واضح آرشیو وب فارسی:دنياي اقتصاد: دانش - شبح گرمايش جهاني درتهران
دانش - شبح گرمايش جهاني درتهران
مژگان جمشيدي:شرايط اكولوژيك شهر تهران در طول چهار قرني كه از عمر اين شهر ميگذرد، به ويژه از اوايل قرن حاضر به بعد، دگرگونيهاي بسيار عميق و گستردهاي را متحمل شده است. به تبع آن، اقليم نيز كه در نتيجه تغييرات اكولوژيكي ميتواند تغيير يابد، در فضاي طبيعي اشغال شده توسط شهر به طور گستردهاي تغيير ماهيت داده است. شايد مهمترين علل بروز تغييرات اقليمي در تهران را (كه بيشك از تغييرات اقليم جهاني نيز تاثير ميپذيرد) بتوان در دو عامل ديد. نخست حضور فيزيكي شهر به عنوان پديدهاي بيگانه در محيط طبيعي و دوم فعاليتهاي مرتبط با زندگي شهري است. گسترش بيرويه شهر تهران، افزايش جمعيت، افزايش تعداد خودروها و به تبع آن افزايش مصرف سوختهاي فسيلي چه در حمل و نقل و چه در بخش ساختمان، افزايش انتشار گازهاي گلخانهاي (كه هماكنون آمار دقيقي از آن در دست نيست) و... جملگي باعث شده تا امروز روند تغييرات اقليم شهر تهران به گونهاي باشد كه پايتخت را در مسير گرم شدن پيش برد. در وضعيت موجود، ساختار اكولوژيك فضايي كه به اشغال شهر تهران در آمده به طور كامل تغيير يافته است. در نتيجه مسدود شدن سطح شهر توسط آسفالت و گسترش ساختمانسازي، ساختار هيدرولوژيك شهر كاملا دگرگون شده است. خاك به عنوان يك عامل اكولوژيك، توسط بناها و شبكه راهها پوشيده شده و بدين ترتيب روابط خود را با اتمسفر و هيدروسفر از دست داده است. نكته ديگر اينكه فضاي سبز موجود در شهر تهران با آنچه كه شرايط اكولوژيك منطقه اقتضا ميكند كاملا فاصله گرفته است و به نحوي قرباني توسعه راهها و ساختمانسازي شده است. لذا با توجه به ارتباط نزديك عوامل ياد شده با اقليم و نيز كنش مجموعه اين عوامل با يكديگر، ظهور تغييرات در اقليم شهر به عنوان واكنشي نسبت به تغييرات به وقوع پيوسته در بين ساير عوامل اكولوژيك، امري كاملا بديهي به نظر ميرسد.
نتايج تحقيقات صورت گرفته در دوره زماني 1961 تا 2005 نيز بروز تغييرات اساسي در اقليم تهران را نشان ميدهد كه جاي تامل دارد. تحقيقات نشان ميدهد اقليم شهر تهران در طول اين دوره زماني مرتبا در حال گرم شدن بوده است و جالب اينكه شدت اين گرمايش در دوره سرد سال و دماي شبها بيشتر است. بر اساس اين يافتهها مقدار بارش سالانه چندان تغييري نكرده است اما به جهت افزايش دماي شهر شرايط خشكسالي حاكم ميشود. در طول دوره مطالعه بر مقدار ساعات آرام هواي شهر افزوده شده است. باد غالب شهر از باد شمالي در ابتداي دوره به باد غربي در اواخر دوره تغيير يافته است. ناگفته نماند كه همين افزايش هواي آرام و فراواني وارونگيهاي دمايي همگي شرايط مساعدي براي آلودگي و پايداري هوا را فراهم ميآورد و استيلاي تدريجي خشكسالي هم مسئله ديگري است كه بايد همراه با مسائل اقليمي ديگر شهر تهران مورد توجه برنامهريزان قرار گيرد.
توپوگرافي خود شهر نيز به گونهاي است كه اختلاف ارتفاع زيادي بين شمال و جنوب بهوجود آورده كه سبب ميشود الگوهاي فضايي دما و فشار متفاوت باشد و تنها راه چاره، شناخت اين ويژگيهاي طبيعي و سازش با آنهاست.
دكتر بهلول عليجاني، استاد اقليمشناسي دانشگاه تربيت معلم دراينباره ميگويد: براي اين مطالعه از آمار ايستگاه هواشناسي مهرآباد در دوره آماري 1961 تا 2005 استفاده شده است. بر اين اساس معلوم شد كه دماي متوسط سالانه تهران 17 درجه سلسيوس است. سردترين سال تهران سال 1972 با 15 و گرمترين سال آن، سال 2001 با 19 درجه سلسيوس بوده است. يعني دامنه نوسان دماي سالانه حدود 4 درجه است. از سوي ديگر دماي متوسط سالانه تهران در طول دوره مطالعه روند صعودي معنيداري داشته است. بيشترين تغييرات زماني دماي متوسط سالانه از تغييرات دماهاي حداقل حاصل شده است و دماهاي حداكثر در طول دوره مطالعه تغييرات معنيداري نشان نداده است در صورتيكه دماي حداقل روزانه يعني دماي شبها تغيير بسيار چشمگيري دارد. به عبارت سادهتر شبهاي تهران نسبت به سالهاي قديم گرمتر شده است. بنابراين ميتوان استنباط كرد كه توسعه شهري تهران اثر بيشتري روي دماي شبها داشته است.
به گفته او، افزايش دماي تهران بهويژه دماهاي سرد آن در همه جنبههاي اقليمي شهر مشهود است. تعداد و شدت روزهاي يخبندان تغييرات فاحشي در طول دوره مطالعه نشان دادهاند به طوريكه تعداد روزهاي يخبندان در طول دوره كاهش چشمگيري داشتند.
نوسان دماي روزانه يكي ديگر از ويژگيهاي دوره سرد سال در تهران است. اين اقليمشناس خاطرنشان ميسازد: در دوره گرم سال دماي روزانه از سالي به سال ديگر چندان تغيير نميكند، در صورتي كه در دوره سرد سال دما بسيار متغير است. در ماههاي زمستان اندازه ضريب تغييرپذيري از 100 درصد تجاوز ميكند. البته تغييرات مقادير كمينه دما خيلي بيشتر است. اين بدان معني است كه به دماهاي متوسط دوره سرد سال نميتوان اعتماد كرد. در صورتي كه متوسط دماي روزهاي تابستان قابل اعتماد و تقريبا ثابت است.
شبهاي تهران گرمتر ميشود
دكتر عليجاني خاطرنشان ميسازد: فراواني روزهاي گرم نيز شاخص ديگري براي سنجش وضعيت گرمايي تهران است و حتي اين شاخص هم حاكي از گرمايش شبها دارد. در اوايل دوره مطالعه ساعات كمتري از روز گرم بوده است و مردم حداقل در طول شب راحت بودند. اما در اواخر دوره مطالعه مدت گرما در طول روز افزايش يافته است و مردم در طول شب هم راحت نيستند. در بعضي روزها تمام روز دماي شهر بالاي 30 درجه بوده است. در طول دوره مطالعه روزهاي با گرماي بالاي 40 درجه هم مشاهده شده است ولي توزيع آنها روند خاصي نشان نداد. به گفته او بررسي همه شاخصهاي دمايي شهر تهران نشان ميدهند كه دماي تهران در طول دوره مطالعه افزايش يافته است. اين افزايش در زمينه دماهاي شبها بيشتر از روزها بوده است. علاوه بر اين زمستانها هم گرمتر شدهاند. بايد اين نكته را پذيرفت كه ايستگاه مهرآباد تهران در ابتداي دوره مطالعه بيرون از شهر بوده است ولي اكنون در داخل شهر قرار گرفته است لذا تمام اندازهگيريهاي آن اثرات توسعه شهر تهران را نشان ميدهد. در نتيجه كاملا طبيعي به نظر ميرسد كه دماي آن در طول دوره مطالعه افزايش يافته باشد. يافتهها نشان ميدهد اثرات شهر تهران روي اقليم محل بهقدري محسوس است كه حتي در يك روز تعطيل به جهت كم شدن فعاليت مردم دماي شهر كاهش مييابد.
بارندگي چندان تغييري نكرده است
تحقيقات نشان ميدهد متوسط بارش سالانه تهران در دوره مطالعه (2005ـ1961) 236 ميليمتر و براساس دوره 112 ساله 2005ـ1894 اندازه آن 234 ميليمتر است. روند تغييرات آن در طول دوره آماري چشمگير نيست. در طول دوره آماري بيشترين بارش سالانه در سال 1923 به مقدار 623 ميليمتر و كمترين مقدار آن در سال 1917 به مقدار 5/89 ميليمتر باريده است بنابراين هيچ روند خاصي در رفتار بارش سالانه تهران مشهود نيست. اما روزهاي بارش سالانه روند افزايشي معني داري را نشان ميدهد. اگرچه در طول دوره مطالعه مقدار بارش سالانه كاهش چشمگيري نداشته است ولي شرايط خشكي در شهر تهران افزايش يافته است كه عمدتا به دليل افزايش دماي شهر است. با اينكه بارش سالانه تهران تغيير فاحشي نداشته است اما وضعيت درون سالي بارش چندان مناسب نبوده است. يكي از ويژگيهاي مهم بارش توزيع يكنواخت آن در طول سال است كه در مورد تهران مصداق ندارد. بيشتر بارش در دوره سرد سال است، مهمتر از آن غير يكنواخت بودن شدت بارشهاي روزانه است. دورههاي خشك تهران طولانيتر شدهاند و بيشتر بارش سالانه در روزهاي معدودي ميبارد. اين مسئله سبب ميشود كه اولا هواي تهران در فاصلههاي بسيار طولاني شسته شود و تعداد دفعات شستشو در طول سال كمتر شود و به تبع آن هواي تهران بيشتر وقتها آلوده شود. ثانيا خطرات ناشي از رگبارهاي سنگين و يا كولاكهاي سنگين افزايش مييابد. هر موقع كه باران ميبارد مطمئنا خسارات سنگين بهبار ميآورد.
باد بايد به داد تهران برسد
باد مهمترين عنصر اقليمي در تعديل محيط زيست تهران است. بعضيها معتقدند كه براي تميز كردن هواي تهران احتياج به جارو داريم تا آب. يعني اينكه باد بهتر ميتواند هواي تهران را تميز كند تا باران، براي اينكه باد فراوانتر از باران است و در همه سطوح ميوزد. براساس آمار ديدباني ايستگاه مهرآباد حدود 36 درصد از موارد هواي تهران آرام است. به طوريكه درصد هواي آرام در ابتداي دوره مطالعه حدود 20 درصد بوده كه در انتهاي دوره به بالاي 40 درصد رسيده است. افزايش درصد هواي آرام خبر بدي براي شرايط آلودگي هواي تهران است. در محيط آرام مواد زايد توليد شده در محل باقي مانده و سبب آلودگي هوا ميشوند. در نتيجه شرايط آلودگي هواي تهران در طول دوره مطالعه افزايش يافته است.
شهر تهران به جهت موقعيت جغرافيايي خود از شرايط اقليمي خاصي برخوردار است، تابستانهاي گرم و خشك و زمستانهاي سرد و مرطوب دارد. در طول دوره مطالعه دماي آن بهويژه در دوره سرد سال و در طول شبها افزايش يافته است. اگرچه مقدار بارش آن در طول دوره كم نشده است ولي به جهت افزايش دما وضعيت خشكسالي بر شهر حاكم شده است. فراواني وارونگيهاي دمايي بهويژه در ارتفاع 50 تا 100 متر بر پتانسيل شهر براي آلودگي ميافزايد. بهعلاوه افزايش هواي ساكن هم بر نگراني برنامهريزان براي ايجاد شرايط سالم زندگي ميافزايد.
در مجموع اقليم شهر بهگونهاي تغيير يافته است كه اگر مورد توجه جدي برنامهريزان قرار نگيرد، مشكلات غيرقابل تحملي ايجاد خواهد كرد. نتايج اين تحقيق نشان ميدهد كه در عمل كليد اصلي حل معماي سالمسازي محيط زيست شهر تهران در دست شرايط آب و هوايي آن است.
يکشنبه 31 شهريور 1387
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: دنياي اقتصاد]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 180]