌گیرد. مرحوم شریعتی علیرغم اعتقاد به عقل و علم و اجماع دانشمندان و علما در کنار کتاب و سنت، تجلی حقیقی دین اسلام را در برهه تاریخی‌ای جستجو می‌کرد که هنوز به ناپاکی‌های تفکر و فرهنگ عقلی و فلسفی و عرفانی و کلامی یونانی و ایرانی و مانوی و گنوسی و میترایی و هندی و سریانی آلوده نشده بود. شریعتی این نگاه را در تحلیل توحید و تاریخ آن نیز دنبال می‌کرد. به‌عقیده وی، ادیان اصیل در آغازین نقطه شروع خود کاملاً توحیدی بوده اما در طول تاریخ به ناپاکی‌های فرهنگی و تمدنی آلوده گشته و به شرک و نفی توحید منجر شده‌اند. لذا در این پروژه، بازگشت به خویشتن، به‌نوعی بازگشت به سرچشمه‌های توحیدی تعریف شده است؛ یعنی دقیقاً همانجا که هنوز پای فرهنگ عمومی و فرهنگ فلسفی و کلامی و عرفانی به میان نیامده و در نتیجه می‌توان مصادیقی از رفتار توحیدی را یافت و آن را سرمشق قرار داد. از همین‌رو است که مرحوم شریعتی، رفتار پیامبر (ص)، علی (ع)، فاطمه (س)، حسین (ع)، زینب (س)، عمار، ابوذر و سلمان را در دین‌شناسی خود تحلیل می‌کند تا بتواند چهره حقیقی اسلام خالص را در رفتار آن‌ها و نه اندیشه فرهنگیانی چون فارابی و ابن‌سینا و سهروردی و ابن عربی و خواجه نصیر و ملاصدرا و مجلسی و حافظ و فردوسی و غیره مشاهده کند. با نظر به همین ملاحظه، شریعتی تجلیات دینی عرضه شده در قالب‌های شعری و هنری و ادبی و عرفانی و فلسفی سده‌های بعد را نه تنها ناچیز و بی‌ارزش و توأم با ناخالصی و شرک می‌شمرد بلکه بازخوانی آن‌ها برای درمان دردهای اجتماعی را از بنیاد عملی نادرست و بی‌نتیجه می‌دانست. از همین‌رو در اسلام‌شناسی مشهد، از خوانندگان و دانشجویان خود می‌خواهد تا نظام عقلی و فلسفی عرضه شده در ساختار فلسفه و عرفان اسلامی را کنار نهاده و از آن‌ها که موجب خمودی و خاموشی دینداران شده و اندیشه به‌ظاهر توحیدی اما درواقع مشرکانه‌ای را جایگزین عمل موحدانه نخستین نموده‌اند، احتراز کنند. لذا وی از میان سیزده قرن تمدن اسلامی، تنها به برش کوتاهی از قرن اول هجری نظر دارد و تلاش می‌کند به کمک برخی از تحلیل‌های علمی و فکری قرن بیستم که سویه‌ای عملی دارند و از نظر و اندیشه صرف و یا تقدم نظر بر عمل بیزارند، آن برهه کوتاه را بازخوانی نموده و توحید راستین را معرفی نماید. این تألیف اقبال‌گونه که به صراحت در مجموعه «ما و اقبال» بیان شده است، سنت فکری و رفتاری ما (در سده نخست هجری) را به دانش و تکنولوژی قرن بیستم گره می‌زند و در نتیجه گزینه‌ای برای جبران عقب‌ماندگی «ما ایرانی‌ها» و «ما شرقی‌ها» پیشنهاد می‌کند. حال ببینیم بر اساس مدل عرضه شده از مرحوم شریعتی با کدام یک از مدل‌های دوگانه موردنظر جامعه‌شناسان تطبیق می‌کند. مسلماً مرحوم شریعتی به آموزش فرهنگ منهای دین نظر نداشت. لذا هرچند علیه برخی از مضامین دینی از قبیل روحانیت غیر عالم (تقلبی) و مذهب خرافی و تسبحِ به خدمت قدرت و اقتصاد درآمده و تشیع صفوی و مناسک فرهنگی خرافی و غیره سخن‌ها گفت، اما دربارة لزوم دین و احیای توحید و «بازگشت به خویشتن اسلامی» و احیای میراث شیعی بسیار بیشتر گفت و نوشت و مرارت‌ها تحمل کرد. به این‌معنا مدل وی مسلماً فرانسوی نیست. بنابراین می‌ماند مدل ایرانی. این سخن که مرحوم شریعتی از هزار و دویست سال فرهنگ و تمدن ایرانی- اسلامی و تمام فرهنگ و تمدن ایران قبل از اسلام چشم می‌پوشد، طبق گفته‌های روشنگرانه خود ایشان در مجموعه «بازگشت» و دیگر آثار وی، سخنی صادق است. بر اساس این گزینش محدود تاریخی، شریعتی دین خالص منهای فرهنگ آلوده فلسفی و عرفانی و ادبی و هنری را در تز پروتستانتیسم اسلامی و احیای اندیشه دینی خویش و نفی الیناسیون فرهنگی اعم از عرفان شرقی و یا اومانیسم مدرن غربی دنبال می‌کرد و درصدد بود این دین مترقی را از جمود و خمودگی تاریخی بیرون آورده و آن را همچون موتور محرکی به دنیای جدید آورد. این اقدام شریعتی در جدا کردن دین از بستر تاریخی و فرهنگی و مناسکی ما ایرانی‌ها در سده‌های دوم تا چهاردهم، طبق الگوی مورد نظر این نوشتار، بطور طبیعی باید پایه‌های نوعی بنیادگرایی اسلامی معطوف به عمل و بی‌توجه به فرهنگ و جامعه ملی و بین‌المللی را در پی داشته باشد. آنچه تحت عنوان «سلفی‌گری» از آن یاد کرد در مورد اقدام مرحوم شریعتی نیز صدق می‌کند. شریعتی با جدا کردن جلوه‌ای از دین- با خصیصه‌ای عملگرایانه- از فرهنگ و مناسک و ادبیات و عرفان و فلسفه ما ایرانی‌ها، نوعی بازگشت بنیادگرایانه و عملی را ترویج نمود که به لحاظ تئوریک، نمی‌تواند از در گفتگو و همدلی با مظاهر فرهنگی دنیای پیرامون خود و اندیشه ایرانی و خرد جهانی وارد شود. از این رو، این تفکر در بطن خود نوعی خشونت عملگرایانه را ترویج می‌کند. به باور من، این اقدام حتی از آفت «وجدان معذب» و احساس بی‌تباری در مدل فرانسوی هم بی‌بهره نبود. زیرا با الگوی موردنظر مرحوم شریعتی، بدلیل توقف استمرار مواریث فرهنگی و تمدنی هزار و دویست ساله و حتی چند هزار ساله ما به دنیای کنونی، با نوعی از بی‌هویتی و بی‌تباری فرهنگی و هویتی مواجه شدیم. از اینرو بجای آنکه سنتز موردنظر ما در جریان تقابل سنت (تز) و مدرنیته (آنتی‌تز) بنحو طبیعی از دل این دو و این دو از دل یکدیگر برآمده باشند، کاملاً در عرصه‌ای بیگانه از هم عرضه شده است. این سردرگمی از آن‌رو است که چون طبق الگوی موردنظر شریعتی، سابقه تاریخی و فرهنگی ما در حوزه‌هایی چون فلسفه و عرفان و ادبیات و غیره مشحون از شرک و خفتگی است و لذا باید بی‌توجه از کنار آن گذشت، چنانکه ما نیز بسیاری از آن‌ها را بی‌ارزش دانستیم و حتی در مواردی حذفشان کردیم، لذا نتوانستیم سنت فرهنگی خود را به دنیای جدید آورده و از دل همان میراث، آنتی‌تزی در مقابلش- که نتیجه رویارویی با دنیای جدید است- حاصل آوریم و در نهایت، به سنتز یا سنتزهایی بیندیشیم که در خود، هم حاوی میراث فرهنگی و تمدنی ما باشد و هم از مؤلفه‌های فکری و ساختاری دنیای جدید بهره‌مند. تصنعی بودن راه‌حل مرحوم شریعتی در آشتی میان سنت و مدرنیته از همین‌جا نشأت می‌گیرد. آنچه به‌عنوان آفات جدایی دین از فرهنگ و تاریخ عرضه می‌شود در مورد دیگر رویکردهای مشابه نیز صادق و قابل تسری است. در هر صورت باید هم خود را از بی‌هویتی و بی‌تباری دور داریم و هم از خطرهای بنیادگرایی برکنار بمانیم.
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: مهر]
[مشاهده در: www.mehrnews.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 41]
-
دین و اندیشه
پربازدیدترینها