محبوبترینها
قیمت دیگ بخار و تولیدکننده اصلی دیگ بخار
معروف‌ترین هدیه و سوغاتی یزد مشخص شد!
آشنایی با انواع دوربین مداربسته ضد آب
پرداخت اینترنتی قبوض ساختمان (پرداخت قبض گاز، برق و آب)
بهترین دوره آموزش سئو محتوا در سال 1403 با نام طوفان ۱۴۰۳ در فروردین ماه شروع می شود
یک صرافی ارز دیجیتال چه امکاناتی باید داشته باشد؟
تعمیرگاه مجاز تعمیر ماشین لباسشویی در شرق تهران
تعمیرگاه مجاز تعمیر ماشین لباسشویی در شرق تهران
جراحی و درمان ریشه دندان عفونی با خانم دکتر صفوراامامی
چه مواردی بر قیمت کابین دوش حمام تاثیر دارند؟
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1798151179
كاشی كاری هنری دیرپا و ماندگار
واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: كاشی كاری هنری است ماندگار كه از دیرباز بر مساجد و اماكن قدیمی كشورمان و نیز اماكن مذهبی جهان نقش بسته است . بكارگیری انواع مختلف كاشی در تزئینات بناهای مذهبی و مساجد بیانگر نوعی تقدس است كه در روح كلی هنرهای اسلامی – ایرانی متجلی است . اوج هنر كاشی سنتی كه قدیمی ترین سبك آن در مسجد كبود تبریز به كار رفته در زمان صفویه بوده است . كه امروز در شهرهایی چون مشهد ، شیراز و تهران نیز آثاری از این هنر به چشم می خورد . هم اكنون عمده هنرمندان این رشته در اصفهان قرار دارند . كاشی كاری در رنگ های مختلف تهیه و اغلب در كتیبه ها ، مغازه ها ، گنبدها و سردر مساجد و حسینیه ها بكار می رود . ساخت كاشی كه با استفاده از خاك رس انجام می شود از جمله اموری است كه مراحل مختلف آن باید با ظرافت و تخصص خاص همراه باشد . این مراحل نمونه برداری از خاك ، آزمایش و سپس تهیه خمیر و قالب گیری را شامل می شود . كاشی پس از خارج سازی از قالب به صورت خام پخت می شود و سپس كار لعاب دهی آن در رنگ های مورد نظر انجام می گیرد . به دنبال لعاب دادن ، پخت مجدد صورت می گیرد ، كه با این كار كاشی با یك رنگ ساده به دست می آسد . این كهشی ، به الوان یا كاشی معرق معروف است . با وجود آن كه هر رنگ یك نقطه ذوب دارد اما رنگ های كاشی باید به نحوی تنظیم شود كه نقطه ذوب همه آنها یكسان شود و این كاری ظریف و تخصصی است . كاشی انواع مختلف دارد و هر نوع آن دارای كاربردی ویژه است كاشی مخصوص كتیبه یك نوع آنست كه در بدنه ساختمان ها و ایوان و گلدسته های مساجد استفاده می شود . كاشی مخصوص تزئینات جلو محراب و انواع شبكه هاو استفاده در نورگیری از دیگر انواع مختلف كاشی سنتی است . چند تن از هنرمندان كاشی ساز اصفهانی در گفتگو با خبرنگار خبرگزاری جمهوری اسلامی كاشی كاری های موجود از زمان قاجاریه را در ساختمان های قدیمی تهران و باختران از كارهای هنری زبده كاشی كاری می دانند . در كاشی هفت رنگ اصلی به كار می رود كه از تركیب این رنگ ها می توان ۲۰ رنگ مورد نیاز در كاشی كاری را به دست آورد . كاشی كاری اصفهانی از معدن لاجورد در كاشان برای مواد مورد نیاز كاشی در گذشته یاد می كنند و از مفقود شدن آن سخن می گویند كه شاید خانه سازی بر روی این معدن سبب این فقدان بوده است . این هنرمندان واردات لاجورد از خارج را در رژیم گذشته سبب دور ماندن از دستیابی به خودكفایی در تهیه رنگ عنوان می كنند . هنرمندان اصفهانی اصیل ترین سبك كاشی كاری را طرح سلجوقی می دانند و پس از آن طرح های عباسی ، اسلیمی ، قاجاری و گل و بوته را از لحاظ اصالت در مرحله بعدی قرار می دهند . كاشی سازی و كاشی كاری در كشورهای تركیه ، ایتالیا ، مراكش ، و یونان نیز رایج است كه سبكی متفاوت از سبك ایرانی دارد و ایران در این هنر بخصوص در كار معرق اصالت خود را حفظ كرده است . یك هنرمند معرق كار نیاز به كاشی الوان ، نقشه صحیح ، ابزار كار و خطاط دارد . به همین دلیل است كه هیچ كارگاه كاشی سازی را نمی توان دید كه در آن نقاش و خطاط وجود نداشته باشد و به همین سبب كارگاه كاشی سازی با مشاركت دو یا چند تن از هنرمندان این هنرها ایجاد می شود . این هنر در اصفهان با توجه به كاشی كاری مسجد عمر عبدالعزیز در مسجد جامع این شهر قدمتی بسیار دارد . از كاشی كاران قدیمی اصفهان از استادانی چون زنده یاد ابراهیم و محمود معصوم زاده ، آقاجان ایلیا ، ابوالقاسم و عبدالله ایلیا ، حسین موسوی زاده ، سید جواد ملكوتی و یدالله مختاریان می توان نام برد . همچنین از نقاشان زبده كاری كه آثارشان در مسجد ، ركن الملك هم اكنون موجود است باید از مرحوم میرزا عبدالجواد رجالی یاد كرد . از بهترین نقاشان فعلی این حرفه هنری اساتیدی چون عباس كرباسیون ، احمد ارژنگ ، سید جعفر دستیان ، و از خطاطان به حبیب الله فضائلی و نصرالله معین می توان اشاره داشت هم اكنون ۶ كارگاه اصلی همراه با ۳ كارگاه فرعی در اصفهان این هنر را ارائه می دهند . در مورد آثار موجود كاشی كاری در ارج از ایران باید گفت كار هنرمندان اصفهانی هم اكنون در اماكن متبركه خارج از ایران یا شیخ نشین های حاشیه خلیج فارس و نمایشگاه مونترال كانادا دیده می شود . ضمن آن كه كاشی كاران این شهر هم اكنون در مسجد هامبورگ مشغول نصب كاشی های ساخت اصفهان در این شهراند
صنعت كاشی سازی و كاشی كاری كه بیش از همه در تزیین معماری سرزمین ایران، و به طوراخص بناهای مذهبی به كار گرفته شده، همانند سفالگری دارای ویژگی های خاصی است. این هنر و صنعت از گذشته ی بسیار دور در نتیجه مهارت، ذوق و سلیقه كاشی ساز در مقام شیئی تركیبی متجلی گردیده، بدین ترتیب كه هنرمند كاشیكار یا موزاییك ساز با كاربرد و تركیب رنگ های گوناگون و یا در كنار هم قرار دادن قطعات ریزی از سنگ های رنگین و بر طبق نقشه ای از قبل طرح گردیده، به اشكالی متفاوت و موزون از تزیینات بنا دست یافته است. طرح های ساده هندسی، خط منحنی، نیم دایره، مثلث، و خطوط متوازی كه خط عمودی دیگری بر روی آنها رسم شده از تصاویری هستند كه بر یافته های دوره های قدیمی تر جای دارند، كه به مرور نقش های متنوع هندسی، گل و برگ، گیاه و حیوانات كه با الهام و تأثیر پذیری از طبیعت شكل گرفته اند پدیدار می گردند، و در همه حال مهارت هنرمند و صنعت كار در نقش دادن به طرح ها و هماهنگ ساختن آنها، بارزترین موضوع مورد توجه است.
این نكته را باید یادآور شد كه مراد كاشی گر و كاشی ساز از خلق چنین آثار هنری هرگز رفع احتیاجات عمومی و روزمره نبوده، بلكه شناخت هنرمند از زیبایی و ارضای تمایلات عالی انسانی و مذهبی، مایه اصلی كارش بوده است. مخصوصاً اگر به یاد آوریم كه هنرهای كاربردی بیشتر جنبه ی كاربرد مادی دارد، حال آن كه خلق آثار هنری نمایانگر روح تلطیف یافته انسان می باشد، همچنان كه «پوپ» پس از دیدن كاشی كاری مسجد شیخ لطف الله در «بررسی هنر ایران» می نویسد،«خلق چنین آثار هنری جز از راه ایمان به خدا و مذهب نمی تواند به وجود آید».
هنر موزاییك سازی و كاشی كاری معرق، تركیبی از خصایص تجریدی و انفرادی اشیاء و رنگ هاست، كه بیننده را به تحسین ذوق و سلیقه و اعتبار كار هنرمند در تلفیق و تركیب پدیده های مختلف وادار می سازد. تزیینات كاشی بر روی ستون های معبدالعبید در بین النهرین باقی مانده از سال های نیمه ی دوم هزاره ی دوم ق.م. نشانگر اولین كار برد هنركاشی كاری در معماری است. این شیوه تزیینی كه با تركیب سنگ هایی الوان و قرار دادن آنها در كنار یكدیگر و با نظم و تزیینی خاص هم چنین با استفاده از اشیاء رنگین مانند صدف، استخوان و ... ترتیب یافته، بیشتر شبیه به شیوه ی موزاییك سازی است تا كاشی كاری، كه به هر حال اولین تلفیق اشیاء الوان تزیینی است كه با نقوش مختلف هندسی زینت بخش نمای بنا شده، و پایه ای جهت تداوم هنر كاشی كاری به خصوص نوع معرق آن در آینده گردیده است. هم چنین اولین تزیینات آجرهای لعابدار و منقوش نیز بر دیواره های كاخ های آشور و بابل به كار گرفته شده است.
در ایران مراوده فرهنگی، اجتماعی، نظامی، داد و ستدهای اقتصادی و رابطه صنعتی، گذشته از ممالك همجوار، با ممالك دور دست نیزسابقه تاریخی داشته است. این روابط تأثیر متقابل فرهنگی را در بسیاری از شئون صنعتی و هنری به ویژه هنر كاشی كاری و كاشی سازی و موزاییك به همراه داشته، كه اولین آثار و مظاهر این هنر در اواخر هزاره ی دوم ق.م. جلوه گر می شود. در كاوش های باستان شناسی چغازنبیل، شوش و سایر نقاط باستانی ایران، علاوه بر لعاب روی سفال، خشت های لعابدار نیز یافته شده است. فن و صنعت موزاییك سازی یعنی تركیب سنگ های رنگی كوچك و طبق طرح های هندسی و با نقوش مختلف زیبا در این زمان به اوج ترقی و پیشرفت خود رسیده كه ساغر بدست آمده از حفریات مارلیك را می توان نمونه عالی و كامل آن دانست. این جام موزاییكی كه از تركیب سنگ های رنگین به شیوه ی دو جداره ساخته شده از نظر اصطلاح فنی به «هزار گل» معروف است و از لحاظ كیفیت كار در ردیف منبت قرار دارد.
تزیینات به جای مانده از زمان هخامنشیان حكایت از كاربرد آجرهای لعابدار رنگین و منقوش وتركیب آنها دارد، بدنه ی ساختمان های شوش و تخت جمشید با چنین تلفیقی آرایش شده اند، دو نمونه جالب توجه از این نوع كاشی كاری در شوش به دست آمده كه به «شیران وتیراندازان» معروف است. علاوه بر موزون بودن و رعایت تناسب كه در تركیب اجزاء طرح ها به كار رفته، نقش اصلی همچنان حكایت از وضعیت و هویت واقعی سربازان دارد. چنان كه چهره ها از سفید تا تیره و بالاخره سیاه رنگ است، وسایل زینتی مانند گوشواره و دستبندهایی از طلا در بردارند و یا كفش هایی از چرم زرد رنگ به پا دارند. از تزیینات كاشی هم چنین برای آرایش كتیبه ها نیز استفاده شده است. رنگ متن ، اصلی كاشی های دوره ی هخامنشیان اغلب زرد، سبز و قهوه ای می باشد و لعاب روی آجرها از گچ و خاك پخته تشكیل شده است.
نمونه های دیگری از این نوع كاشی های لعابدار مصور به نقش حیوانات خیالی مانند «سیمرغ» و یا «گریفن» دارای شاخ گاو، سر و پای شیر و چنگال پرندگان نیز طی حفریات چندی به دست آمده است. قطعاتی از قسمت های مختلف كاشی كاری متنوع زمان هخامنشیان در حال حاضر در مجموعه ی موزه لوور و سایر موزه های معروف جهان قرار دارد.
در دوره ی اشكانیان صنعت لعاب دهی پیشرفت قابل ملاحظه ای كرد، و به خصوص استفاده از لعاب یكرنگ برای پوشش جدار داخلی و سطح خارجی ظروف سفالین معمول گردید، وهم چنین غالباً قشر ضخیمی از لعاب بر روی تابوت های دفن اجساد كشیده می شده است. در این دوره به تدریج استفاده از لعاب هایی به رنگ های سبز روشن و آبی فیروزه ای رونق پیدا كرد. بنا به اعتقاد عده ای از محققان، صنعت لعاب سازی در زمان اشكانیان در نتیجه ارتباط تجاری و سیاسی بین ایران و خاور دور به چین راه یافته، و سفالگران چین در زمانسلسله هان(206ق م –220 میلادی) از فنون لعاب دهی رایج در ایران برای پوشش ظروف سفالین استفاده می كرده اند. با وجود توسعه فن لعاب دهی به علت ناشناخته ماندن معماری دوره اشكانی در ایران، گمان می رود در این دوره هنرمندان استفاده چندانی از لعاب برای پوشش خشت و آجر نكرده و نقاشی دیواری را برای تزیین بناها ترجیح داده اند. دیوار نگاره های كاخ آشور و كوه خواجه سیستان یادآور اهمیت و رونق نقاشی دیواری در این دوره است.
طرح های تزیینی این دوره از نقش های گل و گیاه، نخل های كوچك، برگ های شبیه گل «لوتوس» و تزیینات انسانی و حیوانی است، كه در آرایش دوبنای یاد شده نیز به كار رفته است.
امید است در كاوش های آینده در نقاط مختلف كاشی های بیشتری از دوره اشكانیان یافت شود كه امكان مطالعه و بررسی دقیق در این زمینه را فراهم آورد
در عصر ساسانیان هنر و صنعت دوره ی هخامنشیان مانند سایر رشته های هنری ادامه پیدا كرد، و ساخت كاشی های زمان هخامنشیان با همان شیوه و با لعاب ضخیم تر رایج گردید.
نمونه های متعددی از این نوع كاشی ها كه ضخامت لعاب آن ها به قطر یك سانتیمتر می رسد در كاوش های فیروز آباد و بیشابور به دست آمده است. در دوره ساسانیان علاوه بر هنر كاشی سازی هنر موازییك سازی نیز متداول گردید. مخصوصاً پوشش دو ایوان شرقی و غربی بیشابور ازموزاییك به رنگ های گوناگون وتزیینات گل و گیاه و نقوشی از اشكال پرندگان و انسان را در بر می گیرد. كیفیت نقوش موزاییك های مكشوفه در بیشابور گویای ادامه سبك و روش هنری است كه در دوره ی اسلامی به شیوه معرق در كاشی سازی و كاشی كاری تجلی نموده است. رنگ آمیزی های متناسب، ایجاد هماهنگی و رعایت تناسب از ویژگی های كاشی كاری های این دوره می باشد.
پس از گسترش اسلام، به مرور هنر كاشی كاری یكی از مهمترین عوامل تزیین و پوشش برای استحكام بناهای گوناگون به ویژه بناهای مذهبی گردید. یكی از زیباترین انواع كاشی كاری را در مقدس ترین بنای مذهبی یعنی قبةالصخره به تاریخ قرن اول هجری می توان مشاهده كرد.
از اوایل دوره ی اسلامی كاشی كاران و كاشی سازان ایرانی مانند دیگر هنرمندان ایرانی پیشقدم بوده و طبق گفته ی مورخین اسلامی شیوه های گوناگون هنر كاشی كاری رابا خود تا دورترین نقاط ممالك تسخیر شده- یعنی اسپانیا- نیز برده اند.
هنرمندان ایرانی از تركیب كاشی های با رنگ های مختلف به شیوه موزاییك، نوع كاشی های «معرق» را به وجود آوردند وخشت های كاشی های ساده و یكرنگ دوره ی قبل از اسلام را به رنگ های متنوع آمیخته و نوع كاشی «هفت رنگ» را ساختند. همچنین ازتركیب كاشی های ساده با تلفیق آجر و گچ، نوع كاشی های «معقلی» را پدید آوردند. و به این ترتیب از قرن پنجم هجری به بعد كمتر بنایی را می توان مشاهده كرد كه با یكی از روش های سه گانه فوق و یا كاشی های گوناگون رنگین تزیین نشده باشد.
در این مختصر سعی خواهد شد تحول هنر كاشی سازی ازاوایل دوره اسلامی تا عصر حاضر مورد بررسی قرار گیرد، و هم چنین به طور اجمال نحوه تزیین وكاربرد آن در قرون مختلف اسلامی شرح داده شود.
حامص مرکب
نوعي ازصنايع که در عمارت کنند. (آنندراج ). کاشي سازي . رجوع به کاشي سازي شود. (ناظم الاطباء). در ترجمه کتاب «صنايع ايران بعد از اسلام » آمده است : انصاف اين است که گفته شود کاشي کاري بهترين و عالي ترين چيزي است که ايرانيان براي تزيين و آرايش ابنيه ابداع کرده اند و بحدي در ابنيه و ساختمانهاي مذهبي و شخصي ايران بعد از اسلام معمول و متداول شده که نميتوان عمارت يا کاخ ايراني را بدون اينکه آجرهاي زيباي کاشي که با رنگآميزي عالي و اشکال ممتاز خود ديوارهاي آن را زينت دهدو يک شکل ايراني خاصي به آن بپوشاند و منظره غريب و زيبائي به آن بدهد، به تصور آورد زيباترين کاشي هائي که در دوره اسلامي در ايران تهيه شده و از حيث صنعت قابل توجه است آجرهاي کوچکي است که با لعاب آبي رنگي پوشيده شده و در مسجد جامع شهر قزوين بکار گذارده شده و راجع به اوايل قرن ششم هجري (دوازدهم ميلادي ) است و چنانکه از کاشيهاي مقبره مومنه خاتون که در شهر نخجوان است و راجع به سال 582 ه" . ق. (1182 م .) ميباشد بر مي آيد اين صنعت خيلي زود و با سرعت ترقي کرد و در آخر قرن ششم رونق بسزائي يافته است . در کاشي کاريهاي ايراني براي پوشاندن ديوارهاي عمارات اشکال زيباي زيادي بکار برده اند که از آن جمله است اشکال ستاره اي ساده که بيش از يک يا دو رنگ نداشته اند و يا کاشيهاي صليبي شکل که غالباً سنگهاي آبي فيروزه اي باز و يا لاجوردي پررنگ بودو غير از اين اشکال يک اشکال ستاره اي و صليبي که به اشکال انساني و حيواني و نباتي بسيار مزين بوده و ميناکاري بر رونق و درخشندگي و زيبائي آنها مي افزوده است نيز در کاشيهاي خود بکار برده اند. ولي چنين مينمايد که بکار بردن آجرهاي کاشي لعاب صدف دار و مينائي را ايرانيان از قرن پنجم هجري (يازدهم ميلادي ) ساخته اند و در اوايل امر استعمال اين نوعي کاشي منحصر به ابنيه بزرگ و مهم بوده ولي در اواخر قرن ششم هجري (دوازدهم ميلادي ) ساختن اين نوع کاشي ترقي زيادي کرده واز شهر کاشان بساير شهرهاي ايران و قسمت هاي شرق نزديک فرستاده ميشده و اين صنعت همچنان تا نيمه قرن هشتم هجري (چهاردهم ميلادي ) داراي اين رونق بوده و در تمام اين مدت بزرگترين مراکز آن شهر کاشان بوده است البته در ساير شهرهاي ايران مخصوصاً در ري و سلطان آباد نيز تهيه ميشده است ولي کاشيهاي اين دو شهر از کاشيهاي ساخت کاشان پست تر بوده است اما معرقکاري در قرن ششم هجري (دوازدهم ميلادي ) يعني در دوره سلجوقي به سمت کمال رفته و متداول گرديده است و هنرمندان و صنعتگران قرن هشتم (چهاردهم ميلادي ) از صنعتگران دوره سلجوقي بمراتب بهتر و ماهرتر بوده و برتري محسوسي بر آنها داشته اند در اين قرن موفق شدند اجزائي را که اشکال معرق از آنها تشکيل مييابد کوچکتر کنند و لطيف ترين و زيباترين اشکال بنائي و هندسي را در يک مجموعه از رنگهاي زيبا و براق که جز در فنون و صنايع شرقي وخصوصاً ايراني ديده نميشود، نمايش دهند خصوصاً ارزاني معرق بيشتر موجب شيوع آن شده زيرا هزينه ساختن معرقهاي لعاب صدفي دار بمراتب کمتر از هزينه آجرهاي کاشي مينائي بوده و علت اين امر واضح است زيرا در کاشي لازم بود پس از کشيدن زنگ و نقش يکبار ديگر آن را در کوره گذارند و اين عمل گذشته از هزينه اضافي که داشت چندان مورد اطمينان نبوده چه ممکن بود کاشي ها از کوره سالم بيرون نيايد ولي به هر حال اين صنعت در دو قرن نهم و دهم هجري (پانزدهم و شانزدهم ميلادي ) بمنتهاي ترقي و کمال خود رسيده و عصر طلائي خود را تشکيل داده و در اين دوره مراکز مهم معرقسازي شهرهاي اصفهان و يزد و کاشان و هرات و سمرقند و تبريز بوده اند. درهمين اوقات خزف سازان اصفهان طريقه ديگري ابتکار کردند که آنها را از سختي ساختن معرق لعاب صدف دار مستغني نمود و در وقت و هزينه اي که براي معرقکاري لازم بود آنها را بي نياز ساخت ، اين طريقه جديد موسوم به «هفت رنگي » است و اين صنعتگران بوسيله آن موفق شده اند هفت رنگ يا بيشتر را در يک آجر که ساحتش يک پاي مربعبود جمع آورده بکار برند و از اين راه توانسته اند رنگهاي زيادي را در مساحت کمي استعمال نمايند در اين طريقه ديگر مانند معرق اشکال منحصر به اشکال هندسي نبود و توانسته اند بعضي مناظر مختلف و اشکال انساني را در روي اين آجرها بکشند. قديمترين نمونه هايي که ازاين آجرهاي هفت رنگ به دست آمده از مدرسه شاهرخ تيموري است که در شهر خود گرد ساخته و تاريخش اوايل قرن نهم هجري (قرن پانزدهم ميلادي ) را نشان ميدهد اما عصر طلائي اين صنعت را ميتوان در دوره شاه عباس صفوي دانست و امروز در موزه ويکتوريا والبرت لندن و موزه متروپوليتان در نيويورک بعضي الواح از صنعت هفت رنگ موجود است که مدعيند از کاخ چهل ستون به دست آمده است ولي بهترين و عاليترين آجرهاي هفت رنگ را بايد در کليساهاي شهر جلفاي اصفهان ديد
کاشیکاری یکی از روشهای دلپذیر تزئین معماری در تمام سرزمینهای اسلامی است. تحول و توسعه کاشی ها از عناصر خارجی کوچک رنگی در نماهای آجری آغاز و به پوشش کامل بنا در آثار تاریخی قرون هشتم و نهم هجری انجامید. در سرزمینهای غرب جهان اسلام که بناها اساسا سنگی بود، کاشی های درخشان رنگارنگ بر روی دیوارهای سنگی خاکستری ساختمانهای قرن دهم و یازدهم ترکیه، تأثیری کاملا متفاوت اما همگون و پر احساس ایجاد می کردند.
جز مهم کاشی، لعاب است. لعاب سطحی شیشه مانند است که دو عملکرد دارد: تزیینی و کاربردی. کاشی های لعاب دار نه تنها باعث غنای سطح معماری مزین به کاشی می شوند بلکه به عنوان عایق دیوارهای ساختمان در برابر رطوبت و آب، عمل می کنند
تا دو قرن پس از ظهور اسلام در منطقه بین النهرین شاهدی بر رواج صنعت کاشیکاری نداریم و تنها در این زمان یعنی اواسط قرن سوم هجری، هنر کاشیکاری احیا شده و رونقی مجدد یافت. در حفاری های شهر سامرا، پایتخت عباسیان، بین سالهای 836 تا 883 میلادی بخشی از یک کاشی چهارگوش چندرنگ لعابدار که طرحی از یک پرنده را در بر داشته به دست آمده است. از جمله کاشی هایی که توسط سفالگران شهر سامرا تولید و به کشور تونس صادر می شد، می توان به تعداد صد و پنجاه کاشی چهارگوش چند رنگ و لعابدار اشاره کرد که هنوز در اطراف بالاترین قسمت محراب مسجد جامع قیروان قابل مشاهده اند. احتمالا بغداد، بصره و کوفه مراکز تولید محصولات سفالی در دوران عباسی بوده اند. صنعت سفالگری عراق در دهه پایانی قرن سوم هجری رو به افول گذاشت و تقلید از تولیدات وابسته به پایتخت در بخش های زیادی از امپراتوری اسلامی مانند راقه در سوریه شمالی و نیشابور در شرق ایران ادامه یافت. در همین دوران، یک مرکز مهم ساخت کاشی های لعابی در زمان خلفای فاطمی در فسطاط مصر تأسیس گردید.
نخستین نشانه های کاشیکاری بر سطوح معماری، به حدود سال 450 ه.ق باز می گردد که نمونه ای از آن بر مناره مسجد جامع دمشق به چشم می خورد. سطح این مناره با تزئینات هندسی و استفاده از تکنیک آجرکاری پوشش یافته، ولی محدوده کتیبه ای آن با استفاده از کاشیهای فیروزه ای لعابدار تزئین گردیده است.
شبستان گنبد دار مسجد جامع قزوین( 509 ه.ق) شامل حاشیه ای تزئینی از کاشیهای فیروزه ای رنگ کوچک می باشد و از نخستین موارد شناخته شده ای است که استفاده از کاشی در تزئینات داخلی بنا را در ایران اسلامی به نمایش می گذارد. در قرن ششم هجری، کاشیهایی یا لعابهای فیروزه ای و لاجوردی با محبوبیتی روزافزون رو به رو گردیده و به صورت گسترده در کنار آجرهای بدون لعاب به کار گرفته شدند.
تا اوایل قرن هفتم هجری، ماده مورد استفاده برای ساخت کاشی ها گل بود اما در قرن ششم هجری، یک ماده دست ساز که به عنوان خمیر سنگ یا خمیر چینی مشهور است، معمول گردید و در مصر و سوریه و ایران مورد استفاده قرار گرفت.
در دوره حکومت سلجوقیان و در دوره ای پیش از آغاز قرن هفتم هجری، تولید کاشی توسعه خیره کننده ای یافت. مرکز اصلی تولید، شهر کاشان بود. تعداد بسیار زیادی از گونه های مختلف کاشی چه از نظر فرم و چه از نظر تکنیک ساخت، در این شهر تولید می شد. اشکالی همچون ستاره های هشت گوش و شش گوش، چلیپا وشش ضلعی برای شکیل نمودن ازاره های درون ساختمانها با یکدیگر ترکیب می شدند. از کاشیهای لوحه مانند در فرمهای مربع یا مستطیل شکل و به صورت حاشیه و کتیبه در قسمت بالایی قاب ازاره ها استفاده می شد. قالبریزی برخی از کاشی ها به صورت برجسته انجام می شد در حالی که برخی دیگر مسطح بوده و تنها با رنگ تزئین می شدند. در این دوران از سه تکنیک لعاب تک رنگ، رنگ آمیزی مینائی بر روی لعاب و رنگ آمیزی زرین فام بر روی لعاب استفاده می شد.
تکنیک استفاده از لعاب تک رنگ، ادامه کاربرد سنتهای پیشین بود اما در دوران حکومت سلجوقیان، بر گستره لعابهای رنگ شده، رنگهای کرم، آبی فیروزه ای و آبی لاجوردی-کبالتی- نیز افزوده گشت.
ابوالقاسم عبد الله بن محمد بن علی بن ابی طاهر، مورخ دربار ایلخانیان و یکی از نوادگان خانواده مشهور سفالگر اهل کاشان به نام ابوطاهر، توضیحاتی را در خصوص برخی روشهای تولید کاشی، نگاشته است. وی واژه هفت رنگ را به تکنیک رنگ آمیزی با مینا بر روی لعاب اطلاق کرد. این تکنیک در دوره بسیار کوتاهی بین اواسط قرن ششم تا اوایل قرن هفتم هجری از رواجی بسیار چسمگیر برخوردار بود
لعاب زرین فام که ابوالقاسم آن را دو آتشه می خواند، رایج ترین و معروف ترین تکنیک در تزئینات کاشی بود. این تکنیک ابتدا در قرن دوم هجری در مصر برای تزیین شیشه مورد استفاده قرار می گرفت. مراحل کار به این شرح بوده که پس از به کار گیری لعاب سفید بر روی بدنه کاشی و پخت آن، کاشی با رنگدانه های حاوی مس و نقره رنگ آمیزی می شده و مجددا در کوره حرارت می دیده و در نهایت به صورت شیء درخشان فلزگونه ای در می آمده است. با توجه به مطالعات پیکره شناسی که بر روی نخستین کاشیهای معروف به زرین فام انجام گرفته و نیز از آنجایی که در این نوع از کاشی ها بیشتر طرح های پیکره ای استفاده می شده تا الگوهای گیاهی، می توان گفت این نوع از کاشی ها به ساختمانهای غیر مذهبی تعلق داشته اند.
ویرانی حاصل از تهاجم اقوام مغول در اواسط قرن هفتم هجری، تنها مدت کوتاهی بر روند تولید کاشی تأثیر گذاشت و در واقع هیچ نوع کاشی از حدود سالهای 642-654 ه.ق بر جای نمانده است. پس از این سال ها، حکام ایلخانی اقدام به ایجاد بناهای یادبود کرده و به مرمت نمونه های پیشین پرداختند. نتیجه چنین اقداماتی، احیای صنعت کاشی سازی بود. در این دوران، تکنیک مینایی از بین رفت و گونه دیگری از تزئین سفال که بعدها عنوان لاجوردینه را به خود گرفت، جانشین آن شد. در این تکنیک، قطعات قالب ریزی شده با رنگهای سفید، لاجوردی و در موارد نادری فیروزه ای، لعاب داده می شدند و پس از اضافه شدن رنگهای قرمز، سیاه یا قهوه ای بر روی لعاب، برای بار دوم در کوره قرار داده می شدند.
در اوایل دوره ایلخانی، تکنیک زرین فام بر روی لعاب بدون هیچ رنگ افزوده ای به کار برده می شد، لکن در ربع پایانی قرن هفتم، رنگهای لاجوردی و فیروزه ای به میزان اندکی مورد استفاده قرار گرفتند.
با نزدیک شدن به قرن هشتم هجری، آبی لاجوردی از رواج و محبوبیت بیشتری برخوردار شد و سرانجام تکنیک نقاشی زیر لعاب با استفاده از رنگهای آبی لاجوردی و اندک مایه ای از رنگهای قرمز و سیاه، جایگزین نقاشی زرین فام شد که کاشی های تولید شده با چنین تکنیکی معمولا با نام کاشی های سلطان آباد شناخته می شوند. این تکنیک تا اواسط قرن هشتم مورد استفاده قرار می گرفت و پس از آن منسوخ شد.
با رو به زوال نهادن حاکمیت ایلخانیان در اواسط قرن هشتم، عصر طلایی تولید کاشی پایان یافت. کاشی های معرق-موزائیکی- تک رنگ و نه چندان نفیس در رنگهایی متفاوت جانشین قابهای عظیم زرین فام و کتیبه ها شدند.
این تکنیک برای نخستین بار در آغاز قرن هفتم هجری در آناتولی اقتباس شده و یک قرن بعد در ایران و آسیای مرکزی پدیدار شده است. این نوع از کاشی ها برای ایجاد طرحی پیچیده در کنار یکدیگر چیده می شده و از آنها برای تزئین محراب ها استفاده می شد. شیوه کار به این صورت بوده است که سفالهای لعاب داده شده را بر مبنای طرح اصلی می بریدند و سپس با در کنار هم قرار دادن آنها، طرح اصلی را می ساختند. در دوره ایلخانیان برای نخستین بار این تکنیک مورد استفاده قرار گرفت؛ مانند آنچه که در مقبره امام زاده جعفر اصفهان (726 ه.ق) به چشم می خورد؛ اما کاربرد وسیع آن در دوره میانی قرن نهم هجری رواج پیدا کرد. طیف وسیع و پیشرفته ای از کاشی های معرق بر روی تعدادی از بناهای مهم یادبود این دوران دیده می شوند که به عنوان نمونه می توان به مسجد گوهرشاد در مشهد، مدرسه آلغ بیک در سمرقند و مدرسه خرگرد اشاره کرد.
p کاشی معرق - پنجره مشبک کاری مسجد شیخ لطف الله اصفهان
با توجه به وقت گیر بودن نصب کاشی های معرق، در اواخر قرن نهم هجری تکنیک ارزان تر و سریع تری با نام هفت رنگ، جایگزین آن شد. این تکنیک، ترکیب رنگهای مختلف و متعددی را بر روی کاشی ممکن ساخته بود. همچنین در چنین شیوه ای، رنگ ها مجزا بوده و درون مرزهای یکدیگر نفوذ نمی کردند؛ زیرا توسط خطوط رنگینی مرکب از منگنز و روغن دنبه از یکدیگر جدا می شدند. در بسیاری از بنا های تیموریان شاهر رواج مجدد کاشی کاری به شیوه هفت رنگ هستیم که به عنوان نمونه، می توان از مدرسه غیاثیه خردگرد که در سال 846 ه.ق تکمیل شده یاد کرد.
مساجد و مدارس صفویه به طور کلی با پوششی از کاشی ها در درون و بیرون بنا تزیین شده اند. در حالیکه کاربرد کاشی های معرق تداوم می یافت، شاه عباس که برای دیدن بناهای مذهبی کامل نشده اش بی تاب بود، استفاده بیشتر از تکنیک سریع کاشی هفت رنگ را تقویت کرد.
در عصر صفویه، کاشی هفت رنگ در قصرهای اصفهان به نحوی گسترده مورد استفاده قرار گرفت و نصب کاشی های چهارگوش درون قابهای بزرگ، منظره هایی بدیع همراه با عناصر پیکره ای و شخصیتهای مختلف، به وجود آورد.
در قرن دوازدهم هجری، با روی کار آمدن زندیه عمارت سازی در اندازه های جاه طلبانه به ویژه در شیراز، پایتخت زندیان، از سر گرفته شد و به همین دلیل، جنبش جدیدی در صنعت کاشی سازی پدید آمد. در این عصر، تصاویر کاشی ها با نوعی رنگ جدید صورتی که در دوران حکمرانی قاجار نیز استفاده می شده، نقاشی می شوند.
صنعت کاشی سازی اسلامی در دوره هایی از پورسلین-ظرف چینی وارداتی از دوران تانگ و سونگ- تأثیر پذیرفته است. حاصل این تأثیرات، ساخت کاشی هایی با لعاب سفید و طرح های آبی است. اقتباس هنرمندان اسلامی از چینی های آبی-سفید قابل ملاحظه است. در اواسط قرن نهم هجری، نقشمایه های چینی کاملا در نقشمایه های دوران اسلامی جذب شده و حاصل آن، پدیدار شدن یک سبک اسلامی-چینی دو رگه دلپذیر و قابل قبول بود.
هنر کاشی کاری ترکیه تا حد زیادی تحت تأثیر سنتهای ایرانی قرار داشت. در قرن نهم هجری (تا سال 875 ه.ق) هنرمندان تبریزی با انگیزه اشتغال به فعالیت در ترکیه می پرداختند.
در قرن دهم هجری، ایزنیک مرکز تولید ظروف سفالی و کاشی در ترکیه محسوب می شد. یک رنگ قرمز درخشان جدید و یک دوغاب غنی شده از آهن به صورت ضخیم غیر قابل نفوذ به زیر لعاب، به کار گرفته می شده که از ویژگی های کاشی ایزنیک به شمار می آمد. یک سبک برگدار زیبا با طراحی های واقعی از گل های لاله، سنبل و میخک نیز بر روی کاشی ها، منسوجات، جلدسازی و سایر هنرهای ترکیه قرن دهم مورد استفاده قرار گرفتند اما پس از قرن یازدهم هجری، کیفیت کاشی ایزنیکی رو به افول گذاشت و از این دوران به بعد، ساخت کاشی در شهر کوتاهایا در مرز فلات آناتولی ادامه یافت.
ساخت کاشی در سوریه نیز صورت می گرفته است. سفالگران دمشقی در قرن نهم هجری کاشی های سفید-آبی تولید می کردند اما یک قرن بعد طرح کاشی های سوریه ای بازتاب کاشی های ایزنیک بود. کاشی های سوریه در رنگ های سبز روشن، فیروزه ای و ارغوانی تیره خاصی در زیر لعاب نقاشی شده اند. بهترین دوره برای کاشی سازان دمشق، قرن دهم هجری است. پس از آن، گرچه تولید کاشی تا قرن سیزدهم ادامه یافت اما کیفیت آن کاهش یافت و طرح های کاشی های سوریه یک دست شد
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فان پاتوق]
[مشاهده در: www.funpatogh.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 552]
-
گوناگون
پربازدیدترینها