محبوبترینها
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان می‌شوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
دلایل زنگ زدن فلزات و روش های جلوگیری از آن
خرید بلیط چارتر هواپیمایی ماهان _ ماهان گشت
سیگنال در ترید چیست؟ بررسی انواع سیگنال در ترید
بهترین هدیه تولد برای متولدین زمستان: هدیه‌های کاربردی برای روزهای سرد
در خرید پارچه برزنتی به چه نکاتی باید توجه کنیم؟
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1830184978
بیماری هلندی اقتصاد ایران و راه های برون رفت از آن
واضح آرشیو وب فارسی:فارس:
بیماری هلندی اقتصاد ایران و راه های برون رفت از آن
بیماری هلندی نوعی عدم توازن در اقتصاد سنتی کشورهای صنعتی و جابجایی پیشران‌های اقتصادی و در نهایت تغییر سهم بری بخش هاست.
چکیده: فرض این مقاله بر این است که رشد درآمدهای حاصل از فروش منابع طبیعی در کنار متغیر انسانی و نبود افرادمتخصص در عرصه تصمیم گیری های کلان اقتصادی باعث شده است تا بحران های ادواری در یک قرن گذشته اقتصاد کشور را تهدید نماید. از جمله این بحران هاکه از سال 1385 تا سال 1391 اقتصاد کشور را با بحران روبرو کرد؛ رکود تورمی بود که در نتیجه تزریق نسنجیده منابع پولی به اقتصاد کشور وارد شده است میتوان نام برد. این نوشتار ابتدا با روشی استقراگرایانه نشانه های بیماری هلندی را در اقتصاد ایران برشمرده و سپس برای برون رفت از این بیماری، راه حلهایی را ارائه می نماید. واژه های کلیدی: بیماری هلندی، اقتصاد ایران، درآمدهای نفتی، رکود تورمی، درآمدهای ارزی مقدمه: شاید اگر حاکمیت علم و علم گرایی را شاخصه عصر نوین تمدن بشر بدانیم گزافه گویی نکرده باشیم. نسبت علمی به آثار، ادعاها و استدلال هایی منتسب میشود که نوع خاصی از امتیاز و یا اعتماد از آنها اراده میشود. اینکه بسیاری از حوزه های مطالعاتی را حامیانشان علم میخوانند از این روست که تلویحاً به مخاطبانشان فهمانده شود روش های مورد استفاده آنها به اندازه، علوم دقیقه وثیق و مورد اعتمادند(زیبا کلام، 7:1382)؛ علم اقتصاد نیز از این قاعده مستثنی نیست و دانشمندان و صاحب نظران آن سعی میکنند با نسبت علمی دادن به دانش اقتصاد، توانایی این رشته در پیش بینی و کنترل مسائلی مانند بیکاری، تورم و ... اثبات نمایند؛ هر چند امروزه مفهوم دقیق و معیار و میزانی برای سنجش علمی بودن وجود ندارد اما به طور کلی دو ویژگی توانایی تبیین(کنترل ) و قدرت پیش بینی را مشخصه علمی بودن یک ادعا و با رشته می دانند. به همین دلیل، ناتوانی نظریه های کلان اقتصادی قرن بیستم در پیش بینی بحران های ادورای در اقتصاد سرمایه داری غرب باعث شده است تا منتقدان علم اقتصاد به علمی بودن این رشته شک کنند، به هر حال هدف ما در این نوشتار این نیست که ثابت کنیم از نظر فلسفه علم، اقتصاد یک علم است یا خیر، بلکه مفروض این مقاله این است که ناتوانی علم اقتصاد در پیش بینی بحران های اقتصادی و مسائلی مانند رکود و تورم و ... ناشی از ضعف ذاتی این رشته نیست بلکه علت این أمر در کاربرد نادرست قواعد و قوانین این علم و متغیر عامل انسانی میباشد. متغیر عامل انسانی و عدم بومی سازی نظریه های اقتصادی متناسب با شرایط و ویژگیهای هر کشور باعث شده است تا بعضاً به کارگیری این نظریه ها نتایج فاجعه باری به بار آورد. این نوشتار ادعا دارد که متغیر انسانی و نبود افرادمتخصص در عرصه تصمیم گیری های کلان اقتصادی باعث شده است تا در یک قرن گذشته بحران های ادورای، اقتصاد کشور را تهدید نماید. از جمله بحران ها که به خصوص از سال 1385 تا سال 1391 اقتصاد کشور را با بحران روبرو کرد رکود تورمی است که در نتیجه تزریق نسنجیده منابع پولی به اقتصاد کشور وارد شده است میتوان نام برد. بحران رکود تورمی که گاهاً از آن به عنوان بیماری هلندی یاد میکنند در مواقعی اتفاق می افتد که درآمد یک کشور در اثر افزایش بهای منابع طبیعی و یا افزایش ارزش پول ملی یک کشور اتفاق می افتد. این مقاله در صدد است تا مهمترین علل و عوامل وقوع این بحران را در اقتصاد ایران برشمرده و سپس برای برون رفت از این بحران، راه حل هایی را ارائه نماید. واژه شناسی بیماری هلندی واژه بیماری هلندی در سال 1977 توسط مجله Economist برای توصیف رکود بخش صنعتی در هلند بعد از کشف گاز طبیعی در دهه 1960 به‌کار گرفته شد. بیماری هلندی به انگلیسی (Dutch disease) یک مفهوم اقتصادی است که تلاش میکند رابطه بین بهره برداری بی‌رویه از منابع طبیعی و رکود در بخش صنعت را توضیح دهد. این مفهوم بیان می‌دارد که افزایش درآمد ناشی از منابع طبیعی می‌تواند اقتصاد ملی را از حالت صنعتی بیرون بیاورد؛ در حالی که این بیماری اغلب مربوط به اکتشاف منابع طبیعی میشود، می‌تواند به «هر فعالیت توسعه‌ای که نتیجه‌اش ورود بی‌رویه ارز خارجی است» مربوط شود؛ مانند نوسان شدید در قیمت منابع طبیعی، کمک اقتصادی خارجی، سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی و ...؛ هنگامی که پول یک کشور با افزایش قابل توجه ارزش روبرو شود، صادرات این کشور به پول کشورهای دیگر گرانتر شده، ولی واردات به آن کشور به نسبت ارزانتر میشود. بطور کلی، این وضعیت را بیماری هلندی می‌نامند.(Silva, 1994:4) ماهیت و علل پیدایش بیماری هلندی عارضه بیماری هلندی زمانی رخ میدهد که درآمد یک کشور بر اثر شرایط داخلی و یا بین المللی به صورت فصلی و ناگهانی افزایش می‌یابد و متولیان اقتصاد کلان هم با تصور دائمی بودن این درآمد آن را در جامعه تزریق میکنند. افزایش درآمد و به تبع افزایش تقاضا به صورت ناگهانی باعث به هم خوردن تعادل عرضه و تقاضا شده و در نتیجه قیمتها افزایش می‌یابد. در یک روند طبیعی ممکن است قیمتها تا سقفی بالا می‌روند و با یک تأخیر زمانی تولید افزایش پیدا میکند و در نهایت پس از مدتی عرضه و تقاضا به تعادل قبل بر می‌گردند. اما در اقتصاد های دولتی که دولت سعی می کند از راه هایی غیر از تولید، تعادل عرضه و تقاضا را حفظ کند، بیماری هلندی ایجاد میشود. بیماری هلندی از زمانی رخ میدهد که دولت به عنوان متولی اقتصاد کلان سعی میکند به طور مصنوعی و از طریقی غیر از افزایش تولید مانند واردات کالاهای مصرفی ارزان تر، قیمتها را پایین نگه دارد. توسل دولت به واردات کالاهای مصرفی ارزان در کنار هزینه تولید بالای داخلی، منجر به از بین رفتن قدرت رقابت صنایع تولیدی داخلی و رکود در بخش صنعت میشود. سیاست جایگزینی واردات با تولید داخلی نمی‌تواند جلوی تورم را بگیرد و به ناچار، آن را به بخش‌های غیر منقول و غیر قابل واردات اقتصاد مانند مسکن، زمین و ... سوق میدهد؛ در نتیجه قیمت این قبیل کالاها به رشد خود ادامه می‌دهند و از طرفی سرمایه‌گذاری جدید در آن بخش‌های صنعتی که با واردات قیمت‌شان مهار شده انجام نمی‌شود و سرمایه‌ها به سمت کالاهایی مثل زمین و مسکن هدایت میشود. در نتیجه این امر، تقاضای کاذبی برای این کالا ایجاد شده و قیمت آنها با سرعت بیشتر و به صورت غیر طبیعی و باور نکردنی رشد میکنند. به عنوان مثال قیمت گزارش های بانک مرکزی نشان میدهد که قیمت اموال غیر منقول مانند زمین و مسکن بین سال های 1384 تا 1392 به میزان 6 برابر افزایش پیدا کرده است. بنابر این بیماری هلندی به وضعیتی اطلاق میشود که در نتیجه افزایش منابع طبیعی، افزایش درآمدهای و کاهش صادرات یک کشور اتفاق می افتد.(Bardar, 2006:5) ؛ نکته قابل توجه این است که عوارض این مشکل به همین جا ختم نمی‌شود. فروکش کردن درآمدهای مقطعی دولت و ناتوانی در واردات کالاهای ارزان قیمت منجر به افزایش قیمت کالاهایی میشود که به صورت مصنوعی قیمت پایینی داشتند و از آنجا که صنایع داخلی هم در اثر همان سیاستهای گذشته فلج شده‌اند قادر به پاسخگویی به تقاضاهای جدید نمی‌باشند و اقتصاد به یک رکود تورمی دچار میشود. تأثیر بیماری هلندی بر بخش های مختلف اقتصاد مدل بیماری هلندی اقتصاد را در سه بخش میتوان تحلیل نمود: بخش قابل تجارت منابع طبیعی، بخش قابل تجارت صنعت و بخش غیرقابل تجارت. وفور منابع طبیعی با افزایش تقاضا برای کالاهای غیرقابل تجارت و تقویت نرخ ارز حقیقی همراه بوده و در نتیجه سهم کمتری از منابع نیروی کار و سرمایه به بخش صنعت تخصیص می‌یابد. بنابراین تولید قابل رقابت به جای بخش صنعت در بخش منابع طبیعی متمرکز میشود و نیروی کار و سرمایه که در صنعت باید به کار گرفته شود به بخش تولید کالاهای غیرقابل رقابت انتقال می‌یابد. در این حالت وقتی اقتصاد یک رونق را در صادرات منابع طبیعی خود تجربه کند (به علت بهبود رابطه مبادله تجاری و یا کشف منابع جدید) بخش قابل تجارت صنعت به علت تقویت نرخ ارز حقیقی، تضعیف میشود و بخش کالاهای غیرقابل تجارت داخلی (همانند زمین و مسکن) توسعه می‌یابد. تضعیف بخش قابل تجارت صنعت در این مدل، بیماری نامیده میشود و اگر منبع رشد صنعت عامل خاصی مانند پیوندهای پسین و پیشین و یا فرآیند یادگیری باشد در این صورت بیماری هلندی می‌تواند یک بیماری واقعی با اثرات گسترده باشد. به عبارت دیگر با فرض آنکه توسعه تولید صنعتی دارای اثرات خارجی است، تضعیف صنعت توسط وفور منابع طبیعی منجر به ناکارآمدی و کاهش بیشتر رشد اقتصادی خواهد گردید. در مطالعاتی که در این زمینه انجام شده‌است، در مورد اثرات منفی منابع طبیعی بر رشد، نتیجه می‌گیرند که در اقتصادهای با منابع طبیعی، تمایل به افزایش قیمتهای داخلی (در نتیجه تقویت نرخ ارز حقیقی) وجود دارد که در نتیجه، این امر منجر به عدم رشد مبتنی بر صادرات می‌شو( درگاهی، 1384،10) پیامدهای بیماری هلندی به منظور بررسی اثر بیماری هلندی، اقتصاد را در سه بخش درنظر می‌گیریم. یک بخش پررونق (مثلاً نفت) که تمام تولیداتش صادر میشود، بخش صنعتی و تولیدکننده و نهایتاً بخش تولیدکننده کالاهای غیرقابل تجارت در سطح بین‌الملل. پس ما با 2 بخش که شامل کالاهای قابل تجارت و یک بخش که شامل کالاهای غیرتجارت میباشد روبرو هستیم. اگر در بخش صادراتی رونقی بوجود آید اثر اولیه آن افزایش درآمد در این بخش است که منجربه افزایش تقاضای داخلی برای کالاهای قابل تجارت و غیر قابل تجارت میشود. تقاضای اضافی برای کالاهای قابل تجارت از طریق بالابردن واردات تامین میشود. برای کالاهای غیر قابل تجارت، افزایش تقاضا موجب بالا رفتن قیمت آنها میشود، دراین حالت قیمت نسبی کالاهای غیر قابل تجارت نسبت به کالاهای قابل تجارت افزایش می‌یابد. این مسأله موجب می‌گردد که منابع از کالاهای قابل تجارت به سمت کالاهای غیر قابل تجارت انتقال یابند. افزایش در قیمت کالاهای غیر قابل تجارت منجر به افزایش ارزش و از دست رفتن رقابت پذیری در نرخ واقعی ارز می‌گردد. این مسأله همچنین قیمت نسبی کالاهای وارداتی را نیز پائین می‌آورد، درحالیکه قیمتهای صادراتی برای مصرف‌کنندگان خارجی بالا می‌رود. این مسأله انتقال منابع تولیدی و تقاضای داخلی از بخش تولیدی به بخش غیر قابل تجارت را تشدید میکند. چرا که منابعی چون سرمایه و کار برای برآورده ساختن افزایش تقاضای داخلی به بخش تولید کالاهای غیرقابل تجارت (مبادله نشدنی) داخلی و همچنین به بخش نفتی به سوی رونق، انتقال می‌یابد هر دوی این انتقالات میزان تولید را د ربخش صادرات سنتی که اکنون دچار وقفه شده کاهش می‌دهند و منجر به فرآیندی می‌گردد که در اقتصاد کشورهای صنعتی شده به صنعت زدائی (Deindustrialization) مرسوم شده‌است و کل این فرآیند با عنوان «تأثیر انتقال منابع» شناخته شده‌است. در واقع با ارزان شدن قیمت نفت موجودی حساب ذخیره ارزی نیز به صفر خواهد رسید و آن گاه دیگر امکان تعدیل نوسان درآمدهای نفتی وجود نخواهد داشت. کارشناسان معتقدند که نباید درآمدهای آتی خود را بر پایه قیمتهای متغیر بازارهای جهانی محاسبه کنند و همواره باید درصد قابل قبولی خطا را در پیش بینی‌های آتی قیمتها لحاظ کنند. در شرایطی که درآمدهای نفتی کشورهای صادر کننده نفت با شوک مثبت رو به رو میشود هزینه کردن کامل آن در یکسال در میان مدت آثار معکوسی از خود به جای میگذارد و در قالب بیماری هلندی به فعال سازی مکانیسمهای معیوب اقتصاد منجر میشود.(صمیمی، 1386:6) این مسأله همچنین قیمت نسبی کالاهای وارداتی را نیز پائین می‌آورد، درحالیکه قیمتهای صادراتی برای مصرف‌کنندگان خارجی بالا می‌رود. این مسأله انتقال منابع تولیدی و تقاضای داخلی از بخش تولیدی به بخش غیر قابل تجارت را تشدید میکند. چرا که منابعی چون سرمایه و کار برای برآورده ساختن افزایش تقاضای داخلی به بخش تولید کالاهای غیرقابل تجارت (مبادله نشدنی) داخلی و همچنین به بخش نفتی به سوی رونق، انتقال می‌یابد هر دوی این انتقالات میزان تولید را د ربخش صادرات سنتی که اکنون دچار وقفه شده کاهش می‌دهند و منجر به فرآیندی می‌گردد که در اقتصاد کشورهای صنعتی شده به صنعت زدائی (Deindustrialization) مرسوم شده‌است و کل این فرآیند با عنوان «تأثیر انتقال منابع» شناخته شده‌است. در واقع با ارزان شدن قیمت نفت موجودی حساب ذخیره ارزی نیز به صفر خواهد رسید و آن گاه دیگر امکان تعدیل نوسان درآمدهای نفتی وجود نخواهد داشت. کارشناسان معتقدند که نباید درآمدهای آتی خود را بر پایه قیمتهای متغیر بازارهای جهانی محاسبه کنند و همواره باید درصد قابل قبولی خطا را در پیش بینی‌های آتی قیمتها لحاظ کنند. در شرایطی که درآمدهای نفتی کشورهای صادر کننده نفت با شوک مثبت رو به رو میشود هزینه کردن کامل آن در یکسال در میان مدت آثار معکوسی از خود به جای میگذارد و در قالب بیماری هلندی به فعال سازی مکانیسمهای معیوب اقتصاد منجر میشود. این گونه تأثیرات تا انتهای دهه 1970 در کشورهای دارای ذخایر عمده نفتی به وقوع پیوست که در آنها قیمتهای نفت ناگهان بالا رفت و افزایش صادرات نفتی به زیان بخش‌های تولیدی و صنعتی تمام شد. البته بخشی که تولیدات آن پائین می‌آید ضروری نیست که تنها بخش تولیدی و صنعتی باشد. چرا که مثلاً درکشورهای درحال توسعه و تولیدکننده نفت، مثل نیجریه، اندونزی و مکزیک، بخش کشاورزی تولید کننده کالاهای قابل تجارت (مبادله شدنی) است و بنابراین عملکرد آن در اثر بیماری هلندی دچار مشکل می‌گردد. (جعفرپور، 1:1386) اولین شواهد ورود بیماری هلندی به اقتصاد ایران به سال 1353 شمسی بر می‌گردد. در این سال تحت تاثیر چهار برابر شدن قیمت نفت بودجه عمومی کشور به دو برابر افزایش یافت و دولت پهلوی در آن زمان با طرح شعار آموزش رایگان و کاهش قیمت کالاهای اساسی انتظارات عمومی را افزایش داد اما به دلیل رشد واردات و کاهش سطح تولیدات داخلی همزمان با کاهش 14 درصدی درآمدهای نفتی در فاصله سالهای 1355 تا 1357 دوره‌ای از رکود اقتصادی آغاز شد و به دلیل افزایش نقدینگی نرخ تورم سالانه کشور تا سال 1357 به طور متوسط به 35 درصد رسید. این در حالی بود که دولت در آن زمان خود را متعهد به صرف هزینه‌های هنگفت عمومی کرده بود و کاهش درآمدهای نفتی به دلیل کاهش قیمت نفت سبب کاهش توانایی عملی دولت در پاسخ به مطالبات عمومی شد.(رادنسب،1388:1) تحلیلگران مسائل اقتصاد سیاسی بر این باورند که رشد بیش از حد مصارف ارزی دولت از محل فروش نفت بار دیگر شرایط را برای گسترش بیماری هلندی در اقتصاد ایران فراهم خواهد کرد. آنها معتقدند با توجه به اینکه نرخ تورم در سال 1385 13 درصد پیش بینی شده‌است و بر اساس برآوردهای صندوق بین‌المللی پول، نرخ تورم جهانی در سال 2006، 3 درصد است. بنابر این در سال 85 کالاهای ایرانی در بازارهای جهانی 10 درصد گرانتر خواهد شد و در مقابل کالاهای خارجی برای مصرف کننده ایرانی بیش از 10 درصد ارزانتر میشود (مجاهدی نسب، 3:1387) این امر با توجه به عدم افزایش نرخ ارز در حد نرخ تورم طی سالهای 1376 تا 1388 عینیت می‌یابد. ولی با تغییر جهت گیری ارزی ایران از حالت دلار به یورو و فشارهای وارد شده به بانک مرکزی از سال 1389 تا 1391 و آغاز فاز اجرایی پروژه هدف مند کردن یارانه ها تورم در ایران بیش از 300 درصد افزایش یافته است..این مسئله با بحران نظامی و اجتماعی خاورمیانه تشدید پیدا کرده است و به طوری که دولت اگر برای متولدین دهه 1360 تا 1370 شغلی ایجاد نکند این تورم و بیکاری باعث دگرگونی سیاسی و اجتماعی جدید خواهد شد. علائم بیماری هلندی تشخیص بیماری هلندی در اقتصاد و اثبات این نکته که بیماری هلندی در اقتصاد وجود دارد به سادگی امکان پذیر نیست، چرا که مسائل اقتصادی اغلب مسائلی چند بعدی و چند علتی اند.(خلعتبری، 5:1387) برای شناسایی بیماری هلندی علاوه بر اثبات نشانه های بیماری، باید ثابت شود که این نشانه ها توسط بیماری هلندی بوجود آمده اند. برای مثال افزایش نرخ ارز ممکن است در نتیجه تغییر در مصرف دولت ، تغییر در خالص ذخائر ارزی، تفاوت بهره وری و یا فساد مالی باشد. (زنوز،4:1387) با این حال اقتصد دانان و متخصصان أمر برای پی بردن به ظهور و بروز بیماری هلندی در اقتصاد و انتقاد از عملکرد دولت ها در خصوص نحوه مصرف درآمدهای حاصل از صادرات منابع طبیعی از شاخص ها و نشانه هایی استفاده میکنند که عمده ترین آنها شامل این وارد است. 1) تقویت پول ملی و افزایش نرخ ارز واقعی، 2)رونق بخش خدمات، 3) افزایش قیمت کالاهای غیر قابل منقول همچون زمین، مسکن و خدمات، 4) کاهش نسبی صادرات کالاهای غیر نفتی به ویژه کالاهای صنعتی، 5) افزایش واردات و به ویژه واردات کالاهای مصرفی، کاهش سهم ارزش افزوده بخش های صنعت و کشاورزی از تولید ناخالص داخلی؛ به طور کلی زمانی که به دنبال رونق منابع طبیعی و به ویژه رونق نفتی نشانه های مذکور در اقتصاد رخ میدهد، اقتصاد به عارضه هلندی دچار شده است. (خضری، 70:1388) نشانه های بیماری هلندی در اقتصاد ایران اقتصاد ایران از سال 1384 به بعد سه مورد از 5 نشانه بیماری هلندی را تجربه کرده است که عبارتند از: 1) افزایش قیمت کالاهای غیر قابل منقول همچون زمین، مسکن و خدمات نگاهی به روند قیمت و اجاره مسکن در شهر تهران نشان می دهد قیمت هر متر مربع فضای مسکونی از 47500 تومان در سال 70 به 3.9 میلیون تومان در 1391 رسیده است و بر همین اساس اجاره بهای یک واحد مسکونی 100 متری از 21400 تومان در سال 71 به 1.637 میلیون تومان در سال 91 رسیده است. 2) کاهش نسبی صادرات کالاهای غیر نفتی به ویژه کالاهای صنعتی همانطور که خاطرنشان شد، یکی از نشانه ها و پیامدهای بیماری هلندی، تحلیل رفتن صادرات غیر نفتی و از رونق افتادن بخش صنعت است. با این حال آمارهای رسمی نشان از رونق صادرات غیر نفتی و همچنین رشد صنعت دارند. در این خصوص چند موضوع قابل تأمل وجود دارد. نخست آنکه بر اثر تورم داخلی و افزایش نرخ ارز رسمی، کالاهای کشور هر سال برای خارجی ها گران تر میشود و دوم اینکه ملاحظه ترکیب صادرات غیر نفتی کشور بیانگر آن است که تقریباً نیمی از صادرات غیر نفتی کشور را مشتقات و میعانات گازی و محصولات پتروشیمی(بنگرید به جدول شماره 2) تشکیل می دهند که در واقع منشأ نفتی دارند و قاعدتاً نمی توان آنها را در عداد صادرات غیر نفتی طبقه بندی کرد. جدول 2) صادرات غیر نفتی کشور 1382 1383 1384 1385 1386 1387 میعانات گازی ---- ---- 493 4862 5861 4327 محصولات پتروشیمی 1468 1524 2044 2463 4256 6560 سایر کالاها 4504 5323 8430 10534 11055 8833 3) افزایش واردات و به ویژه واردات کالاهای مصرفی، کاهش سهم ارزش افزوده بخش های صنعت و کشاورزی از تولید ناخالص داخلی طبق گزارش های اقتصادی بانک مرکزی و گمرگ جمهوری اسلامی ایران، واردات کالاهای مصرفی از سال 1384 تا 1390 رشد 98 درصدی داشته است. جدول ذیل سهم دولت های دهه 60، 70 و 80 را در میزان واردات نشان میدهد. بر اساس این جدول رشد واردات کالاهای مصرفی از سال 1384 به بعد افزایش چشمگیری داشته است. آمار گمرک ایران نشان میدهد که در هشت سال گذشته (1384 تا 1391) حدود 340 میلیون تن انواع کالا به ارزش تقریبی 420 میلیارد دلار وارد ایران شد.( fa.ibforums.net) راه های برون رفت از بیماری هلندی 1. تقویت صندوق ذخیره ارزی یکی از راه های پیشگیری از بیماری هلندی و عدم وابستگی بودجه به منابع طبیعی تأسیس صندوق ذخیره ارزی است. این صندوق چند کاربرد عمده دارد؛ اول اینکه درآمد حاصل از ثروت ملی یک کشور را از نظر زمانی و توزیع بین نسلی، به شکلی مناسب مدیریت میکند تا نسل‌های بعد، احساس زیان نکنند. دوم اینکه این صندوق در تثبیت نرخ ارز و جلوگیری از شوک‌های ناشی از نوسان نرخ ارز و یا میزان ارز در یک کشور تاثیر بسیار کارآمدی دارند. سوم، با ایجاد موانع شدید قانونی، دست دولت از این ثروت بادآورده کوتاه شده و دولت صرفا به کارایی اقتصادی بخش خصوصی و مالیاتی که از این بخش دریافت می‌دارد، بسنده میکند. و در آخر اینکه این صندوق سبب کسب اعتبار جهانی برای کشور مورد نظر شده و مسبب ورود سرمایه گذاران خارجی به آن کشور میشود. البته تاسیس این صندوق پیش‌نیازهایی دارد، که اگر مهیا نشوند، این صندوق نمی‌تواند به وظایف اصلی خود عمل نماید.از جمله اینکه لازم است تا ساختار سیاسی کشور به گونه‌ای نهادینه شده و سیستماتیک، دستش از این صندوق برای مصرف آن در داخل، کوتاه باشد و نیز لازم است، شفافیت کامل از نظر دخل و خرج در مدیریت صندوق وجود داشته باشد به گونه‌ای که هر شهروند عادی نیز بتواند هر لحظه از جریان فعالیت‌های این صندوق آگاه شود. (جنت، 30:1387) اگر چه صندوق ذخیره ارزی با اهدافی نظیر ایجاد ثبات در میزان درآمدهای حاصل از فروش نفت خام، تبدیل دارایی‌های حاصل از فروش نفت خام به دیگر انواع ذخایر، توسعه فعالیت‌های تولیدی و سرمایه‌گذاری و... در سال 1379 تأسیس شد اما استفاده از ذخایر صندوق ذخیره ارزی برای هزینه های جاری دولت به خصوص از سال 1384 به بعد و عدم شفافیت و ضعف نجارت مجلس بر دولت باعث شده است تا این فرصت به تهدیدی برای اقتصاد ایران تبدیل گردد. 2. استفاده بهینه از درآمدهای ارزی موضوع نفت و نحوه استفاده از درآمدهای حاصل از صدور آن همواره مورد بحث متخصصان و صاحب نظران بوده است. در چند سال گذشته عدم استفاده از منابع نفتی در طرح های اقتصادی و دارای توجیه فنی،باعث شده است تا تزریق نسنجیده حجم زیاد نقدینگی، این نعمت الهی به نقمت تبدیل شده و با دور شدن از کارکرد توسعه ای و دامن زدن به بیماری هلندی، آثار سویی را بر اقتصاد کشور تحمیل کند.(خضری،16:1386) 3. واقعی کردن نرخ ارز سیاست نادرست دولت ها در پایین نگهداشتن قیمت ارزهای خارجی به طور مصنوعی و با تزریق دلارهای نفتی به بازار یکی از علل اصلی بیماری هلندی بوده است. راه چاره این مشکل، ایجاد بورس آزاد ارز است که در آن نرخ ارزها از طریق عرضه و تقاضا تعیین می شوند. دولت هم تنها به میزان معین و از پیش اعلام شده ارز به این بازار عرضه می کند و دولت نباید برای جبران آن دست به اقداماتی بزند که باعث ایجاد فساد و رانت خواری شود. برای مثال ارز را به قیمت کمتر در اختیار بعضی واردکنندگان گذاشتن یا پرداخت یارانه به تولیدکنندگان تنها به ایجاد فساد و حل نشدن مشکل اصلی منجر خواهد شد.(دادخواه، 2:1392) 4. تقویت بخش خصوصی برقراری و گشایش فضای کسب‌و‌کار در چهارچوب ایجاد فضای رقابتی برای حضور فراگیر در پروژه‌ها و طرح‌های اقتصادی، پرهیز از اعطای فرصت‌های انحصاری به حوزه خاص، شفاف‌سازی و اطلاع‌رسانی دقیق مزایده‌ها و مناقصه‌ها، پیشگیری از خودی و غیرخودی شدن فرصت‌های تجاری و توزیع عادلانه فرصت‌ها و بالاخره توسعه حلقه مشارکت اقتصادی با هدف استفاده بیشتر از منابع و امکانات بخش خصوصی، نقش بسزایی در بهبود و تلطیف فضای کسب‌و‌کار دارد. ضرورت ایجاد فضای بانشاط مشارکت اقتصادی و پرهیز از تقلیل‌گرایی دامنه حضور نیروها،فساد زدایی و ... برنامه‌ریزان و مجریان امور را برای دستیابی به اهداف توسعه اقتصادی یاری میرساند. (ایلچی، 3:1388) 5. کوچک سازی و چابک سازی دولت هم اکنون سال هاست که نظریه شکست دولت بزرگ، در گستره جهانی ، مطرح شده است. انگلستان در دورة تاچر ، آمریکا در دوره ریگان و استرالیا در دوره راجر داگلاس این نظررا پذیرفت . درعرصة جهانی نیز صندوق بین المللی پول و بانک جهانی مشوق آن به شمارمی روند. یکی از استدلال هایی که در این زمینه مطرح می شود، این است که بخش خصوصی به دنبال بیشتر کردن سود و بخش دولتی به دنبال بیشتر کردن بودجه است و بدین ترتیب ، کارآمدی دغدغه اصلی بخش خصوصی است . حال آن که نیل به چنین هدفی در اقتصاد دولتی اهمیت کمتری دارد.(خادم، 1:1389) کوچک سازی دولت باعث کاهش در هزینه های جاری دولت و جایگزین شدن هزینه ها برای کارهای عمرانی خواهد شد و به دنبال ان اشتغال زایی در کشور افزایش خواهد یافت. یکی دیگر ازتاثیرات قابل توجه کوچک سازی دولت کاهش حجم بوروکراسی اداری است به خصوص در سال های اخیر با ایجاد دولت الکترونیک در سرتاسر دنیا نیروی انسانی در واحدهای دولتی و اداری کمتر می توانند نقش افرین باشند. نتیجه گیری بیماری هلندی نوعی عدم توازن در اقتصاد سنتی کشورهای صنعتی و جابجایی پیشران‌های اقتصادی و در نهایت تغییر سهم بری بخش هاست، و در واقع با ساختاری که تا کنون بیان گردید تأثیر غیر یکنواخت تورم به منزله خاک حاصلخیزی است که تغییر سهم بری اقتصادی – سیاسی بخش‌های متنوع اقتصاد را ممکن می‌سازد. به گفته دیگر با انفجار درآمد ارزی و پیش ران شدن یک بخش بسیار محدود در اقتصاد که شالوده بخش مبادله پذیر با اقتصاد جهانی را تشکیل میدهد، و بخش مولد اقتصاد که به طور سنتی برای اقتصاد در وضعیت رقابتی ارز آوری می‌نمود دچار رخوت گردیده، و بخش دیگری از اقتصاد که در هر صورت فاقد هرگونه مزیت در تولید کالای مبادله پذیر است، با بستر حاصل از تعامل متغیرهای اقتصاد کلان از تأثیر و توزیع غیر یکنواخت تورم بهره بیشتری برده و لذا بسیاری از انگیزه‌های گسترش سوداگری و سفته بازی را به خود اختصاص میدهد.(فریور، 1:1385) همانطور که ذکر آن رفت بالا رفتن قیمت نفت و افزایش درآمدهای ارزی حاصل از فروش نفت باعث شده است تا دولت وقت با فزایش بودجه سالیانه، میزان نقدینگی را در جامعه زیاد کرده و سپس سعی کرده است که باعث افزایش تورم و به هم خوردن رابطه عرضه و تقاضا شده است و سپس برای پاسخگویی به میزان تقاضا اقدام به افزایش واردات به کشور کرده و از این نظر تولید ملی را در رکودی بی سابقه فرو برده است و باعث افزایش قیمت اموال غیر منقول مانند مسکن، زمین، مستغلات، اجاره و ... شده است. این نوشتار تلاشی بود تا برخی از علل بیماری هلندی را برشمرده و سپس برای پیشگیری و مرتفع نمدن آنها راه حلهایی را ارائه نماید. منابع کتاب ها آلن اف. چالمرز (1387) چیستی علم، ترجمه سعید زیبا کلام، تهران، انتشارات سمت، چاپ دوزادهم سال 1390 مقالات انجمن تجارت بین الملل، تجارت خارجی ایران در هشت سال دوره احمدی نژاد در fa.ibforums.net ایلچی، محسن (1392) دل نگرانی‌های بخش خصوصی، روزنامه دنیای اقتصاد شماره 1842 تاریخ 21/04/1388 جعفر پور، وحید(1386)بیماری هلندی، چرا و چگونه؟ در www.mefa.gov.ir جنت، محمد صادق(1387) چالش های درآمد های نفتی در اقتصاد ایران، روزنامه دنیای اقتصاد شماره 1593 تاریخ 24/05/1387 خادم،سید مهدی(1389) مفاهیم و معیارهای کوچک سازی دولت در radalaw.org خضری، محمد (1388) بیماری هلندی و ضرورت استفاده درست از درآمدهای نفتی، فصلنامه مطالعات راهبردی سال دوازدهم شماره چهارم زمستان 1388 خلعتبری، فیروزه (1387) پیچیدگی روش های بررسی بیماری هلندی و ضرورت اجتناب از تصمیمات غیر کارشناسی، بولتن دفتر مطالعات برنامه و بودجه، مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی. درگاهی،حسن(1384) رونق نفتی و چالش های توسعه، روزنامه شرق ، شماره 721 تاریخ 23/12/84، صفحه 10 رادنسب، بهزاد(1388) بیماری هلندی یا بیماری ایرانی،روزنامه اقتصاد در www.aftabir.com روزنامه دنیای اقتصاد(1392) مسکن چگونه ضربه‌گیر شد؟ شماره3012،سه شنبه 19 شهریور 1392 روزنامه دنیای اقتصاد، شماره3012،سه شنبه 19 شهریور 1392 زنوز، بهروز هادی(1387) روش شناسی و چارچوب نحوه بررسی بیماری هلندی در اقتصاد ایران ، بولتن دفتر مطالعات برنامه و بودجه، مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی. صمیمی، احمد(1386) نگاهی دیگر به اقتصاد ایران و بیماری هلندی، در سایت رستاک درwww.rastsk.com فریور، همایون(1385) اقتصاد ایران در اضطراب - بیماری هلندی چیست؟ گزارش مؤسسه مطالعات دین و اقتصاد در تاریخ 16/12/1385 مجاهدی نسب، علیرضا(1387) بیماری هلندی چیست؟ روزنامه دنیای اقتصاد، 27 اردیبهشت 1387 در www.magiran.com مؤید دادخواه،کامران (1392) درمان بیماری هلندی با ایجاد بورس آزاد ارز در www.qudsonline.ir تاریخ 22/06/1392 منابع لاتین De Silva, K. Migara O. (1994), the Political Economy of Windfall: The Dutch Disease (Theory and Evidence), Center in Political Economy. Washington University. Barder, Owen (2006), "A Policymakers Guide to Dutch Disease. Center for Global Development", Working Paper No 91. Available at www.cgdev.org منبع : مقاله ارائه شده در همایش ملی نفت و توسعه اقتصادی برگزار کننده : سازمان بسیج علمی،پژوهشی و فناوری انتهای متن/
93/05/20 - 01:30
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فارس]
[مشاهده در: www.farsnews.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 24]
-
اقتصادی
پربازدیدترینها