واضح آرشیو وب فارسی:واحد مرکزي خبر: انديشه - تمايز هنر اسلامي و هنر غربي
انديشه - تمايز هنر اسلامي و هنر غربي
شانزدهمين جلسه از سلسله «درسگفتارهاي تبيين ماهيت هنر اسلامي» سهشنبه گذشته در مركز هنرپژوهي نقش جهان برگزار شد. عضو هياتعلمي موسسه پژوهشي حكمت و فلسفه ايران بر تمايز ماهوي ميان مباحث هنري به معناي مدرن آن با هنر اسلامي تاكيد كرد. به گزارش مهر، شهرام پازوكي به عنوان سخنران جلسه كوشيد به «تعريف ماهيت هنر اسلامي با رويكرد عرفاني» بپردازد و پس از اشاره به دشواريهاي مربوط به طرح اين مبحث، اتخاذ چنين رويكردي را يگانه روش كارآمد براي ورود به بحث هستي و چيستي هنر اسلامي دانست. به بيان وي دشواري اصلي در اين مبحث در شك اوليه ما نسبت به تحقق موضوع نهفته است. ما درباره چيزي سخن ميگوييم كه هنوز نميدانيم هست يا نه و پاسخي هم كه در نهايت به اين شك علمي و البته ارزشمند ميدهيم به رويكردمان به مسئله و تعريفمان از هنر اسلامي بستگي خواهد داشت. اين شك اما برخاسته از لفظ و معنايي است كه امروزه به هنر اطلاق ميشود. Art معنايي اساسا مدرن است كه از دو قرن پيش كاربرد يافته و از اينرو جايي در متون سنتي عرفان و حكمت ندارد. از اينرو اگر با اين تلقي به بحث وارد شويم يقينا چيزي به نام هنر اسلامي كه به بحثهاي كنوني در باب مفاهيم بنيادين هنر بپردازد، وجود نخواهد داشت. اما از ديگرسو ما با انبوه آثار هنري در دنياي اسلام مواجهيم كه تبيين آنها فهم اساسا متفاوتي را از معناي هنر اسلامي ميطلبد و اين همان است كه تنها در متون عرفاني و فلسفي ميتوان يافت. پس از ارائه اين طرح و نتيجه مقدماتي از بحث، پازوكي به توضيح اجمالي رويكرد عرفاني و جايگاه آن در دين پرداخت و در ادامه به عنوان مدخلي بر بحث مباني عرفاني هنر اسلامي، دو تقسيمبندي سهگانه عرفا از شئونات دين را مطرح كرد تا چرايي و چگونگي ورود عرفا به اين مبحث آشكارتر شود. عرفا در تقسيم نخست، دين را داراي سه جنبه شريعت، طريقت و حقيقت ميدانند كه به ترتيب ناظر بر ظاهر، باطن و ذات آن است. بحث هنر در شأن طريقت مطرح ميشود و اين از آنروست كه در تلقي سنتي ما اساسا هنرمند اهل طريقت است و آنچه او در اثر هنري خويش نمودار ميكند جلوهاي است از همان حسني كه در راه طريقت و سلوك نظاره كرده است و بنابراين عرفا در ضمن عنوان اين شأن به بحث هنر نيز پرداختهاند. در تقسيمبندي دوم عرفا دين را داراي سه مقام اسلام، ايمان و احسان ميدانند و در اينجا هم در مقام احسان است كه بحث هنر مطرح ميشود. پازوكي در توضيح اين مطلب به معناي دوگانه واژه قرآني احسان اشاره كرد و گفت: احسان هم دلالت اخلاقي دارد و هم دلالت زيباييشناختي. چراكه هم به معناي نيكوكاري است و هم به معناي نيكوبيني. در نگاه عرفا زيبايي نه حيث سوبژكتيو، بلكه معنايي وجودي دارد. از منظر يك عارف موجودات همه زيبايند چراكه نه صرفا مخلوق خدا كه مظهر اويند و هنرمند كسي است كه اين ظهور را در عالم در مييابد. نتيجه اساسي چنين نگاهي رد مفهوم مدرن فردگرايي و نبود معيار يگانه در هنر و زيبايي است. پازوكي در ادامه و پس از اين مقدمات به ذكر مباني و مفاهيم عرفاني حاضر در مقوله هنر اسلامي پرداخت و نخستين و مهمترين اين مباني را مفهوم تجلي دانست. اين مفهوم كه صرفا در ميان عرفا ديده ميشود به رابطه خاص ميان خدا و موجودات اشاره دارد و اساسا خلق را به معناي تجلي جمال الهي در قالب مخلوقات ميداند و البته بايد متوجه بود كه اين به معناي حلول خدا در عالم نيست. دو مبناي ديگر كه در ارتباط با هم معنا مييابند مفاهيم حسن (احسان) و عشق هستند كه البته در اينجا معنايي خاص دارند. عشق به بيان پازوكي تفسير و تعريفي است كه عرفا از ايمان ميكنند. احسان، قوس نزول هنر است و عشق، قوس صعود آن. به اين معنا كه در مقام احسان جمال خداوندي در موجودات جلوهگر ميشود و كسي كه اين تجلي را در مييابد به مقام عشق ميرسد و اهل هنر و نظر است؛ حتي اگر به معناي امروزي كلمه، مولف آثار هنري نباشد. پازوكي مبناي بعدي را مفهوم تشبيه دانست كه اين واژه را هم البته در بستر عرفاني بايد دريافت. فردي كه عاشق است و جلوات حسن حق را در عالم ميبيند اگر اين حسن را در آثار ادبي «اظهار» كند، مقام تشبيه و تجلي حق را در موجودات دريافته، اثر او بيانگر اين تجلي است. مفهوم بنيادين ديگر تناسب صورت و معناست كه جايگاه مهمي در تلقي عرفاني دارد و براساس آن هر معنايي نميتواند در هر صورتي تجسم يابد و به همين خاطر از نگاه عرفاني صرف، اسلامي بودن موضوع يك اثر هنري براي قرار دادن آن در شمار آثار هنري اسلامي كفايت نميكند. اما آخرين مبناي عرفاني در اين فهرست مفهوم زبان نمادين هنر اسلامي است. بحث زبان و فلسفه آن جايگاه بسيار مهمي در عرفان اسلامي دارد و يكي از اين بحثها چيستي زبان تشبيهي است كه از منظر عرفاني زبان هنرهاي اسلامي است و اين خود توجيه ديگري است براي پرداخت عرفا به مقوله هنر و زيبايي.
دوشنبه 22 مهر 1387
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: واحد مرکزي خبر]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 243]