واضح آرشیو وب فارسی:راسخون:
روح من به موسیقی نیاز دارد نويسنده:سید ابراهیم حسینیمنبع:مجله پرسمان چرا مسائل مربوط به موسیقی اینقدر پیچیده و مبهم است . احساس میكنم بین آنچه در اسلام آمده و آنچه در حكومت اسلامی ما اجرا میشود، فاصله بزرگی وجود دارد . البته شاید هم از ناآگاهی من و امثال من است . بالاخره روح انسان به موسیقی نیاز دارد؟ آیا این احساس نیاز تلقینی است؟ در صورت عدم نیاز، خللی كه به وجود میآید ناشی از چیست و با چه باید آن را پر كرد؟ هر گرایش طبیعی و درونی پاسخی میطلبد . جذابیت موسیقی از این قاعده مستثنا نیست؛ اما باید دانست پاسخ به غرایز ابتدایی و نیازهای پس از رشد یافتگی، میان تمام اقوام و فرهنگها و پیروان ادیان مشترك است؛ مانند آن كه همگان برای رفع تشنگی از «آب» استفاده میكنند . تفاوت از آنجا آغاز میشود كه برای رفع این نیاز اصلی در پی آمادهسازی و پیشنهاد نوشیدنیهای متنوع باشیم . اینجا است كه نظریههای انسانشناختی و فاكتورهای اقتصادی، سیاسی، فرهنگی رخ مینماید و كنشها و واكنشها بروز میكند . پیچیدگیها و ابهامها آنگاه فزونی مییابد كه در عصر ارتباطات تنوع پاسخ بسیار میشود و از میان آن همه، انتخاب «پاسخ درست» و «بدون عوارض» و پیاده سازی «جایگزین» كاری بس دشوار است و تلاش همگانی میطلبد . موسیقی به طور كلی دو نوع است: 1 . موسیقی غنایی: هرگونه آهنگی است كه به لحاظ شكل یا محتوا موجب تحریك شهوت و متناسب با مجالس گناه است . اینگونه موسیقی، گاه آرامش تخدیرگونه برای اعصاب دارد و گاه هیجانات ناهنجار برای روان؛ و غفلت از یاد خدا و پردهپوشی عقل از آثار نمایان آن است . 2 . موسیقی غیرغنایی: شامل صوت قرآن، موسیقی عرفانی، مارشهای حماسی، آواز حدی (برای حركت دهی حیوانات) و حتی موسیقی مناسب برای رشد گیاهان . این نوع موسیقی میتواند پاسخگوی نیاز انسان باشد و با اجراهای متنوع جایگزین موسیقی غنایی شود . قرآن كریم نثری هم آوا دارد و این خاصیتیكی از ابعاد اعجاز قرآن است . (1) از تشویقی كه درباره آهنگین و نیكو خواندن قرآن وجود دارد، نتیجه میگیریم برای بهرهمندی بیشتر از كلمات و به منظور تحصیل آرامش روانی و صفای دل، به طور طبیعی به صوت دلنشین نیازمندیم . به همین جهت، تلاوت قرآن با صدای نیكو مستحب و محبوب خدای متعال است . غزلیات و اشعار عرفانی معنایی پرجاذبه دارد؛ شنیدن و زمزمه آن با صدای خوش بسیار آرامشبخش و آگاهیساز است و میتواند جایگزین مناسبی برای موسیقی غنایی باشد . افلاطون حكیم میگوید: «آن كسی كه همه عمر را به ترنم نغمات و حظ از زیبایی صوت میگذراند، همان طور كه آهن در اثر آتش نرم میشود، عنصر «غیرت» در نفس وی ملایم میگردد و طولی نخواهد كشید كه «شجاعت» وی نیز تحلیل رود» . (2) از امام خمینی (ره) در این باره آمده است: «ای عزیز، بكوش تا صاحب عزم و اراده شوی كه خدای ناخواسته اگر بیعزم از این دنیا رحلت كنی، انسان صوری بیمغزی هستی در آن عالم كه محل كشف باطن و ظهور سریره است؛ و جرات بر معاصی كمكم انسان را بیعزم میكند و این جوهر شریف را از انسان میرباید . استاد معظم ما - دام ظله - میفرمودند: بیشتر از هر چه گوش دادن به تغنیات [موسیقیها] سلب اراده و عزم از انسان میكند . . .» (3) . ابوعلی سینا نیز در این باره مینویسد: «آهنگ خوش، آن مقدار كه حكمت لازم میشمارد، جوهر نفس آدمی را تقویت میكند و قوای باطنی او را تمركز میبخشد نه آن آهنگی كه امور شهوانی را در انسان تحریك میكند» . (4) به امید آن كه با همفكری و خویشتنداری به بالندگی معنوی خود و جامعه كمك كنیم . برای پاسخ به پرسش شما، مبنی بر نیاز روحی انسان به موسیقی، توجه به نكات زیر مفید است: 1 . زیبایی دوستی یكی از امیال فطری انسان است و ابعادی وسیع دارد . آنچه در گزینشها مهم مینماید این است كه رابطه هر چیز و هر رفتار را با كمال نفسانی انسان بسنجیم و آنگاه مورد ارزیابی قرار دهیم . از آن جا كه كمال مطلق خدا است، هر چه انسان را از خدا دور سازد یقینا مایه خسرانش خواهد شد . در آیات و روایات، ضمن تایید میل زیبایی دوستی، اولا به زیبایی معنوی بیش از زیبایی ظاهری و مادی بها داده شده است؛ و ثانیا خدا جمیل مطلق است . از این روی فرمود: «الابذكرالله تطمئن القلوب» (5) . اگر انسان به این حقیقت مطلق روی آورد، از بسیاری اوهام یا واقعیتهای كم بها رویگردان خواهد شد . 2 . اگر بر فرض ثابتشود موسیقی آثار مثبتی در نفس دارد - این مساله، خصوصا به گونهای كه عمیق و ماندگار باشد، به شدت محل تامل است - (6) همان طور كه استاد شهید مطهری فرمودهاند باید توجه داشت كه: «خیلی چیزها فایدههایی بر وجودشان مترتب است ولی اینها جای چیزهایی را اشغال كردهاند كه اگر آنها میبودند فواید خیلی بیشتری مترتب میشد . . . ما نمیتوانیم به آن سبك «ویلیام جیمز» (بنیانگذار مكتب پراگماتیسم) بیندیشیم كه هر چیزی كه یك اثر مفید داشته باشد، پس حق است . . . هرگز شما نمیتوانید به صرف این كه یك شیء آثار مفیدی داشته باشد آن را صحیح و واقعی و از جانب خدا بدانید» . (7) در توضیح این دو نكته باید گفت: بیتردید در ساختمان وجودی انسان هیچ میل اصیلی به گزاف نهاده نشده است و همواره بین امیال و كششهای فطری انسان و واقعیات جهان هستی، هماهنگی كامل وجود دارد . اگر انسان یك یا چند میل و كشش فطری و اصیل داشته، از امكان ارضای آنها برخوردار نباشد، دراین صورت باید معتقد شد در كار خلقت فریبكاری و گزاف وجود دارد؛ در حالی كه با مطالعه در جهان خلقت در مییابیم همه امور، از كوچكترین آنها تا بزرگترینشان، بر اساس طرحی دقیق و هدفی كاملا حساب شده خلق شدهاند . از سوی دیگر، باید به این حقیقت نیز توجه كرد كه امیال فطری انسان از قبیل حقیقت جویی، زیبایی دوستی و قدرتطلبی ما را در شناخت كمال وجودی انسان كمك میكند، اما شعاعشان تا بینهایت امتداد مییابد و هیچ یك از آنها در مرتبه معینی اقتضای محدودیت و توقف ندارد . خواستههای نامحدود و بسنده نكردن به كامیابیهای موقت و محدود از خصایص بارز انسان است . بینهایتبودن خواستهای فطری انسان از مهمترین اختلافات اساسی انسان و حیوان به شمار میرود . آن كه امیال فطری انسان به امور مختلف تعلق میگیرند، اما سرانجام همه آنها به هم میپیوندند و ارضای كامل و نهاییشان در پرتو ارتباط با سرچشمه علم، قدرت، جمال وكمال تحقق مییابد . تنها در نزدیكی به خدا و اتصال به معدن جمال و كمال تمام خواستهای فطری انسان ارضا میگردد و انسان به مطلوب نهاییاش دست مییابد . همه اهداف و مقصدهای دیگر با آفت نقص و محدودیت رو به رویند و به همین جهت، نمیتوانند فطرت بینهایت طلب انسان را پاسخ دهند . تاكید میكنیم گاه اموری در مرتبه طبیعی برای بشر مفید مینمایند؛ اما برای حیات معقول و طیبهاش زیانبارند . از انسانهای فهیم انتظار میرود در سنجشها و گزینشها حیات معنوی و معقول را درنظر بگیرند . گناهان و بی بندوباریها مرتبه طبیعی حیات انسان را پوشش داده، ارضا میكند؛ اما درخت وجودش - موجود بی نظیری كه ظرفیت وجودیاش نیل به خلافت الاهی است - را از ریشه میخشكاند . (8) همان طور كه قرآن كریم میفرماید: «اذهبتم طیباتكم فی حیاتكم الدنیا و استمتعتم بها؛ شما در آخرت سرمایهای برای حیات ابدی كه حیات حقیقی شما است، ندارید؛ چون شما نیروها و سرمایههای پاكیزه خود را در زندگانی دنیوی از دست دادید و از آنها بهرهمندگشتید .» (9) این آیه درباره كسانی است كه در این دنیا كفر ورزیدند و در رستاخیز با عذاب الاهی رویاروی میشوند؛ ولی ملاك، تمتع و برخورداری از تمایلات و خواستهایی است كه موجب از بین رفتن سرمایه حیاتی میشود . (10) پرسشهای مهمی در خصوص موسیقی مطرح است از جمله این كه: 1 . آیا موسیقی هیجانانگیز و لذت بخش و نشاط آور است؟ اگر چنین است، پس فلسفه ممنوعیت و محرومیت از آن چیست؟ 2 . تفاوت موسیقیهای روحانی و غیرروحانی، خوب و یا بد و حلال و حرام در چیست؟ 3 . آیا موسیقی به تلطیف روح یا نفس میانجامد؟ 4 . علت گرایش به موسیقی در میان شخصیتهای كمال یافته چیست؟ 5 . تأثیر موسیقی بر شخصیت آدمی چگونه است؟ 6 . موسیقی درمانی چیست و تا چه اندازه بر اصول علمی استوار است؟ علامه محمد تقی جعفری در كتاب «موسیقی از دیدگاه فلسفی و روانی» دست كم به ابعادی از پاسخ این پرسشها اشاره كرده است . در پاسخ به سؤال نخستشما مبنی بر وجود شكاف یا دوگانگی بین آنچه در اسلام آمده و آنچه در حكومت اسلامی ما اجرا میشود، ضمن اعتراف به این واقعیت در بسیاری از موارد، میتوان آن را معلول عوامل گوناگون دانست . شماری از این عوامل عبارت است از: 1 . دوری از زمان معصوم (علیه السلام) كه از حیث معرفت ناب به آموزههای اصیل اسلامی محرومیتهای بسیار بر ما تحمیل میكند . 2 . فقدان تجربه حكومتی: حكومت اسلامی مبتنی بر فرهنگ شیعی كه حقیقتا در صدد اجرای فقه جعفری باشد، به این وسعت و مقیاس، جز در مدت زمانی كوتاه در عصر معصومان (علیهم السلام) تحقق نیافته است؛ به عبارت دیگر، حكومت اسلامی مبتنی بر فقه آل محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) نهالی نوپا است كه افت و خیزهایش در مقام عمل طبیعی است؛ به تعبیر مقام معظم رهبری، فقه ما یك فقه مغلوب است؛ یعنی شیعه به این گستره حاكمیتی نداشته است؛ و واضح است كه آموزههای عرشی تا فرشی و زمینی نشود قابلیت اجرا ندارد . در این مرحله مشكلات بشر رخ مینماید و فقدان تجربه حكومتی و ناپختگیها زمینه پیدایش سردرگمیها میشود . 3 . نهادهای حكومتی نوپا نمیتوانند پاسخگوی مناسبی برای نیازهای مردمی در گستره وسیع باشند و همه طیفها را شامل میشوند . در این موقعیت، عدم تربیت دینی قوی مردم سبب میشود آنها برای ارضای نیازهای خود به برخی راههای جایگزین یا نامشروع روی میآورند . پینوشت: 1 . قرآن از جهات گوناگون معجزه است از جمله فصاحت و بلاغت، اخبار غیبی، عدم اختلاف در مفاد آن، از حیث آورنده آن كه فردی امی و بیسواد بوده است و . . . . 2 . رعد (13): 28 .3 . ر . ك: كتاب موسیقی از دیدگاه فلسفی و روانی، استاد علامه محمد تقی جعفری .4 . نواندیشان مسلمان در اندیشه استاد مطهری، علی دژاكام، ص 102و103 .5 . ر . ك: خودشناسی برای خودسازی، آیت الله مصباح یزدی؛ اخلاق اسلامی، محمد علی سادات .6 . احقاف (46): 20 .7 . موسیقی از دیدگاه فلسفی و روانی، محمد تقی جعفری، ص 63- 65 .
#اجتماعی#
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: راسخون]
[مشاهده در: www.rasekhoon.net]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 248]