محبوبترینها
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان می‌شوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
دلایل زنگ زدن فلزات و روش های جلوگیری از آن
خرید بلیط چارتر هواپیمایی ماهان _ ماهان گشت
سیگنال در ترید چیست؟ بررسی انواع سیگنال در ترید
بهترین هدیه تولد برای متولدین زمستان: هدیه‌های کاربردی برای روزهای سرد
در خرید پارچه برزنتی به چه نکاتی باید توجه کنیم؟
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1827729302
معيارپژوهش قرآني (1)
واضح آرشیو وب فارسی:راسخون:
معيارپژوهش قرآني (1) نويسنده:سعيد بهمني اين مقاله به بيان شاخصهاي اساسي قرآني بودن يك پژوهش ميپردازد.دراين نوشتاربراي نخستينبار كاربرگي براي ارزيابي قرآني بودن پژوهش طراحي و عرضه ميشود. پس از بيان مفاهيم و تعريف پژوهشِ قرآني،مراحل سه‌گانه تحقيقات مورد بررسي قرار گرفته و مشخص شده است كه مطالعه ارزيابي ميزان قرآني بودن پژوهش بيش از همه در مرحله آغازين پژوهش ضرورت دارد كه همان مرحله طرح ايده،بيانِ عنوان يا تبيين مسئله يا مسائل پژوهش است؛ زيرا مديران پژوهش دراين مرحله بيش از هر مرحله ديگري به ارزيابي و تشخيص قرآني بودن پژوهش نيازمندند تا بتوانند براساس آن در تخصيص منابع انساني و علمي پژوهش به گونه‌اي دقيق‌تر و مؤثرتر به مديريت پژوهش بپردازند. كاربرگ موردنظر نيز براساس سه شاخص اصلي تنظيم و براي هر شاخص يك طيف پنج‌فاصله‌اي درنظر گرفته شده است كه در ضريب هريك از شاخص‌ها ضرب ميشود. كمترين امتياز صفرو بالاترين امتياز بيست و چهار و امتياز متوسط دوازده است كه به عنوان حداقل امتياز قرآني بودن پژوهش، تعيين شده است. اين كاربرگ به وسيله يك يا چند كارشناس تحقيقات قرآني تكميل و معدل امتياز به عنوان امتياز نهايي درنظر گرفته ميشود. به اين ترتيب انتظار مي‌رود با كمّي شدن اندازه نسبيِ قرآني بودن پژوهش، داوري دراين‌باره تسهيل و تقسيم كار با دقت بيشتري انجام شود. كليد واژه‌ها: قرآن/ معيار/ پژوهش/ تحقيق/ پژوهش قرآني/ ايده/عنوان/ مسئله پژوهش پيش‌گفتار جنبش و اهتزارعلمي در كشور به مثابه نهضتي فراگير، شكوفايي علمي و عملي درهمه عرصه‌هاي دانش اسلامي را سبب گرديده است. نهضتي كه اميد است اين‌بار زمزمه انقلاب فرهنگي و حركت هاي مربوط به آن درايران را به بانگي پرطنين و سيري شتابنده بدل سازد. دراين‌ميان، جايگاه عالي قرآن‌كريم درميان منابع ديني و گرايش فزاينده به كتاب الهي در همه سطوح جامعه،گسترش پژوهشهاي منسوب به قرآن را به همراه داشته است. بديهي است نقش مديريت پژوهشي در جهت‌دهي و هدايت تحقيقات علمي بسيار تعيين‌كننده و جدّي است. ساماندهي امور نرم‌افزاري و پيشبرد برنامه‌هاي قرآني به ويژه برنامه‌هاي پژوهشي كه به گونه‌اي دانش لازم براي همه فعاليت‌هاي قرآني را فراهم مي‌كند،بر دوش مديراني است كه تحقيقات مربوط به شئون قرآن كريم را در قالب مديريت پروژه‌ها، طرح‌ها، گروه‌ها، پژوهشكده‌ها و پژوهشگاه‌ها رهبري مي‌كنند. توسعه كمي و كيفي تحقيقات درباره ابعاد متعدد مسائل ديني تا آنجا بوده است كه شاهد پديد آمدن اصطلاحي نو مانند «دين پژوهي» درعرصه پژوهش و تدوين متون علمي هستيم. امروزه مراكز و مؤسسات علمي فراواني به منظور انجام پژوهش دردين تأسيس شده‌اند و دين‌پژوهان بسياري درحال تحقيق و بررسي درباره شئون گوناگون دين در اين مراكز هستند.البته هنوزكمّ و كيف تحقيقات ديني با وضعيت مطلوب و متناسب با مقتضيات زمان و مكاني كه در آن قرار داريم، فاصله بسياري دارد. حتي در برخي موارد، تحقيقات غيرمسلمانان درباره مسائل اسلامي،از تحقيقات ما پيشي گرفته است؛درعين‌حال،تحقيقات ما نيز ازنظر كمّي و كيفي درحال گسترش و تعميق است. به همين دليل، اميد فراواني به توسعه همه جانبه تحقيقات ديني وجود دارد. انتظار مي‌رود اين وضعيت،نويددهنده ي آن باشد كه به زودي استعداد پاسخ‌دهي به مسائل مورد نيازجامعه محلّي،ملّي، منطقه‌اي و جهاني درباره دين اسلام،بيش از هر زمان ديگر به فعليت درآيد. معمولاً درهمه فعاليت‌هاي پژوهشي،فرآيند مشخصي دنبال ميشود.اين فرآيند،از مجموعه مراحلي تشكيل ميشود كه از يك نقطه آغازو به يك نقطه مشخص ختم مي‌گردد و به «توليد دانش جديد» يا «گزارش دقيقي از يافته‌هاي علمي» منتهي ميشود.باتوجه به اين فرآيند،به تحليل مسئله موردنظر خود پرداخته و به دقت روشن خواهيم ساخت كه در بحث «معيار پژوهش قرآني» بايد به چه مسئله‌اي بپردازيم. بيان مسئله توسعه ي مطالعات ديني و در برخي موارد آميختگي آنها با يكديگرسبب اختلاط حوزه‌هاي تخصصي و صعوبت در سازماندهي و تقسيم كار ميان دانشوران و فرهيختگان حوزه پژوهشهاي منسوب به دين گرديده است. به طورطبيعي، اين امربرنامه‌ريزي و مديريت پژوهشي در سطح خرد و كلان را با مشكلاتي مواجه ساخته است. مديران پژوهشهاي ديني كه هريك به سهم خود توسعه دانش‌ومهارت‌هاي علمي را در محيط تحقيقاتي مديريت مي‌كنند،نيازمند معيارهاي روشني براي ساماندهي پژوهشهاي ديني و به ويژه پژوهشهاي قرآني در مرحله «پيش از فعاليت» هستند. از اين‌رو، به نظر مي‌رسد بررسي اين مسئله و طراحي كاربرگ (Checklist)، تعيين ميزان قرآني بودن پژوهش داراي كاركردي مفيد و بااهميت خواهد بود. به منظور كمك به حلّ اين مسئله، بايد به پرسش زير پاسخ دهيم: «معيارهاي تشخيص ميزاني قرآني بودن پژوهش كدامند؟» اهميت،ضرورت و اهداف دين‌پژوهي،مستلزم استفاده از منابعِ اصليِ دين است و درآن، مراجعه به قرآن‌كريم،داراي برترين جايگاه است. تعالي رتبه قرآن درمقايسه با ديگر منابع و معيار و مقياس بودن آن در صحّت و سقم ميراث عظيمِ روايي ازسويي- كه مجموعه رواياتِ عرض حاكي ازآن است(1)-و علاقه‌مندي انبوه محققان به مطالعه درباره شئون قرآن‌كريم ازسوي ديگر،سبب گرديده تحقيقات قرآني درميان ديگرتحقيقات ديني،جايگاه ويژه‌اي را به خود اختصاص دهد. افزون براين،توافق همه مسلمانان در استناد به قرآن براي تأئيد و كسب اعتبار گفته‌ها و ديدگاه‌هاي خود، اين كتاب والا را در جايگاه نقطه پرگار دايره اسلام با فراگيري همه مذاهب آن قرار داده است. با اين همه شاهد هستيم كه بسياري از تحقيقاتي كه آنها را قرآني مي‌ناميم،در ضمن ديگرِ تحقيقات ديني شكل مي‌گيرد. به جزتفسيركلّي يا جزئي قرآن‌كريم و برخي مسائل مربوط به علوم قرآن،تقريباً بقيه تحقيقات مرتبط با قرآن در حوزه مشترك ميان تحقيقات قرآني و ديگر تحقيقات حوزه دين‌پژوهي قراردارند.اين مسئله، سبب گرديده تا تفكيك تحقيقات قرآني با ديگر تحقيقات و سپردن آن به حوزه تخصصي قرآن‌كريم به ويژه درآن دسته از محيط هاي پژوهشي كه داراي واحدهاي(2) خاص تحقيقات قرآني هستند، با مشكل مواجه شود.از اين‌رو، تدوين ملاك و ضوابطي كه مديران و كارشناسان،بتوانند به وسيله آن به تفكيك تحقيقات قرآني از غيرآن پرداخته و به راحتي، بين واحدهاي مربوط، تقسيم‌كار كنند،از ضرورت‌هاي اجتناب‌ناپذير اين‌گونه مراكز تحقيقاتي، شمرده ميشود. تعيين ملاك و ضوابط تشخيص تحقيقات قرآني از غير آن و نيز تشخيص ميزان قرآني بودن تحقيقات در مواردي كه داراي حوزه مشترك با ديگر انواع تحقيقات ديني است،سبب سهولت ارجاع كارهاي مربوط به واحدهاي تحقيقاتي خواهد بود و نيز قلمرو مشاركت آن را نيز با ديگر واحدهاي تحقيقاتي مشخص خواهد كرد. به اين ترتيب،اهداف بررسي معيارهاي پژوهش قرآني عبارتند از:1.تعريف پژوهش قرآني 2. تعيين معيار سنجش ميزان قرآني بودن پژوهش 3. تهيه كاربرگي براي تشخيص قرآني بودن پژوهش. همچنين، سهولت تقسيم‌كار بين واحدهاي تحقيقاتي را مي‌توان از كاركردهاي اين پژوهش برشمرد. به اين ترتيب، تعيين معيارسنجش ميزان قرآني بودن پژوهش در مقايسه با ديگر پژوهشهاي ديني در قلمرو دين اسلام به وسيله اين مقاله تبيين ميشود. البته يادآوري اين نكته لازم است كه پس از اين مرحله بايد معيار توزيع پژوهشهاي قرآني ميان گروه‌ها،پژوهشكده‌ها و به طوركلّي، سطوح مختلف درون مجموعه تحقيقات قرآني نيز تعيين شود. پيشينه براي بررسي پيشينه تعيين معيارهاي پژوهش قرآني، مناسب است نگاهي به ادبيات تحقيقاتي كشور و پيشينه بكارگيري اصطلاح «قرآن‌پژوهي» داشته باشيم؛ زيرا توجه خاص به عرصه پژوهشهاي قرآني با رايج شدن اين اصطلاح در كشور همزمان بوده است. تأكيد بر بررسي اين پيشينه از آن‌جهت است كه به رغم رواج اين اصطلاح در جامعه علمي كشور، هيچ‌گاه تعريف عملياتي مشخصي از اين اصطلاح نشده است؛ حتي ازسوي كساني كه براين باورند كه نخستين بار، واژه «قرآن‌پژوهي» به وسيله ايشان بكار برده شده است و پس از وي اين اصطلاح در كشور رواج پيدا كرده است. (خرمشاهي، بهاءالدين165/2)(3) حقيقت اين است كه كاربرد واژه ي «قرآن‌پژوهي» مربوط به دودهه اخيراست؛انتشار كتاب دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهي، سهم بزرگي در رواج اين اصطلاح داشت (همان)؛ زيرا همزمان با انتشار كتاب مذكور درسال1377 كاربرد اين اصطلاح در جامعه تحقيقاتي كشور نيز تراكم پيدا كرد و در سطح گسترده‌اي به وسيله دست‌اندركاران و محققان بكار گرفته شد؛ به گونه‌اي كه امروز،واژه «قرآن‌پژوهي» به صورت يك اصطلاح شناخته شده و كاملاً معمول درآمده است. مؤلف اين كتاب دراثرمذكور چنين مي‌نويسد: «قرآن‌پژوهي،اصطلاحي است نوساخته و رايج. پسوند «پژوهي» را در سال‌هاي پس از انقلاب اسلامي، راقم اين سطور در تركيباتي چون «قرآن‌پژوهي» و «حافظ پژوهي» و «دين‌پژوهي» و غيره به كار برد كه رواج وسيعي يافته است. پسوند «پژوهي» به معناي «شناسي» است؛ ولي اشكال و ايراد آن را ندارد،زيرا در «شناسي» ادعا و احترام به خود نهفته است. يعني يك محقق قرآن،نمي‌تواند به راحتي بگويد «من قرآن شناسم». زيرا حمل بر داعيه و ادعا خواهد شد يا همين‌طور،شاهنامه‌شناس يا حافظ شناس. حال آنكه شاهنامه‌پژوه يا حافظ پژوه، فروتنانه است و ادعاهايي در برندارد. حاصل‌آنكه، امروزهرگونه تحقيق با پژوهش قرآني را مي‌توان قرآن‌پژوهي ناميد.راقم اين سطورنام يكي از كتاب‌هاي خود را نيز قرآن‌پژوهي نهاده است.» (همان، 15/1) اگرچه آقاي خرمشاهي درضمن دو كتاب خود يعني دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهي و نيزكتاب قرآن‌پژوهي مصاديق بسيار فراواني از قرآن‌پژوهي را به عنوان مدخل مورد توجه قرار داده و درباره آنها گزارش‌هاي مفيدي ارائه كرده است، ولي در هيچ‌يك ازاين دو اثرخود تعريف عملياتي مشخصي از اصطلاح مذكور ارائه نكرده و مؤلّفه‌هاي ابعاد مختلف قرآن‌پژوهي را مشخص نساخته است. در قسمت اصول تدوين مدخل‌ها در مقدمه دائرة‌المعارف قرآن‌كريم نيزبه گونه‌اي به پژوهش قرآني پرداخته شده است كه در ادامه به بررسي آن خواهيم پرداخت. مفاهيم (شرح واژه‌ها، اصطلاحات و مفاهيم (Concept) به كاررفته در تحقيق) درآغاز سخن به تعريف و تحديد مفهومي عناصر عنوان مقاله مورد نظر مي‌پردازيم. تحديد مفهومي سبب ميشود مباحث را بادقت بيشتري دنبال كنيم و درپيگيري بحث، قلمروِ روشني از اصطلاحات موردنظررا داشته باشيم. واژه شناسي «معيار» «معيار:اندازه و پيمانه.وسيله‌اي كه بدان چيز ديگر را بسنجند و برابر كنند.بنابراين ترازو و پيمانه معياراست؛زيرا به وسيله آن دو،اشياء سنجيده و پيموده مي‌شوند.» (دهخدا)(4) معيار،واژه بسيار پركاربردي است و تقريباً در همه علوم به كاربرده ميشود،ولي تعريف اصطلاحي خاصي در علوم ندارد. شايد بتوان علّت اصطلاح‌ناپذيري آن را در غناي معناي لغويِ آن جستجو كرد؛چراكه معناي لغوي آن چنان‌كه در لغت‌نامه دهخدا آمده است، -يعني«وسيله‌اي كه بدان‌چيز ديگر را بسنجند»- در همه علوم و حوزه‌ها قابل كاربرد است. با اين هدف كه فضاي مفهوم معيار به گونه‌اي پايدار در طول بررسي و نگارش اين رساله تثبيت شود، با كمي پردازش معناي لغوي آن،به تعريف (Definition) مورد نظر خواهيم رسيد.مراد ما از معيار در اين نوشته عبارت است از: «شاخص‌هايي كه با استفاده از آن بتوانيم پژوهش قرآني را در همه مراحل تحقيق ازغيرآن ممتاز كنيم.» واژه‌شناسي «پژوهش» و «تحقيق» «پژوهش،اسم مصدر پژوهيدن؛به معني جستجو، بررسي، و تحقيق است.» (همان) واژه پژوهش در فارسي كهن شناخته شده بوده و در اشعار حكيم ابوالقاسم فردوسي چنين آمده است: زهركشوري گرد كن مهتران از اخترشناسان و افسونگران سخن سر بسر مهتران را بگوي پژوهش كن و راستي بازجوي (همان) همچنين دهخدا واژه تحقيق را در فرهنگ خود به نقل از فرهنگ نظام به معني «به كنه مطلب رسيدن و واقع چيزي را بدست آوردن» بيان كرده است. (همان) معناي اصطلاحي تحقيق بسياري ازما گمان مي‌كنيم كه هرگونه فعاليت و تلاش علمي، ازجمله:تأليف(5)، تصحيح متون(6)، ترجمه(7)، تفسير(8)، شرح(9)، احياي نسخ(10) و آزمايش(11) در تحقيقات تجربي و بسياري فعاليت‌هاي ديگر را مي‌توان تحقيق ناميد،درحالي‌كه باوجود ارزشمند و مفيد بودن اين اقدامات،همگي جزء مقدمات و يا بخش‌هايي از يك تحقيق مي‌باشند و هيچ‌يك از آنها را نمي‌توان تحقيق ناميد. اگرچه برخي معتقدند معني پژوهش با معني تحقيق كه در بردارنده مفهوم حق و به معناي حق‌يابي است، تفاوت دارد و تحقيق از اين نظراخص از پژوهش است، ولي امروزه معمولاً اين دو واژه به جاي يكديگر بكار برده مي‌شوند و گاهي نيز آن دو را به عنوان دو كلمه هم‌معني و مترادف دركنار هم مي‌آورند. بنابراين دراين مقاله دو واژه «پژوهش» و «تحقيق» در يك معني بكار برده ميشود كه مراد ما ازآن عبارت است از: «يك عمل منظم كه درنتيجه آن پاسخ‌هايي براي سؤال‌هاي موردنظرو مطرح شده پيرامون موضوع تحقيق بدست مي‌آيد.» (نادري و ديگران، /34) مراد از واژه «قرآني» قرآني ازنظر واژگاني يعني منسوب به قرآن. شايد كليدي‌ترين بخشِ بحث درباره «معيار پژوهشِ قرآني» مشخص كردن كمّ و كيف اين نسبت است. به ديگرسخن مسئله اصلي ما پاسخ به اين پرسش است كه: هر پژوهش بايد از چه نسبتي با قرآن برخوردار باشد تا بتوان آن را پژوهشي قرآني ناميد؟ مراحل سه‌گانه تحقيقات قرآني به منظورتعيين قرآني بودن پژوهش و ميزان آن در هرمرحله، لازم است مراحل گوناگون تحقيق را مورد بررسي و تحليل قراردهيم و براي مرحله‌اي كه درصدد ارزيابي ميزان قرآني بودن پژوهش درآن مرحله هستيم، كاربرگ لازم را طراحي كنيم تا با استفاده از كاربرگ مناسب آن مرحله، به ارزيابي قرآني بودن آن بپردازيم. براي سهولت تقسيم‌بندي مراحل و فرآيند تحقيقات قرآني آن را براساس عمليات پژوهش به سه مرحله زيرتقسيم مي‌كنيم: 1.مرحله پيش از فعاليت 2. مرحله در جريان فعاليت (انجام پژوهش) 3. مرحله پس از فعاليت (نتيجه پژوهش: محصول و خروجي) اكنون به تحليل هريك از مراحل سه‌گانه فوق مي‌پردازيم و سپس مشخص مي‌كنيم كه ما بايد درصدد تعيين معيارهاي قرآني بودن پژوهش دركدام مرحله از مراحل تحقيق باشيم. 1.مرحله «پيش از فعاليت» معمولاً مرحله پيش از فعاليت در پژوهشهاي قرآني خود مراحل سه‌گانه زير را دارد: الف) شكل‌گيري ايده پژوهشي(12) ب) تنقيح عنوان پژوهش(13) ج) تدوين طرح تحقيق 2. مرحله «در جريان فعاليت» در مرحله «در جريان فعاليت»، همان طرح تحقيق صورت عملي به خود مي‌گيرد. بنابراين باوجود طرح تحقيق و ارزيابي آن، درحقيقت پژوهش «در جريان فعاليت» نيز ارزيابي شده است. 3. مرحله «پس از فعاليت» معمولاً مرحله پس از فعاليت نيز در بردارنده مراحل دوگانه زير است: الف) محصول پژوهش(14) ب) خروجي پژوهش(15) اكنون كه مراحل مورد نظر خود در تحقيقات قرآني را مشخص ساختيم،نوبت آن است كه مشخص سازيم در كدام‌يك از مراحل اصلي و فرعي فوق بيش از هر مرحله ديگري به معيارهاي پژوهش قرآني و ارزيابي ميزان قرآني بودن پژوهش نيازمنديم. پس ازتعيين نقطه ضروري‌تر در اين مسئله به معيارهاي موردنظر و سپس طراحي شناسه و كاربرگ لازم براي آن مي‌پردازيم و به اين ترتيب پابه‌پاي همان مرحله مورد ابتلا به بررسي معيارهاي پژوهش قرآني خواهيم پرداخت. ضرورت ارزيابي ميزان قرآني بودن پژوهش در مرحله پيش از فعاليت براي تعيين مرحله مورد نظر از ميان مراحل سه‌گانه فوق، بايد اين مسئله را مورد بررسي قراردهيم كه در تصميم‌گيري كدام‌يك از مراحل به معيارهاي پژوهش قرآني و سنجش ميزان قرآني بودن آن نيازبيشتري داريم. طبعاً درمرحله پس از فعاليت كه اثر پژوهشي شكل گرفته است، مشكل چنداني جز طبقه‌بندي اثر پديد آمده باقي نمي‌ماند. همچنين در مرحله در جريان فعاليت كه مديران پژوهشي تصميمات لازم براي تحقيق درباره عنوان موردنظر براساس طرح مربوط را اتخاذ و عمليات پژوهش را آغاز كرده‌اند نيز مشكل خاصّي وجود ندارد. بيشترين ابتلاي مديران در تشخيص پژوهش قرآني در مرحله پيش از فعاليت است؛ زيرا در همين مرحله است كه بايد مديران نوع پژوهش را مشخص سازند تا بتوانند به گونه‌اي مؤثردرباره منابع انساني پژوهشگر و منابع علمي مورد نياز آن تصميم‌گيري كنند. بدين‌معني كه اساساً در اين مرحله است كه لازم است مشخص سازند قرآني بودن پژوهش به چه ميزان است تا بدين‌وسيله بتوانند در محيط پژوهشي ساز و كار مديريت آن را به گونه‌اي مناسب‌تر،پيش‌بيني كنند. مؤلفه‌هاي پژوهش قرآني شناسايي و معرفي مؤلفه‌هاي پژوهش قرآني داراي اهميت اساسي دراين مقاله است؛ زيرا با تجزيه و تحليل مؤلفه‌هاي موردنظر،به معيارهاي لازم براي ارزيابي پژوهش در مرحله موردنظر دست خواهيم يافت و براساس آن قادرخواهيم بود به تهيه كاربرگ مورد نياز براي ارزيابي قرآني بودن پژوهش در آن مرحله بپردازيم. سه عنصردرقرآني شمردن يك پژوهش در مرحله پيش از فعاليت نقش اساسي دارد. به ديگر سخن مؤلفه‌هاي پژوهش قرآني به شرح زير است: 1.خاستگاه قرآني عنوان و مسئله تحقيق 2. نيازبه مطالعه قرآن و منابع قرآني از آن‌جهت كه به توضيح آيات كلام الهي پرداخته‌اند. 3.نقش تحقيق بر توسعه و تعميق علوم و معارف قرآني اين مؤلفه‌ها درمرحله پيش از فعاليت پژوهش باتوجه و نظر به مراحل سه‌گانه تحقيق دراين مرحله، در جدول زير مشخص شده است: پيش از پژوهش(مرحله ايده و تنقيح عنوان): برخاسته از قرآن باشد. در جريان فعاليت پژوهش با نظر به مقتضيات حين انجام پژوهش: نيازمند به مطالعه قرآن و منابع قرآني از آن‌جهت كه به توضيح آيات كلام الهي پرداخته‌اند باشد. پس از فعاليت پژوهش با نظر به كاركرد و نتايج بعد از انجام پژوهش: توسعه‌دهنده علوم و معارف قرآني و عمل به قرآن كريم باشد. توضيح اصولاً پژوهش‌هايي را قرآني مي‌ناميم كه دست‌كم موضوع آن «برخاسته از قرآن» بوده يا پژوهش درباره آن «نيازمند مطالعه قرآن‌كريم و منابع قرآني از آن‌جهت كه به توضيح آيات الهي پرداخته‌اند» باشد و يا نتايج آن به «توسعه و تعميق علوم و معارف قرآني و عمل به قرآن» منجر شود. عنصر «خاستگاه قرآني عنوان» به پيش از انتخاب عنوان يا به مبدأ شكل‌گيري ايده، عنوان يا مسئله پژوهش نظر دارد. بدين‌معني كه هرگاه متن قرآن سبب شكل‌گيري ايده، عنوان يا مسئله‌اي پژوهشي شده باشد، خاستگاه آن را قرآني خواهيم دانست كه درباره قرآن و موضوعات طرح شده در قرآن، بحث و بررسي ميشود. عنصر«نياز به مطالعه قرآن و منابع قرآني» با نظر به عمليات پژوهش و مرحله در جريان فعاليت پژوهش نظر دارد و مقصود آن است كه معيار اخذ و رفض گزاره‌ها و نظريه‌ها در آن مدلول آيات قرآن است و ما براي انجام تحقيق، ناگزير از مطالعه قرآن‌كريم خواهيم بود. عنصر«نقش تحقيق بر توسعه و تعميق علوم و معارف قرآني»به نتايج و كاركرد پژوهش نظردارد و بدين معني است كه اگر نتيجه و كاركرد يك پژوهش توسعه و تعميق علوم يا معارف قرآني باشد، اقتضاي قرآني بودن پژوهش را خواهد داشت. بررسي ملاك‌ها و اصول مدخل‌يابي در دائرة‌المعارف قرآن‌كريم تاكنون سه مؤلفه اصلي در قرآني بودن ايده،عنوان يا مسئله پژوهش را مورد توجه قرار داديم. اكنون مناسب است اصول مدخل‌يابي در دائرة‌المعارف قرآن‌كريم كه به همّت محققان مركز فرهنگ و معارف قرآن دفترتبليغات اسلامي تدوين شده است را مورد بررسي قرار دهيم. در پيش‌گفتار دائرة‌المعارف قرآن‌كريم مركز فرهنگ و معارف قرآن، به ويژه در بخش «مدخل‌يابي»، اصولي براي اين امر درنظرگرفته شده است. جا داشت همين‌جا اصطلاحِ «مدخل قرآني» كه قابل انطباق بر «عنوان قرآني» است، تعريف مي‌شد و مراد از آن بيان مي‌گرديد. اگرچه برخي ضوابط طرح شده دراين بخش را مي‌توان بيانگر عناصري از قرآن‌پژوهي دانست كه به تبيين اين اصطلاح كمك خواهد كرد. به لحاظ اهميت خاص دائرة‌المعارف قرآن‌كريم و نقش اين اثر در گسترش معارف قرآني،آن قسمت از مطالب بخش «مدخل‌يابي» كه در بردارنده عناصري از مفهوم «قرآن‌پژوهي» است را مورد توجه قرار مي‌دهيم. درقسمتي از اين بخش، چنين آمده است: «مهمترين اصولي كه به طور خاص در گزينش و تدوين مدخل‌ها مراعات شده‌اند،از اين قرارند: 1.مدخل‌ها از سه حوزه اصلي برگزيده مي‌شوند: «موضوعات و مفاهيم قرآني»، «اعلام قرآني» و «علوم قرآني.» اين اصل از اصول تدوين مدخل‌ها، به مؤلفه موردنظر ما مربوط است؛يعني خاستگاه قرآني عنوان تحقيق. البته در اين اصل مطلب قابل ملاحظه‌اي وجود دارد؛ زيرا روشن است كه مراد از مدخل همان موضوع يا عنوان ملاك موضوع قرآني بيان شده، كه مستلزم نوعي دوراست؛ زيرا طبق اين اصل، براي شناخت موضوع قرآني نيازمند «موضوعات قرآني» خواهيم بود. به اعتقاد نگارنده اين مشكل به دليل تعريف نشدن «موضوع يا مدخل قرآني» ايجاد شده است. اگرچه مي‌توان اين اشكال را با تغييرعبارت «موضوعات و مفاهيم قرآني» به «مفاهيم قرآني» تا اندازه‌اي رفع كرد. يكي ديگرازمطالبي كه مي‌توان آن را در بردارنده عناصري دراين رابطه دانست،بند سوم اين بخش است كه ميگويد: 3.مفاهيم و موضوعاتي كه به طور مستقيم در قرآن شريف آمده‌اند،لزوماً مدخل قرار مي‌گيرند. مفاهيم انتزاعي نيز چنانچه به آيه‌اي از قرآن مستند باشند، مدخل مي‌شوند، مانند آثار باستاني.» اصل سوم نيز از آن‌جهت كه مفاهيم و موضوعاتي را كه به طورمستقيم در قرآن شريف مورد نظر قرار داده و آن را نيازمند مستند قرآني دانسته است، به مؤلفه خاستگاه قرآني عنوان پژوهش مربوط است. شمارگان10، 11، 13 و14 اين بخش (اصول تدوين مدخل‌ها) نيزدربردارنده عناصري است كه به نوعي قلمرو موضوعي پژوهش قرآن در اين اثر را تعيين كرده است؛ 10.اعلامي كه در اين دائرة‌المعارف مدخل قرار مي‌گيرند، شامل اشخاص،اشياء، مكان‌ها، زمان‌ها، حوادث و گروه‌هاي خاص هستند. 11.هم اعلام مصرّح در قرآن مدخل قرار مي‌گيرند و هم اعلام غيرمصرح كه براساس روايات و كتاب‌هاي تفسير و اسباب نزول،مراد اشاره‌هاي قرآن هستند؛مانند ابوجهل كه «كان‌الكافر» (فرقان/55) به او اشاره دارد. 12.به موضوعات علوم قرآن در اين دائرة‌المعارف پرداخته ميشود؛چه آنهايي كه در قرآن‌كريم به آنها اشاره شده باشد و از مفاهيم قرآني قلمداد شوند؛مانند محكم و متشابه، نسخ و...، و چه موضوعاتي كه درقرآن به آن اشاره نشده، ولي به فهم يا شناخت قرآن كمك مي‌كند؛ مانند اسباب نزول، تاريخ قرآن، حجيت ظواهر قرآن و... . 13.اسماء و صفات خداوند،چون غفور و حليم، چنانچه در قرآن شريف به آنها تصريح شده باشد،مدخل مي‌شوند. اسماء و صفات غيرمصرح مثل آمِر نيز اگر ازافعال منسوب به خداوند در قرآن انتزاع يابند،مشروط به اينكه دربيان معصوم«ع» به آنها تصريح شده باشد يا در كتاب‌هاي كلامي ازآنها بحث شده باشد؛مانند متكلّم، مدخل قرار مي‌گيرند. شايان ذكراست كه مقصود از اسما و صفات در اين بخش،اصطلاحي است؛ يعني تحقق ملاک اسم و صفت كه «واجد بودن كمال» است، مدّنظر است، پس به هيچ وجه قصد نامگذاري خداوند دركار نيست و به اين ترتيب ، طرح اسماء و صفاتي از قبيل آخذ، با مبناي «توقيفيت اسماء» ناسازگار نخواهد بود.(16) اصل يازدهم نيز به همان مؤلّفه اول قرآني بودن پژوهش اشاره شده است،ولي در فقره دوم بند سيزدهم به مؤلفه سوم قرآني بودن پژوهش، يعني كاركرد و نتيجه پژوهش توجه شده است. بدين‌معني كه حتي موضوعاتي را كه خاستگاه قرآني ندارند، ولي به فهم يا شناخت قرآن كمك مي‌كنند، مدخل قرآني شمرده است.به اين ترتيب، درنظر تدوين‌كنندگان دائرة‌المعارف قرآن‌كريم،اگر موضوعي سبب توسعه علوم و معارف قرآن گرديد،مي‌تواند به عنوان يك موضوع قرآني، مورد بررسي و تحقيق قرار گيرد. دراصل چهاردهم نيز تنها محدوده‌اي از مطالب اصول گذشته،يعني قلمرو اسماء و صفات الهي مورد بحث قرار گرفته و مي‌توان آن را يك مسئله فرعي دانست. بايد به اين نكته توجه داشت كه اگرچه دراين اصول به دو مؤلفه از مؤلفه‌هايي كه برشمرديم اشاره شده است، ولي مؤلفه دوم مورد نظرما نيز، يعني نياز به مطالعه قرآن و منابع قرآني ازآن‌جهت كه به توضيح آيات الهي پرداخته‌اند، در همه اصول مبني عليه و مفروض درنظر گرفته شده است. به هرحال بايد اذعان داشت كه اصطلاح «قرآن‌پژوهي» به طور مشخص درآثار قرآني موجود،تعريف نشده و مؤلفه‌هاي آن تبيين نگرديده است. منبع:نشريه پژوهشهاي قرآني،شماره 57.
#دین و اندیشه#
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: راسخون]
[مشاهده در: www.rasekhoon.net]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 393]
-
دین و اندیشه
پربازدیدترینها