چگونه خود را محاسبه کنیم ؟!

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: چگونه خود را محاسبه کنیم ؟!

در قرآن نیز به این حقیقت اشاره شده است كه عذاب قیامت‏به دلیل فراموشى روز حساب است ; همان فراموشى كه موجب مى‏شود انسان مرتكب كارهایى شود كه در نهایت، عذاب ابدى به دنبال داشته باشد: «إِنَّ الَّذِینَ یَضِلُّونَ عَن سَبِیلِ اللَّهِ لَهُمْ عَذَابٌ شَدِیدٌ بِمَا نَسُوا یَوْمَ الْحِسَابِ ؛ عذاب براى كسانى است كه روز حساب را از یاد برده‏اند .‏»(ص : آیه 26) گاه ممکن است که انسان به مسأله ای اعتقاد داشته باشد ، اما اعتقاد آنها كم‏رنگ است ، زنده نیست و در اعمالشان تاثیر نمى‏گذارد . یكى از موضوعاتى كه در روایات بر آن بسیار تاكید گردیده و علماى اخلاق درباره‏اش بسیار بحث كرده‏اند، مساله «محاسبه بهترین اعمال نفس‏» است. در روایی بیان شده كه هر كس باید از خود حساب بكشد و دست كم، در هر شبانه روز، یك بار خود را محاسبه كند. بهترین موقع براى این كار شب‏هاست كه پیش از خواب، دست كم، چند دقیقه در رفتارمان تامل كنیم و ببینیم كه آیا كارهایى كه انجام داده‏ایم درست‏بوده است‏یا نه. اگر خطایى انجام داده‏ایم، به آن معترف باشیم و در صدد جبران آن برآییم. امام صادق ‏علیه‏السلام در روایتی ‏به ابن جندب مى‏فرمایند: «یاابن جندب، حق على كل مسلم یعرفنا ان یعرض عمله فی كل یوم و لیلة على نفسه فیكون محاسب نفسه، فان راى حسنة استزاد منها و ان راى سیئة استغفر منها لئلا یخزى یوم القیمة‏ ؛ اى پسر جندب، بر هر مسلمانى كه ما را مى‏شناسد، لازم است كه در هر روز و شب، اعمالش را بر خود عرضه بدارد و از نفس خود حساب بكشد؛ اگر كار خوبى در آنها یافت، بر آن بیفزاید اگر كار زشتى یافت، طلب بخشایش نماید تا در قیامت دچار رسوایى نگردد. » 1 عامل وادار سازنده انسان به محاسبه امام صادق‏علیه‏السلام در این روایت، بر این نكته تاكید دارند كه هر مسلمانى كه ما را مى‏شناسد، خود را به ما منتسب مى‏كند و مى‏خواهد برنامه زندگیش را از ما بگیرد، باید كارهاى خود را وارسى كند . طبق این روایت، انسان باید حسابرس اعمال خود باشد، اگر كار خوبى در اعمالش مشاهد كرد، توجه داشته باشد كه لطفى از جانب خداست، از او توفیق بخواهد كه آن كار را بیش‏تر انجام دهد. در روایات دیگرى آمده است كه در چنین حالتى، ابتدا خدا را شكر گزارد، سپس از او بخواهد كه توفیق عنایت كند تا فردا كارهاى بهتر و بیش‏ترى انجام دهد. اگر هم لغزشى در اعمال خود مشاهده كرد، تدارك كند و پیش از همه، توبه نماید. البته گاهى توبه لوازمى دارد; مثلا، اگر عملى از او فوت شده، قضا نماید یا اگر حقى از كسى ضایع ساخته، ادا كند و یا چنانچه كار زشت دیگرى انجام داده، آن را جبران نماید تا كارهاى بد در روح او رسوخ نكند و در نهایت، در قیامت نیز رسوا نشود. امام صادق‏علیه‏السلام در كلمات خود، ضمن اشاره به محاسبه، این نكته را هم متذكر مى‏شوند كه «لئلا یخزى یوم القیمة‏»; تا در قیامت، رسوا نگردد. این هشدار ایجاب مى‏كند تا ما توجه نمانیم و كارى نكنیم كه در قیامت رسوا شویم. در آن صورت، دیگر راهى براى جبران وجود نخواهد داشت و به حسرت مبتلا خواهیم شد. «إِنَّ الَّذِینَ یَضِلُّونَ عَن سَبِیلِ اللَّهِ لَهُمْ عَذَابٌ شَدِیدٌ بِمَا نَسُوا یَوْمَ الْحِسَابِ ؛ عذاب براى كسانى است كه روز حساب را از یاد برده‏اند» یوم الحسرة ، نامی برای قیامت عجب چیزهایی در نامه اعمال ماست! یكى از اسم‏هاى قیامت، «یوم الحسرة‏» است. مساله پشیمانى به قدرى مهم است كه یكى از نام‏هاى قیامت‏بدان خوانده شده است. یكى دیگر از نام‏هاى ان «یوم الحساب‏» است. اگر انسان توجه نداشته باشد كه روزى به كارهایش رسیدگى مى‏شود و از او حساب مى‏كشند، احساس مسؤولیت نمى‏كند و به فكر نمى‏افتد كه به كارهایش سرو سامانى بدهد، كارى را ترك كند یا به كارى همت گمارد. اما اگر بداند كه مساله جدى است، به جزئیات كارهایش هم رسیدگى مى‏كند. در قرآن نیز به این حقیقت اشاره شده است كه عذاب قیامت‏به دلیل فراموشى روز حساب است; همان فراموشى كه موجب مى‏شود انسان مرتكب كارهایى شود كه در نهایت، عذاب ابدى به دنبال داشته باشد: «إِنَّ الَّذِینَ یَضِلُّونَ عَن سَبِیلِ اللَّهِ لَهُمْ عَذَابٌ شَدِیدٌ بِمَا نَسُوا یَوْمَ الْحِسَابِ ؛ عذاب براى كسانى است كه روز حساب را از یاد برده‏اند .‏»(ص:آیه26) گاه ممکن است که انسان به مسأله ای اعتقاد داشته باشد ، اما اعتقاد آنها كم‏رنگ است، زنده نیست و در اعمالشان تاثیر نمى‏گذارد. داستانی از دوبرادر قرآن كریم داستان دو برادرى را نقل مى‏كند كه یكى از آنها بى‏بند و بار بود و دراموالش، حساب و كتابى نداشت. برادرش هر قدر به او سفارش مى‏كرد كه مراقب اعمال و كردار خود باشد، مى‏گفت: «ما اظن الساعة قائمة و لئن رددت الى ربی لاجدن خیرا منها منقلبا ؛ تصور نمى‏كنم قیامتى برپا شود و اگر به فرض (هم خدا و قیامتى باشد و) من به سوى خداى خود باز گردم، در آن جهان نیز از این دنیا منزلى بهتر خواهم یافت. »(كهف:36) قرآن با اشاره به این داستان، مى‏خواهد بگوید: چنین اعتقادى به معاد فایده‏اى ندارد ; زیرا ركن اساسى اعتقاد به معاد، اعتقاد به حساب است. ما همه در آن جهان زنده مى‏شویم تا نتیجه اعمالمان را ببینیم، و گرنه صرف اعتقاد به زنده شدن كارآیى ندارد. لازمه این‏چنین اعتقادى هم توجه به عاقبت كار از همین دنیاست. بنابراین،درروایتى پیامبرصلى الله علیه وآله مى‏فرمایند: «حاسبوا انفسكم قبل ان تحاسبوا ؛ پیش از آنكه به حساب شما برسند، خود را مورد محاسبه قرار دهید. »2 اگر چنین باورى در انسان وجود داشته باشد كه روزى به همه اعمالش رسیدگى مى‏گردد و مطابق آنها دقیقا پاداش یا كیفر داده مى‏شود، به فكر محاسبه نفس خود مى‏افتد و از خود حساب مى‏كشد. بنابراین،درروایتى پیامبرصلى الله علیه وآله مى‏فرمایند: «حاسبوا انفسكم قبل ان تحاسبوا ؛ پیش از آنكه به حساب شما برسند، خود را مورد محاسبه قرار دهید» مراحل محاسبه مساله محاسبه نفس به قدرى مهم است كه حتى برخى از علما در این باره كتاب‏هایى نوشته‏اند. در این باره، آیات و روایات بسیارى داریم و بحث‏هاى فراوانى درباره‏اش انجام گرفته است. تجسم اعمال در كتاب‏هاى اخلاقى، دستورالعمل‏هایى به افراد داده شده تا بتوانند بهتر به این مهم بپردازند. محاسبه چهار مرحله دارد: اول مشارطه است; یعنى، صبح انسان با خودش شرط كند كه آن روز، وظایفش را به خوبى انجام دهد و از گناهان نیز بپرهیزد. دوم مراقبه است; یعنى، در طول روز مراقب خود و اعمالش باشد تا از آنچه با خود عهد كرده تخطى نكند. سوم محاسبه است، كه در آخر شب، به حساب كارهاى خود برسد; بررسى كند كه چه مقدار به وظایف خویش عمل كرده و چه مقدار كوتاهى داشته است. چهارم معاتبه است.(برخى از علماى اخلاق این مرحله را براى محاسبه ذكر كرده‏اند.) یعنى، اگر انسان در محاسبه متوجه اشتباهاتى در رفتارش شد، خود را تنبیه كند تا لغزش‏هایش جبران شود; مثلا، خود را ملزم كند كه روز بعد را روزه بگیرد یا مبلغى انفاق كند یا قدرى قرآن تلاوت نماید یا كار خیر دیگرى انجام دهد تا مافات جبران شود. اما در مساله محاسبه، آنچه بیش از همه اهمیت دارد، نقش حساب كشیدن از خویش است; اگر كار خوبى انجام داده‏بودیم، خدا را شكر كنیم و توفیق ادامه آن را بخواهیم و اگر قصور ورزیده بودیم، به فكر تدارك آن بیفتیم

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 481]