محبوبترینها
معرفی چت روم مرام چت؛ بهترین چت روم فارسی برای حل همه مشکلات
از کجا بفهمیم قاشق چنگال اصل است | قاشق چنگال تقلبی نخرید!
با چاپ روی وسایل یک کسب و کار پرسود بسازید
قیمت دیگ بخار و تولیدکننده اصلی دیگ بخار
معروف‌ترین هدیه و سوغاتی یزد مشخص شد!
آشنایی با انواع دوربین مداربسته ضد آب
پرداخت اینترنتی قبوض ساختمان (پرداخت قبض گاز، برق و آب)
بهترین دوره آموزش سئو محتوا در سال 1403 با نام طوفان ۱۴۰۳ در فروردین ماه شروع می شود
یک صرافی ارز دیجیتال چه امکاناتی باید داشته باشد؟
تعمیرگاه مجاز تعمیر ماشین لباسشویی در شرق تهران
تعمیرگاه مجاز تعمیر ماشین لباسشویی در شرق تهران
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1799658142
رهنمودهای تحصیلات دینی از گفتار نراقیها
واضح آرشیو وب فارسی:راسخون:
رهنمودهای تحصیلات دینی از گفتار نراقیها نويسنده: سیدعباس رضوی پیشگفتار بزرگداشت نراقیها، افزون بر پاسداشت و قدردانی از بزرگان دین، یادآوری و بازسازی فرهنگ و میراث گرانبهایی است که آن بزرگواران، در فهم و گسترش آن عمر نهادند و با انبوه مشکلات طاقت فرسا، اسلام ناب و آرمانهای اهل بیتعلیهم السلام را به مردم شناساندند . و کاروان اندیشه بشری را گامی به پیش بردند . یادکرد نراقیها تجلیلی است از غیرت دینی و تلاش آن بزرگمردان برای ایجاد حکومت دینی و اقتدار و عزت اسلامی . کند و کاو در آموزهها و روش تربیتی مدرسه نراقیها ضرورتی است که نباید فراموش شود و راه کارهای آموزنده و انسانساز آنان هماره راهنمای حوزویان باشد . استاد حسن زاده آملی در باره این دو میگوید: «وقتی در محضر مبارک حضرت استاد، علامه طباطبایی صاحب تفسیر المیزان تشرف داشتم، از نراقیان سخن به میان آمد . فرمودند: نراقیان هر دو از علمای بزرگ اسلام و ناشناختهاند .» (1) این نوشته نگاهی استبه راهنماییهای آموزشی و تبلیغی نراقیان اهمیت تحصیل علوم دینی آشنایی با تعالیم دین و آموزش آن به دیگران نه تنها پسندیده بلکه واجبی عینی است . شرایط تحصیل دانش در دوره نراقیها مشکلتر از این زمان بود . طلاب برای ورود به مراکز درسی از زادگاه خود هجرت میکردند و ناگزیر بودند برای کسب دانش، رنج غربت و فقر و بیچیزی را به جان بپذیرند . نراقیها در روزگار غربت اسلام و روحانیت، مردم را تشویق میکردند تا حوزهها را پرسازند و میراث عالمانی را که در طول قرنها، اندک اندک گرد آمده، از تندباد حوادث نگهدارند . ملااحمد، در آن شرایط تاریخی درس خواندن را جهاد اکبر و تکلیفی دشوار میشمرد: «و اشد منها الجهاد الاکبر مع احزاب الشیطان و المهاجرة عن الاوطان لتحصیل ما وجب من مسایل الحلال و الحرام و ترک الرسوم و العادات المتداولة بین الانام، المخالفة لمایرضی به الملک العلام .» (2) کوششهای نراقیها در تحصیل ملا مهدی بسیار سخت کوش بودند و با دست تنگی و در شرایط سخت و دشوار با سرمایه مناعت طبع درس میخواند و هیچ حادثه و کار شخصی، او را از درس و مباحثه باز نمیداشت . برای عمر و فرصتاش ارزش قایل بود و آن را به سادگی از کف نمیداد.ایام فراغت و وجود اساتید بزرگی چون ملااسماعیل خواجوی، شیخ محمد هرندی، میرزانصیر اصفهانی و آقا محمدباقر بهبهانی و شیخ یوسف بحرانی او را بر تلاش و جدیتبیشتر در کسب علم وا میداشت . ملامهدی در ایام تحصیل، شب و روز نمیشناخت . او تنها در وقت وفات پدر چند روزی از نجف به کاشان آمد و پس از ادای احترام به پدر وصله ارحام و سامان دادن به کارها به شتاب به مدرسه بازگشت . (3) ملااحمد نیز روش پدر را در پیش داشت و در همه دوران عمر برای تحصیل مرزی نمیشناخت و در همه حال برای فهم و پژوهش و روشن شدن ابهامات علمی در تکاپو بود . در دوران جنگهای ایران و روس، علمای اسلام بویژه نراقی، در فرصتهای به دست آمده به تحلیل و کند و کاو مشکلات علمی میپرداختند (4) و در مسایل مربوط به جنگ و جهاد بحث میکردند . ملا مهدی پس از فراغت از تحصیل به کاشان باز گشت، به برکت وجودش آن شهر دارالعلم و مجمع علما شد . ایشان در کاشان به تربیت و آموزش طلاب مشغول شد و ریاست مدرسه و حوزه کاشان بر عهده ایشان بود . (5) پس از وفاتش در سال 1209 ق یاستحوزه به ملااحمد منتقل شد و او راه پدر را در تربیت طلاب پی گرفت . (6) حال به دستورالعمل و راهنمایی این رادمردان برای بهرهوری نیکوتر از علوم حوزوی و شرایط استاد و شاگرد میپردازیم . استعداد سنجی ملااحمد در بیان راههای آموزش دین بر سنجش استعداد و علاقه نوجوانان تکیه میکند و مجبور کردن آنان به کاری که دلبستگی ندارند را تباهی عمر میشمرد: «و بعد از آن که این ادب را به فرزند آموختی، ملاحظه کن که قابلیت و استعداد کدام علم و صنعت را دارد . پس او را به آموختن آن بدار و نگذار که مشغول امری شود که استعداد ندارد تا عمر او ضایع نگردد .» (7) ملااحمد افراد مستعد و علاقهمند به تحصیل علوم دینی را بر میگزید و با شکوفا کردن استعدادها آنان را در دانش مورد علاقهشان آموزش میداد و این یکی از اسرار برکت و پرباری حوزه نراقیها بود . استاد شایسته استاد دانا و فرزانه و خوش سخن نقش به سزایی در رشد شاگردان دارد . در تاریخ حوزه از استادانی نامور و پرتجربه فراوان یاد شده که ویژگیهای ممتازی در تدریس و تربیتشاگردان داشتهاند و توانستهاند شاگردان ارزشمندی را در حوزه تربیت کنند . (8) ملامهدی، توجه به استادان فرزانه و پرهیز از ناشایستگان را تاکید میکند: «آگاه به احوال روزگار میداند، آداب درس خواندن و درس دادن در میان مردم غریب مانده و افراد خبره برآنند . روزگار و مردماش فاسد شدهاند و کسانی بر مسند تدریس تکیه زدهاند که دانششان اندک و نادانی شان بیشتر است . جایگاه دانش و دانشمند سقوط کرده و آداب دانش آموزی در میان جویندگان از میان رفته است» . (9) پرورش نیروی اندیشه اندیشه وری، راه اساسی دستیابی به مطالب به شکل علمی است، در سایه تفکر و تدبر، دانش قوام میگیرد و آدمی با تجزیه و تحلیل آموزهها آن را در گنجینه حافظه میسپارد . در مدرسه نراقیها، افزون بر استاد و راهنما و متون درسی، طلاب به اندیشه وری تشویق میشدند، تا در سایه تفکر حصار تقلید را بشکنند و نوآوری کنند . به گفته ملا احمد، کسان بسیار، سالها در مدرسه مانده و به جایی نرسیدهاند، و علت آن این نبود که آنان، کمتر استاد دیدهاند . بلکه عقب ماندگی آنان بر اثر بیتوجهای به نیروی فکر و اندیشهشان بود . آنان به جای مطالعه و کندو کاو و فهم مطلب، سالها در پی استاد دویده و دفترها از تقریرات درسی انباشته بودند، ولی مجالی برای تجزیه و تحلیل آموختهها برای خود فراهم نکردند . فاضل نراقی، که خود از علمای بارز بود و در نگاه شیخ انصاری علامه و جامع معقول و منقول و حافظ فروع و اصول بود، (10) از بسیاری از علمای معاصرش استاد کمتر دیده بود و به جای رفتن به این درس و آن درس، در نکتهها دقت میکرد و آن را با همقطاران و طلاب به گفتوگو میگذاشت و در سایه تلاش فکری به مرحله استنباط رسید و تالیفات ارزشمند و گران سنگی از خود به یادگار گذاشت . داوری علامه امین در حق نراقی: که چون استاد کمتر دیده و از کتابها استفاده کرده، نوشتههایش پرقیمت نیست (11) ، جای نقد و پرسش دارد و شواهد عینی آن را تایید نمیکند . نراقی، در تحقیق و نوآوری از بسیاری از معاصرانش پیشتر است . شاگردش شیخ انصاری نیز که شیوه استادش نراقی را طی کرد در تحقیق و نوآوری از دیگران پیشتر بود (12) ملااحمد در اهمیت توجه به نیروی اندیشه نوشته است: «شکی نیست که حصول ملکه اجتهاد و فهم آیات و اخبار و کلمات علمای ابرار، موقوف استبه تکمیل قوه نظریه و تشحیذ ذهن و خاطر . و این امور [درسهای رسمی] موجب ازدیاد قوه نظریه و تشحیذ ذهن میگردد، پس تامل در این امور از ابتداء از برای طالب فی الجمله مطلوب و سعی در آنها مرغوب است و بسا باشد که لازم باشد . بلکه مقصود آن است که در این امور به قدر ضرورت اکتفا کند . پس اگر تا ممکن باشد تشحیذ ذهن مطلوب و تقویت قوه نظر مستحسن باشد باید آدمی همه عمر خود را صرف آن کند .» (13) روششناسی ملااحمد نراقی، در روش کسب دانش بر فهم آگاهانه مسایل تاکید دارد و بر آن است که طلبه نباید کورکورانه به درس بنشیند . باید بفهمد آغاز و پایان و فایده این مساله کدام است . سرچشمه و تاریخ مساله از کیست؟ و در مجموعه جهان بینی و شریعت در کجا قرار دارد . در آن صورت طلبه افزون بر آن که از روی نشاط درس میخواند، راهگشای دیگران نیز خواهد بود . نراقی در نکوهش درس خواندن و درس دادن ناآگاهانه برخی از افراد، نوشته است: زان قضیه هیچ نه آگاهیش نی مقدم داند و نی تالیش گرنه اصل آن از او پرسی به جد یا عنودی خواندت یا مستبد منشاء آن را نداند از چه خواستمبداش چه، منتهای آن کجاست؟ چون قضایایش نبود از اجتهاد آن نتایج جمله از تقلید باد پس بود تقلید، یکسر علم او کی ز گربه شیر زاید ای عمو (14) هماندیشی و تبادلنظر داد و ستدهای علمی از راههای کسب دانش و روشن شدن حقایق است، در گذشته حوزهها، تشکیل مجالس مناظره، گفتوگوهای چند جانبه، نامه نگاریهای علمی از کارهای رایج میان علما بود . علما از این راه از نظریات یکدیگر سود میبردند و اشتباهات علمی همدیگر را اصلاح میکردند . علامه ملامهدی نراقی با سید بحرالعلوم دادو ستد علمی داشت . او نوشتههای خود را برای نقد و ارزیابی به نجف میفرستاد . پس از فرستادن یکی از نوشتههایش برای سید، خطاب به او نوشت: الاقل لسکان ذاک الحمی هنیئالکم فی الجنان الخلود افیضوا علینا من الماء فیضا فنحن عطاش و انتم ورود ای رسول ما به ساکنان آن حمی (حریم) مرتضی بگو: خلود در بهشتشما را گوارا باد بر ما آبی افاضه کنید که ما تشنه و شما سیرابید . سید بحرالعلوم در پاسخ نوشت: الاقل لمولی یری من بعید جمال الحبیب بعین الشهود لک الفضل من غائب شاهد علی شاهد غائب بالصدوم فنحن علی الماء نشکوه الظماء و انتم علی بعد کم بالورود ای رسول ما به آقایی که از دور جمال دوست را با چشم شهود میبیند بگو: تو را که غائب حاضری، بر این حاضر غائب، فضل و برتری است; زیرا که ما در کنار آب از تشنگی مینالیم و شما که دورید وارد بر آیید . (15) مولی احمد نراقی با عالم فیلسوف و فقیه نامور، مولی اسماعیل کاشانی داد و ستد علمی داشت . نراقی پس از نگارش کتاب مناهج الاحکام آن را به مولی اسماعیل هدیه کرد . او پس از مطالعه و بررسی کتاب در سال 1235 ق بر آن تقریظ نگاشت . (16) نراقی، با شاگردان فاضل و برجسته خود نیز تبادل علمی داشت . او شیخ مرتضی انصاری را بسیار دوست میداشت و با او نشستهای علمی بسیار داشتبه استفاده علمی از شیخ اعتراف میکرد . (17) علما در سفر جهادی با روس نیز با یکدیگر گفتوگوهای علمی داشتند و در باره مساله مرزهای جهاد و چگونگی دفاع از کیان اسلام و ایران با یکدیگر هم اندیشی میکردند . ملااحمد در این نشستها هماره شرکت فعال داشت . (18) اولویتهای آموزشی در گذشته بیشتر دانشهای جامعه در مدارس حوزوی رواج داشت . از این رو ملامهدی فیلسوف و ریاضی دان بود . و ملااحمد در کیهانشناسی سررشته داشت . ملااحمد آموختن دانشهایی مانند طب و هندسه و دیگر علومی که زندگی اجتماعی مردم بدان وابسته است را واجب کفایی میشمارد . ولی دانشهای اصلی برای حوزهها در دیدگاه او عبارت بودند از: × دانش عقاید و علم شناخت آرا و اندیشهها . × دانش اخلاق و ارزشها و آدابها . × دانش فقه و دستور العمل زندگی . روش تحصیل و تحقیق در علم کلام در دیدگاه نراقی نراقی پژوهش در باورها را اصلیترین دانشی میشمرد که باید بدان همت گماشت . او برای شناخت هستی و آغاز و انجام جهان و شرایع آسمانی و پاسخ به شبههها، دانستن علم کلام و آشنایی با فلسفه را لازم میداند . برای فهم شریعت و راه و رسم درست زندگی از هر دو باید بهره برد . نراقی افرادی را که تنها به ظواهر آیات و روایات بسنده میکنند و در فهم دین از نیروی عقلانیتبهره نمیگیرند و بدون بصیرت، حکیمان را زندیق و بدکیش میخوانند، ناآگاه میداند و آنان را به تدبر و اندیشه فرا میخواند و از آن سو، کسانی که تنها در پی سخنان فیلسوفان یونانیاند و به میراث اسلامی و متون روایی بیتوجهاند را نادان خطاب میکند، او میگوید: خرد، بیرهبری شریعت ره به جایی نمیبرد و این دو، دو بال هدایت و پرواز انسان به سوی خدایند و در نهایت . . . و چون خواهی که جامع میان عقلیات و نقلیات باشی باید در هر دو وسط و میانه را اختیار کنی . (19) علم اخلاق در منظر نراقی ملااحمد به استادان و شاگردان مدرسه اندرز میداد که در کارها بر خدا تکیه کنند و برای خدا درس بخوانند و برای خرسندی او تدریس کنند و امیدشان به خدا باشد، زیرا رستگاری در تهذیب نفس و هلاکت در واگذاری آن است . او میگوید: «معلم در تعلیم قصد تقرب به خدا داشته باشد و غرض او از درس گفتن جاه و ریاست و بزرگی و شهرت و مقصودش مجمع آرایی و منظورش خودنمایی نباشد . یا طمع وظیفه سلطان یا مال دیگران او را به تعلیم وا نداشته باشد، بلکه منظور او به غیراز ارشاد و احیای دلهای مرده و رسیدن به ثوابهای پروردگار، چیزی نباشد .» (20) پاسداری از عزت نفس و کمال اخلاقی او تاکید میکند طلاب، نفس خود را عزیز دارند و گوهر جان را به پای دین مداران نریزند و خود را ارزان نفروشند . او میگوید: «از همراهی و همنشینی جاهلان و فرومایگان بپرهیز و از همنشینی کسانی که دائما در پی نام و نانند بگریز که دلت را سیاه میکند . . . بر تو باد به قناعت و کفاف و دوری از اسراف که قناعت، گنجی پایانناپذیر است .» (21) اصول اخلاقی در آموزش و تعلیم ملااحمد بر آن است که محیط آموزشی و روابط استادان و شاگردان از نخستین مراحلی است که طلاب باید آداب و ارزشهای اسلامی را تمرین کنند، به روابط گرم و دو جانبه استادان و شاگردان از زمینههای مهم رشد و تکامل انسانی و علمی محیطهای آموزشی است . استاد پدر معنوی شاگرد است و احترام او، احترام خداوند و کمک به استاد مایه خرسندی خداوند و فروتنی در برابر او، خاکساری در برابر علم و دانش است: «حقوق معلم خود را بشناسد و ادب او را نگه دارد و فروتنی و خشوع نسبتبه او به جا آورد و در برابر او سخنی را برآورد نکند و به دل، او را دوست دارد . . . زیرا که او پدر معنوی و والد روحانی اوست و حقوق او از سایر آباء بیشتر است . و همچنین ادب و احترام سایر علما را بکند . خصوصاکسانی که از کتب آنها منتفع شده و یا علم آنها به واسطه به او رسیده .» (22) انتقاد و نقد استاد باید با مدارا و آهستگی و ادب همراه باشد . طالب دانش، بردبار باشد و با تصور نادرستبودن اندیشههای گذشتگان به رد آن بر نخیزد و زبان طعن و انکار بر آنان نگشاید و اگر پس از سعی و تلاش، سخنی را ناصواب یافتبه نیکویی نادرستی آن را اثبات کند . استاد نیز بر جوینده دانش، مشفق و مهربان باشد، او را همانند فرزندی خیرخواه بپروراند و استاد با شاگردان مانوس باشد . به درد دل آنان گوش فرا دهد و ایشان را گام به گام پیش برد و بر اخلاق و تربیت و تحصیل آنان نظارت داشته باشد و تجربهها و دست آوردهای معنوی خود را به آنان منتقل سازد . اگر در درس شبههای مطرح شد که استاد، پاسخ آن را به درستی نمیداند، سکوت کند و جواب آن را به فرصتی دیگر وا گذارد و با پاسخهای ناپخته و آشفته، ذهن شنوندگان را بیراه نبرد و آنان را از رشد و پویایی باز ندارد . مرحوم نراقی در فصلی دیگر غرور علمی را مایه شکست و رکود علم میداند . او از کسانی یاد میکند که در پی بیتوجهای به تهذیب نفس و غرور علمی به همه کس بیاعتنایند و خود را افلاطون زمان میشمرند و از این راه است که از کمال و رشد باز میمانند . (23) چگونگی آموزش فقه در منظر نراقی فقهی که ملااحمد در پی آن بود، دارای چند ویژگی بود: 1 . پویایی: در نگاه نراقی، فقه برنامه زندگی است و ناظر بر زندگی و شرایط انسانها تنظیم و تشریع شده است . بسیاری از احکام و دستورات دینی به طور مطلق تشریع شدهاند و زمان و مکان و گذشت روزگار شیوه اجرای آن را دگرگون نمیسازد . (24) ولی برخی از احکام و دستورات شرعی با توجه به شرایط تاریخی ویژهای تشریع شده و با تغییر زمان و مکان دگرگون میشود . و چه بسا باشد موافق مصلحت زمانی حکمی باشد که زمان دیگر اقتضای خلاف آن کند . (25) در کتاب معراج السعاده و دیگر کتابهای اخلاقی و فقهی ملااحمد نمونههای روشنی از تغییر احکام و شیوه انجام تکالیف و آداب به تفاوت زمانها و مکانها یاد شده است . 2 . در برداشتن احکام اجتماعی: ملا احمد فقه را دستور زندگی و قانون اداره جامعه میداند، او بر آن است که احکام اسلام دایمی است و برای همه امور زندگی مردم از اقتصاد و سیاست و زمامداری دستور و توصیه دارد . و طالب فقه، باید به همه اینها آگاهی پیدا کند; آن کس که تنها به احکام فردی توجه دارد و از دستورات اقتصادی و سیاسی رویگردان است، اسلام و انسان را تجزیه کرده است و در فهم دستورات فردی دین نیز با مشکل روبهرو میشود . نراقی، به برخی از این کسان که دین را در بخشی از دستورات عبادی مانند نماز و روزه و احکام حیض و نفاس خلاصه کردهاند و از دستورات اجتماعی مانند: امر به معروف و نهی از منکر و اصلاح اجتماع و فقر ستیزی و عدالت اجتماعی و شیوه زمامداری بیگانهاند، خرده میگیرد و بر آن است که اینان فقیه نیستند . گوییا نشنیده غیر از فانکحوا طلقوا و فاغسلوا و امسحوا ما ان امروز عناقد هلک ثلث ثلثان کرد باید ما ترک (26) او بر آن است که فقها باید دستورات اجتماعی اسلام را احیا کنند، و در برنامههای درسی، سخنان و سیرت پیامبر و امامان بویژه سیره حکومتی امام علیعلیه السلام و خطبههای انسانساز و آرمانی نهجالبلاغه در دستور کار قرار دهند . (27) جایگاه دانشهای مقدماتی در دیدگاه ملااحمد نراقی عقاید و اخلاق و احکام در حوزه نراقیها اولویتهای آموزشیاند و دیگر دانشها مانند ادبیات مقدمه و ابزار هستند و باید به قدر ضرورت و رساندن طلبه به مقصد از آن استفاده شود . ادبیات و منطق مقدمه است و نباید وقت طلبه را آنچنان به خود مشغول دارد که از ذی المقدمه نیز تجاوز کند . همچنین نباید نسبتبه آن بیتوجه باشد که بیوسیله و ابزار به هدف نتوان رسید . کسان بسیار در اثر بیتوجهای به عرف و زبان زمان نزول قرآن و صدور روایات، در درک قرآن و سنتبه خطا رفتهاند . ولی این دانش با همه جایگاه بلند آن، مقدمه است: باید به قدر ضرورت در آنها اکتفا کند و بسیارند که عمر خود را صرف مسایل صرف و نحو کرده و در معانی و بیان به حد انتها رسیده و از مسایل شرعیه بیخبر . (28) دانش قرائت و تدبر در مخارج حروف نیز به قدر ضرورت لازم و صرف همت و ذهن و اندیشه، بیش از آنچه ما را به هدف قرآن برساند، پیش از آنکه ابزار فهم قرآن باشد ما را از هدف و معانی قرآن دور میسازد . (29) دانش منطق و علم کلام نیز مقدمه درستسخن گفتن و دفاع از دین است . به گفته نراقی: و از جمله مغرورین ایشان طایفهای هستند که اکثر عمر خود را صرف علم کلام و مجادلات نمود و اکثر اوقات خود را صرف تعلیم آداب مناظره رسانیده در ایراد شکوک و شبهات، تالیفات ساخته و پرداخته، نه در عقاید دینیه از مرتبه پستترین عوام تجاوز نموده و نه یک مذهبی را پا بر جا کرده . (30) فایده بعضی از مسایل این علم آن است که اگر ملحدی یا صاحب بدعتی در مقام تخریب دین بر آید، صاحب علم و جدل، تشکیکات او را به قواعد علم مناظره دفع کند . پرهیز از کندو کاو در مسایل غیر ضروری در میان مطالب درسی حوزه در فقه و اصول و کلام و . . . مسایلی وجود داشته و دارد که نیازمند تهذیب است . به تعبیر علما: این موضوعات تنها فایده علمی و تفننی دارد و در شناخت دین و در مرحله عمل تاثیری ندارد . کندوکاو در آن موضوعات نه تنها طالب را در رسیدن به هدف کمک نمیکند که او را از مقصد دور ساخته و فهم مساله را نیز مشکلتر میسازد . علامه نراقی در این باره میگوید: گاه است از برای عبارتی وجوه بسیار و احتمالات بیشمار پیدا میکنند و مدتهای مدید از عمر را به دانستن احتمالات عبارت مخالف مذهبی یا فاسقی در مساله، که نه در کار دنیا میآید و نه آخرت، ضایع میکنند و این عمل لغو را کمال و دانش میدانند . (31) اعتراض دیگر نراقی، به صرف فرصتهای طلایی طلاب در حل و گشودن فرضیههای نادر و کماثر فقهی است; چه برخی از استادان در مسایل غیرضروری و یا موضوعات آشکار و غیر مبهم که منبع و مآخذ آن روشن است، بیش از نیاز درنگ میکنند و همچنین در استخراج و استنباط مسایل غیر مهمه و فروض نادره که یقین یا ظن به عدم احتیاج آنها حاصل است و طالب کمال و سعادت باید دامن خود را از امثال این امور برچیند . (32) برخی از استادان روزها فرصت طلاب را در مسایل غیرضروری و فروض نادر باب طهارت و یا برخی از فروض نادر باب نکاح، به کار میگیرند و برای آنان فرصتی برای کندوکاو در مسایل مورد نیاز جامعه باقی نمیماند . نراقی، در ادامه سخن بر برخی از حوزههای درسی خرده میگیرد، زیرا آنان اسلام را تجزیه کرده و تنها به بخشی از دستورات اسلام بسنده کردهاند در حالی که حوزهها باید در همه جوانب زندگی از جمله مسایل حکومتی، پژوهش و تحقیق کنند: بر فن معاملات از علم فقه اقتصار میکنند و فروع نادره و شاذه در آن را تتبع میکنند . این گروه گویا نهجالبلاغه و خطبههای امام علی را در تشویق علما برای به صحنه در آوردن اسلام و تلاش برای احیای دستورات فراموش شده دین و دفاع از فرودستان را نخواندهاند که با چشمپوشی از همه این موضوعات زندگیساز سالیان سال عمر خود و طلاب را در مسایلی به کار میبندند که یا وجود خارجی ندارد و بازار مسلمانان نیز با آن بیگانه است . پیام رسانی و پاسداری دین از رسالتهای مهم حوزه در دیدگاه نراقیها، ترویج دین و زدودن شبههها و مقابله با دشمنان دین و مذهب بود; ملااحمد در اندرز به برادرش چنین نوشته است: «و علیک بحفظ نوامیس الدین والایمان و خدمة الشریعه بقدر الامکان ; من ترویج الاحکام و نشر مسایل الحلال و الحرام و الامر بالمعروف و النهی عن المنکر و اقامة الجماعات و دعوة العباد الی الطاعات .» (33) «بر تو باد به پاسداری ناموس و کیان دین و خدمتبه شریعت مانند: رواج دادن دستورات و قوانین دین و آگاهاندن مردم به مسایل مربوط به حلال و حرام و فرمان دادن به نیکیها و باز داشتن مردم از منکر و پلیدیها و بر پای داشتن نماز جماعت و فرا خواندن مردم به فرمانبرداری خداوند .» ویژگیهای ضروری مبلغان دین 1 . اخلاص: و این که مردم را برای خرسندی خدا به سوی خدا دعوت کند . به یاران راه و دیگر مبلغان دینی رشک نورزد و بداند هدف رساندن پیام دین به مردم است و اگر ببیند که دیگری در این راه کامیابتر و مناسبتر از اوست، خرسند شود از این که بارش سبک شده است، خرسند شود . نراقی به برخی خرده میگیرد: «اگر واعظی دیگر یافتشود که از برای اصلاح خلق بهتر باشد و مردم به او روآورند، این بیچاره از غصه و حسد نزدیک به مردن میرسد و اگر یکی مدح و ثنای آن واعظ دیگر را کند، این با آن مدح کننده دشمن میگردد .» (34) 2 . هماهنگی قول و عمل 3 . پرهیز از عوام زدگی و برابر هوسهای مردم سخن نگوید که این کار به قربانی شدن هدف و آرمانها میانجامد . و علاج عوام زدگی در آن است که اول; نیت را برای خدا خالص کند و دوم; استقلال اقتصادی داشته باشد و همه زندگیاش وابسته به مردم بویژه ثروتمندان نباشد . علامه نراقی میگوید: «سزاوار وعظ و ارشاد نیست، مگر کسی که قصد او به جز هدایت مردم نباشد و طمع او از خلق بالکلیه منقطع شده باشد و مدح و ذم در نظر او یکسان باشد . نه از مذمت ایشان مضایقه داشته باشند، بعد از آن که نزد خدا ممدوح باشد و نه به مدح ایشان شاد شود .» (35) 4 . صداقت در گفتار: و پرهیز از نقل گزارشهای نادرست و احادیثشگفتانگیز و داستانهای خود ساخته برای سرگرم کردن مردم نراقی . شکوه میکند که کسانی از واعظان برای بازار گرمی داستانهای شگفتانگیز و روایتهای نادرست نقل میکنند و برای گریاندن مردم از جعل و نقل روایتهای نادرست تاریخی ابا ندارند (36) ، غافل از آن که هدف نمیتواند وسیله را توجیه کند و استفاده از وسیله نادرست نه تنها مردم را به هدف نزدیک نمیسازد که این کار تیشه به ریشه دین زده و راه انحراف و تحریف را میگشاید . 5 . شناخت نیازهای زمانه: از ابزار مهم در موفقیت پیام رسانی در دیدگاه نراقیان، آن است که مبلغ دینی، زمان و مردم و جامعه و تحولات آن را بشناسد و نیازهای روزگار را دریابد . او مانند دید بانی است که خطر نزدیک شدن دشمن را هشدار میدهد . ضرورت دارد وی شبههها و نقدهایی که از درون جامعه میجوشد و یا از سوی دیگران القا میشود را به نیکی دریابد و با پاسخهای در خور، راه را بر تشویش اندیشهها و پراکندگی دیدگاهها ببندد و نیازهای فکری را اشباع سازد . سخنگوی دین تا ادیان دیگر را نشناسد و کتابهای آنان را نخوانده باشد، در نبرد تبلیغاتی مغلوب میگردد و دشمنان با ایجاد فتنه و بههم در آمیختن حق و باطل و نفوذ افکار فاسد در میان مردم، آنان را گمراه میکنند . «و ان کان الاستثناء کل مایترتب علیه مقصد صحیح، کتحصیل البصیره بالاطلاع علی الاراء و المذاهب و تمییز الصحیح من الفاسد و الاستعانة علی التحقیق و تحصیل ملکة البحث و النظر» (37) موارد روا بودن استفاده از کتابهای گمراه کننده، هر چیزی را که هدف و مقصد درستی در برداشته باشد را در بر میگیرد . مانند: آگاهی بیشتر از آرا و مذهبها . جدا کردن رای درست از نادرست . و بهرهگیری از کتابهای ضاله برای تحقیق و به دست آوردن توان بحث و مناظره . در انجام این وظیفه مهم است که ملامهدی، افزون بر نوشتههای گرانقدر در عرصه حکمت و اصول و فقه و اخلاق کتاب «الشهاب الثاقب» را در رد شبهه افکنیهای فاضل بخاری در امامت نگاشت . (38) در آن دوره با باز شدن درهای سیاستخارجی ایران به سوی اروپا، مبلغان ترسا با تشکیل جلسه و نشر جزوه و کتاب، به تعریف و در کنار آن تبلیغ مسیحیت مشغول شدند . نراقی اول در اصفهان زبان عبری یاد گرفت . وی در کتاب مشکلات العلوم گفته است: امیرمؤمنان زبان عبری میدانست و در یکی از جنگها، یکی از یهودیان با زبان عبری رازی را به یاران خود گفت، امام متوجه آن شد و پاسخ داد . (39) ملامهدی در عراق نیز با یهودیان مناظره کرد و از باورهای اسلامی دفاع کرد . (40) ملااحمد نیز استاد دانش کلام بود و برای پاسخ به شبهههای ترسایانی مانند مارتین، گروهی از علمای یهودی را گردآورد و با کمک آنان با رموز تورات و انجیل پی برد و پاسخی در خور برای کتاب میزان الحق نوشته مارتین فراهم ساخت . (41) در تبلیغ دین باید از هنر بهره جستنراقیها در ترویجباورها و ارزشها از ادب و هنر زمانه خود غافل نبودند . هم ملامهدی و هم ملااحمد در زمینههای گوناگون ادبی ; نثر و شعر و طنز دارای تالیفاند . ملامهدی دارای ذوق شعری و نثری روان بود . او افزون بر نگارش کتابهایی به زبان پارسی مانند انیس التجار نوشتههای با ارزش برای عرب زبانان دارد و کتاب جامع السعادات او به زبان شیوای عربی با ساختاری زیبا و نو و عبارتهای دلپذیر نوشته شده و در گسترش فضایل و مکارم اخلاق سهم بسزایی داشته و دارد . ملااحمد، هنر دوست و هنرمند بود . وی با ادیبان کاشان نشستهای انس و گفتوگو داشت . در این جلسهها افزون بر بارور کردن ذوق ادبی و لطافت روانها، در همسو کردن شاعران و هنرمندان با ارزشهای اسلامی میکوشید . (42) کلانتر ضرابی در بارهاش نوشته: «حاجی ملااحمد حاکم شرع کاشان بود، طبع شعر داشت . لطایف و ظرایف بسیار میدانست . حکایات و افسانههای شیرین از برداشت و قطعات و ظرایف خوش مضمون در گنجینه خاطر سپرده بود که ضمن صحبت، به مناسبت، بر زبان میآورد . از این رو مجلساش گرم بود .» (43) او با زبان شعر و ادب به تلطیف روانهای خسته و دلهای فسرده کمک میکرد . کتاب خزاین او آکنده از قطعههای زیبا و دلکش ادبی و هنری است . نراقی در مثنوی طاقدیس بلندترین معانی قرآنی را بر بالهای بلند شعر نشانده و آن را در جویبار جانها روان ساخته است . معراج السعاده در گسترش ارزشهای معنوی و پیامهای اجتماعی از زیباترین عبارتها بهره گرفته و با استفاده از نثر روان فارسی و استفاده از ضرب المثلها و حکایتها و سرودههای شیرین فارسی و گاه عربی ارزشها را در جامعه پراکنده است . کتابی که با گذشتسالها در کنار دیگر کتابهای اخلاقی چون گلستان و بوستان سرمایه سخن واعظان را تشکیل میدهد و در هر محفل و مجلس علمی جای دارد . . . وی در کتاب الرسائل و المسائل مسایل ضروری و مورد احتیاج جامعه آن روز را با زبان ساده به صورت پرسش و پاسخ شرح داده و گامی مفید در راه آموزش دستورات دینی در میان فارسی زبانان برداشته است . تبلیغ گفتاری با عمل همراه باشد ملامهدی و ملااحمد نراقی تنها با زبان و قلم، مبلغ دین نبودند، بلکه در عمل برای مبارزه با نابسامانیها و رواج ارزشها پیش قدم بودند . ملااحمد افزون بر آن که مردم را به مبارزه با فساد و گناه و بی رسمی فرا میخواند و کارگزاران را به عدالت و دادورزی دعوت میکرد، خود در عمل دادورز بود . در زندگی شخصی ساده زیست و فروتن و مردم دار بود . در زندگی اجتماعی نیز تنها دیگران را به یاری اسلام و مسلمانان تشویق نمیکرد، بلکه مرد عمل بود . او با همه گرفتاریهای درسی و سرپرستی حوزه، برای گسترش عدالت، مسوولیت اجتماعی پذیرفت و دادرسی کاشان را پذیرفت و از جایگاه قضا و دادرسی، حق ستمدیدگان را از ستمکاران میگرفت . و این کار را کمتر از شان خود نمیدانست، بلکه قضاوت و کمک به مردم و تلاش در راه اجرای حدود الهی را تکلیف میشمرد و بر کسی منت نداشت، فرزندان و دست پروردگان حوزه نراقی نیز در خدمتبه مردم و پذیرش مسوولیتهای اجتماعی و پیشبرد دین، پیشقدم بودند . ملا احمد و ملا محمد مهدی نراقی در جنگهای ایران و روس نیز حضور فعال داشت . او با در خطر قرار گرفتن سرزمینهای اسلامی، بحث و مدرسه را رها کرد و در کنار رزمندگان در جبهههای بردع و شوشی و قراباغ حاضر شد (44) و افزون بر گشودن مشکلات فقهی رزمندگان، بر روحیه و اعتماد به نفس آنان میافزود و با سخنان نغز و شیرین و یادآوری جنگهای صدر اسلام و حماسههای صفین و کربلا، به آنان درس شجاعت میداد . پىنوشتها: 1) در آسمان معرفت، علامه حسن زاده آملی ص 308، انتشارات تشیع، قم . 2) عوائد الایام، ملااحمد نراقی، ص 69، دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم . 3) ریحانة الادب، مدرس تبریزی، ج 6، ص 164، کتابفروشی خیام . 4) قصص العلماء، تنکابنی، ص 23 . 5) ریحانة الادب، ج 6، ص 146 . 6) مکارم الاثار، حبیب آبادی، ج 4، ص 1236 . 7) معراج السعاده، ص 217 . 8) قصص العلماء، میرزا محمد تنکابنی، ص 95، اسلامیه، تهران . 9) جامع السعادات، ج1، ص 109، اسماعیلیان، قم . 10) حکم نافذ آقا نجفی، موسی نجفی، 14 . 11) اعیان الشیعه، سیدمحسن امین، ج 10، ص 162، دارالتعارف، بیروت . 12) تعلیم و تربیت در اسلام، شهید مطهری، ص 7، انتشارات الزهرا . 13) معراج السعاده، ص 118 . 14) خزائن، ملااحمد نراقی، ص 145 . 15) در آسمان معرفت، ص 322 . 16) کرام البرره، آقا بزرگ تهرانی، ج 1، ص 44 . 17) معارف الرجال، شیخ محمد حرزالدین، ج 2، ص 401، کتابخانه آیتالله مرعشی . 18) قصص العلماء، ص 23 . 19) معراج السعاده، ص 95 . 20) معراج السعاده، ص 108 . 21) عوائد الایام، ملااحمد نراقی، ص 69 . 22) معراج السعاده، ص 108 . 23) معراج السعاده، ص 108 . 24) عوائد الایام، ص 570 . 25) سیف الامه، ملااحمد نراقی، ص 281، چاپ سنگی 1330 . 26) مثنوی طاقدیس، ملااحمد نراقی، ص 118، امیرکبیر . 27) عوائد الایام، ص 83 . 28) معراج السعاده، ص 117 . 29) همان مدرک، ص 781 . 30) معراج السعاده، صص 579 - 580 . 31) معراج السعاده، ص 580 . 32) همان مدرک . 33) عوائد الایام، ص 84 . 34) معراج السعاده، ص 584 . 35) همان مدرک . 36) معراج السعاده، ص 584 . 37) مستند الشیعه» ملااحمد نراقی، ج 14، ص 157، ال البیت . 38) مکارم الآثار، میرزا محمدعلی معلم حبیب آبادی، ج 1 و 2، ص 362، نشر کمال . 39) در آسمان معرفت، ص 319 . 40) سیف الامه، ص 41 . 41) سیف الامه، ص 88 . 42) یادگار نامه، حبیب یغمائی، ص 394 . 43) تاریخ کاشان، عبدالرحیم کلانتر ضرابی، ص 282، امیرکبیر . 44) مثنوی طاقدیس ملااحمد نراقی، ص 405، کتابفروشی فرهومند . منبع:سایت حوزه/خ
#دین و اندیشه#
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: راسخون]
[مشاهده در: www.rasekhoon.net]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 279]
-
دین و اندیشه
پربازدیدترینها