محبوبترینها
آیا میشود فیستول را عمل نکرد و به خودی خود خوب میشود؟
مزایای آستر مدول الیاف سرامیکی یا زد بلوک
سررسید تبلیغاتی 1404 چگونه می‌تواند برندینگ کسب‌وکارتان را تقویت کند؟
چگونه با ثبت آگهی رایگان در سایت های نیازمندیها، کسب و کارتان را به دیگران معرفی کنید؟
بهترین لوله برای لوله کشی آب ساختمان
دانلود آهنگ های برتر ایرانی و خارجی 2024
ماندگاری بیشتر محصولات باغ شما با این روش ساده!
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
قیمت انواع دستگاه تصفیه آب خانگی در ایران
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1854527938
معماري جامعه عقلاني
واضح آرشیو وب فارسی:همشهری: معماري جامعه عقلاني
آيين كاوش در گفتوگو با دكتر محمد علي الستي در آستانه روز پژوهش
اين نقش دوگانه پژوهش در حوزه‌هاي گوناگون دانش و معرفت بشري، سبب شده تا همواره پژوهش درصدر توجهات دانشمندان و دانشگاهيان قرار بگيرد. با اين حال در برخي از جوامع به امر پژوهش چندان توجهي نمي‌شود. اين مسئله مي‌تواند علت‌هاي گوناگون جامعه‌شناختي داشته باشد كه بايد در جاي خود به بررسي و مطالعه گذاشته شود. در همين زمينه لازم است به اين نكته اشاره شود كه در مراكز و محيط‌هاي علمي و دانشگاهي ما، بر اهميت پژوهش تاكيد مي‌شود؛ اما متاسفانه كار پژوهشي موثري صورت نمي‌گيرد و نتيجه اين امر، انباشت نظريه‌هاي علمي بدون پشتوانه علمي يا بومي بوده است. اين نكته را هم نبايد از ياد برد كه پژوهش، سهم بسزايي در بومي‌سازي نظريه‌هاي علمي دارد. در اين راستا و در جهت شناخت مسائل و آسيب‌هاي پژوهش گفت‌و شنودي داشتيم با دكتر محمدعلي الستي، جامعه‌شناس ارتباطات و استاد دانشگاه كه از پي مي‌آيد.
* بارها شاهد بوده‌ايم كه شما از به‌كارگيري واژه «پژوهش» به عنوان برابر نهاد و معني «تحقيق» پرهيز كرده‌ايد. شايد مناسب باشد در آغاز گفتوگو در مورد سبب اين اصرار توضيحي بفرماييد.
ببينيد! اصطلاح تحقيق كه معادل «Research» انگليسي است دربرگيرنده مفاهيمي متضمن روش‌‌هايي معين است، همين پيشوند «Re»، «تحقيق» را از «جست‌وجو» متمايز مي‌كند كه بحث آن طولاني است، به هر حال معتقدم كه با امكانات بسيار زياد زبان فارسي، مي‌توانيم برابر نهادهايي را به كار ببريم كه مقصودمان را بسيار دقيق‌تر بيان كنند. واژه پژوهش، تنها حوزه مشخصي از تحقيق را كه در آن متغير زمان، ثابت فرض مي‌شود و متغيرهاي مكان يا مورد، تغييرپذير محسوب مي‌شود، پوشش مي‌دهد.
برايتان مثالي مي‌زنم، فرض كنيد مي‌خواهيم در مورد ساختار و نظام خانواده در كشور، تحقيقي را برنامه‌ريزي و اجرا كنيم. بخشي از اين تحقيق به بررسي و مطالعه وضعيت خانواده در ميان اقوام مختلف يا در شهرها و روستاهاي مختلف سراسر كشور مربوط مي‌شود؛به اين معنا كه در يك زمان معين و در مكان‌هاي مختلف، وضعيت موضوع مورد تحقيق يعني خانواده چگونه است؟
اين يك تحقيق پهنانگر يا «Extensive» است كه اصطلاحا به آن مطالعه آكرونيك يا بي‌زمان هم گفته مي‌شود. چون عنصر زمان در همه موارد تحقيق برابر است، پس در محاسبه حذف مي‌شود. اين حالت خاص را مي‌توانيم پژوهش بناميم زيرا پژوهيدن به معناي گشتن و گرديدن است و پژواك يعني گشتن و برگشت صوت، بنابراين در پژوهش، مطالعه در گستره و سطح صورت مي‌گيرد اما اگر بخواهيم در يك مكان يا مورد مشخص به بررسي تاريخي پديده خانواده بپردازيم، يعني اين‌بار متغير مكان، ثابت فرض شود و متغير زمان، تغييرپذير محسوب شود، در آن صورت، ديگر يك تحقيق ژرفانگر يا «Intensive» داريم كه اصطلاحا يك بررسي همزمان(دياكرونيك) بوده و اصطلاح پژوهش، ديگر در مورد آن صادق نيست. در چنين مواردي به گمانم واژه كاوش كه حاصل مصدر كاويدن (بن مضارع كاو+ پسوند-ِ ش) است مناسب‌تر باشد. بنابراين في‌المثل در تحقيقي كه هدف، بررسي تحولات ساختار خانواده در چندهزارسال گذشته در ميان عشاير است، هيچ پژوهشي صورت نمي‌پذيرد و اين‌كار، كاوش نام دارد.
حال ما مي‌توانيم از واژه‌هاي كلي تحقيق يا Research استفاده كنيم يا دو واژه كاوش و پژوهش را با هم به كار ببريم كه هر دو رويكرد تحقيق را دربر بگيرد و اين مزيتي براي زبان فارسي به شمار مي‌رود كه مي‌تواند اين تمايز را بيان كند. از اين نكته كه بگذريم براي بيان مفهوم «Development» كه فرايند و پيمايشي با نتيجه و مقصد مشخص و از تحقيق يا Research هم متمايز است تركيب «كاوش و پژوهش»تواما كار (Efficience) و كارآمد (Effective يا Efficace) گزينه‌هاي مناسبي محسوب مي‌شود.
* پس از اين مقدمه بفرماييد كه به عنوان يك جامعه‌شناس، چه جايگاهي براي امر تحقيق يا همان كاوش و پژوهش، نخست در پيشرفت گفتمان علمي و سپس در ارتقاي فرهنگ عمومي قائل هستيد؟
اجازه دهيد نخست در مورد مفهوم پيشرفت علم كه امروزه از آن بيشتر به پيشرفت گفتمان‌هاي علمي تعبير مي‌شود گفتوگو كنيم. تصوري كه به صورتي عام و فراگير از پيشرفت علوم وجود دارد، تصوري انباشتي است؛ به اين معنا كه دانش بشري مانند انباري است كه با پيشرفت علم يا علوم، بر موجودي آن افزوده مي‌شود. حال اگر بپرسيم كه چنانچه بر اساس يافته‌هاي جديد، نادرستي بخشي از يافته‌هاي پيشين يا حتي همه آنها به اثبات برسد، اين انبار چه وضعيتي پيدا مي‌كند؟ هنوز هم پاسخش ساده به نظر مي‌رسد؛ يافته‌هايي كه نادرستي‌شان به اثبات رسيده به منزله كالاهايي كه عدم‌مرغوبيت‌شان ثابت يا آشكار شده، از انبار خارج مي‌شوند. پاسخ پرسش دوم كمي پيچيده‌تر مي‌شود اگر بپرسيم: حال كه از موجودي انبار كاسته شده تكليف آنچه به حساب پيشرفت علم گذاشته بوديم چه مي‌شود؟ آيا آن پيشرفت، دروغين و كاذب بوده يا اينكه عقب‌نشيني و پس‌رفت علم داشته‌ايم؟ پاسخ هوشمندانه تفكر انباشتي اين است كه دريافتن نادرستي چيزي، خود، يافتن است و پيشرفت به حساب مي‌آيد. به قول ادبا: «صد نامه بداديم و جوابي نگرفتيم/ اين هم كه جوابي نگرفتيم جواب است».
اگر اين فلسفه را بپذيريم، نقش و جايگاه تحقيق، توليد محصولي مي‌شود كه انبار يا گنجينه علم و دانش را پر مي‌كند، اما با نگاهي دقيق‌تر به تاريخ علم از دوران سفسطه‌گرايي تا دوره پس از ظهور فلسفه يا دوستداري حقيقت و نيز روزگار جديد كه مكاتبي چون پديدارشناسي، منطق زيستاري، هرمنوتيك و... مجددا نوعي نسبي‌گرايي و تسامح را ترويج كردند، ما را به آييني روش‌شناختي سوق مي‌دهند، در اين آيين، يقين ناشي از اعتبار علمي نظريه‌ها در كنار ترديد ناشي از پويايي ذاتي علم معنا مي‌يابد كه محتواي اصلي آن عدم قطعيت است.
در چنين وضعيتي نقش و جايگاه تحقيق، توليد دانش يا دقيق‌تر عرض كنم توليد اعتبار محدود يا اعتبار نسبي علمي است كه پايايي و پويايي را تواما ايجاد مي‌كند چرا كه پايايي صرف به ايستايي، ركود، جمود و ارتجاع مي‌انجامد و پويايي افراطي نتيجه‌اي جز تشتت، تزلزل، بي‌هويتي و بلاتكليفي نخواهد داشت. چنين منزلت و رسالتي براي امر كاوش و پژوهش، فرهنگ عمومي را نيز به سمت برانگيختن انديشه و معماري جامعه‌اي عقلايي سوق خواهد داد.
* از ديـدگــاه جامعه‌شناسي شناخت، تحقيق (كاوش و پژوهش) چه اهميتي براي جامعه دارد و چگونه مي‌تواند بر سطح سواد و آگاهي همگاني تأثيرگذار باشد؟
جز آنچه در پاسخ پرسش پيشين گفتم، ترويج فرهنگ و ايجاد عادت همگاني كاوش و پژوهش، صحت و دقت دريافت‌هاي همگان را ارتقا مي‌دهد و سواد به معناي عاملي موثر، رهايي و عمل مستقل افراد و آحاد جامعه را افزايش مي‌دهد و ارتباط فرد را با محيط انساني‌اش تسهيل مي‌كند.
* بـراين پايه آيا تحقيق مي‌تواند به بومي‌سازي نظريه‌هاي علمي كمك برساند؟ و اگر مي‌تواند چگونه خواهد توانست به اين امر تحقق بخشد؟ و برهمين اساس آيا فكر مي‌كنيد كه تحقيقات بايد بر مبناي نيازهاي اجتماعي صورت گيرد؟
قطعا يكي از كاركردهاي اصلي تحقيق، غير از نظريه‌پردازي، گزينش از ميان تئوري‌هاست كه به اين امر از طريق ارزيابي، مقايسه و رتبه‌بندي تئوري‌ها و تعيين همسازي يا ناهمسازي آنها با شرايط خاص مي‌پردازد. هرگاه اين شرايط خاص، شرايط ويژه زماني، مكاني و اجتماعي يا جامعه‌اي معين باشد، به بومي‌سازي نظريه‌هاي علمي خواهد انجاميد. بنابراين بخش قابل‌ملاحظه‌اي از تحقيقات بايد بر مبناي نيازهاي اجتماعي صورت گيرد اما به‌خاطر داشته باشيم كه به بسياري تحقيقات بنيادي و نظري عام نيز نيازمنديم كه هرچند در نهايت براي ما مفيد خواهند بود اما چه‌بسا در حال حاضر، نتايج و فوايد آنها چندان آشكار نباشد.
* چه آسيب‌هايي بر سر راه تحقيقات در كشور ما وجود دارد؟
پاسخ اين پرسش به تنهايي مي‌تواند محتواي 10جلد كتاب را فراهم آورد. حال چگونه مي‌توان آن را به عنوان پاسخ يك پرسش از يك گفتوگو، خلاصه كرد. تنها مي‌توانم بگويم كه كاوش و پژوهش به عنوان مقدمه ضروري و نتيجه الزامي براي عمل و زندگي انساني در همه ساحت‌هاي آن هنوز در ذهن، فرهنگ و عادات ما جاي نگرفته، در حالي كه به جرأت مي‌توان گفت بدون آن حيات انساني منتفي است.
* عموما گفته مي‌شود در جامعه علمي ما، به تحقيقات توجه اندكي مي‌شود يا اصلا نمي‌شود و به جاي آن بيشتر بر نظريه‌پردازي تاكيد مي‌شود. ارزيابي شما از اين نكته چيست؟
همانطور كه عرض كردم يكي از اهداف يا بهتر بگويم نتايج تحقيقات، نظريه‌پردازي است و اين حوزه، جا و كاركرد خود را دارد اما اينكه در جامعه علمي ما كاركردهاي ديگر، كمتر به چشم مي‌خورد نتيجه اصرار ما در نهضت ترجمه و شايد كپي‌برداري است كه به شكل بعضا نامتوازن (unbalanced) و بسياري از اوقات، ناهمفاز يا ناهمزمان و نيز ناموزون،آسيب‌هايي درتوسعه علمي ايجاد كرده است. در شكل نامتوازن وضعيت‌هاي قديم به‌نحوي باقي مي‌مانند كه با وضعيت‌هاي جديد تعارض پيدا مي‌كنند؛ مانند روش‌هاي منسوخ جهاني كه باقي مي‌مانند و با روش‌هاي جديد كه به كارگرفته مي‌شوند، ناسازگارند و در شكل ناهمزمان، ترتيب زماني رعايت نمي‌شود و جاي مقدمه با ساير مراحل عوض مي‌شود؛ مانند مواردي كه بدون ايجاد زمينه مناسب، مثلا از لحاظ فرهنگي پديده مورد نظر وارد مي‌شود و در شكل ناموزون، چون توسعه برون‌زا و مشروط است، بين روش و پديده به كار گرفته شده و ساير عوامل داخل هماهنگي مشاهده نمي‌شود.
* چرا تحقيقاتي كه در حوزه‌هاي گوناگون علمي، به ويژه علوم انساني در ايران صورت مي‌گيرد، يكه و بي‌دنباله باقي مي‌ماند؟
همانگونه كه عرض كردم اين پديده ناشي از آسيب‌هاي توسعه در مديريت و مهندسي تحقيقات در كشور است كه پرداختن به جزئيات آن فرصت بسيار بيشتري مي‌طلبد.
* براي گسترش تحقيقات به طور كلي چه مي‌توان كرد؟ نگاه متوليان امر در اين زمينه چگونه بايد باشد؟
اين پرسش نيز پاسخ گسترده و ژرفي را مي‌طلبد اما مختصرا عرض مي‌كنم كه بايد نقشه‌راه جامعي براي مديريت و مهندسي تحقيقات در كشور تدوين شود و عارضه‌يابي، آسيب‌شناسي و مطالعه تحليلي- انتقادي مناسبي در مورد روش‌ها و نهادهاي تحقيقاتي موجود صورت گيرد. و از همه مهم‌تر نظام آموزشي و پرورشي تحقيق‌محور از پايين‌ترين سطوح تا عالي‌ترين مدارج در كشور مستقر شود؛ البته همه اين اقدامات بدون باور عميق مسئولين به ضرورت‌ها و اولويت‌هاي تحقيقات، بي‌تاثير است.
يکشنبه 24 آذر 1392
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: همشهری]
[مشاهده در: www.hamshahrionline.ir]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 52]
-
فرهنگ و هنر
پربازدیدترینها