تبلیغات
تبلیغات متنی
محبوبترینها
معرفی و فروش بوته گرافیتی ریخته گری
بهترین بروکر برای معاملات فارکس در سال 2024
تجربه رانندگی با لندکروز در جزیره قشم؛ لوکس‌ترین انتخاب
اکسپرتاپ: 10 شغل پردرآمد برای مهاجران کاری در کانادا
بهترین سایتهای خرید تیک آبی رسمی اینستاگرام در ایران
کدام رنگ کاغذ دیواری مناسب فضای شماست؟
چه چیزهایی دیگر در دکوراسیون مد نیست؟!
بررسی قیمت تیرچه + قیمت تیرچه کرومیت + قیمت یونولیت
خرید و قیمت ورق در مشاوران آهن + [مشاوره رایگان]
تی‌وی وال: ایده‌ای نوین برای دکوراسیون داخلی
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1813022625
حكايت رويا ، واقعيت و زندگي
واضح آرشیو وب فارسی:تبیان: حكايت رويا ، واقعيت و زندگي
فيلم تلقين ، ايده جهانهاي متعدد را به مثابه رويا در رويا به تصوير ميكشد «Inception» تلقين جديدترين فيلم كريستوفر نولان داراي داستاني بسيار جذاب است كه بر محور مساله رويا و نفوذ به روياي ديگران استوار است. اين فيلم تاكنون توجه بسياري از علاقه‌مندان سينما را به خود جلب كرده است. مطلبي كه هم‌اكنون مي‌خوانيد نه به قصد تحليل فيلم، بلكه با تامل بر برخي مسائل فلسفه‌اي كه با ديدن فيلم احتمالا به ذهن بيننده خطور مي‌كند، نگارش يافته است.مرز ميان واقعيت و رويا چيست؟فرض كنيد در اداره محل كارتان هستيد كه ناگاه زنگ تلفن همراه شما به صدا در مي‌آيد. پاسخ مي‌دهيد. فردي كه با شما تماس گرفته يكي از كارمندان بانكي است كه در آن حساب پس‌انداز داريد. او به شما مي‌گويد در يك قرعه‌كشي استثنايي حساب‌هاي قرض‌الحسنه، برنده 500 ميليون تومان شده‌ايد. بدون ترديد بسيار خوشحال مي‌شويد. كارمندان همكارتان را از اين موضوع باخبر مي‌كنيد. آنها نيز ابراز خوشحالي مي‌كنند و به شما تبريك مي‌گويند. ناگهان خواهرتان را كه از قضا با شما همكارست مي‌بينيد. اشك در چشمانش حلقه زده است و با شادي به شما مي‌گويد كه «حالا مي‌تواني هزينه عمل جراحي پسرت را بدهي و با مابقي پول، بدهي‌ات به صاحبخانه را بپردازي.»ناگهان به فكر فرو مي‌روي و احساس شادي شديدت كه پس از شنيدن خبر برنده شدنت در قرعه‌كشي در تو ايجاد شد، كمرنگ مي‌شود. به حرف خواهرت فكر مي‌كني و با خود مي‌گويي: آيا كل اين پول فقط به همين دو كار مي‌رسد. يعني اگر هزينه عمل جراحي پسرم را بدهم مابقي پول فقط به اندازه بدهي‌ام به صاحبخانه است؟ مگر هزينه جراحي چقدر است؟ مگر پسرم چه بيماري‌اي دارد؟ اصلا مگر من پسر دارم؟ من بچه ندارم. راستي خواهرم، خواهرم كه همكار من نيست.اصلا من كارمند نيستم. اما اينها چه اهميت دارند. مهم اين است كه من 500 ميليون تومان برنده شده‌ام. ولي هيچ بانكي قرعه‌كشي با جايزه 500 ميليوني ندارد. يك چيز ديگر، من اصلا حساب قرض‌الحسنه ندارم. «Inception» تلقين جديدترين فيلم كريستوفر نولان داراي داستاني بسيار جذاب است كه بر محور مساله رويا و نفوذ به روياي ديگران استوار است. در اينجاست كه شما به آنچه ديديد و شنيديد شك مي‌كنيد، چرا كه اطلاعات و تجربيات كنوني حاصل شده با اطلاعات قبلي شما از اوضاع زندگي خودتان، همخواني ندارد. اگر اين عدم مطابقت صرفا مربوط به يك منشأ آگاهي باشد، شما صرفا در مورد همان منشأ شك مي‌كنيد. مثلا در مورد صداقت فردي كه به شما اطلاعات غلط ميدهد، ترديد مي‌كنيد و نهايتا او را انسان دروغگويي خواهيد دانست. اما اگر وضعيت همچون مثال بالا باشد، شايد اولين چيزي كه به ذهن شما خطور كند اين باشد كه دارم خواب مي‌بينم.آگاهي از رويا هنگامي كه انسان هنوز از خواب بيدار نشده، براحتي حاصل نمي‌شود.به راستي، مادامي كه ما از خواب بيدار نشديم، چه چيز ميتواند باعث شود ما از اين‌كه آنچه مي‌بينيم رويا ست و نه واقعيت، آگاه شويم. شايد قانع‌كننده‌ترين پاسخ اين باشد: نظم.اگر دريافت‌هاي ما با نظمي كه ما بدان خو گرفته‌ايم سازگار باشد، آن دريافت‌ها را واقعي خواهيم پنداشت، ولي اگر هنگامي كه با برادرم سخن مي‌گويم، به ناگاه ببينم او تبديل به يكي از دوستانم كه سال‌هاست او را نديده‌ام، شد يا اين‌كه وقتي در حال رانندگي هستم، ببينم ده‌ها متر از سطح زمين فاصله گرفته‌ام و... در واقعيت داشتن آنچه مي‌بينم، ترديد مي‌كنم.اگر معيار ما براي تمايز واقعيت از رويا همين چيز(يعني نظم) باشد(به نظر مي‌رسد معيار بهتري موجود نيست) با يك مساله مواجه خواهيم شد: فرض كنيد فرد خوشخوابي بيش از آن‌كه بيدار باشد، بخوابد و در خواب نيز مرتب رويا ببيند. فرض كنيد او همواره و ساليان سال در رويا ببيند كه كبوترها قدرت پرواز ندارند و صرفا مي‌توانند راه بروند و اين‌كه هميشه در رويا انسان‌ها را داراي 3 دست ببيند.حال تكليف اين فرد براي تمايز گذاشتن ميان واقعيت و رويا چيست؟ در اينجا اگر نظمي كه انسان بدان خو گرفته را ملاك قرار دهيم بايد بپذيريم انسان‌هاي واقعي براي اين فرد انسان‌هاي داراي 3 دست هستند و كبوترهايي كه قدرت پرواز دارند، كبوترهاي خيالي و رويايي‌اند.اما به نظر مي‌رسد تفاوت ديگري نيز بين رويا و واقعيت وجود دارد و آن اين‌كه رويا فقط متعلق به خود انسان است و في‌المثل هنگامي كه من رويا مي‌بينم، پس از بيدار شدن فقط من هستم كه آن صحنه‌ها و تصاوير را ديده‌ام، ولي واقعيت متعلق به همگان است و همه انسان‌ها قدرت تجربه دنياي واحد واقعي را دارند.پس رويا از واقعيت دو چيز كم دارد: نظم و مشاركت ديگران(يا به قول فيلسوفان، مشاركت بين الاذهاني). با توجه به مثالي كه زديم(مثالِ فرد خوشخواب) اولي (يعني نظم) براي رويا قابل حصول است. مي‌ماند شرط دوم (يعني مشاركت ديگران). اگر ديگران وارد روياي من شوند و آنچه در رويا مي‌بينم را آنها هم ببينند و در ضمن روياي من داراي نظمي باشد كه بدان خو پيدا كرده‌ام، تمايز آن رويا از واقعيت برايم ناممكن خواهد شد.اين‌كه چنين وضعيتي واقعا امكان‌پذير است يا خير مساله‌اي است كه فعلا قصد پاسخ بدان را نداريم، ولي اساس و بنيان داستان فيلم inception بر امكان‌پذير بودن اين وضعيت استوار است. اين فيلم پس از به تصوير كشيدن اين وضعيت، تمايز ميان رويا و واقعيت را تقريبا ناممكن مي‌كند. شخصيت‌هاي فيلم براي تمايز گذاشتن ميان رويا و واقعيت، هر يك معياري كاملا شخصي را براي خود برگزيدند تا در هر وضعيتي بتوانند به واسطه آن بدانند كه رويا مي‌بينند يا واقعيت، ولي با توجه به اين‌كه فيلم وضعيتي را به تصوير ميكشد كه افراد در رويا مي‌توانند در ذهن فرد ديگر تغييراتي ايجاد كنند، اين ملاك نيز عملا ممكن است براي تشخيص واقعيت از رويا به كار نيايد (همچنان كه در مورد مال (همسر كاب) در فيلم inception به كار نيامد).ايدهاولين ديالوگ كاب (نقش اول فيلمinception ) اين جمله است: «خطرناك‌ترين ويروس چيست؟... ايده...» ايده(Idea) در زبان انگليسي معاني بسياري دارد: تصور، تصوير، صورت ذهني و خيالي، فكر، طرح، نقشه، برنامه، هدف، عقيده، نظر، گمان، حدس و... به عنوان معادل فارسي براي كلمه idea به كار مي‌رود. اين كلمه داراي پيشينه فكري و فلسفي عميقي در ميان انديشمندان غربي است. در بين فيلسوفان نخست يونان باستان، مناقشه جدي‌اي درباره اين‌كه عنصر اصلي و ثابت در جهان چيست، وجود داشت. افلاطون، متفكر بزرگ يونان باستان گفت در جهان مادي همه چيز در تغيير است و هيچ چيز ثابتي وجود ندارد و موجودات ثابت، ايده‌ها هستند كه در عالم مُثُل قرار دارند. از نگاه افلاطون، موجودات حقيقي همان ايده‌ها هستند و موجودات اين جهان مادي در واقع سايه‌اي از ايده‌ها محسوب مي‌شوند.ارسطو، جهان مُثُل افلاطون را منكر شد و ايده‌ها را درون ذهن انسان دانست. ايده‌ها به باور او، تصاويري بودند از موجودات همين جهان كه در ذهن انسان نقش مي‌بندند.بر اين اساس، ايده در واقع همان تصوير ذهني است، تصويري كه منشأ آن موجودات واقعي اين جهاني است و ذهن همچون يك دوربين عكاسي از آنها تصاويري را در خود ايجاد مي‌كند.ذهن ميتواند اين تصاوير را با يكديگر تركيب كند و از تركيب آنها اموري را بسازد كه در جهان واقعي موجود نيستند. مثلا ميتواند موجودي را تصور كند كه اندامش شبيه اندام شير و سرش همچون سر انسان است؛ هرچند اين موجود در دنياي واقعي وجود ندارد، ولي اجزاي آن را ذهن از جهان واقعي تصوير برداري كرده است.به وضعيتي كه قبلا از آن سخن گفتيم و فيلم inception براساس آن ساخته شده، بازگرديم. افراد قادر بودند داخل روياي يكديگر شوند و حتي درون آن تغيير ايجاد كنند. در يكي از صحنه‌هاي فيلم، آريادني وارد روياي كاب مي‌شود و تصور مكاني را كه واقعيت دارد درون ذهن كاب ايجاد مي‌كند. كاب در اين صحنه به آريادني مي‌گويد، هيچ‌گاه در روياپردازي از مكان‌هاي واقعي استفاده نكن، بلكه صرفا از جزئيات يك مكان واقعي استفاده كن و مكان‌هاي غيرواقعي را بساز، چون در غيراين‌صورت، تمايز واقعيت و خيال برايت ناممكن مي‌شود.ايده رويا بودن اين جهانمال، همسر كاب پس از اين‌كه با وي از رويايي طولاني و مشترك بيدار مي‌شود، واقعيت اين جهان را منكر مي‌شود و باور دارد اين جهان نيز يك روياست و همچنان كه در روياهاي عادي نيز فقط در صورت مرگ فرد در رويا او از خواب بيدار مي‌شد، به نظر او بايد او و شوهرش در اين جهان خودكشي كنند تا از روياي اين جهان رها و در جهان واقعي‌تر بيدار شوند.كاب شديدا با اين ايده مخالفت مي‌كند و سعي دارد همسرش را منصرف كند، اما نهايتا موفق نمي‌شود و همسرش خودكشي مي‌كند. كاب خود را در مرگ مال مقصر مي‌داند چرا كه اظهار مي‌كند خودش(يعني كاب) بوده كه ايده واقعي نبودن جهان را در يك رويا و با نفوذ به ذهن مال، در ذهن او ايجاد كرده است.نكته: ايده از جنس رويا بودن اين جهان، ايده‌اي بديع نيست بلكه در انديشه‌هاي فلسفي و ديني داراي سابقه‌اي طولاني است و گاهي براي تبيين وجود جهاني عظيم‌تر در پس اين جهان ارائه شده استفيلم در اينجا زيركانه و بدون صراحت، يك ايده ديني و فلسفي را از زبان شخصيت‌هاي فيلم روايت مي‌كند: ايده وجود جهاني ديگر وراي اين جهان كه در زبان اديان به مثابه جهان اخروي شناخته مي‌شود و در مرتبه‌اي والاتر از اين جهان و وسيع‌تر از اين جهان است، به نحوي كه اين جهان در مقابل عالم آخرت همچون رويايي بيش نيست. در حديثي آمده كه«انسان‌ها خوابند. هنگامي كه مردند، بيدار مي‌شوند.»1 ابن‌عربي كه او را پدر عرفان اسلامي مي‌دانند نيز اين جهان را يك رويا و از جنس خيال مي‌داند.به نظر او موجودات اين جهان، نمادهايي نيازمند تعبير هستند(همچون چيزهايي كه ما در خواب مي‌بينيم و آنها را نماد مي‌دانيم و تعبير خواب در واقع پيدا كردن معاني اين نمادهاست). اسقف باركلي، فيلسوف شهير مسيحي نيز واقعيت مادي اين جهان را منكر شد2 و اظهار داشت آنچه وجود دارد عبارت است از اولا ادراكات ما (يعني تصورات و ايده‌هايي كه در ذهن داريم) و ثانيا ادراك‌كننده(كه ذهن ماست). بنابراين نه اجسام مادي و نه بدن ما وجود خارجي ندارند. اينها همگي تصورات و ايده‌هايي درون ذهن ما هستند.باركلي در پاسخ به اين سوال كه اگر چنين است كه اشياي مادي صرفا تصورات ذهني ماست، پس چرا ما همگي اشياي يكساني را مي‌بينيم؟ اظهار كرد كه خداوند درون ذهن ما اين تصاوير و ايده‌ها را به شكل يكسان نهاده(يا به بياني الهام كرده) است. در واقع جهان، ادراكي است كه ما از سوي خداوند به شكل يكسان دريافت مي‌كنيم و خداوند خود نيز همچون يك ادراك كننده است، البته ادراك‌كننده‌اي با قدرت مطلق و توانايي ادراك را او به ما عطا كرده است. باركلي بر اين اساس قصد داشت از آموزه‌هاي ديني چون وجود خدا، وجود روح و جهان آخرت دفاع كند.بنابراين، براساس اديان آخرت‌باور و همچنين انديشه‌هاي فلسفي افلاطوني، اين جهان در مقابل جهان آخرت (به تعبير اديان) و جهان مثل(به تعبير فلسفي) چندان واقعيت ندارد و جهان واقعي همان جهان آخرت در اديان يا جهان عقول يا مثل در فلسفه است.ما مي‌توانيم دو موضعگيري را در بين شخصيت‌هاي فيلم inception نسبت به اين ايده ديني و فلسفي ببينيم. يكي موضع مال(همسر كاب) و ديگري موضع كاب. موضع مال، موضعي آخرت‌باور(و آن هم از نوع دنيا گزير آن) است. او آنقدر به جهاني ديگر در پس اين جهان و رويايي بودن‌ها باور دارد كه زندگي در اين جهان برايش ميسر نيست. او اين جهان و زندگي درون آن را طرد مي‌كند. در مقابل او، كاب قرار دارد كه به زندگي درون اين جهان مي‌انديشد و به آن آري مي‌گويد.(در آخرين صحنه فيلم، آري گويي كاب به زندگي و اغماض او برمسائل متافيزيكي‌اي چون واقعيت و خيال مشهود است.) او اين جهان را واقعي مي‌پندارد و مي‌پذيرد و ايده‌اي كه همسرش از آن پيروي مي‌كند را ساختگي مي‌داند و معتقد است خود او اين ايده را در ذهن همسرش ساخته است. موضع كاب در واقع يك ديدگاه نيچه‌اي در قبال ايده‌هاي ديني و متافيزيكي است. نيچه قائل بود كه چنين ايده‌هايي ساخته خود انسان هستند؛ يعني انسان‌ها خود چنين ايده‌هايي را مي‌سازند.موضع نهايي فيلم در قبال اين مساله چيست؟ آيا اين جهان تنها جهان واقعي است يا اين‌كه ما در اين جهان نيز در حال رويا ديدن هستيم و پايان اين رويا، مرگ ما در اين جهان و ورود ما به جهاني ديگر است؟ به نظر مي‌رسد فيلم در پايان پاسخي لاادري‌گرايانه به اين مساله ميدهد و احتمال رويا بودن اين جهان و وجود جهان اخروي را تصديق مي‌كند؛ يعني در صحنه آخر كه فرفره‌اي كه ديكاپريو مي‌چرخاند (فرفره‌اي كه ايستادن آن نشانه اين است كه فرفره در جهانِ واقعي است و نه رويايي) همچنان به چرخش ادامه ميدهد، هرچند به محض اين‌كه بيننده احساس مي‌كند فرفره مي‌خواهد از چرخيدن بازايستد، فيلم به پايان مي‌رسد.نفوذ به ذهن ديگراناز جمله نكات قابل تامل ديگر در فيلم، نفوذ به ذهن ديگران است.پيش از هر چيز بايد به خاطر داشت كه پذيرش امكان اين ايده(نفوذ به ذهن ديگران، چه در خواب و چه در بيداري) از حيث فلسفي مستلزم پذيرش غيرمادي بودن ذهن است.توضيح اين‌كه در قبال چنين مساله‌اي كه ذهن چيست و اين‌كه ذهن آيا از جنس مادي است(كه در اين صورت ذهن همان مغز است) يا اين‌كه ذهن داراي حقيقتي غيرمادي است كه جنس آن، نه ماده بلكه روح است بين متفكران اختلاف وجود دارد. پذيرش نفوذ به ذهن ديگران و الهام به آنها(يعني انتقال مطلبي به ديگران به شيوه‌اي غير از شيوه تجربي و حسي) مستلزم اين است كه بپذيريم ذهن چيزي غير از مغز مادي‌ماست (چرا كه مسلما ماده مغز ما به درون ماده مغز ديگران نفوذ نمي‌كند).اما در اينجا يك نكته وجود دارد و آن اين‌كه هر چند با پذيرش ديدگاه ديني درباره چيستي ذهن، نفوذ به ذهن ديگران از حيث نظري امكان‌پذير مي‌شود، ولي اديان ابراهيمي عمدتا نظر مثبتي نسبت به اين مطلب(اگر آن را امكان‌پذير بدانند) ندارند و الهام به انسان صرفا از سوي مراتب عالي‌تر هستي (مثلا از سوي خداوند به انبيا كه وحي ناميده مي‌شود) مطلوب است و نه از سوي انسان‌ها به يكديگر.پانوشت‌ها:1ـ البته ايده رويا بودن جهان در نگرش اسلامي به معناي واهي بودن آن نيست، بلكه در سنجش و مقايسه اين جهان در مقابل عالم آخرت و مشاهده حقايق عظيم‌تر در مقايسه با آنچه انسان در اين عالم ديده است، مطرح مي‌شود.بنابر اين در انديشه اسلامي زندگي اين جهان مذموم نيست، بلكه از اين حيث كه محلي براي آزمون الهي است، اصالت دارد.2ـ مساله رويا بودن اين جهان به عنوان يك احتمال، در شك دكارت (فيلسوف فرانسوي كه در قرن 17 مي‌زيست) نيز مطرح شد، ولي دكارت نگاه مثبتي به اين فرضيه نداشت و آن را رد كرد، چرا كه باور داشت اگر اين جهان يك رويا باشد و واقعيت نداشته باشد ما انسان‌ها فريب بزرگي خورده‌ايم و اين مطلب با عدل خداوند سازگار نيست. توضيح اين‌كه كم و بيش با شك دكارتي آشنا هستيم. دكارت براي رسيدن به معرفت يقيني در هر معرفتي كه صددرصد يقيني نيست، شك كرد. او واقعيت عالم خارج و حتي صحت احكام منطقي و رياضي را نيز مورد ترديد قرار داد و يقيني ندانست، چرا كه گفت شايد ديو پليدي، با احاطه وجودي‌اي كه بر ما دارد، ما را فريب داده و ما پنداشته‌ايم كه مثلا هميشه حاصلضرب دو بر دو، چهار مي‌شود.دكارت نهايتا به دو علم يقيني دست مي‌يابد (و به وسيله اين دو علم يقيني، شك خود را ابطال مي‌كند): يك وجود خودش (من فكر مي‌كنم، پس هستم) و دو، وجود خدا، چرا كه خدا يعني كامل‌ترين موجود و كامل‌ترين موجود حتما وجود دارد وگرنه او كامل‌ترين موجود نبود (يعني در مفهوم كامل‌ترين موجود، تناقض دروني رخ مي‌داد) و از آنجا كه خداوند كامل‌ترين موجود است، كامل‌ترين صفات اخلاقي نيز دارد، پس خداوند عادل نيز است و اگر ما يك عمر كامل فكر كنيم جهان واقعيت دارد، ولي جهان واقعيت نداشته باشد، فريب بزرگي خورده‌ايم كه با عدالت خداوند سازگار نيست، پس خداوند ضامن اين است كه ما دچار چنين فريب‌هاي بزرگي نشويم.حسين شقاقي / جام جم تنظيم براي تبيان : مسعود عجمي
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: تبیان]
[مشاهده در: www.tebyan.net]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 290]
-
گوناگون
پربازدیدترینها