تبلیغات
تبلیغات متنی
رسانه حرف تو - مقایسه و اشتراک تجربه خرید
آموزشگاه آرایشگری مردانه شفیع رسالت
تاثیر رنگ لباس بر تعاملات انسانی
محبوبترینها
بررسی دلایل قانع کننده برای خرید صنایع دستی اصفهان
راه های جلوگیری از جریمه های قبض برق
آشنایی با سایت قو ایران بهترین سایت آگهی و تبلیغات در کشور
بهترین شرکت‌های مهندسی در آلمان
صفر تا صد حق بیمه 1403! فرمول محاسبه حق بیمه
نقش هدایای سازمانی در افزایش انگیزه و تعهد کارکنان
کلینیک پروتز و ساخت اندام مصنوعی دکتر اجرائی
چگونه می‌توانیم با ترانسفر وایز پول جابجا کنیم؟
بهترین مدل‌های [صندلی گیمینگ] براساس نقد و بررسی کاربران
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1804595505
تهذيب نفس از ديدگاه فلسفه صدرايي (3)
واضح آرشیو وب فارسی:راسخون:
تهذيب نفس از ديدگاه فلسفه صدرايي (3) نويسنده:طاهره نوروزي 4 ـ موانع و حجابهاي کمال انساني بحث ازموانع کمال انساني ، با توجه به نحوه ي وجودي خاص انسان طرح و تبيين مي شود ؛به اين صورت که چون انسان جسماني الحدوث و روحاني البقاست ؛يعني در عين اينکه کمال و حقيقت ذاتش درقرب و تشبه به ذات حق تعالي است ؛ولي آغاز خلقت و حدوثش در عالم ماده و به نقايص مبتلاست ، لذا بين وضعيت موجود و کمال مطلوبش فاصله است و اصطلاحاً به چنين موقعيتي « محجوبيت » گويند ؛اما انسان با اين محجوبيت توانايي ارتقا و نيل به مراتب عالي هستي را دارد . اين ارتقا و تعالي با مجاهدات و طي مراحلي از جانب انسان تحقق مي پذيرد.آنچه که انسان در مسيرنيل به کمالش با آنها برخورد و آنها راطي مي کند ،عوالم و مراتبي از هستي است که بين او و حق تعالي واقعند ؛به اين ترتيب که آغاز حرکت انسان ازعالم طبيعت است ( درحالي که موصوف به اوصاف و به نقايص آن مبتلا است ) .هنگامي که انسان با مجاهدات و انجام اعمالي ،خويشتن را از تعلق به عالم طبيعت و اتصاف به آن رهانيد ، شدت و تعالي وجودي مي يابد و قابليت ارتباط و اتصال با عوالم برتررا به دست مي آورد که در اصطلاح عرفان گفته مي شود: سالک حجاب هاي ظلماني را خرق و رفع کرده است . توضيح اين سخن به اين صورت است که حجاب هاي مسير کمال انسان ( مجموعه عوالم واقع ميان انسان و حق تعالي و لوازم آنها ) بر دو نوع کلي ظلماني و نوراني تقسيم مي شوند . مراد از حجاب ظلماني عالم ماده و طبيعت و لوازم آن است و مراد ازحجاب نوراني ،مراتبي از هستي است که ازعالم طبيعت و فوق آن مجرد است . وجه تسميه هر يک ازآنها به اين ترتيب است که عالم ماده و طبيعت ،ازآنجا که در سلسله ي مراتب هستي ،درپايين ترين و پست ترين مرتبه هستي واقع است ،ازمنبع وجودي که همان حقيقه الحقايق و نورالانوار(حق تعالي) است ،دوراست ،لذا حيثيت هاي نقصي و عدمي درآن بسياراست و به اين دليل به آن حجب ظلماني گويند ؛اما مراتب عالي هستي که عبارت است ازعالم عقول ، چون درقرب حضرت الهي اند ،حيثيت مادي و نقصاني ندارند ،به همين دليل از آنها به حجاب نوراني تعبير مي شود . (1) بنابراين ،حجاب ها به دو نوع کلي ظلماني و نوراني تقسيم مي شوند .لازم به يادآوري است که در ميان حجب نامبرده ، آنچه به معناي واقعي و خاص حکم حجاب و مانع را دارد ، حجاب هاي ظلماني است ، زيرا در مورد تحقق کمال انساني ،حجاب دو معنا دارد : يکي حجاب به معناي عام ، يعني آنچه بين انسان و حق تعالي واقع است و ديگري معناي خاص ،يعني تعلق و اتصاف به عالم طبيعت و اوصاف و نقايصش . عالم طبيعت و لوازم آن ، يعني اوصاف و نقايص حاصل از تعلق به آن ،مانع ،عايق و مخالف با جهت و کمال واقعي و الهي انسان است و تنها درصورت خرق و رفعشان،امکان تحقق کمال انساني حاصل مي گردد ؛درحالي که حجب نوراني ، نه تنها عايق و درجهت مخالف با کمال انساني نيستند ،بلکه خود از مراحل و مراتب کمال انساني و موجب تحقق آنند و سالک مامور به طي کردن و متصف گشتن به آنهاست ؛نه خرق و رفع آنها . از سوي ديگر،برخي حجب ، به هيچ وجه قابل طي کردن نيستند و غايت شدت وجودي انسان اتصال به آنهاست ؛ نه طي کردن آنها ؛ مانند مرتبه ي «احديت » حق تعالي که ازآن به «پرده ي عزت » تعبير مي شود . (2) چرا که انسان موجود ممکني است که به دليل نقص ذاتي امکاني اش ، خدا را تنها ازطريق اسما و صفاتش مي شناسد . (3) بنابراين ،دراين بخش ، بيشتر به تبيين چيستي حجاب هاي ظلماني و چگونگي رفع آنها پرداخته ،درباره ي حجاب هاي نوراني به بيان اجمالي اکتفا مي شود ، زيرا در مبحث موانع کمال چندان جايگاهي ندارد ؛ هر چند در مبحث مراحل تحقق کمال انساني ، يعني مراحل کشف و شهود قابل طرح و شرح است . عرفا و انديشمنداني چون ابن عربي و ملاصدرا را نيز هنگام بحث از چگونگي تحقق کمال انساني و کارايي تهذيب نفس ، عمدتاً به حجب ظلماني پرداخته اند . 4 ـ 1 ـ حجاب هاي ظلماني حجب و موانع ظلماني را در آثار ملاصدرا مي توان به دو دسته موانع معرفتي و موانع غيرمعرفتي تقسيم کرد . موانع غير معرفتي نيزخود به موانع گرايشي و رفتاري تقسيم مي شوند . توضيح مطالب اينکه برخي از اين موانع ،ماهيت معرفتي دارند ؛ هر چند مبناي گرايشات و رفتارهاي متناسب با آنها مي گردند . (4) برخي ديگراز موانع اصالتاً ماهيت گرايشي و رفتاري دارند که دراين بخش به تبيين آنها و ذکرمصاديقشان پرداخته مي شود . الف )1 ـ حجاب هاي معرفتي از بنيادي ترين حجاب هاي معرفتي ،به جهل به واقعيت نفس انساني (5) و کمال وي (6) است که موجب مي شود ،انسان از عوالم برترازعالم ماده و محسوسات که حقيقت و کمال نهايي انسان به آن عوالم مربوط است ،غافل گردد و چون آگاهيش به عالم ماده محدود مي گردد ،طلب و حب وي نيزدرهمين سطح باقي مي ماند ؛يعني در حد حب به دنيا که منشا حجاب ها و کدورت هاي بسيار است . (7) ازديگرحجاب هاي معرفتي ، عقايد و آراي فاسد و پوچي است که درطول حيات ،از دوران کودکي تا بلوغ انسان ،به صورت القايي و تلقيني درزمينه هاي مختلف معرفتي ،نظيرمعرفت به هستي ،خالق هستي و چگونگي قرب به وي براي انسان ايجاد و مانع او ازحقايق مي گردد و او را به شرک ،کفر،انکار،الحاد ،تعطيل ،تشبيه و تجسيم مبتلا مي سازد . (8) برخي ديگرازحجب معرفتي : ـ غفلت :غفلت انسان از واقعيت نفس خويش و کمال خود و حقايق الهي ،از حجب ظلماني ،بلکه منشا و سرآغاز همه ي حجاب هاي ظلماني است :«الغفله سبب کل حجاب » ؛ غفلت عامل همه ي موانع است . (9) ـ جمود و انکار :انکار و تخطئه مقامات معنوي ، بدترين خارهاي طريق کمال و وصول به مقامات معنويه و شاهکار بزرگ شيطان است ؛موجب وقوف و خمودي مي گردد و روح شوق را مي ميراند ... «تلک القري نقص عليک من انبائها و لقد جائتهم رسلهم بالبينات فما کانوا ليومنوا بما کذبوا من قبل و کذلک يطبع الله علي قلوب الکافرين » (10)؛اين آبادي هايي است که اخبارشان را برايت شرح مي دهيم . رسولانشان با بينات نزدشان آمدند ؛[ولي ] آنها به آنچه درگذشته تکذيب کرده بودند ، ايمان نمي آورند ،اين گونه خدا بر دل هاي کافران مهر مي نهد . (11) ـ علم : علوم ديني يا غيرديني ،اگربه صورت مستقل و في نفسه درنظر گرفته شود و عالم ـ به کسرلام ـ به واسطه ي آنها ، براي خود فضل و استغنايي قائل شود ، براي وي حجاب ظلماني محسوب مي شود ، چرا که موجب مي گردد ،عالم ـ به کسر لام ـ در آن متوقف شود ؛اما اگر مقدمه و ابزاري براي رشد و تعالي وجود عالم گردد ، ديگر حجاب ظلماني نيست . (12) ـ وقوف : از آنجا که کمال انسان در قرب و تشبه به ذات حق تعالي است و حق تعالي حقيقت و ذاتي لا يتناهي و نامحدود دارد ، بنابراين شدت وجودي و کمال انسان نيز « حد يقف » ندارد و براي آن پاياني نيست ؛ به اين معني که درهرمقام و درجه اي که باشد،بازمقامات و درجات بيشتري رو به روي او قراردارد ؛حتي کسي که به مقام فناي في الله و بقاي بالله رسيده است ، تازه ابتداي حرکت دردرجاتي است که هرگز به وصف نمي آيد .اگرکسي تصور کند که به برخي درجات و کمالات رسيده است و اين تصورواهي ... رهزن او شود و او را از حرکت باز دارد .اين عدم حرکت و وقوف ، حجاب ظلماني براي وي است ... » (13) البته حجاب هاي معرفتي و گرايشي در تاثير متقابل بر يکديگرند و يکديگر را تقويت و تشديد مي کنند ( تنها تاثير يک طرفه ندارند )،به اين ترتيب که رفتارهاي ناپسند و رذايل اخلاقي موجب محروميت و انحراف ازمعرفت به حقيقت مي گردد و محدوديت معرفت ، نقصان و پستي گرايش و رفتار را به دنبال دارد و اين جريان تاثير متقابل ادامه دارد . الف ) 2 حجاب هاي غير معرفتي ( گرايشي و رفتاري ) به تبع محدود شدن شناخت انسان به عالم طبيعت ،طلب و گرايش انساني نيز به دنيا محدود مي شود و همه ي تلاش هاي او در حفظ و توسعه ي مطلوبات دنيايي صرف مي شود و از ترقي و کمال وجودي باز مي ماند . (14) در چنين موقعيتي ، انسان به اوصاف وتوابع عالم ماده متصف و تنها به تدبير بدن (15) و افکار نظري مربوط به آن مشغول مي شود (16) و به آفات و بيماري هاي اخلاقي و رفتاري ،نظير ،حرص ( آز ) ، نخوت ( کبر ) و رشک ( حسد ) مبتلا مي گردد . (17) اين سه آفت ، خود ريشه و منشا ساير آفات اخلاقي است ؛به اين ترتيب که شهوت مال ، مقام (18) و بخل نشات گرفته از حرص و آز، رياست طلبي ، تجاوز به حقوق ديگران ،دوري گزيدن از فقرا و خودبيني نشات گرفته از نخوت و کبر (19) و کينه ، خشم ، بدگماني و ستيزگي نشات گرفته از رشک و حسد است . (20) برخي ديگر از مصاديق حجب گرايشي و رفتاري : ـ گناه : ميزان بهره مندي انسان از معارف الهي ، به ميزان سلامت و شفافيت روح و قلب او بستگي دارد .«نفس اگر مثل آينه صيقل گردد ،لايق تجليات غيبيه و ظهور حقايق و معارف شود اگرملکوت نفس ظلماني و پليد شود ،دراين صورت قلب چون آينه ي زنگارزده ،چرکين گردد که حصول معارف الهيه و حقايق غيبيه درآن عکس نيفتد »دراين ميان ،گناه عامل کدر و چرکين کننده ي نفس انساني است » (21) امام صادق (ع) درباره ي اين حجاب مي فرمايد : «کان ابي يقول : ما من شيء افسد للقلب من خطيئه ،ان القلب ليواقع الخطيئه فما تزال به حتي تغلب عليه فيصيراعلاه اسفله »پدرم فرمود :چيزي بدتر از گناه قلب را فاسد نمي کند ،قلب تحت تاثير گناه واقع مي شود و به تدريج گناه در آن اثر مي گذارد تا برآن غالب شود ، در اين هنگام ، قلب وارونه شده ،بالاي آن پايين قرار مي گيرد . (22) ـ حب نفس و پيروي از هوا:انسان در درون خود ، پيوسته درگير جنگي بي پايان ، ميان عقل و نفس است . سرنوشت آدمي را نتيجه اين جنگ معين مي کند .سعادت واقعي انسان در آن است که عقل برمملکت وجودش فرمان راند .اگردراين جنگ ، عقل به اسارت نفس درآيد ، آينده اي بس نگران کننده در انتظار انسان است . (23) امير مومنان (ع) در نهج البلاغه (حکمت 211 ) مي فرمايد : « کم من عقل اسير تحت هوي امير » ؛ چه بسا عقل هايي که به اسارت هوا و هوس درآمده اند . ـ شهوت : کامل ترين صفت حيواني است . دگر صفات حيواني عبارت از خوش خوردن و خوش خفتن است ؛به هر ميزان که انسان به لذات و شهوات حيواني ذوق مي يابد و به آنها انس مي گيرد ،به همان ميزان ، انس حق از دل او کم مي شود . (24) ـ کبر : گاهي انسان کمال را در خود توهم مي کند و به دليل آن ، خود را از ديگران برترمي پندارد و اين توهم حجاب او مي گردد و او را از خدا دور مي سازد . (25) انسان مبتلا به حجاب هاي معرفتي و گرايشي و محصور در عالم دنيا ، با خواطر شياطني و نفساني که بر او وارد مي شوند ، دچارحجاب هاي ظلماني بيشتري گشته ، به خسارت و غبن بيشتري مبتلا مي شود . (26) درعرف شريعت ، به مجموعه ي حجاب هاي معرفتي ، گرايشي و رفتاري مربوط به عالم دنيا که انسان را از رشد و کمال وي غافل مي کند ، گناه و معصيت گفته مي شود . (27) 4 ـ 2 :حجب نوراني : همان گونه که در بحث انواع موانع و حجاب ها گذشت ، عمده ي مباحث عرفا و فلاسفه اسلامي در امر تهذب نفس ، پيرامون حجب ظلماني است . ايشان با تقسيم نشآت و مراتب مختلف وجود انسان به نفس ،عقل و سر ، و تعيين آفات و بيماري هاي هريک ،به منظور مشخص کردن نحوه ي تطهيرآنها ،اين نکته را تاييد مي کند که محدوده ي کارايي تهذيب نفس به حجب ظلماني ، يعني عالم ماده و آثارش مربوط است و حجاب هاي نوراني ، به هيچ وجه درحيطه ي تهذيب نفس نمي گنجند . به خصوص اينکه حجب نوراني که حقايق مجرد ازماده و غير زماني اند ، تنها به اين دليل تحت عنوان حجاب واقع شده اند که واسطه ميان انسان و حق تعالي هستند . اين حقايق همان گونه که در مباحث بعدي بيان خواهد شد ، خود از مراتب کشف و شهود و حاصل از تهذيب نفس هستند که سالک آنها را طي مي کند تا به مراتب عالي هستي برسد ؛درحالي که در تهذيب و تطهير ، سالک آفات و موانع را رفع مي کند . از جمله مصاديق حجب نوراني ، حجاب اسماست ؛به آن ترتيب که اسما بر دو قسمند : برخي آنها نور محض اند ؛ يعني اسمائي که برامور وجودي دلالت دارند ( اسماي جمال ) و برخي ديگراسمائي است که بر تنزيه دلالت دارند (اسماي جلال ) ، اسما حجاب هايي اند که اگر بر طرف شوند ، احديت ذات مقدس آشکار مي گردد ، زيرا اسماء ،مرتبه ي واحديت را تشکيل مي دهند و کناررفتن آنها به معناي ظهور مرتبه ي احديت است ... ممکنات وقتي موجوداند که اين اسما موجود باشند ، از اين رو در مرتبه ي احديت ـ که از اسم هاي خاص و متعين خبري نيست ـ اشياء نيز وجود ندارند وشايد معناي اين حديث شريف که مي فرمايد: «خدا هفتاد هزار حجاب از نور و ظلمت دارد که اگر آنها کنار رود ، هر چه در برابراوست ،سوخته و نابود مي شود » همين باشد که در مرتبه ي احديث ، هيچ موجودي وجود ندارد . معناي « سبحات الوجد »احتمالاً انوار تنزيه است ؛ يعني سلب آنچه سزاوار مقام ذات مقدس نيست ؛ يعني امورعدميه .اين «سبحات الوجد » ، موجب نابودي همه ي موجودات امکاني مي شوند. (28) پي نوشتها : 1 ـ الحکمه المتعاليه ، ج 6 ، صص 299 و 300 ؛ سيره و ميراث معنوي ، صص 129 و 130 . 2 ـ مقالات عرفاني (1)، صص 418 و 420 . 3 ـ سيره و ميراث معنوي ، ص 131 . 4 ـ کلام امام علي (ع) نيز مويد اين مطلب است : « ... فان البخل و الجبن و الحرص غرائز شتي يجمعها سوء الظن بالله » نهج البلاغه ، نامه 53 ؛ به درستي که بخل ، ترس و حرص سرشت هايي جدا جدا هستند که فراهم آورنده ي آنها ، بدگماني به خداوند است . در اين کلام حکيمانه ،سوء ظن به خدا ، يک حجاب معرفتي ،و عامل ظهور حجاب هاي گرايشي و رفتاري نظير ، ترس ، بخل و حرص معرفي شده است . 5 ـ رساله سه اصل ، ص 41 . 6 ـ عرفان و عارف نمايان ، ص 45 ؛ رساله سه اصل ، صص 95 ـ 100 . 7 ـ عرفان و عارف نمايان ، ص 95 . 8 ـ تفسير سوره ي جمعه ، ص 219 ؛ رساله سه اصل ، صص 95 ـ 100 ؛ تفسير القرآن الحکيم ( يس ) ، صص 223 ـ 255 ؛ تفسير وسوره واقعه ، صص 148 و 149 ؛ عرفان و عارف نمايان ، صص 36 ـ 45 ، 164 و 165 ؛ مفاتيح الغيب ، صص 197 و 198 . 9 ـ مقالات عرفاني (1)، ص 408 . 10 ـ اعراف / 101 . 11 ـ سيره و ميراث معنوي ، صص 125 و 126 . 12 ـ مقالات عرفاني (1)، صص 401 ـ 403 . 13 ـ همان ، ص 408 . 14 ـ تفسير سوره ي جمعه ، صص 318 و 319 . 15 ـ تفسير سوره واقعه ، صص 148 و 149 ؛ تفسير القرآن الکريم ؛ ج 4 ، ص 272 ؛تفسير القرآن الکريم ، (يس ) صص 398 و 399 ؛ ايقاظ النائمين ؛ص 58 ؛ الحکمه المتعاليه ؛ج 7 ، ص 48 ـ 52 . 16 ـ مفاتيح الغيب ، صص 318 و 319 . 17 ـ رساله سه اصل ، ص 194 ؛ مفاتيح الغيب ، صص 1076 ـ 1084 . 18 ـ ترجمه و تعليق « مظاهر الالهيه في اسرار العلوم الکماليه » ، ص 118 . 19 ـ ايقاظ النائمين ، ص 61 . 20 ـ تفسير سوره واقعه ، صص 148 و 149 ؛ تفسير سوره ي جمعه ، صص 318 و 319 . 21 ـ سيره و ميراث معنوي ، صص 126 و 127 . 22 ـ الکافي ، ج 2 ، ص 268 . 23 ـ سيره و ميراث معنوي ، صص 127 و 128 . 24 ـ مقالات عرفاني (1) ، ص 405 . 25 ـ همان ، ص 404 . 26 ـ ايقاظ النائمين ، صص 74 و 75 ؛ مفاتيح الغيب ، صص 197 و 198 ترجمه و تعليق مظاهرالالهيه في اسرارالعلوم الکماليه ،ص 118 . 27 ـ رساله سه اصل ، ص 94 ؛ عرفان و عارف نمايان ، صص 164 و 165 ؛ مفاتيح الغيب ، ص 178 و ايقاظ النائمين ، صص 53 و 55 . 28 ـ مقاللات عرفاني (1) ، ص 415 . منبع:نشريه پايگاه نور ،شماره 8 /ن
#فرهنگ و هنر#
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: راسخون]
[مشاهده در: www.rasekhoon.net]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 591]
-
فرهنگ و هنر
پربازدیدترینها