تبلیغات
تبلیغات متنی
رسانه حرف تو - مقایسه و اشتراک تجربه خرید
آموزشگاه آرایشگری مردانه شفیع رسالت
تاثیر رنگ لباس بر تعاملات انسانی
محبوبترینها
بررسی دلایل قانع کننده برای خرید صنایع دستی اصفهان
راه های جلوگیری از جریمه های قبض برق
آشنایی با سایت قو ایران بهترین سایت آگهی و تبلیغات در کشور
بهترین شرکت‌های مهندسی در آلمان
صفر تا صد حق بیمه 1403! فرمول محاسبه حق بیمه
نقش هدایای سازمانی در افزایش انگیزه و تعهد کارکنان
کلینیک پروتز و ساخت اندام مصنوعی دکتر اجرائی
چگونه می‌توانیم با ترانسفر وایز پول جابجا کنیم؟
بهترین مدل‌های [صندلی گیمینگ] براساس نقد و بررسی کاربران
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1804293013
نگاهی به فلسفۀ تربیتی انتظار موعود در رویکرد شیعی با تأکید بر اهداف تربیتی - بخش دوم و پایانی منتظر واقعی، تمام موجودات عالم را متعلق به امام می داند
واضح آرشیو وب فارسی:فارس: نگاهی به فلسفۀ تربیتی انتظار موعود در رویکرد شیعی با تأکید بر اهداف تربیتی - بخش دوم و پایانیمنتظر واقعی، تمام موجودات عالم را متعلق به امام می داند
مهدویت و انتظار در رویکرد شیعی، تنها ناظر به آینده نیست؛ بلکه مکتبی تربیتی برای انسان معاصر است و به عنوان نظام تربیتی، اهداف، اصول و روش‌های خاصی دارد.
هـ ) علاقه به همه موجودات
از آن‌جا که انسان به‌طور طبیعی و بالإجبار با موجودات دیگری غیر از خود نیز ارتباط دارد و برای ادامه حیات در تعامل و دادوستد با آن‌هاست، در بینش مهدوی از این بخشِ زندگی و ارتباط او نمی‌توان غافل شد. از جمله اهداف تربیتی انتظار، معنابخشی و جهت‌دهی به عواطف و هیجانات عاطفی در ارتباط با موجودات دیگر _ اعم از جماد و نبات و حیوان _ است؛ چراکه عواطف، بیشترین تأثیرگذاری را بر رفتار و تعاملات انسان با جهان اطراف خود دارد. همچنان‌که معرفت به امام، نوع نگرش فرد را به طبیعت و عناصر موجود در آن متحول می‌کند، عشق و علاقه به امام با غلبه بر خودمحوری عاطفی و ارتباطی انسان منتظر، گرایشات، علایق و هیجان‌های او را جهت و معنا می‌بخشد. انسان به درجه‌ای از رشد می‌رسد که بین خود و تمام اجزای هستی، نوعی پیوند احساس می‌کند و این احساس یگانگی با هستی و جدایی‌ناپذیری از آن، سبب می‌شود او آرزومند کمال همۀ موجودات باشد. منتظر واقعی، تمام موجودات عالم را متعلق به امام و محب او و یاور و همسوی خود در مسیر کمال شایسته دانسته و برای آن‌ها نیز حق کمال قائل می‌شود.
3. اطاعت
اطاعت از ریشه طوع به معنای همراهی و فرمانبرداری است که نوعی خضوع و فروتنی در برابر اطاعت شونده را دربر دارد. اطاعت معمولاً برآمده از معرفت و محبت نسبت به اطاعت شونده است.
برای اینکه اطاعت، جزو فضایل به شمار آید باید دارای شرایط ذیل باشد:
1. فرمانبردار، شرایط اطاعت را بداند؛
2.با رغبت و اختیار فرمان ببرد؛
3. با اعتقاد راسخ نفسانی به حسن آن، اختیارش کند؛
4. برآن مداومت و اصرار داشته باشد (همو: ج3، 325).
در نظام هستی و مسیر زندگی انسان، یک‌سری قوانین تکوینی و یک‌سری قوانین تشریعی وجود دارند. قوانین تکوینی، مانند قوانین حاکم بر عالم طبیعت و جسم انسان تخلف‌ناپذیرند و کسی امکان عدول و سرپیچی از آن‌ها را ندارد. اما قوانین تشریعی با توجه به مختار بودن انسان، تخلف‌پذیرند. برخی از قوانین تشریعی صادره از جانب عقل بشری برای کنترل و ساماندهی روابط انسان‌هاست و برخی دیگر از جانب خداوند برای او قرار داده شده است. این قوانین حکیمانه و عادلانه، افزون بر روابط بین انسان‌ها، رابطه بین انسان با خود، با طبیعت و سایر موجودات و رابطه با خدای سبحان و چگونگی تقرب به ساحت او را مورد توجه و تأکید قرار می‌دهد.
همه قوانین الهی منطبق بر نیازهای واقعی انسان، در راستای تکامل و بر اساس فطرت خدایی او بنا نهاده شده است و چنان‌که کسی فطرت خود را سالم و پاک نگه‌دارد در برابر فرامین و قوانین الهی تسلیم و خاضع خواهد بود. اطاعت، امری فراتر از عبادت است؛ زیرا ترجیح خواست اطاعت شونده بر خواست خویشتن است و عبادت اگر برآمده از اطاعت نباشد ارزش واقعی ندارد و نمی‌تواند اسباب تکامل و تعالی انسان را فراهم آورد؛ همچنان‌که عبادات چندین‌هزار ساله شیطان نتوانست مایه نجات او شود و او خواسته خود را به خواست خداوند ترجیح داد و بدین سبب از درگاه او رانده شد.
اطاعت محض از فرامین الهی، انسان را تا درجه‌ای از تقرب به خداوند بالا می‌برد که آثار الهی در او ظاهر می‌شود، به گونه‌ای که کار او کار خدا محسوب می‌شود. قرآن کریم اطاعت از رسول را اطاعت از خدا معرفی می‌کند (مریم:52). از آن‌جا که ائمه اطهار(ع)انسان‌هایی کامل هستند که فطرت خود را از گرد و غبار نفسانیات به طور کامل صیانت کرده‌اند و همچنین از بالاترین درجه معرفت و محبت نسبت به خدای سبحان برخوردارند، مطیع‌ترین افراد نسبت به او و مظهر تام مرتبه الهیه هستند که همه افعال پروردگار متعال، به اذن الهی از آن‌ها برمی‌آید. نفع فرمانبرداری و زیان تمرد انسان از قوانین الهی در درجه اول متوجه خود انسان و در درجه بعد به جامعه انسانی و گاه به طبیعت اطرافش می‌رسد، اما برای ساحت کبریایی خداوند سبحان هیچ سود و زیانی ندارد.
الف) اطاعت از امام
هر امر تربیتی وقتی بروز و ظهور پیدا می‌کند که به صورت عملکرد و رفتار جلوه کند. از این‌رو اگر معرفت و محبت واقعی امام عصر(عج) در اندیشه و عاطفه فردی نفوذ کرده باشد، نمود آن به صورت اطاعت از امام جلوه‌گر می‌شود و این‌جاست که حقیقت معرفت و محبت فرد نمایان شده و می‌تواند مورد ارزیابی قرار گیرد. بنابراین مهم‌ترین کارکرد محبت، اطاعت یا پیمودن طریق محبوب است. بنابر آیه 31 سوره آل عمران، از محبّان حضرت احدیت انتظار می‌رود که از حضرت رسول و اهل‌بیت _ که نور واحدند _ پیروی کنند و از تمام توانمندی‌های خود برای اجرای فرامین و مقاصد آنان بهره گیرند.
گفته شد که تمام دستورات الهی برای تکامل و تعالی بشر و مطابق با فطرت الهی است. از جمله والاترین و مهم‌ترین دستورات خداوند، پیروی از رسول اکرم(ص)و جانشینان برحق اوست. خداوند رحمان برای ارتباط خود با بندگان دو راه ارائه فرموده؛ یک راه مستقیم که همان عبودیت و سجده و مناجات با پروردگار عالمیان است و راه دیگر _ که به نوعی راه مذکور را نیز تحت‌الشعاع قرار می‌دهد و موجب مصونیت از اعوجاجات و انحرافات در آن مسیر می‌شود _ طریق اتصال به ولیّ خدا و پیروی و اطاعت از حجت اوست. آن‌چه اسباب غیبت و محرومیت جامعه بشری را از حجت خدا فراهم کرد، نداشتن معرفت و در نتیجه، تخلف از فرامین حجت خدا بود. لذا از جمله اهداف تربیتی انتظار، پرورش طوع و رغبت به فرمانبرداری از امام عصر(عج) است؛ زیرا آنان مسیر و طریق الی الله و رسیدن به سعادت و آسودگی کامل و واقعی را می‌شناسند و این راه را به طور عملی پیموده‌اند.
خداوند در آیه 31 سوره آل عمران، پیروی از رسول خدا(ص)را تنها راه محبوبِ خدا شدن معرفی می‌کند. از این‌رو اگر کسی محب واقعی خدا و امام عصر است، باید از او اطاعت کند تا به مقام حبیب الله نایل آید. از آن‌جا که انسان کامل، ظاهر و باطن عالم را به خوبی می‌شناسد، بهترین راهنمای فرد و جامعه برای رسیدن به کمال و سعادت واقعی است. بنابراین انسان باید با انجام اعمال صالح و شایسته، با نیت تقرب به خدا و حجت او مشتاقانه عنان اندیشه، احساس و عمل خود را به دست امام داده، تابع و همراه امام شود تا مارق و زاهق نشود.
جامعه جاهل چیزی را از دست می‌دهد که مایه آرامش اوست و چیزی را جمع کرده و به آن اعتماد می‌کند و بر پایه آن خرسند است که سبب ناآرامی اوست. آن ترک ناروا و این جذب نابه‌جا اضطراب‌آور است و چنین جامعه‌ای بین دو جدار فشار دهنده و و دو بند مهار کننده گرفتار می‌شود. کسی که این بندها را بشناساند، راه برون‌رفت از آن‌ها بیاموزاند و شیوه عملی آن را اراده کند انسان کامل است. حضرت ختمی‌امامت همانند ختمی‌نبوت، عهده‌دار چنین هدایتی است. (جوادی آملی، 1387: 121). برای پیروی از اوامر امام و آشنایی با آن اوامر، تأمل و تدبر در آیات قرآن و احادیث معتبر و ادعیه ائمه اطهار(ع)_ البته در سایه راهنمایی‌های فقهای بی‌هوس و دین‌شناسان متدین _ می‌تواند راهگشا باشد.
ب) عبودیت الهی
منتهای اطاعت از امام، رسیدن به مقام عبودیت حضرت رحمان است که از طریق اطاعت خلیفه الرحمان صورت میگیرد. قرآن کریم هدف از آفرینش انس و جن را عبادت و بندگی در برابر ذات باری‌تعالی معرفی میفرماید (ذاریات، 56). گرفتاری انسان در مسائل مادی زندگی و وجود ظلم و ستم غالباً مانع رشد و تکامل معنوی انسان می‌شود. از این رو، هدف اصلی قیام امام زمان(عج) از تشکیل حکومت عادلانه، ایجاد بستر مناسب برای بندگی و عبادت است؛ همچنان‌که قرآن کریم این هدف والا را مورد تأکید قرار می‌دهد (نور، 55). با دقت در آیۀ فوق می‌توان دریافت که همه موارد پیشین، مقدمه‌ای برای عبودیت الهی، نفی هرگونه شرک از روی زمین و از زندگی انسان‌ها و فراهم کردن بستر‌های لازم برای عبادت فردی و جمعی است.
عبودیت فراتر و والاتر از عبادت است؛ زیرا عبادت غالباً شامل یک‌سری اعمال ظاهری است که می‌تواند به ریا آلوده شده و به شرک تبدیل شود. اما عبودیت، یعنی اینکه انسان در تمام شئون زندگی خود جز خدا نبیند و جز برای پیروی از دستورات او عمل نکند؛ وجود خود را مملکت پروردگار سبحان قرار دهد و آن را از تسلط سلطه‌گران درونی و بیرونی رها سازد.
هدف از قیام امام زمان(عج) و تربیت در مکتب انتظار، پرورش انسان‌هایی است که از دام نفس خود و دیگران رهیده‌اند و دل به مهر خدای سبحان سپرده‌اند و در تمام ابعاد زندگی خویش سر سپردۀ مطلق او هستند. عبودیت در برابر خداوند، عهدی است که او در روز ازل و هنگام آفرینش انسان، با فرزند آدم بسته است؛ چنان‌که در آیات 60 و 61 سورۀ یس آمده، تجلی این عهد، ولایت است؛ یعنی انسان با خدا پیمان بسته که جز ولایت خدا را نپذیرد و ولایت احدی را در طول و عرض ولایت خدا قرار ندهد. البته پذیرش ولایت حضرات معصومین(ع)از آن جهت که آنان مظهر اسماء الهی هستند، در حقیقت همان پذیرش ولایت الهی است.
خواسته امام زمان(عج) از شیعیان و منتظران راستین، پای‌بندی و وفاداری به همان عهد دیرین است. ایشان میفرماید:
اگر شیعیان ما _ که خداوند آنان را به اطاعت خویش موفق گرداند _ در وفای به عهد الهی، هم‌دل و هم‌پیمان می‌شدند، سعادت دیدار ما از آنان به تأخیر نمی‌افتاد. (مجلسی، 1404: ج53، 177)
بنابرین یکی از اهداف مهم انتظار، تجدید عهد انسان با خداوند و وفای به عهد و رسیدن به مقام شامخ عبودیت الهی است؛ یعنی انتظار، مکتب تربیت بندۀ خداست. عصر ظهور، دوران شکوفایی بُعد عبادی انسان و سر‌سپردگی او در مقابل خدای سبحان و قرار‌گرفتن انسان در مقام عبودیت رحمان است.
رسول خدا(ص)فرمود:
أَبْشِرُوا بِالْمَهْدِیِّ ... یَمْلَأُ قُلُوبَ عِبَادِهِ عِبَادَه وَ یَسَعُهُمْ عَدْلُهُ؛ (طوسی، 1411: 179)
بشارت باد به آمدن مهدی... او دل‌های بندگان را با عبادت و اطاعت پر می‌کند و عدالتش همه را فرا میگیرد.
در دوران حکومت امام زمان طومار هرنوع شرکی درهم پیچیده می‌شود و بت‌های ظاهر و باطن فرو می‌ریزد. امام باقر(ع) میفرماید:
فَلَا یَبْقَى فِی الْأَرْضِ مَعْبُودٌ دُونَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ صَنَمٍ وَ وَثَنٍ وَ غَیْرِهِ إِلَّا وَقَعَتْ فِیهِ نَارٌ فَاحْتَرَقَ. (صدوق، 1386: ج1، 605)
از این‌رو بالاترین هدف نظام تربیتی انتظار، معرفت الهی و نیل به مقام عبودیت و بندگی است. یکی از راه‌های نیل به مقام عبودیت خدا _ که خود جزو اهداف غایی تربیت در مکتب اسلام و انتظار به شمار می‌رود _ رعایت تقوای الهی است. تقوا از ماده «وقی» به معنای حفظ شئ از هر چیزی است که به آن آسیب می‌رساند (راغب اصفهانی،1392). بنابراین تقوا در حقیقت صیانت از روح الهی و حیات عقلی و انسانی است که امانت خاص خداست و انسان برای توفیق در این صیانت نیازمند کنترل درونی است. تقوا، خزیدن در کنج خانه و پرهیز از فعالیت‌های اجتماعی نیست، بلکه ایجاد نیرویی درونی در خود است که انسان به عنوان موجودی اجتماعی، ضمن حضور فعال در جامعه و حفظ خود از عثرات و لغزش‌ها به مبارزه با انحراف‌های جامعه نیز بپردازد. آیه 105 سوره مائده بر تقوای حضور تأکید می‌کند؛ یعنی اگر انسان، کنترل درونی را در خود ایجاد کرده باشد، قرار گرفتن در متن جریان‌های فاسد آسیبی به او نخواهد رسانید و انسان تحت تأثیر امواج منفی محیطی نخواهدبود. تقوای حضور در رویارویی انسان با جاذبه‌ها و کشش‌ها نمود پیدا می‌کند و سبب پویایی و رشد و بالندگی فرد و جامعه می‌شود. البته همواره پرهیز از حضور در مکان‌ها و مواضع گناه و فساد توصیه می‌شود، اما در صورت حضور انسان در جامعه‌ای فسادآلود و نداشتن شرایط امر به معروف و نهی از منکر و اصلاح شرایط، تنها وظیفۀ او تقویت کنترل درونی است تا در فساد محیط حل نشود.
بنابراین یکی از اهداف تربیتی مکتب انتظار، پرورش تقوای الهی در جان منتظران و مؤمنان به امامت حضرت ولیّ‌عصر است. امام صادق(ع) میفرماید:
مَنْ سُرَّ أَنْ یَکُونَ مِنْ أَصْحَابِ الْقَائِمِ فَلْیَنْتَظِرْ وَ لْیَعْمَلْ بِالْوَرَعِ وَ مَحَاسِنِ الْأَخْلَاقِ وَ هُوَ مُنْتَظِرٌ؛ (مجلسی، 1404: ج52، 140)
هرکس شادمان می‌شود به اینکه از یاران حضرت قائم باشد، باید منتظر ظهور او باشد و بر پایۀ تقوا و خوش‌خلقی رفتار کند، در حالی که منتظر است.
در دوران غیبت و آخرالزمان، گروه‌های انحرافی و فتنه‌های آخرالزمان در تلاشند تا با عناوین جذابی همچون ارتباط و اتصال با امام زمان(عج) و ایجاد توهم معیت، انتظار را از روح سازندۀ آن خالی کنند و مشتاقان را آرام‌آرام از اصول اعتقادی خود دور کرده و از انتظار، برای اهداف سکولاری خود پوششی بسازند. دوران غیبت، دوران رویارویی با فتنه‌ها و شبهات است و انسان منتظر، به نوعی در متن جریان‌های فاسد و دشوار و چالش‌برانگیز قرار میگیرد و با توجه به ویژگی‌های دوران معاصر و گستردگی عرصۀ ارتباطات و نفوذ رسانه‌ها و شبکه‌های ارتباطی در زندگی انسان امروزی، می‌توان گفت قرار گرفتن در شرایط پرهیز و قرنطینه‌ای ناممکن به نظر می‌رسد و لازم است منتظران راستین با آراستگی به تقوا در جامعه حضوری فعال و سازنده داشته باشند و در سایۀ بصیرت حاصل از تقوا، رسالت پیامبرگونۀ خود در زمینۀ ارشاد و تربیت افراد و اصلاح اجتماع را به انجام رسانند؛ همچنان‌که انبیای الهی پس از تجهیز به سلاح تقوا اقدام به تربیت افراد و اصلاح جامعه می‌کردند. در چنین شرایطی است که مؤمنان و منتظران، نیازمند مداقه بیشتر در تقواپیشگی خود هستند تا بتوانند در برابر امواج و جریانات متعدد مقاومت نمایند و بار سنگین انتظار را با پرهیزکاری به سرمنزل مقصود برسانند.
ج) تحقق و وحدت خویشتن
چنان‌که گفته شد، حضرت رسول اکرم(ص)میفرماید: «کسی که بمیرد و امام زمان خود را نشناسد، به مرگ جاهلیت مرده است.» روشن است مرگ جاهلی نتیجه و عصاره حیات جاهلی است. بنابراین از جمله اهداف تربیتی انتظار شیعی که با معرفت امام عصر(عج) همراه است، نجات آدمی از حیات و مرگ جاهلی و بخشیدن رنگ و صبغۀ عقلانی به حیات و ممات اوست. جهل و عقل هر کدام مراتب و درجاتی دارند و جاهلیت موردنظر در حدیث مذکور، مربوط به حقیقت جهل است. جهل نقطه مقابل علم نیست، بلکه نقطه مقابل عقل است و مراد از زندگی جاهلانه، زندگی به دور از فناوری و علوم کتابی و حصولی بشری و رفاه زندگی مادی نیست؛ زیرا در طول تاریخ اقوام بزرگی با دارا بودن این عناصر به فلاکت و عذاب الهی دچار شدند و قرآن کریم از زندگی آن‌ها با عنوان جاهلی یاد می‌کند. حقیقت حیات جاهلی، حرکت در مسیر مخالف یا انحراف از مسیری است که انسان را به هدف خلقتش سوق می‌دهد که همان مسیر معرفت و عبودیت خداست و با توجه به فرمایش رسول خدا(ص)حیات عقلانی _ یعنی شناخت و بندگی خدا _ جز در پرتو معرفت و در نتیجه اطاعت از امام عصر(عج) حاصل نمی‌شود.
عقل در دو سطح شناخت و عمل مطرح است؛ عقل‌ورزی در مقام شناخت، یعنی انسان فعالیت‌های شناختی خود را به گونه‌ای ضبط و کنترل کند که از کج‌روی در اندیشه مصون بماند. عوامل مؤثر در این زمینه عبارتند از: ارزیابی ادله (آل عمران: 65)؛ برخورداری از علم (عنکبوت: 43) و کنترل حب و بغض (بقره: 170)، و در مقام عمل، یعنی عمل خود را تحت انقیاد علم خویش در آوردن. پس می‌توان بین علم و عقل رابطه‌ای برقرار کرد (باقری، 1388: ج1، 21 - 26).
در تعالیم اسلامی، عقل انسان با توجه به محدودیت‌ها و ظرفیت خاص خود مورد توجه قرار میگیرد و از همین‌رو عقل را از گام گذاشتن به پشت پرده مجهولاتی که ظرفیت درک آن‌ها را ندارد نهی میفرماید (قطب، 1375: 96). امام باقر(ع) دربارۀ روند رشد اندیشه و تعقل در نظام تربیتی مهدوی می‌فرمایند:
إِذَا قَامَ قَائِمُنَا وَضَعَ اللَّهُ یَدَهُ عَلَى رُءُوسِ الْعِبَادِ فَجَمَعَ بِهَا عُقُولَهُمْ وَ کَمَلَتْ بِهِ أَحْلَامُهُم ؛ (کلینی، 1365: ج1، 25)
چون قائم ما قیام کند خداوند دست رحمت بر سر بندگان نهد تا در تعقل هماهنگ شوند و آرمان‌هاى آن‌ها کامل گردد.
از جمله اهداف بزرگ مکتب انتظار به تأسی از حکومت مهدوی، پرورش و تقویت عقول انسانی و کسب علم و دانش است تا منتظران با صعود به قلل معرفت و عقلانیت بتوانند در هدایت افراد متفکر به سمت آرمان‌های حکومت مهدوی کوشا باشند. البته عقلانیت مورد نظر در مکتب انتظار، بنابه فرمایش امام صادق(ع) در باب چیستی عقل: «مَا عُبِدَ بِهِ الرَّحْمَنُ وَ اکْتُسِبَ بِهِ الْجِنَانُ» (مجلسی، 1404: ج1، 116) عقل ولایی است که انسان را به مظاهر اسماء الهی و مبدأ وجود می‌پیوندد و با عقل استقلالی مدرنیته که عقل انسانی را قادر به حل تمام معضلات فردی و اجتماعی و بی‌نیاز از وحی و خدا میداند، بسیار متفاوت و در حقیقت متباین است. هرکس عقل را با توجه به محدودیت‌ها و ظرفیت‌های خاص آن شناخته و عقلانیت را در قلمرو وجودی خویش حاکم سازد، گوهر وجود خود را به گناه نمی‌آلاید و متناسب با درجات رشد عقلانی خود، زشتی و تعفن و کراهت گناه را بازشناخته، از ارتکاب آن می‌پرهیزد. از آن‌جا که انسان پرتوی از کمال مطلق و نشأت گرفته از روح رحمانی است، در پرورش ابعاد گوناگون وجود خود مسئولیتی خطیر دارد و موظف است خود را به صفات خداوندی متصف و آراسته سازد و با خداگونه شدن، به قرب مکانتی الهی نایل آید. از این‌رو انسانِ برخوردار از عقلانی ولایی، خود را به صفات عالیه انسانی و اعتقاد و اخلاق نیکو آراسته می‌سازد تا شایستگی مقام خلیفه اللهی را در خود ایجاد کند. از آن‌جا که صفات و ویژگی‌های نیکو بالفطره در وجود انسان به ودیعه نهاده شده است، انسان می‌تواند با تلاش و فعالیت، آن فضایل را در وجود خود احیا و تقویت کند و با کسب فضایلی همچون حقیقت‌جویی، استکمال، خداخواهی، زیبادوستی، زیباخواهی، احسان به خلق و وجدان بیدار، حیات طیبه‌ای برای خود فراهم آورد و بین خود و انسان کامل پیوندی برقرار نماید. آراستگی به مکارم اخلاق، در تعالیم اسلامی چنان جایگاه رفیعی دارد که نبی مکرم اسلام(ص)هدف بعثت خود را تکمیل مکارم اخلاق و گسترش فضایل اخلاقی در جامعه معرفی میفرماید:
إِنَّمَا بُعِثْتُ لِأُتَمِّمَ مَکَارِمَ الْأَخْلَاقِ؛ (همو: ج68، 382)
به راستی که من برگزیده شده‌ام تا مکارم و فضایل اخلاقی را کامل گردانم.
بنابراین، وجود منتظران نیز باید به عالی‌ترین صفات انسانی آراسته گردد تا شایستگی اتصال به عین‌الانسان را پیدا کنند و از زلال وجود او جرعه‌های معرفت و ایمان برگیرند. پس یکی از اهداف مهم انتظار شیعی، آراستن انسان به صفات الهی است. منتظر در عصر انتظار افزون بر سعی در عبادت، تقوا و ورع، باید مظهر اخلاق نیک بوده، هم در جنبۀ فردی و هم در جنبۀ اجتماعی متخلّق به اخلاق خدایی گردد و به لحاظ اخلاقی هم‌سنخ حضرت ولیّ‌عصر باشد تا قابلیت ادراک انوار فیض ناشی از مبادی عالیه را در جان خود بیافریند. البته رسیدن به چنین مقامی قطعاً زحمت و رنج بسیاری به دنبال دارد و مجاهدت عظیمی را می‌طلبد. اما اگر فرد مجاهدت و تلاش وافر به خرج دهد، هدایت و رحمت الهی نیز رفیق راهش خواهد شد (عنکبوت: 69).
آراستگی مؤمنانِ به امام غایب و منتظرانِ امام قائم به کمالات اخلاقی و سجایای انسانی به لحاظ بازتاب اجتماعیِ رفتار آنان به عنوان منتظران، بسیار مهم است. امام صادق(ع) میفرماید:
کُونُوا لَنَا زَیْناً وَ لَا تَکُونُوا عَلَیْنَا شَیْناً؛ (همو: ج68، 286)
زینت ما باشید، نه زشتی و عارِ ما.
پرهیز از گناه و آراستگی به مکارم اخلاقی، خود بر تکامل و تعالی عقل انسانی تأثیرگذار است و انسان را در مراتب بالاتر عقلانیت پیش می‌برد. انتظار از آن جهت که با محبت حضرت ولیّ‌عصر و خدای رحمان همراه است در تحول و تکامل ماهوی آدمی تأثیری بسزا دارد و ارتباط عاطفی بین منتظر و محبوب راستین سبب می‌شود انسان از لحاظ ظاهری و باطنی با محبوب خویش همگون و متحد باشد تا بتواند با رهایی از محدودیت‌های عالم ملک، خود را با حقیقت ملکوتی امام عصر پیوند دهد و به غنی‌سازی شخصیت خویش بپردازد. از این‌رو تمایلات نفسانی خود را تحت انقیاد عقل رام کرده در مسیر صحیح نیل به اهداف الهی از آن‌ها استفاده می‌کند.
مولای متقیان در جنبۀ نظری «یَعْطِفُ الرَّأْیَ عَلَى الْقُرْآنِ إِذَا عَطَفُوا الْقُرْآنَ عَلَى الرَّأْیِ» (شریف رضی، 1379: خ138) اندیشه‌ها و نظریات شخصی و امیال را مطابق قرآن، و در جنبۀ عملی «یَعْطِفُ الْهَوَى عَلَى الْهُدَى إِذَا عَطَفُوا الْهُدَى عَلَى الْهَوَى» (همو) امیال و هواهای نفسانی را مطابق هدایت می‌گرداند؛ یعنی منتظر به قدری به مولایش نزدیک شود که اگر استراحتی می‌کند، برای تجدید قوا و خدمت گزاری بهتر در راستای آرمان‌های حضرت ولیّ‌عصر(عج) باشد.
حضرت علی(ع) دربارۀ میانه‌روی و اعتدال غرایز اصحاب حضرت مهدی(عج) میفرماید:
از یاران خود بیعت میگیرد که هرگز دزدی نکنند، زنا نکنند... به کم قناعت نمایند، طرفدار پاکی باشند، و ... . (صافی گلپایگانی، 1419: 469)
تمام مفاد این پیمان‌نامه، حاکی از ارضای معقول غرایز و منقاد کردن آن‌ها تحت فرمان الهی است. غنای شخصیتی زمانی حاصل می‌شود که انسان به همه ابعاد وجودی و نیازهای جسمی و روحی خود توجه کند و رشد و تحول و تکامل ابعاد انسانی به صورت هماهنگ انجام شود.
رسول خدا(ص)دربارۀ بهبود کیفیت زندگی در زمان حضرت مهدی(عج) میفرماید:
یَتَنَعَّمُ أُمَّتِی فِی زَمَنِ الْمَهْدِیِّ(عج) نِعْمَه لَمْ یَتَنَعَّمُوا قَبْلَهَا قَطُّ. (مجلسی،1404: ج51، 83)
امت من در زمان مهدی آن‌چنان به نعمت‌ها (مادی و معنوی) دست می‌یابند که در هیچ زمان این‌گونه نبوده است.
از آن‌جا که انسان کامل اسوه حسنه است، می‌توان با الگوبرداری از آن حضرت به توسعه و غنای شخصیت انسانی دست یافت؛ اما نکته مهم در این میان، وحدت‌بخشی به جنبه‌ها و برنامه‌های رشد و تعالی انسان و هدایت همه آن‌ها به صورت هماهنگ و هدفمند در جهت ولایت‌پذیری و پرهیز از هرگونه تشتت و پراکندگی است؛ زیرا تشتت در پرورش موجب افت و فقر شخصیتی می‌شود که متباین با اهداف کمال‌آفرین انتظار شیعی است. بنابراین یکی از اهداف تربیتی انتظار، توجه به رشد و پرورش تمام ابعاد وجودی انسان با توجه به درجۀ شرافت هر بعد است.
د) تنظیم روابط با دیگر انسان‌ها
از جمله اهداف تربیتی انتظار، تبیین و تصحیح علمی و عملی ارتباط با دیگر انسان‌هاست که با توجه به تعالیم مکتب نبوی و علوی در ابعاد مختلف مورد توجه قرار میگیرد.
در نظام تربیتی انتظار _ که هدف آن تحقق اهداف الهی و سیر جامعه به سوی الله است _ باید دقت شود در پرتو رعایت حقوق تکوینی افراد و وظایف اجتماعی، ارتباطات سالم و درستی با دیگر افراد جامعه برقرار شود. ارتباط مؤمنان با یکدیگر و ارتباط آنان با سایر مردم، باید بر اساس اصول ارتباط اسلامی و آموزه‌های وحیانی، در نهایت دقت صورت گیرد تا موجب جذب دل‌ها به نظام آرمانی مهدویت گردد. قرآن کریم تعدی از حدود و حقوق الهی را ستم میداند (نک: بقره: 229).
یکم. ارتباط اجتماعی
آن‌چه در بعد اجتماعی تربیت مهدوی مورد توجه و دقت قرار میگیرد، این است که متربی تنها به سبب جو حاکم بر جامعه و اجتماعات مهدوی با آنان هم‌آوا نشود، بلکه با نگاه به فطرت خداجو و آشنا به ولایت و ارتقای کرامت وجودی خود، همراهی با جمع را انتخاب کرده و در فعالیت‌های مجامع مهدوی و معنوی، آگاهانه و مشتاقانه با تمام توان مشارکت کند. در چنین شرایطی کم‌تعداد بودن منتظران در مقایسه با دیگران، برای ادامۀ تلاش در مسیر انتظار در متربی تردیدی ایجاد نخواهد کرد و پرشمار بودن جماعت غیرمعتقد برای او جاذبه و فریبندگی نخواهد داشت؛ زیرا حرکت او برآمده از درون و از هستۀ مرکزی وجودش است، نه از امری سطحی و صوری. بنابراین شناسایی ارزش‌های جامعۀ مهدوی و ایمان قلبی به آن‌ها می‌تواند فرد را به شرکت داوطلبانه و مسئولانه در فعالیت‌های مربوط به جوامع کوچک و بزرگ سوق داده و به رعایت حقوق دیگران وادارد.
یکی از عالی‌ترین تجلیات روابط انسانی مبتنی بر نظام مهدوی، احسان و نیکی به مردم است. قرآن کریم احسان و نیکی را امر خدا (نحل: 90) و نیکوکاران را شایستۀ پاداش عظیم میداند (بقره: 112). احسان و نیکی در حق افراد جامعه، شکل‌های گوناگونی دارد؛ گاه به رفع نیاز جسمانی و فیزیولوژیکی و فراهم کردن آسایش مادی، گاه با روشنگری و هدایت، و گاه با همدلی و ... در جامعۀ آرمانی مهدوی به گسترش تفاهم و صمیمیت میان مردم توجه ویژه‌ای صورت میگیرد. امام صادق(ع) میفرماید:
وضع مردم [در دوران ظهور] سامان می‌یابد، میان آنان اتحاد برقرار می‌شود، قلوب ناسازگار به هم نزدیک می‌شوند و الفت می‌گیرند، خداوند در زمین معصیت نمی‌شود، حدود خداوند در میان بندگان اجرا و برپا می‌شود و خداوند، حق را به اهلش برمی‌گرداند. (صدوق، 1386: 346)
امام باقر(ع) دربارۀ برقراری ارتباط انسانی و احسان و تعاون خطاب به منتظران میفرماید:
باید نیرومندان شما به ناتوانان کمک کنند و توانگران به مستمندان برسند. هریک از شما باید چنان‌که نیک‌خواه خود است، در مقابل برادر دینی خود نیز چنین باشد. ... اگر چنین بودید و بدین‌گونه که سفارش می‌کنیم رفتار کردید، هریک از شما اگر از جهان درگذرد و قائم ما را درک نکرده باشد، شهید به شمار خواهد آمد. (صافی گلپایگانی، 1419: 512)
از دیگر از وجوه ارتباط اجتماعی، سازگاری و مخالفت با جامعه است. مکتب تربیتی انتظار با هرگونه سازشکاری مخالف است، اما منتظران به سازگاری با جامعه توصیه می‌شوند. سازگاری یعنی انسان ضمن حفظ ویژگی‌های فردی، درصدد تفاهم و اتحاد با دیگران برآید. اما سازش یعنی تسلیم در برابر جمع و تأیید وضع موجود که مکتب انتظار مخالف آن است و منتظران موظفند ضمن رعایت اصول نقادی و بدون توهین و تعرض به دیگران، ضمن تبیین کاستی‌های وضع موجود در هدایت جامعه به سوی آرمان‌های جامعۀ مهدوی جدّ بلیغ نمایند.
دوم. ارتباطات اقتصادی
مسائل اقتصادی به‌ویژه امر تولید، توزیع و مصرف، از جمله اموری هستند که باید بر اساس اهداف الهی تنظیم و اجرا شوند. در مکتب اسلام هدف از ارتباط اقتصادی، ثروت‌اندوزی و رسیدن به سود مادی روزافزون نیست، بلکه هدف، فراهم کردن رفاه همگانی و بنیان قوام جامعه بر اساس قوانین الهی و اسلامی و عدالت است تا از فاصله‌های طبقاتی میان مردم تا حد امکان کاسته شود. هدف، واسطه‌ای از روابط و تعاملات اقتصادی، دستیابی به مواسات در اموال و تحقق عملی رفاه عمومی و عدالت اجتماعی است که خود این هدف، فراهم کردن بستر و زمینه‌ای برای نیل به هدف اصلی خلقت یعنی عبودیت و بندگی در برابر خداست. از این‌رو اسلام برای مصرف نیز قواعد و قوانین خاصی را وضع کرده است تا همۀ مردم بتوانند به دور از افراط و اسراف در سایۀ روابط اقتصادی سالم، از امکانات و منابع خدادادی بهره‌مند شوند. بنا به فرمودۀ قرآن، افراد مؤمن و صالح، اموال و نعمت‌هایی را که به آنان عطا شده با قرار دادن در سیر الهی، ارزشمند می‌سازند (سبأ: 37).
از جمله آرمان‌های حکومت مهدوی، برقراری عدالت اقتصادی و ایجاد اقتصادی سالم و الهی در جهان و فراهم کردن زندگی سالم و شاد برای همۀ مردم است. در نظام مهدوی، فقر و ناداری و نظام طبقاتی جامعه برچیده شده، وحدت و برادری در میان مردم حاکم می‌شود و زندگی مردم سامان می‌یابد. امام باقر(ع) میفرماید:
در زمان حضرت مهدی(عج) آن‌چنان در میان مردم مساوات و برابری برقرار می‌شود که دیگر کسی نیازمند زکات نیست و وضع معیشتی مردم سامان می‌یابد. (مجلسی، 1404: ج51، 390)
سلامت اقتصادی، افزون بر پاک‌زیستی فردی موجب قانونمندی روابط مالی افراد جامعه و رعایت حقوق دیگران و ایجاد نظم اجتماعی و امنیت روانی می‌گردد. امام زمان(عج) در دعای شریف خود، در دو عبارت متوالی «وَ طَهِّرْ بُطُونَنَا مِنَ الْحَرَامِ وَ الشُّبْهَه وَ اکْفُفْ أَیْدِیَنَا عَنِ الظُّلْمِ وَ السِّرْقَه» (مکارم شیرازی، 1387: 200) طهارت اقتصادی فردی و جمعی را به منتظران متذکر می‌شود. آن حضرت در این دعا نه‌تنها توفیق پرهیز از حرام را از خداوند درخواست می‌کند، بلکه توفیق توقف در نزد هر شبهه‌ای را نیز مسئلت می‌نماید. در عبارت بعدی نیز امام(ع) برای مؤمنان و جامعۀ اسلامی، دستانی پاک و به دور از ظلم، خیانت و سرقت که با به‌کارگیری تمام توان خود در اصلاح جامعه و تولید اقتصادی و ایجاد عدالت اقتصادی، زمینه رونق طهارت انسانی و عبودیت الهی را فراهم سازند، آرزو می‌کند.
از جمله اهداف انتظار، ایجاد فعالیت‌های اقتصادی سالم و مشروع است تا زمینه ارتزاق افراد فراهم شود و فرد و جامعه از محصول آن بهره‌مند شوند. همچنین با اهتمام به اقتصاد سالم از رواج مشاغل و مکاسب حرام و ناسالم و کسب درآمد‌های حرام و مبهم جلوگیری به عمل آید. تلاش در توسعۀ اقتصادی به‌ویژه پرداختن به امر تولید مرغوب و مطلوب در سرزمین‌های اسلامی و مصرف تولیدات داخلی، سرزمین‌های اسلامی را از وابستگی اقتصادی به ممالک کفر که به وابستگی یا تأثیرپذیری فرهنگی و سیاسی می‌انجامد رهایی می‌بخشد.
سوم. ارتباط سیاسی
در حقیقت بنیادی‌ترین مبنای حکومت مهدوی، نفی تفکر جدایی دین از سیاست است. بنابراین موضوع حکومت و چگونگی تعامل منتظران با آن، یکی از مهم‌ترین مسائل مکتب مهدویت و انتظار در زمینۀ مسائل سیاسی به شمار می‌آید. از جمله وجوه شاخص نظام مهدوی، جنبه سیاسی و تشکیل حکومت عدل جهانی به دست حضرت حجت است و پیداست که اجرای احکام و برنامه‌های سیاسی، اجتماعی و قضایی، حقوقی و... نیازمند تشکیلات وسیعی است که تنها در پرتو حکومت اسلامی مقدور است. مثلاً جهاد و دفاع از دین خدا چگونه بدون فرماندهی رهبری با بصیرت و الهی ممکن است؟ حتی عبادات و احکام فردی نیز در سایۀ حکومت اسلامی بهتر و صحیح‌تر اجرا می‌شود. آیات و روایاتی که به فرمانبرداری از اولیای الهی توصیه فرموده‌اند، هیچ محدوده و قیدی برای زمینۀ اطاعت مطرح نکرده‌اند. لذا در زمینۀ سیاسی نیز با توجه به آیات قرآن و روایات وارده به‌ویژه توصیه حضرت ولیّ‌عصر: «وَ أَمَّا الْحَوَادِثُ الْوَاقِعَه فَارْجِعُوا فِیهَا إِلَى رُوَاه حَدِیثِنَا فَإِنَّهُمْ حُجَّتِی عَلَیْکُمْ وَ أَنَا حُجَّه اللهِ عَلَیْهِمْ...» (مجلسی، 1404: ج53، 181) وظیفۀ منتظران در دوران غیبت، مراجعه به ولیّ فقیه جامع الشرایط و پیروی از اوامر اوست. از این‌رو حکومتی که ولیّ فقیه جامع الشرایط در رأس آن قرار دارد، حکومتی است که منتظران باید در تقویت و تحکیم آن کوشا باشند. مثلاً در جامعۀ اسلامی ایران، حمایت از نظام و یاری آن برای دستیابی به اهداف بلند درون‌مرزی و گسترش آن به فراسوی مرزهای جغرافیایی از وظایف منتظران و نشانه‌های انتظار است و به نوعی پیروی از اوامر ولیّ فقیه در همۀ مسائل سیاسی و اجتماعی و فردی، تمرینی است برای تبعیت کامل از امام عصر(عج) و خط بطلانی است بر تفکر باطل جدایی دین از سیاست. منتظران واقعی به نشانۀ پیروی از امام زمان خویش، صادقانه خود را مطیع صلاحدیدها و اوامر نایب او قرار می‌دهند و مصلحت‌اندیشی‌ها و تشخیص‌های خود را تسلیم و فدای مصلحت‌اندیشی‌های رهبر حکومت اسلامی می‌کنند.
به فرمودۀ قرآن کریم، ایجاد روابط با دیگر ملل و اقوام، انتظار نظام تربیتی اسلامی _ مهدوی، دشمنی نکردن و احترام به حقوق مللی که نسبت به اسلام و مسلمین رفتاری خصمانه و تهاجمی ندارند، برای گسترش اسلام و حفظ عزت مسلمین است (ممتحنه: 8). اما خداوند، ارتباط با ملت‌ها و اقوامی که قصد ستیزه‌جویی و ضربه زدن به اسلام و مسلمین دارند را نفی، و ایجاد ارتباط و تعامل دوستانه با آنان را ظلم معرفی کرده از مسلمانان می‌خواهد با تمام قدرت در برابر آنان بایستند (ممتحنه: 9). در آیات مختلف، مؤمنان به جنگیدن برای رفع فتنه (بقره:193)، کشتن پیشوایان کفر (توبه: 12) و بسیج همه نیروها برای جنگ با دشمان خدا (انفال: 60) دعوت شده‌اند. این دستور سیاسی _ اجتماعی هیچ محدوده زمانی و مکانی ندارد و مردان و زنان مسلمان باید روح حماسی و جهادگری را حفظ کنند و نسل‌های بعدی را با این روحیه تربیت نمایند. جهاد در رکاب حضرت ولیّ‌عصر(عج) و شهادت در راه آرمان‌های ایشان از آرزوهای بزرگ منتظران است که سحرگاهان در عهد خویش با امامشان آن را از
خدا می‌طلبند.
در نظام تربیتی و حکومتی حضرت مهدی(عج) بر اساس بینش اسلامی و قرآنی، روابط صحیح و پربازدهی به لحاظ مادی و معنوی در میان افراد بشری در نقاط گوناگون جهان
و در میان اقوام و ملل مختلف ایجاد خواهد شد و دوستی و برادری که برآمده از گسترش توحید و یگانه پرستی است در میان مردم جهان رواج پیدا خواهد کرد. در روایتی از امیرمؤمنان(ع) آمده است:
یَقُومُ قَائِمُنَا ... ثُمَّ یَجْمَعُهُمُ اللهُ عَلَى أَمْرٍ وَاحِدٍ؛ (نعمانی، 1363: 206)
قائم ما قیام می‌کند ... سپس خداوند همه آنان را بر محور یک امر گرد مى آورد.
امام صادق(ع) میفرماید:
لَیُرْفَعُ عَنِ الْمِلَلِ وَ الْأَدْیَانِ الِاخْتِلَافُ؛ (مجلسی، 1404: ج53، 4)
[مهدی منتظر] پراکندگی را از ملت‌ها و ادیان برمی‌دارد.
بنابراین هدف از تعاملات بین‌المللی و سیاسی در مکتب انتظار، کسب عزت و قدرت اسلام و ترویج و اشاعۀ فرهنگ اسلامی انتظار در سطح جهان است.
چهارم. ارتباطات فرهنگی
اگر برنامه‌های بنیاد‌ها و نهادهای فرهنگی جامعه در راستای دستیابی به هدف اصلی جامعۀ منتظر، یعنی قرب الهی تنظیم و اجرا گردد، فرهنگ حاکم بر جامعه را متحول می‌سازد و در جهت آرمان‌های الهی ارتقا می‌بخشد. برای ارتقای فرهنگی جامعه باید دو اقدام هم‌زمان صورت گیرد: 1. ایجاد مظاهر فرهنگی متناسب با آرمان‌های جامعۀ مهدوی؛ 2. زدودن مظاهر و عوامل فرهنگ فساد و ابتذال. با این دو اقدام می‌توان گرایشات افراد را به سمت تمایلات متعالی معطوف کرد. قرآن کریم از جمله اهداف رسالت انبیا(ع)به‌ویژه پیامبر اسلام(ص)را برپایی فرهنگ مبتنی بر ارزش‌های الهی و پالایش جامعه از فرهنگ و آداب نادرست و انحرافی بیان می‌دارد (اعراف: 157). دوران طلایی حکومت مهدوی، عصر گسترش فرهنگ سالم و اسلامی در همۀ ابعاد و سطوح جامعه و زدودن آداب و رسوم غلط، ناسالم، پیرایه و خرافه است. اساساً انقلاب مهدوی در حقیقت انقلابی فرهنگی است و با تحول‌آفرینی در فرهنگ جامعه از طریق فرهنگ‌سازی دینی، جامعه را ارتقا می‌بخشد.
یدعوا الناس الی الکتاب الله و سنه نبیه... ؛ (عیاشی، 1363: ج2، 57)
[مهدی] مردم را به سوی کتاب خدا و سنت پیامبر دعوت می‌کند.
یَظْهَرُ عَلَى الثَّقَلَیْنِ وَ لَا یَتْرُکُ فِی الْأَرْضِ دَمَیْنِ؛ (نعمانی، 1363: 275)
بر ثقلین (انس و جن) پیروز می‌شود و در زمین جایى را بدون کشت و زرع (بیهوده و عاطل و بى ثمر) رها نکند.
از جمله اقدامات امام زمان(عج) در دوران حکومت خویش، تغییر ساختارهای معیوب و انحرافی فرهنگی است. از آن‌جا که عوامل انحراف و موانع رشد انسان‌ها غالباً در ابعاد فراانسانی و انسانی(من الجنه و الناس) و نهادها و ساختارهای فرهنگی _ اجتماعی (مسجد ضرار و در شرایط امروزی مطبوعات و رسانه‌ها) شناسایی می‌شود و با توجه به روایات وارده در این‌باره، به نظر می‌رسد اقدامات حضرت ولیّ‌عصر در رفع موانع ارتقای فرهنگی و تغییر ساختارهای معیوب در سه بعد فراانسانی، ساختاری و انسانی صورت میگیرد.
بر اساس روایاتی از امام صادق(ع) در بعد فراانسانی، ابلیس در دوران ظهور، سلطه‌ای نخواهد داشت. آن حضرت میفرماید:
خداوند تا روز قیام قائم ما به شیطان مهلت داده است. وقتی [قائم قیام می‌کند و] به مسجد کوفه می‌رود در آن هنگام شیطان _ در حالی که با زانوان خود راه می‌رود _ به آن جا می‌آید و می‌گوید: «ای وای بر من از امروز!» پس حضرت مهدی پیشانی او را میگیرد و گردنش را می‌زند و آن‌هنگام، روز وقت معلوم است که مهلت شیطان به پایان می‌رسد. (عیاشی، 1363: ج2، 243)
از لحاظ ساختاری، با حذف و تغییر ساختارهای ضدفرهنگی و ایده‌های ناسالم و شرک‌آلود، کاستی‌های فرهنگی جامعه را از میان برمی‌دارد، حکمرانان ستم‌پیشه را عزل می‌کند و زمین را از هر نیرنگ پاک می‌سازد (مجلسی، 1404: ج51، 120). در بعد انسانی با حذف یا اصلاح مفسدان و اشرار، مانع اشاعۀ منکرات و باطل‌گرایی، فساد و فحشا و خشونت در جامعه می‌شود:
تهلک الاشرار و تبقی الاخیار؛ (صافی گلپایگانی، 1419: ج4، 592)
اشرار و بدان نابود می‌شوند و نیکان و اخیار باقی می‌مانند.
در نظام تربیتی انتظار نیز با پیروی از نظام تربیتی مهدوی، اصلاح فرهنگ جامعه و تصحیح ارتباطات فرهنگی یکی از اهداف مهم به شمار می‌رود. این نظام تربیتی بر آن است تا با پرداختن به ابعاد ساختاری و انسانی، ریشه‌کنی فرهنگ منحط و ایجاد فرهنگ اخلاقی و الهی به فرهنگ‌سازی جامعه همت گمارد. با توجه به درهم‌آمیختگی فرهنگ جوامع اسلامی با فرهنگ کنونی غرب، از جمله اهداف تربیتیِ مکتب انتظار آن است که منتظران و متربیان را به بینش و بصیرتی برساند که بتوانند با روشن‌اندیشی به تأسی از رسول گرامی اسلام(ص)مواردی از فرهنگ غربی را که جنبۀ انسانی داشته و تباینی با فطرت، کرامت و حریت انسانی ندارد و مقبول مکتب اسلام است از موارد منحط و ابتذالی آن، متمایز نماید؛ همچنان که رسول اکرم(ص)در مواجهه با فرهنگ حاکم بر عربستانِ آن روز، برخوردی گزینشی داشت و احکام مقبول از آن فرهنگ، به عنوان احکام امضایی، در میان احکام اسلامی دیده می‌شود. این نوع برخورد غیرمتعصبانه، افزون بر تأمین سلامت فرهنگی منتظران، زمینه‌های ترویج فرهنگ مهدوی را نیز فراهم می‌سازد.
هـ ) بهره‌وری صحیح از طبیعت
یکی از جنبه‌های برقراری تعامل و ارتباط صحیح با طبیعت، استفادۀ شایسته و مشروع از مواهب خدادادی طبیعی است. بدون تردید استفادۀ نادرست از طبیعت و نابود کردن آن، نه‌تنها موجب هدر رفتن این منابع خدادادی و محرومیت نسل‌های آتی از آن‌ها می‌گردد، بلکه عواقب این برخورد نادرست متوجه خود انسان نیز می‌شود. همچنان که امروزه بسیاری از آلودگی‌های محیط زیست موجب بروز انواع بیماری‌ها برای ساکنان کرۀ زمین شده است. از این‌رو مکتب اسلام ضمن دعوت به بهره‌مندی صحیح از منابع طبیعی، انسان‌ها را از فساد و تباهی و هرگونه افراط و اسراف پرهیز می‌دهد (بقره: 60). انسان در عصر حکومت مهدوی به چنان بلوغ عقلی و معنوی‌ای دست می‌یابد که حتی تعامل و ارتباطش با طبیعت نیز بر مبنای عدالت و مطابق با قوانین الهی قرار میگیرد.امام باقر(ع) دربارۀ استفادۀ مطلوب از طبیعت و آبادانی زمین در عصر نورانی ظهور میفرماید:
فَلَا یَبْقَى فِی الْأَرْضِ خَرَابٌ إِلَّا عُمِّرَ؛ (صدوق، 1386: ج1، 603)
هیچ جای خرابی در زمین باقی نمی‌ماند، مگر اینکه آباد و بازسازی شود.
نگاه انسان منتظر به طبیعت، نگرش ابزاری نیست، بلکه نگرشی ارتباطی است و منتظران واقعی تنها به دنبال تصرف و تسلط بر طبیعت نیستند، بلکه به سبب رشدی که در مبادی معرفتی، عاطفی و ارادی خویش پیدا کرده‌اند احساس نوعی پیوند و یگانگی با هستی نموده، آرزومند کمال طبیعت و همۀ موجودات هستند. این ارتباط عمیق در بستر فرهنگ مهدوی حاصل شده، لذا منتظران از همان ابتدا نسبت به طبیعت و چگونگی بهره‌برداری از آن احساس مسئولیت می‌کنند. در زمزمه‌های عاشقانۀ دعای عهد آمده است: «وَ اعْمُرِ اللَّهُمَّ بِهِ بِلادَکَ». اینان اگر از طبیعت بهره‌ای می‌گیرند، برای رسیدن به مقام قرب خداست. از سویی بر مبنای هستی‌شناسی نظام تربیتی انتظار شیعی، همۀ اجزا و ذرات جهان در سیر به سوی کمال مطلق هستند، اما به جهت سلسله مراتب وجودی، ارتقا و صعود آن‌ها به وسیلۀ واسطه‌هایی انجام میگیرد و انسان یکی از مهم‌ترین واسطه‌هاست. جماد در مسیر کمال خود به نبات و حیوان و انسان ارتقا یافته، از طریق پیوند انسان‌ها با انسان کامل به سمت کمال مطلق نایل می‌شوند. از این‌رو انفکاک آدمی از مسیر انسانیت و عبودیت سبب خروج مراتب پایین وجود از مسیر کمال خواهد بود. همچنین تضییع نعمت‌ها و اسراف نیز موجب تأخیر و انحراف جماد، نبات و حیوان در سیر کمالی خواهد بود که این خود ظلم بزرگی درحق آنان و مغایر و مباین با آرمان‌های نظام عدالت‌گستر مهدوی به شمار می‌آید که درپی اقامۀ عدالت آفاقی و انفسی است. بنابراین یکی از اهداف مکتب تربیتی انتظار، تصحیح ارتباط انسان با طبیعت به عنوان آیتی از آیات الهی و ایجاد حس همبستگی با آن است.
نتیجه
فرهنگ انتظار در مفهوم پویا و رویکرد شیعی آن، حالتی آرمانی است که فرد آن را مقصد خود قرار می‌دهد و در حکم فرایندی است که فرد با قرار گرفتن در جریان آن، تکامل ماهوی پیدا کرده و در تکامل و توسعه این فرهنگ می‌کوشد. انتظار در شخص، گرایش دائم به سمت مراتب عالی‌تر ایجاد می‌کند. هدف تربیتی انتظار این است که آدمی را با حقیقت ولایت آشنا و همراه سازد که این آشنایی و متابعت، همان هستی معنوی آدمی را تشکیل می‌دهد و هر فرد بر حسب درک و استعداد خود ارزش‌های والایی را در وجود خود سامان می‌بخشد. انتظار در حقیقت اتصال به مقام ولایت و درک حقیقت وجودی و نیازهای واقعی خویشتن است که انسان را در مسیر فیض‌گیری مداوم از نورولایت و واسطه فیض الهی قرار می‌دهد و بدین ترتیب او را در عبور از غرایز به سمت مفاهیم ارزشی و تبعیت ارزش‌های دانی از ارزش‌های عالی یاری می‌رساند. در چنین شرایطی انسان با گذشتن از لذات شخصی و ارزش‌های نسبی و اجتماعی، در عالمِ ارزش‌های بی‌حد و مرز و فوق زندگی محدود و محصورِ فرد و اجتماع، گام می‌نهد. معرفت امام ضمن توسعه افق‌های شناختی انسان و آماده کردن و ایجاد توانایی در انسان برای نیل به سمت معرفت الهی که غایت علوم و معارف است به سبب درکی که نسبت به ولیّ خدا در انسان ایجاد می‌کند خودبه‌خود کشش و رغبتی در جان منتظر ایجاد می‌کند و چنان او را واله و شیدای امام عصر(عج) و در نهایت و از طریق امام، شیفته مبدأ هستی و مهرآفرین می‌نماید که فرد با همه وجود فقر خود را درک نموده، به تحقق و توسعه و تکمیل وجودی خود احساس نیاز پیدا می‌کند و در مسیر اطاعت از امام قرار میگیرد که این اطاعت او را به سمت عبودیت و تقوای الهی سوق می‌دهد. این امر خود انگیزه و نیرویی برای خودافزایی معرفتی و عاطفی و عملی و همچنین وحدت‌بخشی به تمام ادراکات و تمایلات را در فرد ایجاد می‌کند. انتظار و تکامل در مسیر آن دیدگاه‌ها و عواطف و هیجانات فرد را نسبت به سایر انسان‌ها و موج�
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فارس]
[مشاهده در: www.farsnews.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 131]
-
گوناگون
پربازدیدترینها