واضح آرشیو وب فارسی:اطلاعات: از اسفند دونه دونه تا نظر قرباني
آنها كه به چشم زخم اعتقاد دارند براي دفع و يا پيشگيري از آن، روشهاي گوناگوني به كار ميبرند. بعضي سعي ميكنند خودشان يا چيزي را كه متعلق به آنهاست در مقابل چشم حسود جلوه ندهند. به عنوان مثال اگر به موفقيتي دست يافتهاند نگذارند افراد شورچشم از آن مطلع شوند. بعضي اگر فرد چشم شوري وارد منزلشان شود زياد خود را شاد و سرحال و بدون غم نشان نميدهند و سعي ميكنند در مقابل او از زندگيشان بنالند تا آنها را چشم نزند. يا همچنين اگر چيز باارزشي داشته باشند كه ممكن است چشم بخورد از جلو چشم آن شخص برميدارند. يعني به طور كل سعي ميكنند حسادت اين افراد برانگيخته نشود و كسي براي موقعيت خوب آنها آه نكشد و حسرت نخورد. اين افراد معتقدند بايد طوري باشند كه در نظر جلوه نكنند يا به اصطلاح «سرزبان نيفتند» و «به چشم كسي نيايند» و ميگويند بايد از افراد چشم شور فاصله گرفت.
بعضي نيز وقتي آدم چشم شوري منزلشان را ترك كرد مقداري پول برميدارند و در حالي كه ميگويند «به تركه چشم حسود» آن را دور سر افراد خانواده يك به يك ميگردانند و آن را كنار گذاشته و به اولين مستحقي كه ببينند ميدهند. عدهاي نيز پولي شب زيربالش فردي كه ممكن است به چشم فرد چشمشور آمده باشد ميگذارند و صبح بعد هرچه سريعتر آن را به مستحق ميدهند. به هنگام گذاشتن پول در زير بالش نيت ميكنند و ميگويند «به نيت دفع چشم بد و قضا و بلا».
عدهاي نيز معتقدند براي دفع چشمزخم بايد به پوشاك فرد بد چشم نزديك شد و بدون آن كه وي متوجه شود نخي را هر قدر هم كوچك و ريز باشد از لباس يا چادرش كند و همان موقع آن را در آشپرخانه آتش زد تا اثر چشم بد او خنثي شود.
يكي از دعاهايي كه بزرگترها در حق كوچكترها ميكنند اين است كه «انشاءالله خداوند ترا از چشم حسود» و يا «چشم كاسه خشك» محافظت كند.
كسي كه فكر كند با آدم چشمشوري مواجه است براي دفع چشم او سه بار در دل «الله و اكبر» ميگويد.
بعضي براي مصون ماندن از چشم شور، صبح قبل از شروع فعاليت روزانه «چهار قُل» را ميخوانند و به خود يا به عزيزانشان فوت ميكنند. «چهار قُل» عبارت از 4 سوره از قرآن كريم است كه با «قُل» شروع ميشوند و عبارتند از «قل يا ايها الكافرون ...»، «قل هو الله احد ...»، «قل اعـــوذ برت الفلق ....»، و «قل اعوذ برب الناس ....».
عدهاي فقط 7 بار «قل هو الله ...» ميخوانند و عدهاي نيز با خواندن «آيةالكرسي» خود و عزيرانشان را از چشم زخم مصون ميدارند.
اگر كسي يكي از عزيزانش به خاطر پوشيدن لباس نو يا تغييري به نظرش زيبا بيايد براي اين كه او را چشم نزند بلافاصله به يك چيزي چوبي ميزند و ميگويد «به زنم به چوب»، يا «بزنم به تخته» يا «چشمم به كف پات» يا «الهي چشم بد ازت دور باشه»، «يا الهي چشم نخوري» يا «الهي چشم حسودت بتركه» و يا «خدا ترا از چشم كاسه خشك محافظت كنه» چقدر اين لباس به تو مياد.
بعضي براي تعريف از كسي حرفشان را با «ماشاءالله، ماشاءالله»، «تباركالله» و يا «لاحول ولا قوت الا بااله» شروع ميكنند و معتقدند كه اين كلمات چشم بد را از او دور ميكند.
كسي كه قصد دارد برنامهاي براي آيندهاش بريزد، براي مصون ماندن از چشم زخم مردم صحبت درباره آن اقدام را با كلماتي مانند «انشاءالله»، «بيحرف پيش» و يا «به اميد خدا ....» شروع مي كند.
همچنين كسي كه از وضعش راضي است، براي بيان رضايتش نزد عزيزانش و مصون ماندن از چشم زخم، صحبتش را با كلمات «گوش شيطان كر، چشم شيطان كور» آغاز ميكند. به عنوان مثال ميگويد: «گوش شيطان كر، چشم شيطان كور، بحمدالله وضع ماليم خيلي رو به راه است.»
بعضي از رانندگان براي دفع چشم زخم مردم از خود و وسائل نقليهشان بر پشت آن عبارت «بر چشم بد لعنت» را مينويسند.
بعضي براي دور كردن چشم بد از عزيزانشان در جيب آنها يك قطعه كوچك سنگ نمك ميگذارند كه هميشه همراهشان باشد.
دود كردن اسفند
يكي ديگر از روشهاي دفع چشم بد يا چشم حسود، دود كردن اسفند است.
براي دود كردن اسفند، ابتدا يك مشت از آن را بر ميدارند و آن را دور سر آدمهايي كه مورد نظرشان است، يا دور چيزي كه خريدهاند ميگردانند. سپس در حالي كه ميگويند «بتركه چشم حسود» آن را به داخل آتش گداخته ميريزند. سپس ظرف اسفند دود كرده را به دور آن اشخاص يا اشياء ميگردانند.
روش ديگر اين است كه بعضي يك مشت اسفند بر ميدارند و ابتدا آن را دور سر شخص مورد نظر ميگردانند و سپس آن مشت را به شانه راست، به شانه چپ، به جلوي سينه و به پشت شخص ميزنند و هم زمان با انجام اين عمل چنين ميگويند: «بتركه چشم حسود، همسايه دست راستي، دست چپي، جلويي، پشتي». آن وقت اسفند را درون آتش ميريزند و ظرف آن را دور سر شخص ميچرخانند و در همان حال ميگويند:
اسفند دونهدونه/ اسفند سي و سه دونه
اسفند خودش ميدونه/ هر كي از دشمنو نه
چشم خويش و بيگونه/ الهي بتركونه
در دوران قديم درون يك منقل كوچك، كه مخصوص اسفند دود كردن بود، ذغال چوب را گداخته ميكردند و اسفند را روي آن آتش ميريختند. اما امروزه در جوامع شهري ظرف مخصوص دود كردن اسفند به صورت گازي و برقي هم به بازار آمده است. معتقدان به دود كردن اسفند، جِغجِغ اسفند بر روي آتش را صداي تركيدن چشم حسود ميدانند.
بعضي در درون اسفندي كه دود ميكنند زاج ميگذارند. اين زاج بعد از سوختن به شكل بيضي در ميآيد و معتقدند كه بايد با ته كفش آن كس كه چشم خورده له شود.
شكستن تخم مرغ
براي دفع چشمزخم از كسي كه فكر ميكنند براثر چشم بد بيمار شده باشد، تخممرغ ميشكنند. شكستن تخممرغ مراسمي دارد كه در نقاط مختلف با كمي تفاوت اجرا ميشود. شخصي كه تخممرغ ميشكند بايد وضو بگيرد. بيمار را رو به قبله مينشانند و وي بالاي سرش ميايستد. تكه زغال كوچكي با يك تخممرغ خام برميدارد و اسم افرادي را كه ممكن است بيمار را چشم زده باشند با كمك اطرافيان به خاطر ميآورد و با هر نامي كه ميگويند روي تخممرغ يك دايره ميكشد. اين اسامي شامل همه افراد فاميل، همسايهها، افراد خانواده، و حتي خود شخص نيز ميشود. وقتي اسمها تمام شد هفت دايرة ديگر به تعداد روزهاي هفته روي تخممرغ ميكشد و همزمان ميگويد «شنبهزا، يكشنبهزا، ...». بعد روي سر باريكتر تخممرغ يك سكه، به عنوان مثال ده توماني، ميگذارد. بعضي اين تخممرغ را درون يكي از لباسهاي بيمار و بعضي آنرا در يك تكه پارچه آب نديده ميپيچند. در گذشته مقداري خاكستر درون پارچه ميريختند و سپس تخممرغ را روي آن ميگذاشتند. سپس فردي كه تخممرغ را ميشكند بالاي سر بيمار تخممرغ را طوري نگه ميدارد كه سكه به طرف بالا باشد. و دو انگشت شست را روي آن و دو انگشت سبابه را در سمت زير تخم مرغ قرار ميدهد. دوباره اسم افراد را ميگويند و با هر اسم، آن شخص فشاري به تخممرغ با انگشتانش، از زير زيرتخممرغ و بالا روي سكه، وارد ميكند. تخممرغ به نام هركسي كه شكست ميگويند او بيمار را نظر زده است. تخممرغ را در جوي آب روان مياندازند و لباس و سكه را به فقير ميدهند.
بعضي به نوع ديگري تخممرغ را ميشكنند. ابتداء بر روي تخممرغ دعاي چشمنظر را مينويسند و سپس تخممرغ را سه بار از روي پيشاني تا ناف شخص ميكشند و هربار اين دعا را ميخوانند: «بسم الله و باالله و علي اسم الله و اسم العين». سپس تخممرغ را در مقابل شخص بيمار ميشكنند و آن را در آب جاري ميريزند.
دعاي چشم نظر چنين است:
«اللهم رب مطر حابس و حجر يابس و ليل دامس و رطب ويابس رد عين العاين عليه في كبده و نحره و ماله فارجع البصر هل تري من قطور ثم رجع البصر كرتين ينقلب اليك البصر خاسئا و هو حسير.»
مهره نظر قرباني
يكي ديگر از روشهاي دفع چشم زخم استفاده از «نظر قرباني» است. در برهان قاطع براي اين مهره كلمه «چشم زد» به كار رفته و چنين تعريف شده است: «مهرهاي باشد از شيشه سياه و سفيد و كبود كه به جهت دفع چشمزخم برگردن اطفال بندند».
مهره اصلي نظر قرباني يك مهره سفالي با لعاب آبي لاجوردي و به شكلها و اندازههاي مختلف است. بعضي به مهره «نظر قرباني»، «خرمهره» ميگويند. مهرههاي ديگر همراه آن اجسامي به نام «مهره مار» و «چشم كفتار»5 هستند. عدهاي، به ويژه در جوامع كوچكتر و روستاها، آن را به گردن طفل خردسال خود مياندازند و يا بر سرشانه لباسش ميزنند. حتي بعضي نظر قرباني را به حيوانهاي مزرعه خود كه درشت و استثنايي باشند ميآويزند؛ مثلاً به گاوي كه به طور استثنايي پُرشير است. بعضي از صاحبان وسايل نقليه آنرا به آينه جلوي اتومبيل، تاكسي، اتوبوس و يا كاميون خود آويزان ميكنند. در «نوروزنامه»، منسوب به حكيم عمر خيام، سنگ فيروزه و رنگ فيروزهاي براي دفع چشم زخم ذكر شده است.
امروزه بعضي چنين تفسير ميكنند كه چشم زخم عبارت از امواج منفي است كه از بعضي چشمها خارج ميشود و رنگ آبي خاصيت دفع كننده امواج منفي را دارد و بلافاصله آنرا بياثر ميكند.
دفع چشمزخم در نواحي شمال ايران
در بعضي از نقاط شمالي ايران مثل منطقه رامسر، براي دفع چشم زخم به كسي كه فكر ميكنند چشم بخورد سه بار قلهوالله ميخوانند و فوت ميكنند.در اين نواحي براي مريض اسفند هم دود ميكنند. هنگاميكه دود اسفند تمام شد زغال آن را يكي يكي در كاسه آب مياندازند و در حين انجام اين عمل نام اشخاصي را كه ممكن است بيمار را نظر كرده باشند، ميگويند. سپس مقداري از آب آن را به صورت بيمار ميپاشند و حتي كمي از آن آب را ميدهند بخورد.
راه ديگر دفع چشمزخم نزد آنان چنين است كه گزنه را بدون ريشه در آب ميپزند. سپس 7 بار قل هوالله ميخوانند و به آن فوت ميكنند. بعد ميگذارند خنك شود. ساقهاي از گزنه را از داخل ظرف برميدارند و آب آنرا به صورت شخص نظرخورده ميپاشند تا «چشم نظر» از او دور شود. به زبان محلي به اين آب «چُم آب» ميگويند.
تخم مرغ شكستن در اين ناحيه به اين ترتيب است كه شخصي كه تخممرغ را قرار است بشكند ابتدا وضو ميگيرد. بر روي تخممرغ كلماتي از قرآن را مينويسد كه به «ت» ختم شدهاند. سپس 7 بار حمد و قلهوالله يا اناانزلنا را ميخواند و به صورت فرد چشمخورده فوت ميكند. سپس تخممرغ را توي كاسه ميشكند و از آن به پيشاني، كف دست و پاي چشمخورده ميمالد و حتماً آن را به آب روان ميريزد.
اعتقاد به چشم زخم در ساير كشورها
در كشور تركيه نيز براي دور كردن چشم بد از خود، نزديكان و اموال خود، از نظر قرباني استفاده ميكنند. در بعضي از نقاط حتي نظر قرباني را به يخچال و چرخخياطي و امثالآن نيز آويزان ميكنند.براي دفع چشمزخم از اسفندهم استفاده ميكنند به اين صورت كه دانههاي اسفند را در كيسه مخصوص ميريزند و در داخل خانه و ماشين خود براي دفع چشم بد آويزان ميكنند.
در كشور انگلستان آنان كه به چشم زخم اعتقاد دارند، مانند مردم ايران، براي دفع آن به يك چيز چوبي ميزنند و اين جمله را ميگويند: Touch the wood and whistle . معني جمله اينست كه: «به چوب بزن و سوت بزن».
جمعه|ا|6|ا|ارديبهشت|ا|1392
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: اطلاعات]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 253]