محبوبترینها
با چاپ روی وسایل یک کسب و کار پرسود بسازید
قیمت دیگ بخار و تولیدکننده اصلی دیگ بخار
معروف‌ترین هدیه و سوغاتی یزد مشخص شد!
آشنایی با انواع دوربین مداربسته ضد آب
پرداخت اینترنتی قبوض ساختمان (پرداخت قبض گاز، برق و آب)
بهترین دوره آموزش سئو محتوا در سال 1403 با نام طوفان ۱۴۰۳ در فروردین ماه شروع می شود
یک صرافی ارز دیجیتال چه امکاناتی باید داشته باشد؟
تعمیرگاه مجاز تعمیر ماشین لباسشویی در شرق تهران
تعمیرگاه مجاز تعمیر ماشین لباسشویی در شرق تهران
جراحی و درمان ریشه دندان عفونی با خانم دکتر صفوراامامی
چه مواردی بر قیمت کابین دوش حمام تاثیر دارند؟
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1798504829
بررسی دیدگاه‌های روشنفکران تجددگرا درباره‌ی زنان؛ روشن‌فکری و به حاشیه راندن مسئلهی زنان
واضح آرشیو وب فارسی:فارس: بررسی دیدگاه‌های روشنفکران تجددگرا درباره‌ی زنان؛روشن‌فکری و به حاشیه راندن مسئلهی زنان
نواندیشی جریانی است که به دنبال ایجاد دگرش در مسیر معمول است. نواندیشی با ادعای نقادی موضوعات معمول، در پی ایجاد تغییر در جریان معمول مسیری است که وضعیت فعلی آن را مناسب و کارآمد نمیداند.
به مسئلهی زنان و نواندیشی از دو منظر میتوان نگریست: مسئلهی زنان را در پرانتز بگذاریم و نواندیشی را در ارتباط با آن بپنداریم و دیگر اینکه نواندیشی را محل تمرکز قرار دهیم و مسئلهی زنان را به عنوان یک راه بررسی آن ببینیم. در صورت دوم، به نواندیشی خواهیم پرداخت و مسئلهی زنان به عنوان راهی برای شناخت آن خواهد بود. وجه ممیز نگاه دوم از نگاه اول آن است که اصل بر توضیح نواندیشی است و مسئلهی زنان تبعی، ولی در نگاه اول، مسئلهی اصلی زنان هستند و نواندیشی به عنوان یکی از رویکردهایی توضیح داده میشود که به زنان پرداخته است. در این نوشتار، به نگاه دوم پرداخته میشود و مسئلهی زنان از نگاه نواندیشی بررسی میشود. به این ترتیب، تعریف و نقدی از نواندیشی ارائه و در ادامه به مسئلهی زنان از نگاه آنان پرداخته میشود.
نواندیشی در ایران معاصر، دارای دو جریان یا گرایش اصلی است که علی‌رغم نام مشابه، اتفاقاً تفاوت‌های بسیاری با یکدیگر دارند. در این نوشته، منظور ما از نواندیشی یا روشن‌فکری، آن جریانی است که به دنبال ایجاد دگرش در مسیر معمول است. این نواندیشی با ادعای نقادی موضوعات معمول، در پی ایجاد تغییر در جریان معمول مسیری است که وضعیت فعلی آن را مناسب و کارآمد نمیداند. نواندیش یا روشن‌فکر با تکیه بر خرد فردی، بر تجربیات خود تکیه دارد و بر آنچه در حوزه‌ی تجربه قرار میگیرد. از آنجا که نواندیش در مقام نقد قرار دارد، از تفسیر و تجربه‌ی غیرشخصی و در گامی فراتر، از پذیرش تجربه و توصیههای غیرانسانی که در مقام وحی و دین ارائه میشود، گریزان است. همچنین نواندیش عصری و مکانی میاندیشد؛ چرا که تجربه‌ی افراد وابسته به زمان و مکان است و از عصری به عصر دیگر متفاوت.
بنا بر آنچه گفته شد، نواندیش به تعریف و تفسیری از دین که فرازمان و فرامکان باشد اعتقاد ندارد. برداشت تجربی و عصری نواندیش، عنصر همگانی و همهزمانی دین را رد کرده و بر گوهر دینی تأکید دارد. از منظر نواندیش دینی، آنچه در دین آمده نیاز به تفسیر دائمی در هر زمان و مکان دارد. آنچه برای اولین مخاطبان دین ارائه شده است منحصر در همان زمان بوده و ریشه در نیازها و اقتضائات همان عصر دارد و البته ارتباطی با مسائل این زمان ندارد.
چنین تعریفی از دین، از منظر نواندیش دینی، با تعریفی از دین که آن را توضیح هر چیز و برای همه‌ی زمانها میداند متفاوت است. این دین، که برخاسته از تجربیات محدود آدمیان است و بر اساس نیاز آنان تعریف میشود، ماهیتی سیال دارد و تنها عنصر ثابت آن، معنویت موجود در آن برای تلطیف روح‌هاست. شریعت و تبعیت از فرامین خداوند، حتی اگر حکمت آن‌ها دریافت نشود و انجام آن‌ها مشکل باشد، به عنوان تکلیف بنده در برابر پروردگار پذیرفته نمیشود. بنا بر این تعریف، دین تنها عنصر معنوی و در خدمت و تبعی است، در حالی که بزرگان برای دین گوهری مستقل قائل‌اند که عنصر تدبیر در آن برای تمامی زمانها و مکان‌ها و برای همه‌ی انسان‌ها پیشبینی شده است.
البته این تعریف از دین، به معنای عدم اجتهاد و تفکر در دین نیست. دین منابع و اصولی دارد که به وسیله‌ی آن‌ها میتوان جهت برآورد نیازهای عصری اجتهاد کرد. یکی از منابع این اجتهاد عقل است در کنار کتاب خدا و سنت که مطابق احادیث موجود، از اعتبار بالایی نیز برخوردار است. اما نکته آنجاست که قرار دادن عقل در کنار دو منبع دیگر، به معنای همراهی این هر سه در کنار یکدیگر است؛ چرا که انسان و عقل او از ظرفیت بالقوه‌ی سرکشی و نادیده گرفتن برخی کلیات و جزئیات به حکم انسان و محدود بودن برخوردار است. اجتهاد با استفاده از منابع را نیز تنها در فرعیات جایز دانستهاند و نه در کلیات. به این صورت، موضوع هیچ حکمی از بین نمیرود، بلکه تنها حکم جدیدی بر آن بار میشود. به این ترتیب، این سخن نواندیشانه که حجاب موضوعیت نداشته، بلکه تنها عفاف مطرح بوده است، مثالی از سخن ناصواب روشن‌فکری است.
آنچه نواندیش دینی را به این سو میبرد دو اصل اساسی در دینی کردن عصر و عصری کردن دین است. تلاش نواندیش دینی در گریز از تقابل با سنت، در دینی کردن زمانهای است که در آن زیست میکند، اما با تعریفی از دین که مد نظر اوست؛ یعنی دینِ عصری که در آن، عنصر زمان و مکان اهمیت دارد. اهمیت زمان و مکان لفافی است بر اهمیت فردی که در آن زمان و مکان میزید و نیاز او. اگر آنچه او میطلبد از آنچه در دینی که به آن عصر رسیده نباشد یا مغایر آن باشد، دین عصری میشود؛ یعنی متناسب با آن نیاز تغییر میکند. قائل شدن چنین اهمیتی برای انسان و نیازهای او، یادآور فرهنگ اومانیستی است که ریشه در فرهنگ مدرنیته و آموزههای غرب دارد.
نواندیش یا روشن‌فکر دینی بر مبنای مقدمه‌ی فوق، در پی تحقق مدرنیته در جامعه و ارائه‌ی تفسیری مدرن از دین است و بحث زنان را نیز از این منظر پی میگیرد. به این معنا که زنان مسئلهی اصلی و مورد توجه مستقل نگاه نواندیشی نیست، بلکه مسئله‌ای در عرض دیگر مسائل این حوزه است. تأکید و اصراری هم اگر بر مسئلهی زنان است، از باب موضوعات و چالشهایی است که مسئلهی زنان با فقه اسلامی دارد که میتواند محمل بحثهای جدی باشد. از این منظر، مسئلهی زنان از مسائل دنیوی است. بررسی و ارائه‌ی راهکارهای دنیوی جایی برای مسائل معنوی و روحی زنان باقی نمی‌گذارد و تنها به آنچه مادی است میپردازد. بنابراین نمی‌توان از آنان انتظار در نظر گرفتن تبعات معنوی و شخصیتی حاصل از این شکل بررسی مسائل زنان را داشت.
از آنجا که این گروه به دین عصری معتقدند، بنابراین راهکار آنان در حوزه‌ی مسائل زنان، ریشه در کتاب و سنت نخواهد داشت. چنین راهکاری مسئلهی زنان را مسئلهی ذهنی گروه کثیری از زنان نخبه در مقایسه با وضعیتی خارج از وضعیت بومی زنان ایرانی میداند. صرف نظر از اشکال در تعریف مسئلهی زنان، که مربوط به دسته‌ای خاص و در مقایسه با فرهنگی است که از اساس و بنیاد با فرهنگ ایرانی متفاوت است، اهمیت شریعت و توجه به اصول اجتهاد را که می‌بایست ریشه در کتاب و سنت داشته باشد، نادیده میگیرد و بنابراین مضاف‌الیه دینی برای آن بی‌معناست و جنبه‌ی تزئینی دارد.
به این ترتیب، روشن است که بحث زنان در اولویت و اهمیت بحث و بررسی آنان نیست، بلکه تنها وسیلهای در جهت هدف اصلی آن، یعنی بازخوانی متون دینی در جهت کاهش حداقلی ممانعت دین وحیانی در مسیر تحقق مدرنیته است. مسئلهی زنان برای جریان نواندیشی در اولویت قرار ندارد؛ چرا که [روشن‌فکر دینی] تا کنون نتوانسته است در تمامی زمینه‌ها ذهنیت روشنی ارائه دهد.[1] «مروری بر آثار روشنفکران ایرانی، اعم از مذهبی و غیرمذهبی، نشان میدهد که این موضوع، یا مطرح نبوده یا جایگاه ممتاز و برتری را به خود اختصاص نداده است.»[3] «در برنامه‌ی تحقیقاتی [جریان روشن‌فکری دینی] هیچ گاه به مسائل خاص زنان مستقیماً توجه نشده است.»[2]
دلیل این امر در نقل قول ذیل به روشنی بیان میشود: «به نظر من، روشن‌فکری دینی به طور کلی با دو مسئلهی اصلی مواجه است: یکی دموکراسی و حق حاکمیت مردم و دیگری اندیشه‌ی دینی و حواشی آن. قدر مسلم آن است که روشن‌فکری دینی، در رویارویی با هر دو مسئله خواه‌ناخواه با مسئلهی زنان مواجه خواهد شد. اما این جریان در شرایط کنونی، برای حل دو مسئلهی فوق با مسائل فوری‌تر و کلان‌تری روبه‌روست که فارغ از مفهوم جنسیت است.»[4]
«ابتدا باید سرنوشت حیات و ممات ملت و روشنفکران و درمانگران آن روشن می‌شد، سپس نوبت به مسئلهی زنان و کارگران و غیره می‌رسید.»[5] اما با وجود نگاه پروژهای به مسئلهی زنان، که حیثیت مستقلی از جانب این گروه ندارد، تحت فشار گروههای حامی زنان و نهادهای بینالمللی، جریان نواندیشی در نهایت، یک صورتبندی به نحو ذیل از مسائل زنان ارائه میدهد:
1. نابرابرى حقوقى میان زن و مرد
2. نابرابرى فرصتها میان زن و مرد در چهار محور زندگى اجتماعى: ثروت، قدرت، منزلت و اطلاعات
3. فقدان نهادهاى مدنى معطوف به دلبستگىهاى زنان
با وجود آنچه در خصوص اصول و اساس برنامه‌ی نواندیشی دینی گفته شد، این نحله اقدامات اساسی را در حوزه‌ی زنان انجام دادهاند. با توجه به اینکه مسئلهی زنان مسئلهی فرعی این گروه بوده است، نتایج این اقدامات قابل توجه است و مسیر حضور زنان را در عرصه‌ی اجتماع فراهم کرده است.
راهکار آنان برای حل مسائل زنان به شرح ذیل است:
الف) مقابله با بنیادگرایى دینى: بنیادگرایى بیشترین دفاع را از نابرابرى حقوقى میان زن و مرد و کاهش حضور مستقل زنان در عرصه‌ی اجتماع انجام داده است. طى سال‌هاى اخیر، روشنفکران دینى اصلىترین و مؤثرترین مقابله را با بنیادگرایى کردهاند.
ب) طراحى سازوکارهاى نهادین براى پیشرفت زنان: با تلاش روشنفکران دینى، امروزه در کلیه‌ی نهادها و سازمان‌هاى کشور، دستگاههایى براى پیشرفت زنان استقرار یافته است. حاصل این تلاش مجموعهاى از سازوکارهاى نهادین بوده است که برنامهریزى براى توانمندسازى زنان و پشتیبانى و نظارت بر آن را در کشور دنبال مىنموده و امکانى بالقوه براى پیشرفت زنان به حساب مىآیند.
ج) طرح و پیشنهاد اصلاحات موردى در قوانین مربوط به زنان: اگرچه روشن‌فکرى دینى به دلیل عدم حاکمیت در دستگاههاى قانونگذارى و قضایى کشور، نمىتوانسته اصلاحات بنیادى و اساسى در قوانین مربوط به زنان ایجاد کند، اما تا حد امکان از اقداماتِ اصلاحىِ موردى در قوانین مربوط به زنان که بهبود وضعیت زنان را به دنبال دارد استقبال کرده است. البته موفقیت‌هاى پیشنهادى روشنفکران دینى فقط با همکارى و همسویى بخش‌هایى از روحانیت ممکن شده است.
د) زمینهسازى و ایجاد انگیزه براى مشارکت زنان در فرآیند تصمیمگیرى: در نتیجه‌ی فعالیت گسترده‌‌ی روشنفکران دینى در تشویق زنان به این مشارکت و مقابله با موانع سیاسى، فکرى، اجتماعى و فرهنگى آن، مشارکت زنان در حوزه‌ی عمومى و مشارکت زنان برگزیده در مجلس شوراى اسلامى، امور اجرایى و پست‌هاى تصمیمسازی افزایش یافته است.
طرحهای ارائه‌شده اگرچه حضور اجتماعی زناندر عرصههای گوناگون تحصیلی و شغلی را در پی داشت، اما ثمرات ناخوشایند آن سالها بعد آشکار شد. ایجاد امکان حضور در مقاطع عالی تحصیلی با وعده‌ی ایجاد فرصت شغلی، نسلی از زنان را با این انتظار پرورش داد. اما واقعیت آن بود که ایجاد چنین نسل مشتاقی در پی ساختن زندگی ایدهآل در حالی بود که فرصتهای شغلی برای مردان که قانوناً نانآور خانواده بودند نیز به حد کفایت فراهم نبود. در این میانه، ناامیدی و سرگردانی زنانی که سال‌های عمرشان را صرف تحصیل و برنامهریزی بر اساس آن کرده بودند پاسخ‌گویی نداشت. هموارسازی و ایجاد فضایی برای زنان، متفاوت از فضایی که تا پیش از این خود و نسل پیشین در آن زیست کرده بودند، نیاز به همراهی نهادهای دیگر نیز داشت تا در یک مسیر آرام و منطقی، این تغییرات در جامعه هضم و زنان و مردان برای تغییرات ایجادشده آماده شوند. اما روند شتاب‌زده‌ی وارد کردن زنان به عرصههای تحصیلی و شغلی و به دنبال آن، تجربه‌ی استقلال مادی و آزادی، به نحوی بود که فرصتی برای فهم این تغییرات نگذاشت.
به این ترتیب بود که بسیاری از زنان به سرعت و به شایستگی مدارج تحصیلی را طی کردند، اما فرصت به‌کارگیری تجربیات و زحمات خود را در موقعیت زندگی شخصی، خانوادگی و شغلی مناسب نیافتند. رفته‌رفته تأکید بر اهمیت تحصیلات، فرصت ازدواج در سن مناسب را از آنان گرفت؛ قانون همچنان مردان را سرپرست خانواده میشمرد، در حالی که زنان در حوزه‌ی مدیریت خانواده و مشارکت اقتصادی سهم داشتند؛ فرصت فرزندآوری محدود و تعداد فرزندان نیز کاهش یافت و...
به این گونه بود که علی‌رغم انجام کارهای نسبتاً اساسی در حوزه‌ی زنان، با حمایت جریان نواندیشی، به جهت دوری از فضای کارشناسی واقعی و بومی کشور و به منظور جلب حمایت نهادهای بینالمللی، مشکلاتی ایجاد شد که حل آن‌ها اگر غیرممکن نباشد، به زمانی بسیار طولانی احتیاج دارد. چنانچه نواندیشی خود اعتراف میکند، شاید اگر مسئله زنان از دایره‌ی اولویتهای آنان خارج بود، زنان امروز به جای پرداختن بهای شتاب‌زدگیهای آن دوران، وضعیت متفاوت و معقولتری را تجربه میکردند.[6]
امروزه زنان در وضعیت مبهم و نامعلومی میان سنت و مدرنیته قرار دارند. از طرفی جامعه‌ی سنتی ایرانی با قدرت و اقتدار، اولویت و ارزشهای خود را پیگیری میکند، اما افرادی که در سیستم تربیتی مدرن تربیت و رشد یافتهاند، ارزشهای خود را میطلبند. از آنجا که جامعه‌ی ایرانی از دیرباز جامعه‌ی سنتی‌دینی بوده و همچنین از آنجا که پیش‌تر نیز اشاره شد، فرصتی برای هضم، فهم و ایجاد تغییرات لازم در راستای گذار از سنت به مدرنیته ایجاد نشده است، این سرگردانی ادامه خواهد یافت. جامعه‌ی ایرانی در کنار تمام موفقیت‌های فردی، شغلی و تحصیلی، زن ایرانی را بر حسب مؤلفههای دینی و سنتی همچنان در خانواده و در کنار همسر و فرزندان میشناسد، در حالی که مطابق آموزههای مدرن، موفقیت فردی و پیگیری خواستهای فردی مؤلفه‌ی اصلی هویتساز است. چنین است که زن ایرانی در انتخاب بین محدودیت‌های ساختاری ورود به زندگی خانوادگی (که طبیعی و ذاتی هر ساختاری است) و قبول مسئولیتهای همسری و مادری و پیگیری خواستهای فردی، در تردید است. حل این مسئله نیازمند حل تعارضاتی است که در تعریف آزادی و موفقیت فردی و اهمیت خانواده و قبول نقش و محدودیت‌های حاصل از آن است.
از آنجا که در ایران نیز همانند سایر کشورها، امکان موفقیت مردان در شرایط تجرد و تأهل از زنان بیشتر است، شاید بتوان با بازتعریفی در معیارهای موفقیت زنانه و مردانه و تغییر آن در مسیر موفقیت‌های گروهی (مانند خانواده)، آن را تعدیل کرد. در این صورت، فداکاری زن و مرد برای ساختن یک خانواده و تربیت فرزندان موفق، محرومیت از اهداف فردی و ناکامی از پیگیری اهداف شخصی قلمداد نشده و ارزشمند خواهد شد.
موفقیت و شکست هر دو از مفاهیم ذهنی هستند که با توانایی و امکانات در دسترس تعریف میشود و هر چه فرد از خود، موقعیت و امکاناتش به نحو واقعی آگاهتر باشد، بهتر میتواند نسبت به تصمیمات خود اقدام کند. به نظر می‌رسد این اقدام با ایجاد فضای تفاهم و گفت‌وگو میان زنان و مردان امکانپذیر است؛ به نحوی که مردان نگاه سنتی خود از زنان را تعدیل کرده و زنان نیز پذیرفتن تعریف تجویزی از موفقیت را با توجه به موقعیت بومی و سنتی جامعه‌ی ایرانی بازتعریف کنند. (*)
پی‌نوشت‌ها
[1]. عبدی عباس، روشن‌فکری دینی و مسائل فوری‌تر از مسئلهی زنان، نشریه‌ی زنان، ش 58.
[2]. محمدی مجید، جنسیت، خط قرمز روشنفکران دینی، نشریه‌ی زنان، ش 58.
[3]. عمادالدین باقی، مسئلهی زنان، کدام مسئله، نشریه‌ی زنان، ش 58.
[4]. عبدی، همان.
[5]. باقی، همان (پانویس شماره‌ی 1 تا 5 به نقل از داود مهدوی‌زادگان، «پروژه‌ی روشن‌فکری دینی و مسئلهی زنان»، مجله‌ی شورای فرهنگی و اجتماعی زنان، شماره‌ی 8).
[6]. مجید محمدی، جنسیت، خط قرمز روشنفکران دینی، نشریه‌ی زنان، ش 58؛ عمادالدین باقی، مسئلهی زنان، کدام مسئله، نشریه‌ی زنان، ش 58؛ عباس عبدی، روشن‌فکری دینی و مسائل فوری‌تر از مسئلهی زنان، نشریه‌ی زنان، ش 58. سها خراسانی پایگاه برهان انتهای متن/
1395/06/01 :: 03:28
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فارس]
[مشاهده در: www.farsnews.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 100]
-
اجتماع و خانواده
پربازدیدترینها