واضح آرشیو وب فارسی:مهر: نهجالبلاغه؛ جمع كننده عدالت و فضيلت
خبرگزاري مهر - گروه دين و انديشه: اگر بخواهيم يكي از مهمترين آثار ديني را كه نمايانگر اخلاق ديني است مشخص كنيم كتاب "نهجالبلاغه" بيترديد از جمله معروفترين آنها است. اين اثر بهخوبي جمع ميان فضيلت و عدالت به عنوان دو ارزش سترگ ديني و انساني را نشان ميدهد.
هنگامي كه از اخلاق ديني سن ميگوييم چندين معنا را مدنظر داريم. گاهي اوقات منظورمان از اخلاق ديني، منش و ارزشهايي است كه كتاب مرجع اديان مختلف در باب اخلاق گفتهاند. پارهاي اوقات هم ارزشها و منشهايي مدنظرمان است كه پيامبران اديان مختلف تبليغ كردهاند و خود بدان عمل نمودهاند. در مواقعي هم به اخلاقي توجه داريم كه پيشوايان ديني خاص – بهجز پيامبر آن دين – بدان توسل جستهاند.
اخلاق نهج البلاغه البته در دسته سوم از تقسيم بندي ما جاي مي گيرد چرا كه در اين كتاب مهم از زبان فرد دوم دين اسلام ( حضرت علي(ع)) با منشها و ارزشهايي اخلاقي مواجه مي شويم كه انسان ساز و دوران سازند. با اين همه اهميت اين كتاب براي نشان دادن امهات اخلاق اسلامي چيزي فراتر از ديگر آثاري است كه در اديان مختلف در باب اخلاق معنويت گفته شده اند.
در اين اثر ما با كتابي ناب روبرو هستيم كه ضمن اتخاذ زباني بغايت فاخر جنبه اي بسياري از اخلاق معنوي و ديني را عرضه مي كند. همين نكته سر توجه بسياري از بزرگان در طول تاريخ بشري بدين كتاب است. بي ترديد در جهان اسلام پس از قران كريم كتابي وجود ندارد كه تا بدين اندازه ذهن و زبان افراد متفاوت را به خود جلب كرده باشد و همانظور كه ذكر آن رفت اين امر نشان دهنده آن است كه ما در اين كتاب آيينه تمام نمايي از اخلاق فردي و جمعي را مشاهده مي كنيم.
در اين كتاب نه تنها با تقوا و حكمت روبرو هستيم كه به نظر امام علي (ع) اساس تفكر و ايمان ديني را شامل مي شود كه توجه بسيارامام را نسبت به عدالت در مي يابيم. پربيراه نيست اگر بگوييم همه فضايل در اين كتاب از طريق عدالت است كه گردهم مي آيند و با اين مفهوم ما مي توانيم همه فضايل ديگر را فهم و درك نماييم. در اين ميان عدالت در همه وجوهش در اين اثر مورد توجه قرار مي گيرد. هم از عدالت فردي كه توازن و تعادل قواي نفس است سخن مي رود و همه عدالت به مثابه تقسيم قدرت سياسي مدنظر است و هم عدالت به عنوان تقسيم ثروت بسي مورد توجه قرار مي گيرد.
حتي به تعبير تعدادي از پژوهشگران حضرت علي (ع) در اين اثر از عدالت به مثابه توزيع معرفت نيز سخن گفته است. گفته اند و چه نيكو گفته اند كه كليد شخصيت حضرت علي (ع) شجاعت ايشان است. يعني شجاعت خصيصه اي از ايشان است كه با آن كل زندگي شان قابل توجيه است اما به طور حتم اگر ما از نقش مهم عدالت در زندگي فكري و معنوي آن حضرت غفلت كنيم بخش مهمي از حقيقت را در باب اين انسان تاريخ ساز بدرستي بيان نكرده ايم. به نظر ما حتي عدالت بيش و پيش از شجاعت مي تواند سرشت معنوي امام علي (ع) را نشان دهد چرا كه حتي شجاعت را مي توان بخشي از عدالت ايشان به حساب آورد.
اگر عدالت را مهمترين آموزه نهج البلاغه بدانيم در مي يابيم كه تا چه اندازه اين كتاب مي تواند آموزه مشترك ميان همه اديان را كه همان اصل و قاعده زرين باشد نشان دهد. به نظر نظريه پردازن عدالت، حتي قاعده زرين نيز يك بنياد مشترك دارد و آن بنياد اصل عدالت است. عدالت البته با برابري متفاوت است و تقسيم منصفانه قدرت، ثروت و معرفت معنا مي دهد و اين همان چيزي است كه در نهج البلاغه و در سخنان گهربار خالق آن بسي مورد توجه قرار مي گيرد. با اين مبنا مي توان اينگونه گفت كه اگر بخواهيم مبنايي مشترك براي همه اديان بيابيم اين مبنا و مبدا حتي فضيلتي عميقتر از اصل زرين است. يعني اين مبدا به اصل عدالت پهلو مي زند.
ما اما متأسفانه اين كتاب معنوي و اخلاقي را كمتر از اين مجرا به بررسي نشسته ايم و اگر هم اين كار را كرده ايم كمتر مسائل و مشكلات معاصر خودمان را مدنظر قرار داده ايم. زمانه زمانه اي است كه بايد اين كتاب را منطبق بر نيازها و مشكلات جديد ديد و پاسخهايمان را از آن خواست. در اين ميان توجه به مبادي اخلاقي كه به نظر عده اي مهمترين مسائل فكري و نظري زمانه ما را تشكيل مي دهند بسيار ضروري و حياتي است.
مي توان پرسش عدالت را در پرتو جهان بيني و چشم اندازي كه نهج البلاغه معرفي مي كند به گونه اي ديگر به نظاره نشست. با تكيه براين مقدمات و فرضها است كه ما كتاب نهج البلاغه را نمونه اي كامل از اخلاق ديني مي دانيم و معتقديم توسل و توجه بدان به نوعي احياي ارزشهاي اخلاقي ديني قلمداد مي شود.
دوشنبه 1 مهر 1387
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: مهر]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 140]