تبلیغات
تبلیغات متنی
محبوبترینها
ماندگاری بیشتر محصولات باغ شما با این روش ساده!
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
قیمت انواع دستگاه تصفیه آب خانگی در ایران
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان می‌شوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
دلایل زنگ زدن فلزات و روش های جلوگیری از آن
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1837615904
آيين زمامداري در سيره حكومتي امام علي (ع)
واضح آرشیو وب فارسی:راسخون:
آيين زمامداري در سيره حكومتي امام علي (ع) نگاه اميرالمؤمنين عليهالسلام به حكومت، نگاهي الهي است؛ نگاهي كه با نگاه دنيا مدارانه و قدرت محورانه به حكومت تفاوت اساسي دارد. امام علي عليهالسلام جهان را آفريده حضرت حق و خدا را مالك مطلق هستي ميداند؛ خداوندي كه خلق را به حال خود رها نساخته است، بلكه زمينه هدايت و راهيابياش را به كمال حقيقي از طريق بعثت پيامبران فراهم نموده است و اين هدايت به سوي حقيقت تحقق نمييابد، مگر اينكه لوازم تحقق اين هدف در محيط زندگي و جامعه وجود داشته باشد. از نگاه حضرت علي عليهالسلام ساختار حكومت نه صرفا به دليل نقش آن در مديريت امور اقتصادي و اجتماعي و تأمين امنيت و آباداني و رفاه مردم، بلكه مهمتر از آن به دليل نقش حكومت در شكلگيري رفتار و اخلاق جامعه و سرشت و سرنوشت معنوي مردم، جايگاه برجسته و مهمي پيدا ميكند؛ چنان كه حضرت علي عليهالسلام ميفرمايند: «النّاسُ بِاُمَرائِهِمْ أَشْبَهُ مِنْهُمْ بِابائِهِمْ؛1 مردم به زمامدارانشان بيش از پدرانشان شباهت دارند.» هدف و غايت حكومت در انديشه علوي، اعلاي كلمه حق و اعتلاي همه جانبه مردمان است و اين بدان معني نيست كه تأمين معاش و رفاه مردم و رشد اقتصادي جامعه به فراموشي سپرده شود، بلكه در پرتو همين عنايت، به بُعد مادي زندگي مردمان نيز پرداخته ميشود. حكومت در اين چهارچوب فكري، مردم را براي همراهي و پيروي از خود و يا تأمين خواستههاي حكام نميخواهد، بلكه آنان را براي خدا ميخواهد و هدف امام عادل از بسيج تودههاي مردم براي همراهي با حكومت، تحقق آرمانهاي الهي است؛ آرمان مقدسي كه محور اصلي آن اعتلاي امت است. سيره حكومتي امام علي عليهالسلام در انديشه سياسي غالبا دو طرز تفكر در مورد سياست وجود دارد: گروهي معتقد هستند كه براي دست يافتن به قدرت از هر وسيله و ابزاري و از هر راه ممكني ميتوان استفاده نمود. براساس اين ديدگاه، سياست بر هيچ يك از ارزشهاي انساني متمركز نيست و سياستمدار كاري به حق و باطل ندارد و فقط هدف او اعمال قدرت و تسلط بر جامعه ميباشد كه اكثر سياستمداران جهان چنين هستند. تفكر ديگر، سياستي است كه هدف محوري آن خدا ميباشد و بر پايه ارزشهاي انساني استوار است. در چنين نوع سياستي، سياست مدار مجاز نيست براي رسيدن به حكومت به هر نوع ابزار و وسيلهاي تمسك جويد. سيره سياسي و حكومتي امام علي عليهالسلام هم مبتني بر نوع دوم و ديدگاه گروه دوم است كه هدف از دستيابي به حكومت در آن، اين است كه جامعه انساني را به سوي تكامل مادي و معنوي و در نهايت به طرف خداوند سوق دهد و عدالت اجتماعي را برقرار نمايد و زندگي سالم و مسالمتآميزي را براي مردم فراهم آورد. علي عليهالسلام احياگر حكومت و سياستي بود كه پيامبر بنا نهاد و اگرچه خود نيز در پيش برد حكومت نبوي نقش به سزايي داشت، امّا 25 سال پس از رحلت پيامبر، زماني كه زمام حكومت را شخصا به دست گرفت، ميديد چهره حكومت اسلامي كاملاً دگرگون شده و از اهداف پيامبر اكرم صلياللهعليهوآله فاصله گرفته است و براي باز گرداندن جامعه به سيره پيامبر و قرآن بايد تلاشي پي گير و طاقت فرسا انجام دهد. حضرت علي عليهالسلام در خطبه 131 نهج البلاغه انگيزه خود را از پذيرش حكومت، چنين بيان ميدارد: «پروردگارا! تو ميداني آنچه ما انجام داديم، نه براي اين بود كه ملك و سلطنتي به دست آوريم و نه براي اينكه از متاع پست دنيا چيزي تهيه كنيم، بلكه بدان سبب بود كه نشانههاي از بين رفته دينت را بازگردانيم و صلح و اصلاح را در شهرهايت آشكار سازيم تا بندگان ستم ديدهات در ايمني قرار گيرند و قوانين و مقررات تو كه به دست فراموشي سپرده شده بار ديگر عملي شود.» همچنين وي در نخستين روز بيعت خود در مسجد پيامبر صلياللهعليهوآله ، بر بالاي منبر رفته و برنامههاي خود را بدون پردهپوشي چنين اعلام كرد: «هان، بدانيد كه اوضاع و احوال جامعه شما به همان گونهاي بازگشته است كه در روز بعثت پيامبر بود. سوگند به آن كه او را برانگيخت تا حق را بگستراند و برقرار سازد، بايد سخت زير و رو و آزموده شويد. سپس بيخته و از هم جدا گرديد و بر هم زده شويد؛ چنان كه كفگير در ته ديگ طعام زنند؛ بدان سان كه هر كه پايين افتاده فرا رود و هر كه فرا رفته به زير آيد. بايد پيش افتادگاني كه عقب ماندهاند، پيش افتند و پس افتادگاني كه به ناروا سبقت جسته و برتر شدهاند، به عقب كشانده شوند. به خدا سوگند، نه به اندازه سر سوزني حقيقت را پنهان كردم و نه هيچ نوع دروغي گفتم.»2 آري، حضرت علي عليهالسلام تمام تلاش خود را به كار بست تا بتواند سيره حكومتي و سياسي حضرت رسول صلياللهعليهوآله را بدون هيچ كم و كاستي در جامعه پياده كند.
اصول مهم چنين حكومت و سياستي به شرح زير ميباشد: 1. صداقت و راستگويي بسياري از سياستمداران در طول تاريخ براي رسيدن به قدرت و حكومت تا آنجا كه ميتوانند به مردم وعدههاي دروغ و بي پايه و اساس ميدهند تا بتوانند آراي مردم را جمعآوري نموده و به قدرت برسند. از جمله، عثمان كه به مردم وعده داده بود كه به روش قرآن و سنت عمل كند، اما بعد از آنكه حكومت را به دست گرفت، نه تنها به روش پيامبر عمل ننمود، بلكه حتي نتوانست روش ابوبكر و عمر را نيز پياده نمايد.3 امام علي عليهالسلام در همان شوراي شش نفره [كه بعد از رحلت پيامبر براي تعيين خليفه بعد از رسول اكرم صلياللهعليهوآله تشكيل شده بود] با قاطعيت و صراحت تمام بيان داشت كه من به سنت پيامبر و اجتهاد خود عمل خواهم كرد. حتي در زمان بيعت مردم با او نيز با صراحت بيان داشت كه براي رسيدن به خلافت، دروغ نخواهم گفت و از صراط حق منحرف نخواهم گشت. حضرت با شجاعت تمام، همه اموري را كه به قطع، مخالفتهاي بسياري را بر ميانگيخت، در همان آغاز بيعت مردم با خود بيان داشت و براي رسيدن به خلافت و به دست آوردن دل مخالفان خويش، حتي دروغ مصلحتآميز نيز نگفت.4 علي عليهالسلام در دوران پيامبر در مسائل متفاوت و در جنگها و حوادث شركت داشت و در همه اين جنگها بسيار موفق عمل نموده بود. اگر ميخواست براي به دست آوردن قدرت به زور و نيرنگ متوسل شود، هيچ كس نميتوانست در برابر او قد علم كند، اما همان طور كه خود آن حضرت فرموده است، او هرگز چنين كاري را نكرد. حضرت در بياني ميفرمايد: «لَوْلاَ التُّقي لَكُنْتُ اَدهَي العَرَبِ؛5 اگر تقواي الهي [مانعم] نبود از همه اعراب، زيركتر [و سياستمدارتر[ بودم.» و يا در حديثي ديگر ميفرمايد: «يا اَيُّهَا النّاسُ لَوْلا كَراهِيَّةُ الغَدْرِ، كُنْتُ مِنْ اَدْهَي النّاسِ؛6 اي مردم، اگر زشتي نيرنگ نبود، من از همه مردم زيركتر بودم.» 2. حق محوري و باطل ستيزي علي عليهالسلام از همان اوان زندگي در همه حال بر محور حق و حقيقت تلاش ميكرد و در راه حق قدم بر ميداشت و سعي در احقاق حق داشت؛ چنان كه پيامبر در اين مورد فرموده است: «اَلْحَقُّ مَعَ عَليٍّ اَيْنَما مالَ؛7 حق با علي عليهالسلام است به هر طرفي كه ميل پيدا كند.» حق محوري آن حضرت زبانزد همه مردم بود و آن حضرت در تمامي مراحل زندگي و حكومتي خود بر احقاق آن ميپرداخت؛ چنان كه ميفرمايد: «اِنَّ اَفْضَلَ النّاسِ عِنْدَ اللّهِ مَنْ كانَ الْعَمَلُ بِالْحَقِّ اَحَبَّ اِلَيْهِ وَ اِنْ نَقَصَهُ وَ كَرَثَهُ مِنَ الْباطِلِ وَ اِنْ جَرَّ اِلَيْهِ فائِدَةً وَزادَهُ؛8 بي گمان برترين مردم نزد خداوند كسي است كه عمل به حق برايش دوستداشتنيتر از باطل باشد، اگر چه [اين طرفداري از حق و عمل به آن] موجب نقصان و حادثهاي برايش شود و اگر چه باطل برايش سودي به همراه داشته باشد و موجب زيادتي براي او شود.» باز گرداندن اموال غصب شده بيت المال و بر كنار نمودن فرمانداراني كه عثمان آنان را به باطل به كار گماشته بود و اجراي حدود الهي حتي بر نزديكان، نمونهاي از كارهاي حضرت علي عليهالسلام و سيره عملي آن حضرت بر حق مداري حكومت ميتوان شمرد. 3. قانون گرايي يكي از اموري كه حضرت علي عليهالسلام به آن اهتمام تمام ميورزيدند، قانون مدار بودن و اجراي قانون الهي به معناي واقعي كلمه بود. اگر كسي بر خلاف قانون عملي ميكرد، بدون در نظر گرفتن موقعيت و مقام وي، حدود الهي و قانوني را بر وي اجرا ميكرد و هيچ واسطه و شفاعتي را نميپذيرفت و در اين مورد دقيق عمل ميكرد. از امام باقر عليهالسلام روايتي نقل شده است كه حضرت علي عليهالسلام مردي از بني اسد را كه مرتكب خلافي شده بود، دستگير كرد. گروهي از خويشاوندان وي جمع شدند و از امام حسن عليهالسلام خواستند تا با آنان نزد علي عليهالسلام برود و از مرد اسدي شفاعت كند، اما امام حسن عليهالسلام كه پدر خود و التزام وي به قانون را به خوبي ميشناخت، به آنان فرمود: خود نزد علي عليهالسلام برويد، چون وي شما را به خوبي ميشناسد. پس آنان علي عليهالسلام را ديدار كردند و از وي خواستند تا از حد زدن مرد اسدي صرف نظر كند. حضرت در پاسخ فرمود: اگر چيزي را از من بخواهيد كه خود مالك آن باشم، به شما خواهم داد. آن گروه كه گمان ميكردند علي عليهالسلام به آنان پاسخ مثبت داده، از نزد وي بيرون آمدند. امام حسن عليهالسلام از آنان پرسيد: چه كرديد؟ گفتند: قول مساعد داد و سخناني را كه بين علي عليهالسلام و خودشان مطرح شده بود، نقل كردند. امام حسن عليهالسلام كه منظور پدر را خوب فهميده بود، به آنان فرمود: دوستتان تازيانه خواهد خورد. علي عليهالسلام مرد اسدي را بيرون آورد و تازيانه زد، سپس فرمود: به خدا سوگند من مالك اين امر نبودم كه وي را ببخشم.9 4. انضباط كاري همه كارهاي حضرت امير عليهالسلام از نظم و انضباط خاصي برخوردار بود، ولي اين انضباط در امور حكومتي از نمود بيشتري برخوردار بود. حتي آن حضرت هميشه به فرمانداران و مأموران خويش دستور ميفرمودند كه در كارهايشان منظم باشند و برنامه دقيق داشته باشند و از بي برنامگي بپرهيزند. آن حضرت در عهدنامهاي كه براي مالك اشتر مينويسد، چنين ميفرمايد: «وَ اِيّاكَ وَالْعَجَلَةَ بِالاُْمُورِ قَبْلَ اَوانِها، اَوِ التَّسَقُّطَ فيها عِنْدَ اِمْكانِها، اَوِ اللَّجاجَةَ فيها اذا تَنَكَّرَتْ، اَوِ الوَهْنَ عَنْها اذا اسْتَوضَحَتْ، فَضَعْ كُلَّ اَمْرٍ مَوضِعَهُ و اَوْقِعْ كُلَّ عَمَلٍ مَوقِعَهُ؛10 از شتاب در مورد كارهايي كه زمانشان نرسيده يا سستي در كارهايي كه امكان انجام آن فراهم است يا لجاجت در اموري كه مبهم است يا سستي در كارها هنگامي كه آشكار است، بر حذر باش و هر كاري را در جاي خود و به موقع انجام بده.» حتي زماني كه مأموراني را براي گرفتن ماليات گسيل ميدارد، به آنان نيز سفارشاتي در داشتن نظم و انضباط در امور ميكند؛ چنان كه ميفرمايد: «از تأخير در كار و دور ساختن خير بپرهيزيد، زيرا موجب پشيماني ميشود.»11 5. انتخاب صالح حضرت علي عليهالسلام در سيره حكومتي خويش بسيار مراقب بودند تا افراد صالح و شايسته را براي اداره امور انتخاب كنند و كساني را كه لياقت، شايستگي و برتري بيشتري نسبت به سايرين دارند، براي انجام مسئوليت برگزينند. آن حضرت هرگز اجازه نميدادند واليان ناشايست بر مردم حكومت كنند؛ چنان كه همه افرادي را كه عثمان بر سر كار آورده بود، از كار بركنار نمودند و افرادي را كه شايستگي كافي براي انجام مسئوليت داشتند، بر سر كار آوردند؛ زيرا آنان پست و مقام خود را يا به سبب اشرافيت و يا بازيهاي سياسي به دست آورده بودند. حتي خود معاويه را نيز كه از سران قبيله قريش بود، از كار بركنار نمودند. ابن عباس ميگويد: «وقتي از مكه به مدينه بازگشتم، زماني بود كه مردم با علي عليهالسلام بيعت كرده بودند. به منزل علي عليهالسلام رفتم و ديدم مغيرة بن شعبه با حضرت خلوت كرده است. صبر كردم تا مغيره از منزل خارج شد. نزد حضرت رفتم و پرسيدم: مغيره چه ميگفت؟ حضرت فرمودند: مغيره دو بار نزد من آمد. يك بار از من خواست تا معاويه را از كار بركنار نكنم، ولي چون نتيجهاي نگرفت، بار دوم نزد من آمد و از من خواست كه وي را بركنار كنم. ابن عباس گفت: مغيره بار اول از روي خيرخواهي از تو درخواست ابقاي معاويه را كرد و بار دوم به تو خيانت ورزيد. حضرت فرمود: حال، چه نصيحتي داري؟ ابن عباس گفت: من نيز از تو ميخواهم كه معاويه را ابقا كني؛ زيرا اگر چنين نكني، درباره بيعت بازخواست خواهي شد و قتل عثمان را به گردن تو خواهند گذاشت و شام را بر ضد تو خواهند شوراند و از طرف ديگر، من از طلحه و زبير نيز ايمن نيستم كه بر تو نياشوبند و عراق را بر ضد تو بسيج نكنند. حضرت فرمود: اينكه گفتي: «صلاح است معاويه را ابقا كنم»؛ به خدا سوگند شك ندارم كه خيرخواهي است، اما زود گذر است و دينم مرا ملزم ميسازد كه تمام كارگزاران عثمان را بركنار سازم. اگر پذيرفتند كه به خير و صلاح خودشان است و اگر نپذيرند سر و كارشان با شمشير است. بار ديگر ابن عباس از حضرت خواست كه چند روزي از خلافت كنارهگيري كند و بعد كه اوضاع آرام شد باز گردد. چون مردم كسي بهتر از او را ندارند، باز به سراغ او خواهند رفت و دوباره با او بيعت خواهند كرد و يا اينكه معاويه را ابقا كند. حضرت اين بار نيز نپذيرفت و فرمود حتي يك ساعت هم معاويه را ابقا نخواهد كرد.12 بنابراين، آن حضرت به وظيفه سنگين و الهي خودش عمل نمود. امام نه تنها عدالت را فداي اميال و حكومت خويش نكرد، بلكه خود و حكومتش را فداي حق و عدالت كرد. حضرت علي عليهالسلام در مورد انتخاب فرد شايسته براي حكومت و ويژگي او چنين ميفرمايند: «اَيُّهَا النّاسُ اِنَّ اَحقَّ النّاسِ بِهذَا الاَمرِ اَقْواهُم عَلَيْهِ، و اَعْلَمُهُمْ بِاَمْرِاللّهِ فيهِ؛13 اي مردم سزاوارترين كس به حكومت، قويترين مردم نسبت به آن و داناترين آنان به فرمان خداوند در مورد آن است.» 6. صيانت كارگزاران با آنكه حضرت علي عليهالسلام اهتمام ويژهاي در انتخاب كارگزاراني شايسته و با كفايت داشت و افرادي را كه از هر لحاظ لياقت كافي براي اداره امور جامعه داشتند، به كار ميگماشت، ولي پس از انتخاب، آنان را به حال خود وانميگذاشت و به شيوههاي گوناگون تلاش ميكرد آنان را از افتادن در دام انحراف باز دارد. برخي از اين شيوهها عبارتاند از: الف) نشان دادن راه آن حضرت با نشان دادن خط مشي و شيوه رفتار كارگزار صالح كه از طريق راهنمايي و پند و اندرز و نصيحت صورت ميگرفت، آنان را نسبت به لغزشهايي كه در طريق قدرت وجود دارد، آگاه ميساخت؛ چنان كه در نامههايي كه به كارگزاران نوشته است، بهترين اندرزها و پندها را ميتوان مشاهده نمود. آن حضرت در نامهاي كه به مالك اشتر نوشته است، او را در مقابل حوادث و چگونگي حكومت چنين راهنمايي ميكند. «اي مالك، بدان من تو را به كشوري فرستادم كه پيش از تو دولتهاي عادل و ستمگري بر آن حكومت داشتند و مردم به كارهاي تو همان گونه مينگرند كه تو در امور زمامداران پيش از خود مينگري و هماره درباره تو همان خواهند گفت كه تو درباره آنان ميگفتي... . از گذشت خود آن مقدار به آنها عطا كن كه دوست داري خداوند از عفوش به تو عنايت كند. بايد افرادي كه درباره مردم عيبجوترند از تو دور باشند. در تصديق سخنچينان شتاب نكن؛ زيرا آنان اگرچه در لباس ناصحان جلوهگر شوند، خيانت كارند. بخيل را در مشورت خود راه مده؛ زيرا تو را از احسان منصرف و از تهيدستي و فقر ميترساند... . با افراد باشخصيت و اصيل و خوش سابقه رابطه برقرار كن و پس از آن با مردم شجاع و سخاوتمند و افراد بزرگوار ؛ چراكه آنها مراكز نيكياند. در ميان مردم، برترين فرد نزد خداوند را براي قضاوت برگزين و... .14» آري حضرت علي عليهالسلام اينچنين به كارگزاران خود پند و اندرز ميدهد و آنها را از لغزشهايي كه ممكن است دچار آن شوند، بيمه ميكند. ب) تأمين مالي كارگزاران كارگزاران با تأمين معيشت، ديگر از لحاظ مالي نيازمند نخواهند بود تا چشم طمع به دست اين و آن بدوزند و يا اينكه ثروتمندان بخواهند آنان را از طريق پول و ثروت تطميع كرده و بفريبند و به مطامع سياسي خود برسند. امام علي عليهالسلام از طريق رفع مشكلات و توسعه زندگي كارگزاران، سلامت نظام اداري را تضمين مينمايد. حضرت علي عليهالسلام در قسمتي ديگر از عهدنامه مالك چنين تصريح ميكند: «... ثُمَّ اَسْبِـغْ عَلَيْهِمُ الاَْرْزاقَ فاِنَّ ذلِكَ قُوَّةٌ لَهُمْ عَلَي اسْتِصْلاحِ اَنْفُسِهِمْ، و غِنيً لَهُم عَنْ تَناوُلِ ما تَحْتَ اَيْديهِمْ؛15 سپس روزي فراوان بر آنان ارزاني دار؛ زيرا اين كار آنها را در اصلاح خويش تقويت ميكند و از خيانت در اموالي كه زيردست آنها است، بينياز ميسازد.» ج) انجام بازرسي مستمر آن حضرت هميشه به فرمانداران خود توصيه مينمود كه افرادي خبره و متعهد و امين به عنوان بازرس به صورت آشكار و پنهان، كار عاملان و كارمندان حكومتي را مورد بررسي قرار دهند و آنچه را كه مشاهده نمودهاند، به فرمانداران گزارش دهند؛ چنانكه به مالك اشتر چنين امر ميفرمايند: «... ثُمَّ تَفَقَّدْ اَعْمالَهُمْ، وَابْعَثِ الْعُيُونَ مِنْ اَهْلِ الصِّدقِ والوَفاءِ عَلَيْهِم، فَاِنَّ تَعاهُدَكَ فِي السِّرِّ لاُِمُورِهِمْ حَدْوَةٌ لَهُمْ عَلَي اسْتعمالِ الاَمانَةِ والرِّفقِ بالرَّعِيَّةِ. و تَحَفَّظْ مِنَ الاَْعوانِ، فاِنْ اَحدٌ مِنْهُم بَسَطَ يَدَهُ اِلي خيانَةٍ اِجْتَمَعَتْ بِها عَلَيهِ عِنْدَكَ اَخْبارُ عُيُونِكَ، اِكْتَفَيْتَ بِذلكَ شاهِدا فَبَسَطْتَ عَلَيْهِ الْعُقوُبَةَ في بَدَنِهِ و اَخَذْتَهُ بِما اصابَ مِنْ عَمَلِهِ، ثُمَّ نَصَبْتَهُ بمقامِ المَذَلَّةِ وَ وَسَمْتَهُ بالخيانَةِ، و قَلَّدْتَهُ عارَ التُّهَمَةِ؛16 كارهاي آنان را زير نظر بگير و [براي آنان [مأموران مخفي راستگو و باوفا بگمار؛ زيرا مراقبت و بازرسي پنهاني امور آنان، سبب ميشود كه آنان به امانتداري و مداراي با مردم وادار شوند. اعوان و انصار خويش را سخت زيرنظر بگير. اگر يكي از آنان به خيانت دست زد و گزارش مأموران مخفي تو به اتفاق آن را تأييد كرد، به همين مقدار از شهادت بسنده كن و او را زير تازيانه كيفر بگير و آنچه به خاطر اعمالش به دست آورده از او بگير و او را در جايگاه ذلت قرار ده و علامت خيانت بر او بگذار و طوق بدنامي به گردنش بيفكن.» آن حضرت در نامهاي به منذربن جارود، فرماندار خود در اصطخر چنين نوشت: «به من گزارش دادهاند كه كارهاي حكومتي را رها كرده، به لهو و لعب و صيد و شكار ميپردازي و به تفريح و گردش ميروي و در اموال عمومي و خداوند دست خيانت دراز كرده، و به خويشاوندانت دادهاي، گويي كه ميراث پدر و مادر توست. به خدا سوگند! اگر اين گزارش درست باشد، همه خويشاوندانت و خاك كفشت از تو بهتر خواهند بود و بدان كه لهو و لعب مورد رضاي خداوند نيست و خيانت به مسلمانان است. و سپس حضرت او را مجازات كرده و از كار بركنار كردند.17» د) تشويق درستكار و تنبيه خلافكار حضرت علي عليهالسلام همانطور كه مراقب بود تا كارگزاراني شايسته و درستكار را به كار بگمارد و به دقت مواظب اعمال و رفتار و كارهاي آنان باشد، از طرف ديگر كارگزاراني را كه در حوزه فرمانداري او به درستي رفتار ميكردند، مورد تشويق قرار ميداد و كساني را كه در كارهايشان خيانت مينمودند، به سختي مورد مجازات و كيفر قرار ميدادند؛ چنان كه در اين مورد به مالك اشتر ميفرمايند: «ولايَكُونَنَّ المُحْسِنُ والمُسيءُ عِنْدَكَ بِمَنْزِلَةٍ سواءٍ، فانَّ في ذلِكَ تَزْهيدا لاَِهْلِ الاِحْسانِ فِي الاِحسانِ و تدريبا لاَِهْلِ الاِساءَةِ عَلَي الاِْساءَةِ. وَ اَلْزِمْ كُلاًّ مِنْهُمْ ما اَلْزَمَ نَفْسَهُ؛18 هرگز نبايد نيكوكار و بدكار نزد تو يكسان باشند كه ميل نيكوكار را در نيكي كم ميكند و بدكار را به بدي وا ميدارد. هريك از آنان را مطابق كاري كه انجام دادهاند، پاداش ده.» ه) حسابرسي كارگزاران حضرت امير عليهالسلام بهطور پنهاني و يا آشكار به حسابرسي كارگزاران خود ميپرداخت؛ چنانكه ميبينيم براي آگاهي از اوضاع و احوال زياد بن ابيه كه كارگزار آن حضرت در فارس بود، مأموري را فرستاد و به او دستور داد پس از حسابرسي كامل، آنچه را كه زياد گرد آورده است، نزد من بياور. زياد گزارش نادرستي به مأمور داد. امام از طريق ديگر مأموران خويش دانست كه زياد گزارش نادرست به مأمور او داده است. از اينرو، نامهاي به وي نوشت: «اي زياد! به خدا سوگند تو دروغ گفتهاي و اگر خراج و مالياتي را كه از مردم گرفتهاي كامل نزد ما نفرستي، بر تو بسيار سخت خواهيم گرفت و مجازات سختي خواهي ديد، مگر اينكه آنچه گزارش دادهاي محتمل باشد.19» 7. مردم داري و مهرورزي حكومتها طبق روشهاي مادي و دنيامدارانه، سعي ميكنند از هر ابزاري براي جلب توجه مردم بهره برند، بدون اينكه در حقيقت مردم را به حساب آورند. اما روش حكومت امام علي عليهالسلام مهرباني و مهرورزي عاطفي و معنوي با مردم، توجه به نيازها و مشكلات آنان و تلاش براي خدمت به خلق خدا بود؛ چنان كه در نامه خود به مالك اشتر چنين نوشت: «و اَشْعِرْ قَلبَكَ الرَّحْمَةَ لِلرَّعيَّةِ والمَحَبَّةَ لَهُم وَاللُّطفَ بِهِمْ ولاتكونَنَّ عَلَيْهِمْ سَبُعا ضارِيا تَغْتَنِمُ اَكْلَهُمْ؛20 دلت را براي رعيت پر از مهر و محبت و لطف كن و بر آنها درنده آزار دهندهاي مباش كه خوردن آنان را غنيمت شماري.» از نظر حضرت علي عليهالسلام مهرباني و محبت با مردم در جذب دلها و اداره كردن انسانها نقش ارزندهاي دارد و باعث ميشود زمامدار بر قلوب مردم حكومت كند. اين يك اصل اسلامي است كه امام سخت به آن وفادار بود و به آن به عنوان يك اصل مهم در حكومت مينگريست. 8. توجه خاص به ضعفا و ستمديدگان در هر جامعهاي كساني هستند كه دچار محروميت يا ضعف شدهاند و به گرفتاري و يا ستمي دچار شدهاند. در چنين جامعهاي عدالت اقتضا ميكند كه حاكم همه انسانها را به يك چشم بنگرد و در بين آنان تساوي حقوق و امكانات فراهم آورد. امام علي عليهالسلام در روش حكومتي خويش هميشه اين اصل مهم را مدنظر داشته و بر آن تأكيد ميورزيدند. در توصيه هايي كه آن بزرگوار به كارگزاران خود داشتهاند، چنين آمده است: «ثُمَّ اللّهَ اللّهَ فِي الطَّبَقَةِ السُّفْلي مِنَ الَّذينَ لا حِيلَةَ لَهُمْ مِنَ المَساكينِ والمُحتاجِينَ واَهْلِ البُؤْسي و الزَّمني؛21 سپس خدا را خدا را در طبقه پايين از مردم، آنان كه راه چاره ندارند؛ از تهيدستان و نيازمندان و گرفتاران و كساني كه [به خاطر بيماري[ زمين گير شدهاند [مراقب باش].» 9. انتقاد پذيري اميرالمؤمنين عليهالسلام به صراحت كلام حق را براي مسئولان جامعه بيان ميكرد و در عين حال تأكيد ميورزيد كه اين سنگيني كلام حق را بايد پذيرفت؛ چراكه اگر كلام حق براي كسي سنگين باشد، عمل به آن برايش دشوارتر خواهد بود. حضرت علي عليهالسلام از مردم ميخواهد كه حرف حق را در هرحال به او يادآوري كنند و او را بينياز از مشورت و نصيحت ندانند: «فلا تكُفّوا عَنْ مَقالَةٍ بِحَقٍّ اَوْ مَشْوَرَةٍ بِعَدْلٍ فَاِنّي لَسْتُ في نَفْسي بِفَوقِ اَنْ اُخْطِيءَ ولا آمَنُ ذلِكَ مِنْ فِعلي الاّ اَنْ يَكْفِيَاللّهُ مِنْ نفسي ما هو اَمْلَكُ بِهِ مِنِّي؛22 پس، از گفتن سخن حق يا مشورت عدالتآميز خودداري نكنيد؛ زيرا من خويشتن را مافوق آنكه اشتباه كنم نميدانم و از آن در كارهايم ايمن نيستم، مگر اينكه خدا مرا در كار نفس كفايت كند كه از من بر آن تواناتر است.» البته، اگرچه حضرت انتقاد خيرخواهانه را سازنده ميداند، اما هشدار ميدهد كه اين نقد و انتقاد و عيبنمايي افراد از زمامداران خويش، نبايد به مخالفت و تمرد و عدم اطاعت از حاكمان حق و عادل منجر شود؛ زيرا نتيجه مخالفت بي اساس و انتقاد مغرضانه، فساد جامعه و عدم توانايي حاكم عادل بر مديريت صحيح و رشد جامعه است؛ چنانكه فرموده است: آفةُ الرَّعِيَّةِ مُخالَفَةُ القادَةِ23؛ آفت مردم مخالفت با زمامداران است.» حضرت با توجه به اينكه نقد سازنده ميتواند بسياري از انحرافهاي زمامداران را اصلاح كند و جامعه را به سوي ترقي و تكامل پيش برد، تأكيد فراواني بر انتقاد سازنده دارد. در سيره امام علي عليهالسلام راه انتقاد و نصيحت باز بود و خود حضرت در دوران 25 ساله زمامداري خلفاي سهگانه بارها به آنها پند ميداد و نسبت به كارهاي خلافشان به شدت انتقاد ميكرد و راه خير و صلاح را به آنها نشان ميداد. 10. برابري در حقوق اميرالمؤمنين علي عليهالسلام به صراحت ميفرمايد: «لي مالَكم وَ عَلَيَّ ما عَلَيْكُمْ24؛ براي من است آنچه كه براي شماست و بر من است آنچه كه بر شماست.» اين حديث، برابري همگان در برخورداري از امكانات جامعه و لزوم پاسخ گويي ايشان در برابر وظايف را روشن ساخته است. البته، از ساير فرمودههاي مولا استفاده ميشود كه حاكم جامعه اسلامي هرچند در حقوق با ديگران برابر است و زياده از ديگران حقي بر خود قائل نيست، از نظر تكليف، خود را بيش از ديگران براي خدمت به جامعه و اعلاي كلمه حق و اقامه عدل مسئول و مكلف ميداند. به همين دليل است كه از استانداران ميخواهد كه زندگي خود را با ضعفاي جامعه بسنجند، نه با مرفّهان و برخورداران. پی نوشت ها :1. تحف العقول، ابن شعبه حرّاني، ص 144. 2. كافي،محمدبن يعقوب كليني، ج8، ص67؛ نهج البلاغه، خطبه 16. 3. كافي، محمدبن يعقوب كليني، ج8، ص 24. 4. همان. 5. غرر الحكم و دررالكلم، ص 120، ح 2098. 6. كافي، محمد بن يعقوب كليني، ج2، ص338. 7. همان، ج1، ص294. 8. نهج البلاغه، خطبه 125. 9. دعائم الاسلام، قاضي نعمان تميمي، ج2، ص443. 10. نهج البلاغه، نامه 53. 11. وقعه صفين، نصر بن مزاحم منقري، ص108. 12. تاريخ طبري، محمد بن جرير طبري، ج4، ص439. 13. نهج البلاغه، خطبه 173. 14. نهج البلاغه، نامه 38. 15. همان، نامه 53. 16. همان. 17. انساب الاشراف، بلاذري، احمدبن يحيي، ج2، ص 391؛ نهج البلاغه، نامه71. 18. نهج البلاغه، نامه 53. 19. انساب الاشراف، بلاذري، احمد بن يحيي، ج2، ص390. 20. نهج البلاغه، نامه 53. 21. همان. 22. نهج البلاغه، خطبه 216. 23. غرر الحكم، آمدي، عبدالواحد، ص154. 24. موسوعة امام علي بن ابيطالب عليهماالسلام ، محمد محمدي ري شهري، ج4، ص105. * ارسال مقاله توسط عضو محترم سایت با نام کاربری : sm1372
#دین و اندیشه#
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: راسخون]
[مشاهده در: www.rasekhoon.net]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 274]
-
دین و اندیشه
پربازدیدترینها