محبوبترینها
چگونه با ثبت آگهی رایگان در سایت های نیازمندیها، کسب و کارتان را به دیگران معرفی کنید؟
بهترین لوله برای لوله کشی آب ساختمان
دانلود آهنگ های برتر ایرانی و خارجی 2024
ماندگاری بیشتر محصولات باغ شما با این روش ساده!
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
قیمت انواع دستگاه تصفیه آب خانگی در ایران
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1845464657
كارنامه غرب متجدد در اندیشه شهید مطهری
واضح آرشیو وب فارسی:مهر: یادداشت؛
كارنامه غرب متجدد در اندیشه شهید مطهری
شناسهٔ خبر: 2582166 - پنجشنبه ۳۱ اردیبهشت ۱۳۹۴ - ۰۸:۴۷
دین و اندیشه > اندیشمندان
اغلب اندیشمندان غربی بر این باورند که گذار جامعۀ غربی از سنت به مدرنیته را باید یک روند تکاملی و رو به پیشرفت انگاشت. به همین سبب است که آنها این روند را برای سایر جوامع و اقوام نیز تجویز میکنند. به گزارش خبرنگار مهر، یک پرسش شایع این است که دربارۀ وضعیت فعلی غرب، چه قضاوتی باید داشت؟ آیا غرب در دورۀ پس از رنسانس[۱]، در مجموع، «پیشرفت» کرده یا «انحطاط» داشته است؟! روشن است که اغلب متفکران و اندیشمندان غربی بر این باورند که گذار جامعۀ غربی از سنت[۲] به مدرنیته[۳] را باید یک روند تکاملی و رو به پیشرفت انگاشت. به همین سبب است که آنها این روند را برای سایر جوامع و اقوام نیز تجویز می کنند و آن را روندی «جهان شمول» و «عام» تصویر می کنند.علامه مطهری در بحثی به عنوان «تکامل اجتماعی انسان در تاریخ»، چهار قلمرو و ساحت برای زندگی انسان در نظر گرفته و به ارزیابی کارنامۀ انسان در آن پرداخته است: «رابطۀ انسان با طبیعت»، «ساخت اجتماعی»، «رابطۀ انسان با انسانهای دیگر» و «رابطۀ انسان با خودش». ایشان در زمینۀ رابطۀ انسان با طبیعت می گوید «انسان در عرصۀ ابزارسازی و تسخیر طبیعت، پیشرفتهای چشمگیری کرده است؛ به خصوص در دوره های اخیر به واسطۀ علوم طبیعی، تکنولوژیهای حیرت انگیزی پدید آمده است»[۴].وی دربارۀ ساحت دوم نیز اضافه می کند که «از جهت تشکیلات اجتماعی نیز، زندگی انسان روزبه روز، پیچیده تر و گسترده تر شده است»؛[۵] به گونه ای که جوامع بدوی و ابتدایی، تبدیل به جوامعی با تقسیم کار بسیار تو در تو شده اند و تمایزات و تفکیکهای اجتماعی، فراتر از حد پیشبینی شدهاند. اما در زمینۀ روابط انسانها با یکدیگر، داستان قدری متفاوت است، در حقیقت نمیتوان ادعا کرد که در جامعۀ کنونی، احساس تعاون و عواطف انسانی رو به گسترش نهاده یا استثمار و ظلم و تعدی کاهش یافته است.علامه مطهری می نویسد: «در مسألۀ روابط انسان با انسان، یا نمیتوان گفت پیشرفت و تکامل صورت گرفته است، یا اگر هم صورت گرفته است، بدون شک، به آن نسبت که ابزار و ساختمان و تشکیلات اجتماعی بشری جلو رفته است، حسن رابطۀ انسان با انسان، بهبود پیدا نکرده است.»[۶] عرصۀ چهارم، عرصۀ رابطۀ انسان با خودش است که علامه مطهری این عرصه را عرصۀ «اخلاق» میخواند. در اینجا، پرسش این است که آیا بر وجود انسان معاصر، امیال حیوانی حکومت می کند یا ارزشهای عالی انسانی؟! آیت الله شهید، انسان معاصر را در این ساحت نیز ناکام شمرده و تصریح می کند: «تا انسان از ناحیۀ اخلاقی، تکامل پیدا نکرده باشد؛ یعنی تا از درون خودش، [و] از حیوانیّت خودش، رهایی پیدا نکرده باشد، امکان ندارد که در رابطهاش با انسانهای دیگر، حُسن رابطه داشته باشد.»[۷]ایشان تصریح می کند که «جز دین، هیچ عامل دیگری نیست که این قسمت اعظم تکامل بشریت؛ یعنی تکامل بشریت در ماهیت انسانی خودش را تأمین کند»[۸]؛ چراکه دین، ایدئولوژی ای است که تکیه اش بر آگاه کردن انسان از سرشت الهی و روحانی اش و پرورش دادن این جنبه از وجود انسان است.[۹] ایشان به صورت خاص تر و محدودتر، تنها دربارۀ کارنامۀ غرب متجدد نیز بحث کرده است.علامه مطهری معتقد است که تعریف غربیها از «پیشرفت»، یک تعریف «ناقص» و «محدود» است که تنها پیشرفت در ساحت «ابزارسازی» و «زندگی مادّی» انسان را دربرمیگیرد و از ابعاد و سطوح «زندگی معنوی» انسان چشم میپوشد. در واقع، آنگاه که انسان، «حیوان ابزارساز» معرفی بشود، پیشرفت او نیز نباید معنایی جز «تکامل ابزار» داشته باشد. آیتالله شهید تصریح میکند که تکامل غرب، تکاملی «یک جانبه» و «یکسویه» بوده است که تنها تکامل مادّی و تکنولوژیک را شامل میشود؛ به طوریکه غرب در ساحت «انسانیّت» و «ارزشهای عالی انسانی»، تکامل و پیشرفت نداشته است.[۱۰] وی می نویسد: «[منطقاً] نمی شود کمال را در علم، آن هم علم طبیعی و در فن و تکنولوژی خلاصه کرد و دائم گفت "پیشرفت". یکی از گمراهکنندترین حرفها[ی غربیها] همین مسألۀ "پیشرفت" است و "ملتهای پیشرفته" است، و پیشرفتگی را هم ما در ابزار خلاصه می کنیم. روی این حساب، انسان خودش دیگر وجود [یعنی موضوعیت] ندارد، [بلکه] فقط مسألۀ ابزار مطرح است.»[۱۱]فیلسوف الهی، این پرسش کلیدی را مطرح می کند که این نوع پیشرفت که غرب از آن دفاع می کند و آن در اصطلاح خاص، «توسعه» معرفی میکند، در حقیقت، «پیشرفت انسان [است] یا [پیشرفت] ابزار انسان»؟![۱۲]ایشان در مقابل نظریۀ پیشرفت در غرب، ملاک و معیار دیگری را برای پیشرفت و ترقّی جامعۀ بشری معرفی می کند و می گوید «آنچه ملاک پیشرفت واقعی است، پیشرفت فرهنگ است نه تمدن».[۱۳] بر مبانی تلقی ایشان از دو واژۀ تمدّن و فرهنگ باید گفت «تمدّن» ناظر به ابعاد مادّی زندگی انسان از قبیل فن و ابزار است و «فرهنگ»، دربردارندۀ ابعاد معنوی و انسانی. بنابراین، پیشرفت حقیقی عبارت است از حرکت رو به جلوی یک جامعه در راستای متصف شدن فرد و جامعه به خصایص عالی و الهی، و جامعه ای که تنها در عرصۀ مادی و تکنولوژیک پیشرفت داشته است را نمی توان در منطق اسلامی، یک «جامعۀ پیشرفته»[۱۴] قلمداد کرد. از آنجا که نگرش انسان شناختی اغلب متفکران غربی، بدن محور و مادی است، اینان از ساحت معنوی و روحانی وجود انسان غفلت می کنند و برای آن، ارزش و منزلتی قائل نمی شوند؛ حال آنکه، آنچه در انسان اصالت دارد و مقوم و معرف انسانیت اوست، «روح» اوست و نه «جسم» او. از این رو، جامعهای که تنها در ابعاد ناظر به «جسم» انسان ترقّی کرده باشد را نمیتوان جامعه ای مطلوب و متعالی انگاشت.در قرآن کریم در موارد متعددی سخن از «هلاکت اقوام» و «فروپاشی جوامع» رفته، که علت آن، طغیان و عصیان این اقوام و جوامع در برابر شریعت الهی معرفی شده است. اگر جامعۀ غربی چنین است که توصیف شد، چرا عذاب الهی بر آنها نازل نمیشود و تمدّن غرب فرو نمیپاشد؟ به دنبال این پرسش، دو پرسش مهم دیگر نیز مطرح شود: یکی اینکه، یک جامعه باید در «چه حدّی از انحطاط فرهنگی» قرار بگیرد تا مستحق هلاکت و فروپاشی واقع شود؟ دیگر اینکه، «چه تعداد از افراد یک جامعه» باید در انحطاط فرهنگی غوطه ور شوند تا عذاب جمعی الهی بر آنها نازل گردد؟ آیت الله شهید با تدقیق در آیهی هفدهم سورۀ رعد، نکات و لطایف درخوری را به منظور «تحلیل فرهنگی»[۱۵] جوامع انسانی استنباط کرده است که برای پاسخ دادن به پرسشهای بالا، به کار می آید.در این آیۀ شریفه آمده است: «أَنزَلَ مِنَ السَّمَاء مَاء فَسَالَتْ أَوْدِیه بِقَدَرِهَا فَاحْتَمَلَ السَّیلُ زَبَدًا رَّابِیا وَمِمَّا یوقِدُونَ عَلَیهِ فِی النَّارِ ابْتِغَاء حِلْیه أَوْ مَتَاعٍ زَبَدٌ مِّثْلُهُ كَذَلِكَ یضْرِبُ اللّهُ الْحَقَّ وَالْبَاطِلَ فَأَمَّا الزَّبَدُ فَیذْهَبُ جُفَاء وَأَمَّا مَا ینفَعُ النَّاسَ فَیمْكُثُ فِی الأَرْضِ كَذَلِكَ یضْرِبُ اللّهُ الأَمْثَالَ»[۱۶] [خداوند همان است كه] از آسمان آبى فرو فرستاد. پس رودخانه هایى به اندازۀ گنجایش خودشان روان شدند و سیل، كفى بلند روى خود برداشت و از آنچه براى به دست آوردن زینتى یا كالایى در آتش مىگدازند هم نظیر آن، كفى برمىآید. خداوند حق و باطل را چنین مثل مىزند. اما كف بیرون افتاده، از میان مىرود، ولى آنچه به مردم سود مىرساند در زمین [باقى] مى ماند. خداوند مثلها را چنین مى زند.از آیۀ یادشده[۱۷] چنین استفاده می شود که اولاً اگرچه در ظاهر، باطل نمود دارد، اما حق اصیل و ماندگار است نه باطل؛ ثانیاً باطل به طفیل حق پیدا می شود و نیروی حق حرکت می کند.[۱۸] بنابراین، از دیدگاه قرآنی، در تحلیل جوامع نیز به ظواهر بسنده کرد و اساس تحلیل و قضاوت را بر آنها بنا نمود؛ چراکه اگرچه ممکن است در ظاهر، غلبه با باطل باشد ولی حقیقت جامعه، چیز دیگری است و اکثریت مردم، رویۀ دیگری دارند. شخصیتها یا گروهها و جریانهای فاسد، همچون کف روی آب هستند که به چشم می آیند اما نمایندۀ وضعیت فرهنگی حاکم بر کلیت جامعه نیستند.[۱۹] «اکثریت» افراد اقوام و جوامع، انسانهایی هستند که جهات خیر و صلاح آنها بر جهات شر و فسادشان غالب است و از این رو، به «هلاکت جمعی» مبتلا نمی شوند. حتی وجود انسانهای بسیار منحط و شیطانی در رأس جوامع بشری نیز نمیتواند نمایانگر وضعیت فرهنگی همۀ افراد این جوامع باشد؛ زیرا اگر چنین بود، اساساً این جوامع در اثر نزول عذاب الهی، تداوم نمی یافتند و فرو می پاشیدند. بنابراین، وضعیت فرهنگی چنین افرادی نباید «تعمیم» داده شود و ملاک و مقیاس تحلیل وضعیت فرهنگی کلی جامعه قرار بگیرد.ایشان می نویسد: «اکثریت [افراد هر] جامعه[ای] را انسانهایی تشکیل می دهند که صلاح[شان] بر فساد آنها، بسیار غلبه دارد؛ [و] اگر هم احیاناً فسادی در او هست، فساد ناشی از جهل و نادانی و قصور است. انسانی که فقط نادان است؛[یعنی] به نحو جهل بسیط نمیداند، او را نمی شود مقصر حساب کرد. مسلماً اگر انسان بخواهد انسانهای فاسدی را که [در ادوار مختلف تاریخ] در رأس جامعه ها قرار گرفته اند، مقیاس [تصویرسازی فرهنگی از آن جامعه ها] قرار بدهد و همۀ مردم هم [در واقع، از نظر فساد و عصیان،] صد در صد نمونۀ آنها بخواهند باشند، امکان ندارد که این جامعه باقی بماند [؛ چراکه قهراً مشمول عذاب الهی می شود و فرومی پاشد].»[۲۰]ایشان می افزاید که «جامعۀ بیمار» و «جامعۀ مغلوب شر»، حکم واحد و فرجام یکسان ندارند. جامعه آنگاه مشمول غضب و عقاب الهی میشود و فرومی پاشد که شر و تباهی و ضلالت به میزانی در آن گسترش یابد که غالب شود: «فرق است بین جامعۀ بیمار و جامعه ای که شر در آن غالب شده باشد. شما [در مقام تحلیل یک جامعه]، آن قله های شامخ [فساد و تباهی] را در نظر نگیرید؛ [زیرا] آنها مقیاس [کلّ] جامعه نیستند. جامعه مثل یک فرد است. حکما می گویند حالتی که حیات بدن را حفظ می کند، بین دو حد است و به تعبیر آنها، مزاج، نوسان دارد. مثلاً فشار خون انسان بین دو حدّ، باید باشد؛ [به طوریکه اگر] از یک حد کمتر باشد، می میرد و [اگر] از یک حدّ هم بیشتر باشد، می میرد، یک حد تعادل دارد. [...] جامعه هم همین طور است. حق و حقیقت در جامعه اگر از یک حد کمتر باشد، آن جامعه می میرد. اگر جامعهای باقی باشد، معلوم می شود که در میان دو حد باطل افراط و تفریط، نوسان دارد. [...] جامعه هایی که قرآن می گوید آنها هلاک شدند، کدام جامعه هاست؟ جامعه هایی که باطل بر آنها غلبه کرده است. [...] پس مریض بودن جامعه غیر از این است که در جامعه، باطل غلبه داشته باشد. [...] هر وقت جامعه ای در مجموع، به باطل گرایید، محکوم به فنا شده است.»[۲۱]آیت الله شهید ادامه می دهد که «از نظر منطق قرآن، امکان ندارد که در مجموع جامعه و بشریت، غلبه با شر و فساد و ظلم باشد، و در عین حال، [این] جامعه باقی باشد»[۲۲]. هلاکت و فروپاشی یک قوم زمانی تحقق می یابد که «اکثریّت» افراد جامعه، فاسد باشند. بنابراین، وجود یک «اقلیّت» فاسد در جامعه، منجر به اضمحلال آن نمی شود: «قرآن [در آیۀ یاد شده] می گوید اگر همۀ مردم [یک جامعه،] این قدر شریر و فاسد و ظالم و دروغگو بودند، آن جامعه را هلاک می کردیم. [بنابراین،] چنین جامعه ای محال است وجود داشته باشد [...]. قبل از شما اقوامی بودند که وقتی اکثریّت [افراد] آن اقوام، بد شدند، ریشۀ آنها را کندیم. پس اگر [یک] جامعه، دوام دارد، بدانید که اکثریّت مردم [آن جامعه]، فاسد نیستند، بلکه [تنها] اقلیّتی فاسدند که [بر اساس این آیه،] آنها هم کفهای روی آبند.»[۲۳]فیلسوف الهی برای تأیید اینکه «[در طول تاریخ بشریت،] قطعاً اکثریّت با خوبان [بوده] است»[۲۴]، به نظریه های برخی از حکمای مسلمان نیز اشاره کرده است. وی می گوید از نظر حکمای اسلامی، قرآن کریم، مردم را به سه دسته تقسیم می کند:یکم. «اصحاب المیمنه» که مشتمل بر انسانهای متوسطی هستند که در آنها، خوبیها بر بدیها غلبه دارد؛ اکثریت افراد جوامع بشری را، انسانهای متوسط شامل میشود.دوم. «اصحاب المشئمه» که مشتمل بر انسانهای بد مطلق هستند. چنین افرادی در جامعه، در اقلیتاند.سوم. «السابقون السابقون» که مشتمل بر انسانهای خوب مطلق هستند. چنین افرادی در جامعه، در اقلیت اند.آیت الله شهید، به این گفتۀ شیخ الرئیس بوعلی سینا نیز اشاره کرده که می گوید افراد بشر از نظر «سلامت جسمی» سه گروه هستند: افراد کاملاً سالم، افراد کاملاً مریض، و افرادی که در آنها سلامتی بر بیماری غلبه دارد. وی معتقد است که دو گروه نخست در اقلیت هستند و بیشتر افراد، جزء گروه سوماند. همین نظر را ملاصدرا در قالب مثال دیگری ـ «زشتی» و «زیبایی» ـ بیان کرده است.[۲۵]_____________________________نویسنده: مهدی جمشیدی، * عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.[۱] . Renaissance.[۲] . Tradition.[۳] . Modernity.[۴] . همو؛ نبرد حق و باطل (به ضمیمۀ تکامل اجتماعی انسان در تاریخ)؛ صص۶۶ – ۶۷.[۵] . همان، صص ۶۷ – ۷۰.[۶] . همان، ص ۷۳.[۷] . همان، ص۷۴.[۸] . همان، ص۷۶.[۹] . همان، ص۱۰۱.[۱۰] . مرتضی مطهری؛ فلسفۀ تاریخ؛ جلد اول؛ ص ۲۴۶.[۱۱] . همان، ص ۲۴۷.[۱۲] . همان، ص ۲۴۷.[۱۳] . همان، ص ۲۴۷.[۱۴] . Advanced society.[۱۵] . Cultural Analysis.[۱۶] . رعد: ۱۷.[۱۷] . آیات دیگری نیز در قرآن کریم وجود دارد که حکایت از اصالت حق و زوال باطل میکنند:«مَثَلُهُمْ كَمَثَلِ الَّذِی اسْتَوْقَدَ نَارًا فَلَمَّا أَضَاءتْ مَا حَوْلَهُ ذَهَبَ اللّهُ بِنُورِهِمْ وَتَرَكَهُمْ فِی ظُلُمَاتٍ لاَّ یبْصِرُونَ«(بقره: ۱۷).مثل آنان [کافران] همچون مثل كسانى است كه آتشى افروختند و چون پیرامون آنان را روشنایى داد، خدا نورشان را برد و در میان تاریكیهایى كه نمىبینند، رهایشان كرد.«وَلَقَدْ سَبَقَتْ كَلِمَتُنَا لِعِبَادِنَا الْمُرْسَلِینَ إِنَّهُمْ لَهُمُ الْمَنصُورُونَ وَإِنَّ جُندَنَا لَهُمُ الْغَالِبُونَ«(صافات: ۱۷۱-۱۷۳).و قطعاً فرمان ما دربارۀ بندگان فرستادۀ ما از پیش [چنین] رفته است كه آنان [بر دشمنان خودشان] حتماً پیروز خواهند شد و سپاه ما، هر آینه غالب هستند.«وَمَا خَلَقْنَا السَّمَاء وَالْأَرْضَ وَمَا بَینَهُمَا لَاعِبِینَ لَوْ أَرَدْنَا أَن نَّتَّخِذَ لَهْوًا لَّاتَّخَذْنَاهُ مِن لَّدُنَّا إِن كُنَّا فَاعِلِینَ بَلْ نَقْذِفُ بِالْحَقِّ عَلَى الْبَاطِلِ فَیدْمَغُهُ فَإِذَا هُوَ زَاهِقٌ»(انبیاء: ۱۶-۱۸).و [ما] آسمان و زمین و آنچه را كه میان آن دو است را به بازیچه نیافریدیم. اگر مىخواستیم بازیچهاى بگیریم، قطعاً آن را از پیش خود اختیار مىكردیم، بلكه حق را بر باطل فرو مىافكنیم؛ پس آن را در هم مىشكند و به ناگاه، آن نابود مىگردد.[۱۸] . همو؛ نبرد حق و باطل (به ضمیمۀ تکامل اجتماعی انسان در تاریخ)؛ صص ۴۵- ۵۴.[۱۹] . همان، صص ۵۴- ۵۶.[۲۰] . مرتضی مطهری؛ فلسفۀ تاریخ؛ جلد چهارم؛ ص ۳۱۳.[۲۱] . همو؛ نبرد حق و باطل (به ضمیمۀ تکامل اجتماعی انسان در تاریخ)؛ صص۳۳- ۳۴.[۲۲] . همان، ص ۳۸.[۲۳] . همان، ص ۵۶.[۲۴] . فلسفۀ تاریخ؛ جلد چهارم؛ ص ۳۱۴.[۲۵] . همان، ص ۳۱۶.
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: مهر]
[مشاهده در: www.mehrnews.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 609]
-
دین و اندیشه
پربازدیدترینها