محبوبترینها
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان می‌شوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
دلایل زنگ زدن فلزات و روش های جلوگیری از آن
خرید بلیط چارتر هواپیمایی ماهان _ ماهان گشت
سیگنال در ترید چیست؟ بررسی انواع سیگنال در ترید
بهترین هدیه تولد برای متولدین زمستان: هدیه‌های کاربردی برای روزهای سرد
در خرید پارچه برزنتی به چه نکاتی باید توجه کنیم؟
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1830573557
درآمدى بر فلسفه اخلاق نراقى (2)
واضح آرشیو وب فارسی:راسخون:
درآمدى بر فلسفه اخلاق نراقى (2) نويسنده:حسين روحانىنژاد انسان به جميع مراتب مختلف احاطه دارد و در اطوار متباين (جماديت، نباتيت، حيوانيت و ملكيت) سير مىكند. به قول مولوى: از جمادى مردم و نامى شدم و از نما مردم به حيوان سر زدم مردم از حيوانى و آدم شدم پس چه ترسم كى ز مردن كم شدم حمله ديگر بميرم از بشر تا بر آرم از ملائك بال و پر و ز ملك هم بايدم جستن زجو كل شىء هالك الا وجهه بار ديگر از ملك قربان [پران] شوم آنچه اندر وهم نايد آن شوم پس عدم گردم عدم چون ارغنون گويدم كانا اليه راجعون (12) انسان مىتواند تمام مراتب و مراحل فوق را پشتسر گذارد و از افق فرشتگان فراتر رود و به مرتبه مشاهده وحدت صرف برسد. نراقى پس از ارزيابى توان و استعداد انسان براى نيل به مدارج بلند عرفانى و صعود به قله توحيد ناب، وى را بدين گونه مىشناساند: «فهر النسخة الجامعة لحقايق الملك و الملكوت، والمعجون المركب من عالمى الامر و الخلق» (13) . چنانكه پيش از اين گفتيم از ديدگاه نراقى انسان داراى دو جنبه است: يكى جنبه جسمانى و ديگرى جنبه روحانى. جنبه روحانى انسان، با ارواح پاك و ملائكه مقدس مناسبت دارد و جنبه جسمانيش با درندگان و چهارپايان. انسان به خاطر جزء جسمانى، مدتى در اين عالم، بسر مىبرد و به سبب جنبه روحانى به عالم بالا منتقل مىگردد و براى ابد، در آن عالم در مصاحبت ارواح قدسى مقيم مىگردد، مشروط به اينكه قواى خود را به سوى كمالات خاص آنها به حركت در آوردهباشد. رسالت انسان در اين نشاه اين است كه برجنبه جسمانى غلبه كند و كدورتهاى عالم طبيعت را از نفس خود بزدايد تا آثار روحانى كه عبارت از علم به حقايق اشيا و انس به خداى متعال و حب او و آراستگى به صفتهاى نيكو و فضايل اخلاقى است، در او ظاهر گردد. وقتى آدمى بدين درجه دستيافت، لطايف حكمت را از ملااعلى دريافت مىدارد و به نور الهى، نورانى مىگردد، تمام حجابهاى تاريك طبيعت، كنار مىرود و پردههاى هيولانى كه مانع مشاهده جمال ذوالجلال است، زايل مىگردد، بنيان آلام و اندوهها فرو مىريزد و مسرت و بهجت و انبساط ابدى رخ مىنمايد و از باده فيوضات نور اول سرمست مىگردد. براى حسن ختام اين قسمت، اشعارى از مثنوى معنوى جلال الدين محمد بلخى را كه متناسب با بحث نفس و قواى آن و چالش عقل و نفس با يكديگر است مىآوريم. مولوى در تفسير حديث نبوى صلى الله عليه و آله وسلم : «ان الله تعالى خلق الملائكة و ركب فيهم العقل و خلق البهائم و ركب فيها الشهوة و خلق بنىآدم و ركب فيهم العقل و الشهوة فمن غلب عقله على شهوته فهوا على من الملائكة و من غلب شهوته على عقله فهو ادنى من البهائم» مىگويد: در حديث آمد كه يزدان مجيد خلق عالم را سه گونه آفريد يك گره را جمله عقل و علم و جود آن فرشته است و نداند جز سجود نيست اندر عنصرش حرص و هوا نور مطلق زنده از عشق خدا يك گروه ديگر از دانش تهى همچو حيوان از علف در فربهى او نبيند غير اصطبل و علف از شقاوت غافل است و از شرف اين سوم هست آدمى زاد و بشر از فرشته نيمى و نيمى ز خر نيم خر مائل مائل سفلى بود نيم ديگر مايل علوى شود تا كدامين غالب آيد در نبرد زين دو گانه تا كدامين برد نرد عقل اگر غالب شود پس شد فزون از ملائك اين بشر در آزمون شهوت ار غالب شود پس كمتر است از بهايم اين بشر زان كابتر است وين بشر هم ز امتحان قسمتشدند آدمى شكلند و سه قسمتشدند يك گره مستغرق مطلق شده همچو عيسى با ملك ملحق شده نقش آدم ليك معنى جبرئيل رسته از خشم و هوا و قال و قيل قسم ديگر با خران ملحق شدند خشم محض و شهوت مطلق شدند ماند يك قسم دگر در اجتهاد نيم حيوان نيم حى بار شاد مولوى ، نگاه چالش عقل با نفس را به تنازع مجنون با ناقهاش تشبيه مىكند; همان تنازعى كه خود مجنون درباره آن چنين گفته است: هوى ناقتى خلفى و قدامى الهوى و انى و اياها لمختلفان «ناقهام ميل بازگشتبه پشتسر دارد و من ميل رفتن به جلو، ازين رو من و او دو راه مختلف مىپيماييم» . مولوى در ادامه چنين مىسرايد: روز و شب در جنگ و اندر كشمكش كرده چالش اولش با آخرش همچو مجنون در تنازع با شتر گه شتر چربيد و گه مجنون حر همچون مجنونند و چون ناقهاش يقين مىكشد آن پيش و آن واپس بكين ميل مجنون پيش آن ليلى روان ميل ناقهاش پس پى كرهاش دوان يكدم ار مجنون ز خود غافل شدى ناقه گرديدى و واپستر شدى در سه روزه ره بدين احوالها ماند مجنون در تردد سالها گفت اى ناقه چو هر دو عاشقيم ما دو ضد بس همره نالايقيم نيستت بر وفق من مهر و مهار كرد بايد از تو عزلت اختيار اين دو همره همدگر را راه زن گمره آن جان كو فرونايد ز تن جان ز هجر عرش اندر فاقهاى تن ز عشق خار بن چون ناقهاى جان گشايد سوى بالا بالها در زده تن در زمين چنگالها (14) فصل پنجم: مقايسه اخلاقنگارى خواجه نصير الدين طوسى با ملا احمد نراقى بدون ترديد بين اخلاقنگارى خواجه و نراقى تفاوتهايى است كه در اين جا برخى از آنها را ذكر مىنماييم. 1- شيوه بحث: كتاب اخلاق ناصرى اثر خامه علامه يگانه، خواجه نصيرالدين طوسى است كه به اشارات ناصرالدين عبدالرحيم ابن ابى منصور، حاكم اسماعيلى مذهب قهستان، به رشته تحرير در آمد و از سه مقاله تشكيل شدهاست: مقاله اول، در تهذيب اخلاق و مقاله دوم، در تدبير منزل و مقاله سوم در سياست مدن است. مقاله اول كه مجموعا در دو قسم و هفده فصل تنظيم شده و بزرگترين مقاله كتاب به شمار مىرود، به اعتراف خود مصنف خلاصهاى از كتاب تهذيب الاخلاق ابن مسكويه است: ... مضمون قسمتى كه بر حكمتخلقى مشتمل خواهد بود، خلاصه معانى كتاب استاد ابوعلى مسكويه را شامل بود... و در دو قسم ديگر از اقوال و آراى ديگر حكما مناسب فن اول نمطى تقرير داده شود. (15) به هر تقدير اين كتاب با همه مزايايى كه دارد، يك اثر تحقيقى نيست و غث و ثمين در آن گرد آمده و مؤلف عظيمالقدر آن به تميز حق از باطل نپرداخته و نسبتبه صحت آرا و عقايد مطرح شده در آن از خود سلب مسئوليت كرده است: و پيش از خوض در مطلوب مىگوييم آنچه در اين كتاب تحرير مىافتد از جوامع حكمت عملى، بر سبيل نقل و حكايت و طريق اخبار و روايت از حكماى متقدم و متاخر بازگفته مىآيد بىآنكه در تحقيق حق و ابطال باطل شروعى رود، يا به اعتبار معتقد، ترجيح راى و تزئيف مذهبى خوض كرده شود. پس اگر متامل را در نكتهاى اشتباهى افتد يا مسئلهاى را محل اعتراض شمرد بايد كه داند محرر آن، صاحب عهده جواب و ضامن استكشاف از وجه صواب نيست. (16) اما شيوه محقق نراقى از اين نظر كاملا با خواجه متفاوت است; زيرا هر بحثى را به صورت محقق نه مطرح كردهاست: اما مرحوم نراقى با سبك اجتهادى كه در دروس خارج فقه و اصول حوزههاى علميه شيعه متداول است، پس از نقل اقوال متخصصان و كارشناسان برجسته آن فن و ذكر ادله آنان، به نقادى نظرات مىپردازد و از آن ميان بهترين نظر را برمىگزيند و با دلايل متقن به تحكيم و تثبيتپايههاى و پشتوانههاى آن مىپردازد; به عنوان مثال، نراقى پس از ذكر اقوال مختلف انديشمندان و صاحبنظران برجسته اخلاق از قديم و جديد در مورد خير و سعادت، نظر حكماى متاخر اسلامى را كه نظرى جامع و متين است، به عنوان نظر حق، برگزيده و آنگاه دليل و برهان مدعاى خود را بيان مىكند: و هذا القول ترجيح لطريقة المعلم الاول من حيث اثبات سعادة للبدن و لطريقة الاقدمين من حيث نفى حصول السعادة العظمى للنفس مادامت متعلقة بالبدن و هو «الحق المختار» عندنا، اذا لاريب فى كون ما هو وصلة الى السعادة المطلقة سعادة اضافية. و معلوم ان غرض القائل يكون متعلقات الابدان كالصحة و المال و الاعوان سعادة انهااذا جعلت آلة لتحصيل السعادة الحقيقية مطلقا، اذا لا يقول عامل ان الصحه الجسمية، و الحطام الدنيوى سعادة، ولو جعلت وسيلة الى الكتساب سخط الله وعقابه وحاجبة عن الوصول الى دار كرامته و ثوابه. و كذا لا ريب فى ان النفس ما دامت متعلقة بالبدن مقيدة فى سجن الطبيعة لا يحصل لها العقل الفعلى، و لا تنكشف لها الحقائق كما هى عليه النكشافا تاما، ولا تحصل الى حقيقة ما يترتب على العلم و العمل من الابتهاجات العقليه و اللذات الحقيقة ولو حصلت لبعض المتجردين عن جلباب البدن يكون فى ان واحد ويمر كالبرق الخاطف. (17) 2- با آنكه قالب اخلاق خواجه و نراقى، هر دو يونانى است، ولى اخلاق خواجه بيشتر جنبه فلسفى و فنى دارد و تطبيق مسائل اخلاقى برجنبههاى دينى، در آن كمتر مشاهده مىشود، حال آن كه اخلاق نراقى، بيشتر صبغه دينى دارد و مسائل دينى و عرفانى در آن بهخوبى طرح و تبيين گرديدهاست. مثلا در بحث تجرد نفس و قواى آن و كمال قوه نظرى و قوه عملى، نراقى لذت و الم دائمى نفس را مطرح مىكند و مىگويد: «نفس بهطور دائم يا بر خوردار از لذت و متنعم به نعمت استيا در عذاب و رنج. لذت نفس از طريق تحقق كمال مخصوص آن حاصل مىشود» . (18) آنگاه به دو قوه نظرى و عملى و كمال هر يك اشاره مىكند و در مورد كمال قوه نظرى و عملى مىگويد: «كمال قوه نظرى، عبارت است از احاطه به حقايق مراتب موجودات و اطلاع از جزئيات غير متناهى از طريق ادراك كليات و از آنگام فراتر نهادن و به معرفت مطلوب حقيقى و غايت كل [يعنى خداى متعال] و وصول به مقام توحيد و رهايى از وسوسههاى شيطان، و اطمينان قلب به نور عرفان، نائل گرديدن. و اين، همان حكمت نظرى است. و كمال قوه عملى، تخليه از صفات پست و تحليه به اخلاق پسنديده و از آن فراتر رفتن و به تطهير سر و تخليه آن از ما سوى الله پرداختن است. و اين، همان حكمت عملى است كه اين كتاب، بيان آن را برعهده دارد. (19) نراقى در پايان اين بحث، كسى را كه واجد كمال هر دو قوه باشد; يعنى هم حكيم نظرى باشد و هم حكيم عملى، همان انسان كاملى مىداند كه قلبش به انوار شهود، متلالا و دايره وجود، به وجود او تمام است: «و من حصل له الكمالان... هو الانسان التام الكامل الذى تلالا قلبه بانوار الشهود و به تتم دائرة الوجود» (20) . 3- نكته ديگرى كه در اخلاق نراقى چشمگير و قابل توجه است، ولى مرحوم خواجه طوسى كمتر به آن پرداخته يا بهكلى از آن سخن به ميان نياورده است، تقدم تخليه بر تحليه و نقش فضايل اخلاقى در رساندن انسان به سعادت ابدى است. نراقى با مثالهاى متعدد، لزوم تخليه و بىاثر بودن طاعات ظاهرى را روشن و مبرهن كردهاست. به نظر وى تا تخليه صورت نگيرد، نفس آدمى مستعد فيوضات قدسى نمىشو و تحليه حاصل نمىگردد.(21) 4- نراقى با بهرهگيرى از آيات و روايات فراوان اين نكته را (كه اخلاق نكوهيده، حجاب و مانع معارف الهى و نسيمهاى قدسى است) روشن و مدلل ساخته است، (22) در حالى كه در اخلاق خواجه اين مبحثبهروشنى مطرح نشدهاست. 5- مبحث ديگرى كه از اخلاق نراقى، تازگى دارد، تطبيق نظريه تجسم اعمال، برظهور ملكات نفسانى در عالم ديگر است. اين مبحث تحت عنوان «ان العمل نفس الجزاء» مطرح و با استفاده از اقوال حكما و آيات قرآنى و روايات به طرز جالبى بيان گرديده است. اينك قسمتى از اين مبحث را مىآوريم: ان كل قول او فعل مادام وجوده فى الاكون الحسيه لا حظ له من الثبات لان الدنيا دارالتجدد و الزوال، ولكنه يحصل منه اثر فى النفس، فاذا تكرر استحكم الاثر فصار ملكة راسخة... صورا باطنة تكون مبادى الاثار المختصة بها... و من قال ان العمل نفس الجزاء قال ان الهيئات النفسانية اشتدت و صارت ملكة نصير متمثلة و متصورة فى عالم الباطن و الملكوت بصورة يناسبها، اذ كل شىء يظهر فى كل عالم بصورة خاصة... و قد ورد بذلك اخبار كثيرة... صريحة فى ان مواد الاشخاص الاخروية هى التصورات الباطنيه و النيات القلبيه و الملكات النفسيه المتصورة بصور روحانية وجودها وجود ادركى، و الانسان اذا انقطع تعلقه عن هذه الدار و حان وقت مسافرته الى دارالقرار و خلص عن شواغل الدنيا الدنية و كشف عن بصره غشاوة الطبيعة، فوقع بصره على وجه ذاته و التفت الى صفحة باطن و صحيفة نفسه و لوح قلبه و هو المراد بقوله سبحانه: «و اذا الصحف نشرت» (23) و قوله تعالى: «فكشفنا عنك عظائك فبصرك اليوم حديد» (24) صادر ادراكه فعلا و علمه عينا و سره عيانا، فيشاهد ثمرات افكاره و اعمال، و يرى نتائج انظاره و افعاله و يطلع على جزاء حسناته و سيئاته، و يحضر عنده جميع حركاته و سكناته ... . (25) خواجه نصيرالدين طوسى در بيان اينكه كمال نفس در چيست، به قواى سهگانه نفس، اشاره كرده و مىگويد: و بر جمله در مردم سه قوت مركب است ... ادون نفس بهيمى و اوسط نفس سبعى و اشرف نفس ملكى... و عبارت از اين سه نفس در قرآن مجيد به نفس اماره و نفس لوامه مطمئنه آمده است. (26) نراقى در بحث نفس و اسماء و قواى چهارگانه آن، اين نظر را - بدون آنكه از خواجه نام ببرد - به عبارت «گفته شده» كه بر تمريض و تضعيف قول دلالت دارد، آن را مردود شمرده، خود به اظهار نظر مىپردازد و راى خود را نظر حق، قلمداد مىكند: ... هذا و قيل: ماورد فى القرآن من النفس المطمئنة و اللوامة و الامارة بالسوء، اشارة الى القوى الثلاث اعنى العاقلة و السبعية و البهيمية، و الحق انها اوصاف ثلاثة للنفس بحسب اختلاف احوالها، فاذا غلبت قوتها العاقلة على الاثلاث الاخر، وصارت منقادة لها مقهورة منها، و زال اضطرابها الحاصل من مدافعتها سميت «مطمئنة» ، لسكونها حينئذ تحت الاوامر و النواهى، و ميلها الى ملائماتها التى تقتضى جبلتها، و اذا لم تتم غلبتها و كان بينهما تنازع و تدافع، فكلما صارت مغلوبة عنها بارتكاب المعاصى حصلت للنفس لوم و ندامة سميت «لوامة» . و اذا صارت مغلوبة منها مذعنة لها من دون دفاع سميت «امارة بالسوء» لانه اضمحلت قوتها العاقلة و اذعنت للقوى الشيطانية من دون مدافعة، فكانما هى الآمرة بالسوء. (27) چنانكه از عبارت خواجه برمىآيد ايشان بر اين باور است كه نفس سه تاست، ولى در نظر محقق نراقى، نفس، يكى بيش نيست و مطمئنه، لوامه و اماره از صفات آن است. اگر در كشمكش و نزاعى كه ميان قوه عاقله و ساير قوا صورت مىگيرد، غلبه و پيروزى از آن قوه عاقله باشد و تنشها از ميان برخيزد و آرامش و اطمينان، جاىگزين آن گردد، نفس به صفت اطمينان متصف مىگردد و نفس مطمئنه خوانده مىشود. اگر قوه عاقله غالب نشود و نزاع همچنان برقرار باشد، هرگاه عقل مغلوب شود و معصيتى صورت گيرد ندامت و ملامت، دامن نفس را بگيرد و در اين حال به صفت لوامه متصف مىشود. ولى هرگاه معصيتى از شخص سر زند و قوه عاقله بهكلى مغلوب باشد، نفس به اماره متصف مىشود. 7- اخلاق خواجه - عليه الرحمة - صرفا صبغه فلسفى دارد، ولى اخلاق محقق نراقى مشتمل بر مباحث فلسفى و دينى و عرفانى است و به مناسبت از آيات، روايات و مباحث عرفانى سخن به ميان آمدهاست. محقق نراقى مىكوشد تا ضمن بهرهگيرى از لب لباب مطالب فلسفى و عرفانى، از خط شريعتخارج نشود و به عبارت صحيحتر در تعارض ميان شريعت و اقوال حكما، جانب شريعت را مىگيرد. وى معتقد است كه با آمدن شريعت نبوى و ترغيب آن به تهذيب اخلاق و بيان دقايق و لطايف اخلاق اسلامى، آنچه اساطين حكمت و عرفان و اهلملل و اديان براى اصلاح اخلاق مقرر داشته بودند، از رواج افتاد و در مقابل تعاليم اخلاقى اسلام رنگ باخت. اما چون تعاليم اخلاقى اسلام در موارد و مواضع مختلف و متعدد، پراكنده بود، وى به جمع آن همت گماشت و براى سهولت در كتاب جامع السعادات گرد آورد و خلاصه و زبده معارف اهل عرفان و حكمت را بر آن افزود. (28) 8- يكى از ابتكارات محقق نراقى اين است كه مانند قدماى علم اخلاق كه اول، همه رذائل را ذكر كردهاند و بعد به ذكر فضائل پرداختهاند، عمل نكرده استبلكه فضايل و رذايل مربوط به هر قوه را به ترتيبى فنى آورده است. خود وى نيز در مقدمه كتاب خود به اين نكته اشاره كرده و آن را در ضبط اخلاق و معرفت اضداد و علم به مبادى و اجناس، سودمندتر معرفى كرده است: و لا نتابع القوم من تقديم الرذائل باسرها على الفضائل، بل نذكر اولا ما يتعلق بالقوة العقليه من الفضائل و الرذائل على النحو المذكور، ما يتعلق بالغضبيه، ثم ما يتعلق بالشهوية، ثم ما يتعلق باثنتين منها او ثلاث لان ذالك، لاذالك ادخل فى ضبط الاخلاق، و معرفة اضدادها، و العلم بمبادئها و اجناسها، و هو من اهم الامور لطالبى هذا الفن. (29) اما در اخلاق خواجه ميان انواع فضايل و انواع رذايل جدايى افتاده است. (30) محقق نراقى برخلاف خواجه، انواع خاصى را تحت عدالت داخل نمىداند، بلكه بعضى از انواع را زير پوشش قوه عاقله و بعضى را زير پوشش قوه غضبيه و برخى را زير پوشش قوه شهويه و بعضى را زير پوشش دو يا سه قوه قرار مىدهد. (31) 10- نراقى درباره طرف عدالت، نظر خاصى دارد كه مخالف نظر خواجه است. خواجه در آنجا كه اجناس رذايل را برمىشمرد، چنين مىگويد: ... پس اجناس رذائل، هشت باشد. دو از آن به ازاى حكمت; و آن سفه (32) بود و بله، و دو به ازاى شجاعت; و آن تهور بود و جبن، و دو به ازاى عفت; و آن شره بود و خمود شهوت، و دو به ازاى عدالت; و آن ظلم بود و انظلام. (33) نراقى پس از نقل مضمون عبارت فوق، آن را مورد انتقاد قرار داده و گفته است: هكذا قيل. و الحق ان العدالة مع ملاحظة ما لا ينفك عنها من لازمها، لها طرف واحد يسمى جورا و ظلما، و هو يشمل جميع ذمائم الصفات، و لا يختص بالتصرف فى حقوق الناس و اموالهم بدون جهة شرعية، لان العدالة بهذا المعنى - كما عرفت - عبارة عن ضبط العقل العملى جميع القوى تحت اشارة العقل النظرى، فهو جامع للكمالات باسرها، فالظلم الذى هو مقابله جامع للنقائص باسرها، اذ حقيقة الظلم وضع الشىء فى غير موضعه، و هو يتناول جميع ذمائم الصفات و الافعال فتمكين الظالم من ظلمه لما كان صفة ذميمة يكون ظلما، على ان من مكن الظالم من الظلم عليه وانقاد له ذلة، فقد ظلم نفسه، و الظلم على النفس ايضا من اقسام الظلم. (34) 11- نكته ديگرى كه در اخلاق نراقى تازگى دارد و نقطه قوت اخلاق او بهشمار مىآيد، دقت او در تعريف و تفسير و فرق و تمييز فضايل و رذايل از يكديگر و قرار دادن هر فضيلت و رذيلتى در تحت نواع خاص آن است. (35) 12- احصاى فضايل و رذايل و ضبط آنها و اشاره به قوهاى كه موجب آنهاست، از مباحث ابتكارى محقق نراقى است و خواجه و ديگر علماى اخلاق با چنان تفصيلى سخن نگفتهاند و در مورد داخل كردن بعضى از فضايل يا رذايل در تحت نوعى خاص مخالفت ورزيدهاند. به نظر نراقى، سر اين مطلب در اين است كه بسيارى از صفات داراى جهات مختلفى هستند كه هر جهتبا قوهاى مناسبت دارد. پس اين اختلاف، ناشى از جهات گوناگون بعضى از صفات است. نراقى در چنين مواردى معتقد است كه قواى متعددى خاستگاه اين گونه صفات است و نمىتوان آنها را به يك قوه نسبت داد. همچنين به نظر نراقى بعضى از صفات چه بسا به اعتبارى، پسنديدهاند و از فضايل بهشمار مىآيند و به اعتبار ديگر از رذايل، محسوب مىشوند; مثلا محبت و خوف و رجا به لحاظ متعلق، دگرگون مىشود; اگر محبتبه دنيا و زخارف آن تعلق گيرد، مذموم و در شمار رذايل است و اگر به خداى متعال و اوليا تعلق گيرد، پسنديده و در قلمرو فضايل، بلكه از برترين فضايل است. همچنين خوف از آنچه به فتواى عقل نبايد از آن بيم داشت، از رذايل قوه غضبيه محسوب مىشود، ولى خوف از گناهان و خوف از ظمتخداى قهار، در شمار فضايل قرار دارد. اميد نيز اگر بىمورد باشد، در شمار رذايل است و اگر بهجا باشد از فضايل. (36) اين تفصيل و تبيين از ابتكارات نراقى است. پي نوشت ها : 12) مولوى، مثنوى معنوى، تصحيح رمضانى، دفتر سوم، ص 199، س 37. 13) ملامحمدمهدى نراقى، جامع السعادات، ج 1، ص 34. 14) مثنوى معنوى، دفتر چهارم، ص 239- 240، س 39 به بعد. 15) خواجه نصيرالدين طوسى، اخلاق ناصرى، تصحيح و تنقيح مجتبى مينوى و عليرضا حيدرى (چاپ دوم: شركتسهامى انتشارات خوارزمى)، ص 36. 16) همان، ص 43 . 17) ملامحمدمهدى نراقى، جامع السعادات، ج 1، ص 38- 39. 18) همان، ص 8 . 19) همان، ص 8- 9 . 20) همان، ص 9 . 21) همان، ص 9- 11 . 22) همان، ص 11- 15. 23) تكوير (81) آيه 10. 24) ق (50) آيه 22 . 25) ملامحمدمهدى نراقى، جامع السعادات، ج 1، ص 17- 18. 26) خواجه نصيرالدين طوسى، اخلاق ناصرى، ص 76- 77 . 27) ملامحمدمهدى نراقى، جامع السعادات، ج 1، ص 30 . 28) همان، ج 1، ص 2 . 29) همان، ص 3. 30) خواجه نصيرالدين طوسى، اخلاق ناصرى، ص 117- 122. 31) ملامحمدمهدى نراقى، جامع السعادات، ج 1، ص 66 . 32) نراقى آن را سفسطه، يعنى حكمت مموهه قلمداد كرده است. 33) خواجه نصيرالدين طوسى، اخلاق ناصرى، ص 120 . 34) ملامحمدمهدى نراقى، جامع السعادات، ج 1، ص 65 . 35) همان، ص 66 به بعد. 36) ر.ك: همان، ص 72. منبع:www.naraqi.com
#دین و اندیشه#
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: راسخون]
[مشاهده در: www.rasekhoon.net]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 480]
-
دین و اندیشه
پربازدیدترینها