محبوبترینها
قیمت انواع دستگاه تصفیه آب خانگی در ایران
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان می‌شوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
دلایل زنگ زدن فلزات و روش های جلوگیری از آن
خرید بلیط چارتر هواپیمایی ماهان _ ماهان گشت
سیگنال در ترید چیست؟ بررسی انواع سیگنال در ترید
بهترین هدیه تولد برای متولدین زمستان: هدیه‌های کاربردی برای روزهای سرد
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1831255320
هندسه معرفتی ابن‌عربی در سه محور شریعت، شهود و عقل - بخش اول درک حجیت یا عدم حجیت روایات براساس کشف
واضح آرشیو وب فارسی:فارس: هندسه معرفتی ابن‌عربی در سه محور شریعت، شهود و عقل - بخش اول
درک حجیت یا عدم حجیت روایات براساس کشف
تحلیل هندسه معرفتی ابن‌عربی، در محورهای متعددی از قبیل: تبیین نظریه تفسیر محی‌الدین، آرای عرفانی، آرای فلسفی، علوم قرآنی، آرای فقهی، مبانی انسان‌شناسی و غیره کاربرد فراوان دارد.
چکیده تحلیل هندسه معرفتی ابن‌عربی، در محورهای متعددی از قبیل: تبیین نظریه تفسیر محی‌الدین، آرای عرفانی، آرای فلسفی، علوم قرآنی، آرای فقهی، مبانی انسان‌شناسی و غیره کاربرد فراوان دارد. این تحقیق درصدد بررسی دیدگاه‌های معرفت‌شناسی ابن‌عربی در سه محور شریعت، شهود و عقل است. او شریعت را رکن رکین و ملاک صحت‌وسقم هر معرفتی می‌داند. از دیدگاه او کشف، یکی از منابع معرفتی است که در شرایط خاص و در محورهای متعدد مورد استفاده قرار می‌گیرد. در تبیین مبانی هستی‌شناسی، مبانی انسان‌شناسی، معانی حروف، کلمات و جملات قرآنی می‌توان از کشف بهره برد. او از عقل به‌عنوان ابزار معرفتی در فهم آیات الهی و جهت درک مبانی هستی‌شناسی استفاده می‌کند؛ تا جایی‌که اگر عقل دارای موادّ صحیح و صورت‌های صحیح ادراکی باشد و در مرز خویش یعنی ادراکات طور عقل باشد، قابل اعتماد است و در ماورای ادارکات طور عقل دارای اعتباری نیست. واژگان کلیدی ابن‌عربی، هندسه معرفتی، منابع، ابزار، شریعت، شهود، عقل. طرح مسئله با توجه به آرا ابن‌عربی در زمینه‌های گوناگون، بررسی مبانی شناخت‌شناسی و مبانی معرفتی‌اش لازم به نظر می‌رسد. تحلیل هندسه معرفتی او ره‌گشا و روشنگر اساسی‌ترین مبانی شناخت‌شناسی است. به‌نظر می‌رسد حلّ پارادیم‌های ابتدائی در آرا و دیدگاه‌های او در بعضی موارد، مرهون ابهاماتی است که در ناحیه شناخت‌شناسی او وجود دارد. این تحقیق گامی در راستای تحلیل مبانی شناخت‌شناسی یا معرفتی ابن‌عربی است. وی از ابزارها و منابع معرفتی متعددی بهره می‌برد که درک جایگاه هریک از آنها، قدمی در جهت شناخت مبانی اساسی شناخت‌شناسی ایشان خواهد بود. بخش اول: هندسه معرفتی ابن‌عربی یک. علوم وهب و علوم کسب محی‌الدین از ابزارها و منابع گوناگون معرفتی، جهت کسب معرفت بهره می‌برد و از آنها در جهت شناخت کتاب تکوین و تشریع کمک می‌گیرد؛ و هریک در جایگاه خویش و با حفظ اعتبارش، مبدأ معرفت‌های گران‌سنگی برای او خواهند بود. او معرفت‌های انسان را به دو دسته علوم کسب و علوم وهب تقسیم می‌کند و برای کسب معرفتی هریک راه‌های مخصوصی معرفی می‌نماید. مبدأ علوم کسب را عقل و حس و تقوا و غیره می‌داند، ولی مبدأ علوم وهب را ازجانب پروردگار. به باور او هیچ سببی ازجانب انسان نمی‌تواند مبدأ چنین معرفتی گردد. جایگاه این تقسیم‌بندی در هندسه معرفتی او بسیار مهم و اساسی است. چراکه ابن‌عربی درمورد مبدأ بعضی از معرفت‌ها معتقد است به هیچ تلاشی از انسان برنمی‌گردد، و این موهبت پروردگار است که مبدأ این معرفت است. (ابن‌عربی، بی‌تا: 1 / 254) محی‌الدین تفاوت علوم وهبی یا تجلیات را براساس تفاوت استعداد‌ها می‌داند. (همان) در هندسه معرفتی ابن‌عربی، علوم کسبی که محصول تقوا و رفع حجاب است، به دو نوع الهام و علم لدنیّ تقسیم می‌گردد. علم لدنی ثابت است و در اصلِ خلقت و جبّلی انسان مطرح می‌شود، ولی الهام، در اصل خلقت و جبلی انسان مطرح نمی‌شود و علمی است که نتیجه اعمال انسان است. خداوند متعال بعضی از بندگان خویش را موفق به انجام بعضی اعمال صالح می‌نماید و هنگامی که بنده موفق به انجام آن عمل می‌گردد، خداوند علم لدنی به آن عطا می‌کند. محی‌الدین معتقد است علم لدنی خطاپذیر نیست، ولی الهام خطاپذیر است. علاوه‌براین لازم نیست علم لدنی، در ماده باشد، ولی الهام باید در مواد باشد. (همان: 1 / 288؛ همو، 1366: 163) دو. شریعت اصل رکین و قطب هر معرفتی در هندسه معرفتی ابن‌عربی را باید شریعت تلقی نمود. در هندسه معرفتی او، درکی یا کشفی بالاتر از شریعت اتفاق نیافتده و پیامبر اسلام، حضرت محمد| دارای عالی‌ترین معرفت است. ازنظر ابن‌عربی شرع، میزان کشف است و هر کشفی باید براساس شریعت سنجیده شود. چنانچه آن کشف، موافق با شریعت باشد، قابل اعتماد و اگر موافق با شریعت نباشد، از درجه اعتبار لازم برخوردار نیست. قرآن مجید و سنّت نبوی میزان شریعت تلقی شده و بالاترین ملاک و راهنما محسوب می‌گردند. ابن‌عربی می‌نویسد: «شرع میزان کشف است.» (همو، بی‌تا: 3 / 8) با توجه به این سخن باید گفت، او شریعت را ملاک سنجش هر معرفت و خود را ملتزم‌ترین فرد به شریعت می‌داند. و اگر در مواردی او به کشف یا ابزارهای معرفتی دیگر اعتماد می‌کند، براساس درک حجیت معرفت‌های حاصل‌شده از راه‌های مذکور براساس شریعت است؛ درواقع حجیّت این ادراکات را از طریق شریعت اثبات می‌کند. سه. قلب به باور ابن‌عربی قلب از دیگر منابع معرفتی است. برای بررسی قلب به بررسی سه محور نیازمندیم: 1. تعریف قلب؛ 2. حوزه معرفتی قلب؛ 3. اعتبار قلب. 1. تعریف قلب در نزد محی‌الدین قلب منبع معرفتی است که با آن، انسان تمام معارف باطنی را کسب می‌کند. وی قلب را منشأ تمام معرفت‌های قابل دستیابی بشر می‌داند. قلب منبع جوشانی است که محل اسرار الهی است و همه چیز در دل آدمی مکتوب می‌باشد. نکته اساسی اینکه، از دیدگاه محی‌الدین، قلب به‌عنوان یک مرکز ادراکی و نه یک مرکز محبت، مطرح شده است. و گفتیم که دل انسان، قابل جمله است که هرچیز که حضرت حق (جل و علا) در ملک و ملکوت باقی گذارده است، در دل انسان مکتوب است؛ و نسبت کائنات با دل انسان، آن‌چنان است که خردل در میان بیابان بزرگی باشد، زیرا که محل اسرار الهی است، چنان‌که از رسول الله| پرسیدند که حضرت حقّ تعالی کجاست؟ گفت: در دل بنده من، پس دل انسان، محل نزول اسرار الهی است. بدان‌که عرش بدان عظمیی و هفت آسمان و زمین و جمله موجودات در جنب او ذرّه‌ای بود، بباید کوشید تا آن دل را صافی داد به نور علم و عمل و اخلاص و صدق و عرفان، و انواع آنکه جمله شرح آن را در اسرار السلوک آورده‌ایم آراست. (ابن‌عربی، 1375: 177) 2. حوزه معرفتی قلب محی‌الدین بعضی از معرفت‌ها را مخصوص قلب می‌داند و معتقد است این معرفت‌ها از راهی غیر از قلب قابل کسب نیست. وی معرفت حق از حق را مخصوص قلب می‌داند و باور دارد این معرفت با عقل قابل حصول نیست. (همو، بی‌تا: 1 / 289) 3. اعتبار حوزه معرفتی قلب به اعتقاد محی‌الدین، درصورتی‌که معرفت قلبی از آسیب‌های شهودی برکنار باشد، از درجه اعتبار لازم برخوردار است. او معرفت قلبی کسبی را به دو قسم لدّنی و الهام تقسیم، و جهت تطهیر قلب و صاف کردن آن پیشنهاد می‌کند دل را به نور علم، عمل، اخلاص، صدق و عرفان بیارایم. چهار. روح محی‌الدین روح را به‌عنوان یک مرکز حبّ یا محبّت مطرح می‌کند. اگرچه در بعضی موارد از آن به‌عنوان مرکز ادراکی نیز یاد کرده است. پنج. ارواح فلکی ازجمله منابع معرفتی در نظر ابن‌عربی را باید ارواح فلکی تلقی نمود. وی معتقد است که انبیا از ارواح فلکی استمداد می‌گرفته‌اند. ابوالعلاء عفیفی درمورد این مبنا می‌نویسد: محی‌الدین معتقد به نظریه ارواح کواکب بوده و اینکه برای هر کوکبی روح خاصی و علم خاصی بوده است. بر این اساس به‌عنوان مثال، فلک خورشید منبع اسراری بوده است که هرکس به آن متصل شود به آن مدد خواهند رسانید. محی‌الدین این مسئله را در کتاب التنزلات الموصلیه مورد بررسی دقیق قرار داده است و در آن کتاب به اسراری که نوح نبی از فلک خورشید به‌دست آورده است اشاره می‌کند. (عفیفی، 1366: 43) شش. حرکات و منازل ستارگان ازجمله منابع معرفتی، حرکات و نزول ستارگان در منازل مقدّر می‌باشد که این اسرار توسط ابدال کشف می‌شود. (ابن‌عربی، بی‌تا: 2 / 7) هفت. عقل از ابزارهای معرفت در هندسه معرفتی ابن‌عربی عقل است. اساسی‌ترین مباحث قابل طرح درمورد عقل در هندسه معرفتی ابن‌عربی در سه محور زیر مطرح می‌شوند: 1. تعریف عقل؛ 2. حوزه معرفتی؛ 3. اعتبار حوزه معرفتی عقل. هشت. شهود عرفانی (عقل مجرد) محی‌الدین در تحلیل هندسه معرفتی خویش، نقش تهذیب را به‌عنوان یک اصل اساسی مطرح نموده و آن را در کنار رهاکردن فعالیت‌های عقلی، راهبر بسیار خوب و ابزار معرفتی تلقی می‌کند. عقل انسان چنانچه از قید جسم رهایی کامل پیدا کند، دیگر به‌عنوان نیروی طبیعی انسان، برای تفکّر منطقی عمل نمی‌کند؛ بلکه کار او به نوعی شهود عرفانی مبدّل می‌شود. نه. حس حس یکی از ابزارهای معرفتی است. به باور محی‌الدین حس از درک صائب برخوردار است و درمورد اشیائی که به‌صورت معمولی با آنها ارتباط برقرار می‌کند، دچار اشتباه نمی‌شود؛ ولی ممکن است اشتباهی از ناحیه حکم عقل صورت پذیرد. محی‌الدین می‌نویسد: چشم هرگز اشتباه نمی‌کند، نه آن و نه هیچ‌یک از حواس دیگر خطا نمی‌کند. ولی چون تفکر، مبادرت به ایجاد صوری می‌کند که عقل آنها را نگاه دارد، ازاین‌رو برخی از مفردات را به برخی دیگر نسبت می‌دهد، که در این حالت، فکر ممکن است دچار اشتباه شود. (همان، 1 / 213) ده. خواطر ازجمله منابع معرفتی دیگر در هندسه معرفتی ابن‌عربی، خواطر است. به اعتقاد او خواطر به چهار دسته ربانی، ملکی، نفسی و شیطانی تقسیم می‌شوند. (همان: 1 / 281) خاطرات از نگاه صوفیه به واردات قلبی گویند و با توجه به مبدأ خواطر، آنها را به چهار دسته‌ای که ذکر شد تقسیم می‌کنند. (التهانوی، 1967: 1 / 416) خواطر ربانی، خواطری است که ازجانب حق‌تعالی به دل اهل قرب وارد می‌شود. خواطر ملکی خواطری است که ازجانب فرشتگان درمورد انجام طاعات یا ترک معاصی، به دل انسان‌ها وارد می‌شود. خواطر نفسی خواطری را گویند که ازجانب نفس، از قبیل لذات آنی و اظهار دعاوی باطل به دل انسان‌ها وارد می‌شود. خواطر شیطانی خطوراتی است که ازجانب شیطان نسبت‌به معاصی و امور بد وجود دارد. (همان) یازده. فطرت محی‌الدین معتقد به گرایش‌های ذاتی در انسان می‌باشد و اصل وجود گرایش‌های ذاتی در انسان را می‌پذیرد، اگرچه از آن تعبیر به فطرت نمی‌کند. او درمورد حوزه گرایش فطری معتقد است، تمام موجودات به غیر از انسان دارای گرایش فطری نسبت‌به پروردگار هستند؛ ولی انسان دارای چنین گرایشی نیست، ولی خداوند متعال گرایش‌های ذاتی دیگری همچون محبّت به ایمان را به‌صورت فطری در نهاد انسان به ودیعه گذاشته است. (همان: 3 / 153؛ همو، 1366: 85) بخش دوم: جایگاه شریعت در هندسه معرفتی ابن‌عربی شریعت اصل رکین در هندسه معرفتی ابن‌عربی است. در هندسه معرفتی او درکی یا کشفی بالاتر از شریعت اتفاق نیافتده و پیامبر اسلام، حضرت محمد| دارای عالی‌ترین معرفت است. ازنظر ابن‌عربی شرع، میزان کشف است؛ و هرکشفی می‌بایستی براساس شریعت سنجیده شود. چنانچه آن کشف موافق با شریعت باشد، قابل اعتماد است و در غیر این صورت از درجه اعتبار لازم برخوردار نیست. از دیدگاه او، قرآن مجید و سنّت نبوی میزان شریعت تلقی شده و بالاترین ملاک و راهنما تلقی می‌شوند. او می‌نویسد: «شرع میزان کشف است.» (ابن‌عربی، بی‌تا: 3 / 8) با توجه به این سخن باید گفت، ابن‌عربی شریعت را ملاک سنجش هر معرفتی دانسته و خود را ملتزم‌ترین فرد به شریعت می‌داند؛ و التزام به آرای شهودی، براساس طرح حجیت شهود ازطرف شریعت است. او سعی وافر در طرح اساسی‌ترین مبانی خویش براساس آیات الهی دارد، و در دو محور تأویل و تفسیر این امر را دنبال می‌کند. دیدگاه او در تفسیر و تأویل مبتنی بر عینی‌گرایی است. (همان: 3 / 4 ـ 3) و به‌دنبال دریافت معنای متن، مستقل از خواننده است. (همان: 1 / 169) او اعتقاد دارد لفظ، فی حد ذاته دارای معناست، و باید با رعایت شرایط درک معنا به درک معانی تفسیری رسید. او در درک معانی تأویل هم با توجه به اینکه شرط صحت معانی تأویلی را احتمال معنای مذکور از لفظ می‌داند، معتقد است، لفظ فی حد ذاته محتمل معنای تأویلی است. (همان: 2 / 119) بخش سوم: جایگاه کشف در هندسه معرفتی ابن‌عربی یک. کشف شهود عرفانی یا کشف، از مهم‌ترین منابع و ابزارهای معرفتی در هندسه معرفتی ابن‌عربی است. اصول حاکم بر کشف، از دیدگاه وی در ادامه مطرح خواهد شد. دو. کشف (شهود عرفانی) مهم‌ترین راه کشف حقیقت محی‌الدین کشف را مهم‌ترین نوع معرفت تلقی کرده و آن را عالی‌ترین نوع معرفتی می‌داند که برای بشر اتفاق افتاده است. او می‌نویسد: «اینجا بالاتر از کشف نیست و پایین‌تر از حجاب وجود ندارد. پس کشف، غایت خواسته‌ها و حجاب، بالاترین محرومیت است و آن عدم شهود است.» (همو، 1370: 20) سه. وحی عالی‌ترین نوع کشف محی‌الدین وحی را نوعی کشف و درواقع عالی‌ترین نوع کشف می‌داند. او در کتاب المسائل و کتاب‌های دیگر نیز به این امر پرداخته است. وی کشف محمّدی را بالاترین نوع کشف می‌داند. برای نبی اکرم| کشف تامّ بود. پس می‌دید آنچه را ما نمی‌بینیم ... او در جمیع امورش در رتبه کمال است و از آن جمله کمال در عبودیت است، پس عبد خالص است. (همو، بی‌تا: 1 / 147؛ همو، 1387: 136) چهار. علل حصول کشف مفهوم کشف، شهودی است که در اثر عوامل خاص ایجاد می‌شود. ابن‌عربی علل خاصی، ازجمله عوامل حصول کشف را صائب می‌داند و عواملی را که باعث کشف غیرصائب می‌شوند، متذکّر شده است. او عواملی چون تزکیه، تصفیه و تزکیه نفس، آراسته شدن به اخلاق پسندیده، متخلّق بودن به اخلاق حسنه و خوی رباّنی را عواملی برای درک شهود صائب می‌داند. (همان: 302؛ همو، بی‌تا: 1 / 120؛ عفیفی: 1366: 275) پنج. کاربرد کشف ابن‌عربی کشف را در موارد بسیاری مورد استفاده قرار می‌دهد. 1. کشف حقایق حروف محی‌الدین از کشف، در درک حقایق حروف مقطّعه و غیرمقطّعه بهره برده است. (ابن‌عربی، بی‌تا: 1 / 79) 2. کشف مفردات الفاظ و معانی ترکیبی آیات قرآن محی‌الدین معتقد است، ما از طریق کشف یا ادراکات شهودی، می‌توانیم به حقایق مفردات یا معانی مفرد قرآنی راه یابیم و معانی باطنی آنها را درک کنیم. حق تعالی که ما علوم را با خالی کردن قلب از فکر و دارا بودن استعداد برای قبول واردات از آن کسب کنیم، او است که امور را بر اصل خویش بدون هیچ‌گونه اجمال و حیرتی به ما عطا می‌کند. پس ما حقایق را آن‌چنان‌که هستند می‌شناسیم، چه از مفردات باشد یا از جملات یا حقایق الهی. (همان: 1 / 56) کشف حقایق مفردات در دو محور قابل طرح است: الف) تعیین مفهوم یک امر تصوری یا مفرد (کلمات): ازجمله محورهایی که محی‌الدین از کشف استفاده می‌کند، درک حقایق مفردات است. او مفهوم کلمه «خلق» را تأویل نموده و معتقد است کلمه «خلق» به‌معنای «ظاهر کردن اشیا در غیر از صورتی که دارا بوده‌اند» می‌باشد، یا به‌معنای «آوردن آنچه در حضرت دیگری از حضرات وجود، وجود دارد به حضرت وجود خارجی» است. او عالم را یک حقیقت ازلی می‌داند که فقط صورت‌هایش در حال دگرگونی و تغییر است و ذات عالم یا جوهر عالم مشمول قانون کون و فساد نیست. (عفیفی، 1366: 134) ب) تعیین مصداق یک امر تصوری یا مفرد: محی‌الدین در تعیین مصداق «وَعِبَادُ الرَّحْمٰن‌ِ» در آیة شریفة «وَ عِبَادُ الرَّحْمٰن‌ِ الَّذِینَ یَمْشُونَ عَلَى الْأ‌َرْض‌ِ هَوْناً وَإ‌ِذَا خَاطَبَهُمُ الْجَاهِلُونَ قَالُوا سَلَاماً؛ بندگان (خاص خدای) رحمان، کسانی هستند که بر روی زمین با فروتنی راه می‌روند و هنگامی که نادانان ایشان را مخاطب سازند، سخنی ملامت‌آمیز نگویند.» (فرقان / 63) می‌نویسد: این آیة شریفه درمورد حروف رحمت و الطاف و رأفت و حنان و سکینه و وقار و نزول و تواضع می‌باشند. (ابن‌عربی، بی‌تا: 1 / 79) او معتقد است آیة شریفه «وَالْکَاظِمِینَ الْغَیْظَ وَالْعَافِینَ عَن‌ِ النَّاس‌ِ» (آل‌عمران / 134) و آیة شریفه «وَقُلُوبُهُمْ وَجلَةٌ» (مؤمنون / 60) و آیة شریفه «الَّذِینَ هُمْ فِی صَلَاتِهمْ خَاشِعُونَ» (مؤمنون / 2) و آیة شریفه «وَخَشَعَتِ الْأ‌َصْوَاتُ لِلرَّحْمٰن‌ِ» (طه / 108) درمورد بعضی از حروف الفبا است. (همو، 1386: 103) او مفهوم تأویلی آب را در آیه 18 سوره مبارکه مؤمنون «وَأ‌َنْزَلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً بِقَدَر‌ٍ» پیامبر اعظم حضرت محمد| می‌داند. (همان: 103) 3. کشف حقایق هستی‌شناسی محی‌الدین، کشف را عاملی جهت درک حقایق هستی‌شناسی می‌داند، و جهت اثبات این مطلب، در موارد متعددی به کشف استناد می‌کند. (ابن‌عربی، بی‌تا: 1 / 56) او در آثار گوناگون خود ادعا می‌کند که تمام علوم من، از طریق کشف است. ازجمله موارد دیگری که محی‌الدین به‌سبب کشف در جهت معرفت به حقایق هستی‌شناسی برمی‌آید، معرفت به وحدانیت پروردگار است. او دراین‌باره می‌نویسد: برای اثبات وحدانیت الهی نیازی به ادائه دلیل نیست. چراکه شهود او، مانع از جدال در الله و وحدانیت اوست. (همو، 1370: 16) 4. کشف احکام الهی از کاربرد‌های مهم کشف از دیدگاه ابن‌عربی، کاربرد آن در درک احکام الهی است. به باور او این مقام، که از آن به مقام قربت، نبوّت عامّه، نبوّت تابعیت و نبوّت مکتسبه یاد می‌کند، هم‌اکنون نیز وجود دارد. او گرچه در نوشته‌هایش امر قربت را به‌صورت کلی، و درمورد تمام احکام شرعی مطرح می‌کند ولی در رساله قربت به محدودیت این مسئله اشاره نموده و کاربری آن را محدود می‌کند. (همو، 1388: 53) ابن‌عربی راه کسب این نوع از معرفت را تزکیه، تصفیه و آراسته شدن به اخلاق پسندیده و متخلق بودن به اخلاق حسنه و خوی ربانی می‌داند، تا بتوان نفس را برای قبول علوم، ازجانب حق، آماده ساخت. پس هرگاه نفس انسانی با این نوع تزکیه و تصفیه آراسته و پاک گردد، علم حق برای کشف بعضی از مسائل مربوط به احکام شرعی از برای وی دست خواهد داد، همچنان‌که برای مجتهد فقهی رخ می‌دهد. (همان: 53) وی درمورد نحوه حصول این نوع از درک در رساله قربت می‌فرماید: عارفان هنگامی که در مقام ولایت عظمی قرار گیرند، خود احکام الهی را در لوح محفوظ که به دست شخصی که شبیه جبرئیل امین است مشاهده می‌کنند. (همان: 59 ـ 57) 5. درک معانی آیات براساس درک شهودی یا کشف ازجمله موارد دیگری که محی‌الدین در آن براساس کشف و شهود، به درک حقایقی نائل می‌گردد، تفسیر آیات الهی، براساس ادراکات شهودی است. او قرآن را جایی برای دستاوردهای دلائل قوای فکری نمی‌داند و اعتقاد دارد، قرآن جایگاه دستاوردهای مکاشفه الهی است. (همو، بی‌تا: 3 / 389) 6. درک حجیت یا عدم حجیت روایات براساس کشف به باور ابن‌عربی می‌توان به حجیت و عدم حجیت روایات از طریق کشف پی برد، و از این راه به اعتبار یا بی‌اعتباری آنها واقف گردید. درمورد اشتیاق بهشت به چهار نفر، خبری شنیده‌ام که مشهور است، ولی نه از نگاه شهودی و نه از نگاه روائی این خبر قابل اثبات نیست. (همو، 1998: 58؛ همو، بی‌تا: 1 / 224) 7. کشف صائب و کشف غیر صائب صائب بودن کشف با شرایط خاص از دیگر اعتقادات محی‌الدین است. وی بر آن است که در حالت فنا، شیطان به انسان راه ندارد. در حالت فنا، چنانچه انسان چیزی بیابد، همان مطلوب است و راه ورودی برای ابلیس باقی نمی‌ماند. بر تو باد که به فنای محض در آیی و اگر چیزی نیابی، آن فنا از فتنه نگاهت می‌دارد، اگر در فنا چیزی یافتی، همان مطلوب است و تلبیس ازمیان می‌رود و در آنجا راه ورودی برای ابلیس باقی نمی‌ماند. (همو، 1387: 202) 8 . نحوه تحقق کشف محی‌الدین در تحلیل نحوه تحقق ادراک شهودی می‌نویسد: کشف یک علم ضروری است که انسان آن را در خویشتن می‌یابد که این نحوه درک، هیچ‌گونه شبهه‌ای را پذیرا نمی‌شود و دلیلی بر آن نیست، مگر آنچه عارف در خویش می‌یابد. اگرچه بعضی از عارفان فرموده‌اند که ما هنگام کشف خویش دلیلی که آن را اثبات می‌کند می‌یابیم. (همو، بی‌تا: 1 / 319) 9. راه حصول کشف مسئله طریق حصول کشف در اندیشه ابن‌عربی چیست و چگونه می‌توان به این امر دست یافت؟ او درمورد علل حصول کشف، در موارد متعدد از کتاب‌هایش صحبت کرده و عوامل متعددی را ذکر می‌کند. او شرایط درک شهودی را در دو محور خالی کردن قلب و استعداد برای پذیرش، مطرح نموده است. (همان: 1 / 56) علوم ما از طریق گفتگو و کتاب‌ها بدست نمی‌آید، راه علوم ما تجلیات بر قلب، هنگام غلبه سلطان وجد و حالت فناست. (همو، 1370: 6) محی‌الدین درمورد فنا به‌عنوان یکی از علل درک شهودی می‌نویسد: در حالت فنا، چنانچه انسان چیزی بیابد، همان مطلوب است و راه ورودی برای ابلیس باقی نمی‌ماند. بر تو باد که به فنای محض در آیی و اگر چیزی نیابی، آن فنا تو را از فتنه نگاه می‌دارد، اگر در فنا چیزی یافتی. همان مطلوب است و تلبیس ازمیان می‌رود و در آنجا راه ورودی برای ابلیس باقی نمی‌ماند. (همو، 1387: 202) 10. قلمرو شهود محی‌الدین درمورد قلمرو شهود به‌صورت یکسان صحبت نمی‌کند. چراکه در بعضی از کلماتش معتقد است تمام امور قابل کشف هستند و کشف، توان دریافت تمام امور را دارا است (همو، بی‌تا: 3 / 300) ولی در مواردی قلمرو کشف را محدود کرده و معتقد است، کشف در بعضی موارد توان ادراکی خویش را از دست می‌دهد. به‌عنوان نمونه، مسئله الوهیت پروردگار قابل کشف نیست. (همو، 1370: 4) او کشف اولیای الهی را معیار معیارها می‌داند و همان‌طور که یادآور شدیم، آن را دارای ابواب محدودی نمی‌داند و معتقد است ادراکات شهودی از قانون منطقی خاصی پیروی نمی‌کنند. (همو، بی‌تا: 3 / 200) اگرچه محی‌الدین جایگاه عقل را در معرفت الهی محفوظ می‌داند و به کاربری آن در محدوده خویش معترف است، ولی باور دارد که در نوعی از معارف عقل از کاربری لازم برخوردار نبوده، و در آنجا تنها شهود از کاربری لازم برخوردار است. این نوع از ادراکات، ورا طور عقل محسوب می‌شود. (همان: 1 / 31) 11. کیفیت تحقق وحی و درک شهودی محی‌الدین منشأ تحقق وحی را از یک‌طرف، جلا و صفای انسان و ازطرف دیگر، خواست الهی و موهبت (و حقایقی که در قلب یا نفس انسان موجود است) رحمانی الله می‌داند. درحالی‌که منشأ درک غیر وحیانی یا تعقل و فکر و استنباط است و از طریق تفکر انسان به آن دست می‌یابد یا جبلّی نفس، و نفس و خواست الهی نشئت می‌گیرد، آنچه در نفس موجود است در حالت بیداری به‌واسطه ریاضت و در خواب هنگامی که حواس انسان از کار بیفتد و علائق انسان قطع گردد، درک می‌گردد. (ابن‌عربی، 1388: 183؛ همو، 1387: 136) منابع و مآخذ قرآن کریم.
ابن‌عربی، محی‌الدین، 1370، کتاب المسائل، تصحیح و ترجمه و تعلیق دکتر سید محمد دامادی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، چ 1.
ـــــــــــــــ ، 1375، رسائل عرفانی، رساله معرفت عالم اکبر و عالم اصغر، تصحیح و تعلیقات نجیب مایل هروی، تهران، مولی.
ـــــــــــــــ ، 1386، شجرة الکون، تهران، زوار.
ـــــــــــــــ ، 1387، التدبیرات الالهیة فی اصلاح المملکة الانسانیة (جهان انسان شد و انسان جهانی)، ترجمه قاسم انصاری، تهران، علم.
ـــــــــــــــ ، 1388، مجموعه رسائل عرفانی (شامل چهار رساله عرفانی احدیت، قربت، حجاب‌ها، شق الجیب)، تصحیح متن با حواشی ابراهیم مهدی، ترجمه محمدمهدی فولادوند، بی‌جا، دیبا.
ـــــــــــــــ ، 1998 م، لوازم الحب الالهی، تحقیق و تعلیق موفق فوزی الجبر، دمشق، دار معد و دارالنمیر.
ـــــــــــــــ ، 2001 ـ 2000، القسم الالهی بالاسم الربانی، تحقیق و تعلیق دکتر محمد عمر الحاجی، بیروت، دار الحافظ، ط الاولی.
ـــــــــــــــ ، بی‌تا، الفتوحات المکیة، بیروت، دار احیاء التراث العربی و دار صادر.
ـــــــــــــــ ، 1366، فصوص الحکم، تهران، الزهرا.
ایزوتسو، توشیهیکو، 1385، صوفیسم و تائوئیسم، ترجمه دکتر محمدجواد گوهری، تهران، روزنه.
التهانوی، محمد علی بن علی، 1967، کشاف اصطلاحات الفنون، تهران، خیام.
چیتیک، ویلیام، 1388، طریق معرفت عرفانی از دیدگاه ابن‌عربی، ترجمه مهدی نجفی افرا، تهران، جامی.
عفیفی، ابوالعلاء، 1366، شرح فصوص الحکم، تهران، الزهرا.
محمود الغراب، محمود، 1410 ق، رحمة من الرحمن فی تفسیر و اشارات القرآن (من کلام الشیخ الاکبر محی‌الدین ابن‌العربی)، دمشق، مطبعة نضر. احمد عابدی: دانشیار دانشگاه قم. احمد مسائلی: عضو هیئت علمی گروه معارف اسلامی دانشگاه آزاد خمینی‌شهر. فصلنامه علمی ـ پژوهشی اندیشه نوین دینی 34 ادامه دارد/
94/05/11 - 03:00
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فارس]
[مشاهده در: www.farsnews.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 29]
-
گوناگون
پربازدیدترینها