محبوبترینها
با چاپ روی وسایل یک کسب و کار پرسود بسازید
قیمت دیگ بخار و تولیدکننده اصلی دیگ بخار
معروف‌ترین هدیه و سوغاتی یزد مشخص شد!
آشنایی با انواع دوربین مداربسته ضد آب
پرداخت اینترنتی قبوض ساختمان (پرداخت قبض گاز، برق و آب)
بهترین دوره آموزش سئو محتوا در سال 1403 با نام طوفان ۱۴۰۳ در فروردین ماه شروع می شود
یک صرافی ارز دیجیتال چه امکاناتی باید داشته باشد؟
تعمیرگاه مجاز تعمیر ماشین لباسشویی در شرق تهران
تعمیرگاه مجاز تعمیر ماشین لباسشویی در شرق تهران
جراحی و درمان ریشه دندان عفونی با خانم دکتر صفوراامامی
چه مواردی بر قیمت کابین دوش حمام تاثیر دارند؟
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1798298089
بایسته هاى تغییر سیاست جمعیتى با تأکید بر نقش رسانه ملى - بخش اول ترویج فرهنگ اعتماد و خوش بینى به خداوند
واضح آرشیو وب فارسی:فارس: بایسته هاى تغییر سیاست جمعیتى با تأکید بر نقش رسانه ملى - بخش اول
ترویج فرهنگ اعتماد و خوش بینى به خداوند
نظام جمهورى اسلامى ایران با گذشت بیش از بیست سال از اجراى سیاست تحدید و کنترل جمعیت، با توجه به ملاحظات گوناگون اقتصادى، اجتماعى، فرهنگى، سیاسى و امنیتى، اینک در آن تجدیدنظر کرده و سیاست افزایش جمعیت را در پیش گرفته است.
چکیده نظام جمهورى اسلامى ایران با گذشت بیش از بیست سال از اجراى سیاست تحدید و کنترل جمعیت، با توجه به ملاحظات گوناگون اقتصادى، اجتماعى، فرهنگى، سیاسى و امنیتى، اینک در آن تجدید نظر کرده و سیاست افزایش جمعیت را در پیش گرفته است. بى تردید، براى تحقق این سیاست جدید جمعیتى، باید اقدام هاى متعددى در حوزه هاى گوناگون انجام شود که یکى از مهم ترین آنها «فرهنگ سازى» و تغییر گفتمان جامعه، از «کاهش» جمعیت، به «افزایش» جمعیت است. بر این اساس، رسانه ملى به منزله یکى از مهم ترین دستگاه هاى فرهنگ ساز کشور، باید بر مبناى طرح و برنامه اى دقیق، مشخص و زمان بندى شده، براى تحقق سیاست جدید جمعیتى کشور وارد میدان شود و از همه ظرفیت هاى خود در این زمینه استفاده کند. ولى پیش از هر اقدام باید راهبردها و سیاست هاى رسانه در این زمینه مشخص شود تا فعالیت هاى اجرایى و برنامه هاى تولیدى، اهداف را به خوبى برآورده سازند. کلیدواژه ها: رسانه ملى، سیاست جمعیتى، مدیریت پیام، تحدید نسل، افزایش نسل. مقدمه با مطرح شدن موضوع ضرورت تغییر سیاست جمعیتى نظام جمهورى اسلامى ایران و اعلام خطر برخى کارشناسان در زمینه کاهش شدید جمعیت کشور، از اوایل سال 1391 موضوع تدوین «راهبردها و اقدامات ملى مربوط به جلوگیرى از کاهش نرخ بارورى و ارتقاى آن، متناسب با آموزه هاى اسلامى و اقتضائات راهبردى کشور»، در دستور کار شوراى عالى انقلاب فرهنگى قرار گرفت. سرانجام در تاریخ 2/3/1391 این راهبردها به تصویب این شورا رسید. در این مصوبه به «فرهنگ سازى براى دست یابى به جمعیت مطلوب و اصلاح بینش و نگرش مسئولان و مردم نسبت به پیامدهاى منفى کاهش بارورى، به ویژه زیرحد جانشینى» توجه ویژه اى شده است. بر همین اساس بند 1 ماده 3 آن، «تهیه طرح جامع تولید و اجراى انواع برنامه هاى آموزشى، پژوهشى، اطلاع رسانى، نمایشى، تبلیغى و غیره در رسانه هاى جمعى، به ویژه صدا و سیما و شبکه هاى استانى آن با هدف گفتمان سازى و ترویج فواید فرزندآورى و تبیین آثار منفى کاهش نرخ بارورى، با رعایت شرایط و مقتضیات راهبردى»، یکى از اقدام هاى ملى متناسب با راهبردهاى جلوگیرى از کاهش نرخ بارورى و ارتقاى آن برشمرده شد. با توجه به این مصوبه، رسانه ملى باید راهبردها، سیاست ها و برنامه هاى خود براى تغییر گفتمان موجود در زمینه فرزندآورى را به روشنى تدوین و بر اساس برنامه اى دقیق و حساب شده، گفتمانى جدید را در جامعه حاکم کند؛ گفتمانى که در نهایت به عبور از مرحله بحرانى کاهش جمعیت و افزایش آن تا رسیدن به حد مطلوب بینجامد. ازاین رو، این مقاله پس از تبیین مهم ترین بایسته هاى تدوین سیاست جمعیتى، به بررسى راهبردها و سیاست هایى مى پردازد که رسانه ملى براى تحقق سیاست جدید جمعیتى نظام جمهورى اسلامى باید در پیش گیرد. در نخستین گام، با ده نفر از کارشناسان حوزوى و دانشگاهى در چهار حوزه دین پژوهى، جامعه شناسى، مطالعات فرهنگى و رسانه و ارتباطات، بر اساس پرسش هاى از پیش طراحى شده مصاحبه شده و حاصل نکات مطرح شده در این مصاحبه ها به صورت نظام مند و منطقى استخراج شده است. در گام دوم، بر اساس نکات مطرح شده در مصاحبه ها، مطالعات تکمیلى براى مستندسازى این نکات و تکمیل و تتمیم آنها انجام شده است. در گام سوم، این مقاله براساس یافته هاى مصاحبه ها و مطالعات کتابخانه اى تدوین شده است. 1. زمینه هاى تغییر سیاست جمعیتى نظام جمهورى اسلامى در سال هاى 1367 تا 1390 براى تحقق شعار «فرزند کمتر، زندگى بهتر»، اقدام هاى فرهنگى، آموزشى، رسانه اى، بهداشتى، اجتماعى و اقتصادى گسترده اى، با بهره گیرى از ظرفیت همه مراکز سازمان هاى دولتى و برخى نهادهاى غیردولتى براى کاهش نرخ رشد جمعیت انجام شد، تا جایى که میزان بارورى کل از 3/6 در سال 1365 به 6/1 در سال 1390 رسید و میانگین رشد سالانه جمعیت نیز از 9/3 درصد در سال 1365 به 29/1 درصد در سال 1390 کاهش یافت. این موضوع موجب نگرانى جمعى از کارشناسان کشور و زمنیه ساز تغییر سیاست جمعیتى نظام جمهورى اسلامى شد (امانى، 1388، ص 98)، به گونه اى که از آغاز سال 1391 موضوع کاهش روزافزون جمعیت کشور، به دغدغه اى براى مدیران و مسئولان نظام جمهورى اسلامى تبدیل شد و آنان را به تکاپو براى اصلاح سیاست جمعیتى کشور واداشت (ر.ک: میزگرد تخصصى، 1391). نخستین اقدام در این زمینه، تدوین «راهبردها و اقدامات ملى مربوط به جلوگیرى از کاهش نرخ بارورى و ارتقاى آن متناسب با آموزه هاى اسلامى و اقتضائات راهبردى کشور»، مصوب 2/3/1391 شوراى عالى انقلاب فرهنگى بود. در ماده 2 این مصوبه با عنوان «راهبردهاى ملى»، شش راهبرد به شرح ذیل پیش بینى شده بود: 1. فرهنگ سازى براى دستیابى به جمعیت مطلوب و اصلاح بینش و نگرش مسئولان و مردم نسبت به پیامدهاى منفى کاهش بارورى،به ویژه زیرحدجانشینى؛ 2. تدوین سیاست ها، برنامه ها و قوانین و مقررات حمایتى و تشویقى براى دستیابى به نرخ بارورى مناسب، جمعیت مطلوب و لغو سیاست ها، برنامه ها و قوانین و مقررات مشوق کاهش بارورى؛ 3. تدوین الگوى سبک زندگى و ترویج آن، به ویژه فعالیت هاى اجتماعى،آموزشى و اشتغال زنان متناسب با معیارهاى اسلامى و هماهنگ با مصالح خانواده به منظور ایفاى هرچه کامل تر نقش مادرى و همسرى؛ 4. ایجاد و استقرار نظام مدیریت فرابخشى و جامع جمعیت کشور؛ 5. آمایش مستمر جمعیتى کشور و تدوین سیاست هاى مهاجرتى، به منظور جهت دهى به جابه جایى هاى جمعیتى در سطوح ملى، منطقه اى و بین المللى؛ 6. اهتمام به ارتقاى کیفى جمعیت کشور از طریق متناسب ساختن نرخ بارورى خانواده ها با شرایط و اقتضائات سلامت، معیشت و فرهنگ آنها (مجموعه مصوبات شوراى عالى انقلاب فرهنگى). ماده 3 این مصوبه، به بیان «اقدامات ملى متناسب با هریک از راهبردهاى ملى موضوع ماده 2» اختصاص یافته و در بند 1 آن چنین آمده است: «تهیه طرح جامع تولید و اجراى انواع برنامه هاى آموزشى، پژوهشى، اطلاع رسانى، نمایشى، تبلیغى و غیره در رسانه هاى جمعى، به ویژه صدا و سیما و شبکه هاى استانى آن با هدف گفتمان سازى و ترویج فواید فرزندآورى و تبیین آثار منفى کاهش نرخ بارورى، با رعایت شرایط و مقتضیات راهبردى». مقام معظم رهبرى در دیدار با مسئولان و کارگزاران نظام، بر ضرورت تجدید نظر در سیاست تحدید نسل تأکید کرده و فرمودند: جمعیت جوان و بانشاط و تحصیل کرده و باسواد کشور، امروز یکى از عامل هاى مهم پیشرفت کشور است. در همین آمارهایى که داده مى شود، نقش جوان هاى تحصیل کرده و آگاه و پرنشاط و پرنیرو را مى بینید. ما باید در سیاست تحدید نسل تجدید نظر کنیم. سیاست تحدید نسل در یک برهه اى از زمان درست بود؛ یک اهدافى هم برایش معین کردند. آن طورى که افراد متخصص و عالم و کارشناسان علمى این قسمت تحقیق و بررسى کردند و گزارش دادند، ما در سال 71 به همان مقاصدى که از تحدید نسل وجود داشت، رسیدیم. از سال 71 به این طرف، باید سیاست را تغییر مى دادیم. خطا کردیم، تغییر ندادیم. امروز باید این خطا را جبران کنیم.... این مسئله افزایش نسل و اینها، جزو مباحث مهمى است که واقعا همه مسئولین کشور، نه فقط مسئولین ادارى، روحانیون، کسانى که منبرهاى تبلیغى دارند، باید در جامعه درباره آن فرهنگ سازى کنند. از این حالتى که امروز وجود دارد ـ یک بچه، دو بچه ـ باید کشور را خارج کنند. رقم صد و پنجاه میلیون و دویست میلیون را اول امام گفتند ـ و درست هم هست ـ ما باید به آن رقم ها برسیم (در دیدار با مسئولان نظام، 3/5/1391) 2. بایسته هاى تدوین سیاست جمعیتى «سیاست جمعیتى»، مجموعه اصول، تدابیر و تصمیم هاى مدون جمعیتى است که یک دولت در کشور خود در پیش مى گیرد و حدود فعالیت هایش را درباره مسائل جمعیتى، یا امورى که نتایج جمعیتى دارند، تعیین مى کند. هدف سیاست جمعیتى، منطقى کردن و هماهنگ ساختن دگرگونى هاى جمعیتى با شرایط اجتماعى، اقتصادى و فرهنگى جامعه، براى رسیدن به رفاه و بهروزى بیشترِ جمعیت است. به طور کلى، سیاست جمعیتى هنگامى تدوین و تصویب مى شود که پدیده و موضوع جمعیت در جامعه اى به «مسئله» اجتماعى تبدیل شود، درباره آن در اذهان عمومى، به ویژه اذهان اندیشمندان جامعه «شناخت» عینى پدید آید، و «برنامه کار» براى آن تدوین شود. هر سیاست مستلزم وجود «اهداف عینى و اساسى» و «اهداف عملى» است. به اقدام هایى که در جامعه به منظور رسیدن به اهداف عملى صورت مى گیرد، «برنامه اجرایى» مى گویند (تقوى، 1378، ص 145). مهم ترین بایسته هاى تدوین سیاست جمعیتى کارآمد را مى توان به شرح ذیل برشمرد: الف. شناسایى دقیق عوامل بحران جمعیتى لازم به یادآورى است که پیش از تدوین و تصویب هرگونه سیاست جمعیتى، باید عوامل و ریشه هاى شکل گیرى بحران یا مسئله جمعیتى را به طور دقیق شناسایى کرد تا سیاست گذاران و برنامه ریزان جامعه به هنگام ارائه راه حل براى برون رفت از بحران جمعیتى دچار اشتباه نشوند. ب. ایجاد وفاق اجتماعى درباره سیاست جمعیتى بى تردید، شرط موفقیت هر سیاست جمعیتى، همراهى و همدلى اقشار گوناگون، به ویژه اندیشه ورزان جامعه و گروه هاى مرجع و اثرگذار اجتماعى با آن سیاست است. ازاین رو، باید پیش از ورود به مراحل اجرایى سیاست جمعیتى با به کارگیرى ابزار گوناگون رسانه اى و ارتباطى و همچنین برگزارى نشست ها، هم اندیشى ها و همایش هاى علمى با روحانیان، دانشگاهیان، پژوهشگران، مسئولان سازمان هاى مردم نهاد، اصحاب رسانه و مطبوعات و... آنها را با وجوه گوناگون بحران و مسئله جمعیتى پیش رو، دلایل و ضرورت هاى در پیش گرفتن سیاست جمعیتى آشنا و نقش و مسئولیت آنها را در این زمینه روشن ساخت. ج. تعیین دقیق اهداف عینى و عملى سیاست گذاران و برنامه ریزان جامعه، به هنگام تدوین سیاست جمعیتى، باید اهداف عینى و عملى را که در پى تحقق آن هستند، به طور دقیق مشخص ساخته و معلوم کنند که در بازه زمانى موردنظر چگونه باید دگرگونى هاى جمعیتى را با شرایط اجتماعى، اقتصادى و فرهنگى جامعه، هماهنگ ساخت. در مجموع، در ابعاد گوناگون جمعیت از جمله ساخت، اندازه،حرکات، اجزا، آمار حیاتى، مهاجرت، بارورى و تنظیم موالید، چه تغییراتى باید ایجاد کرد. د. به کارگیرى همه ظرفیت ها و توانمندى هاى جامعه تحقق سیاست جمعیتى، مستلزم اقدام هاى گسترده آموزشى، تبلیغى، ترویجى، پزشکى، بهداشتى، اقتصادى و... است. بنابراین، براى تحقق اهداف پیش بینى شده در سیاست جمعیتى بایدازهمه ظرفیت ها و توانمندى هاى سازمان ها و نهادهاى دولتى وغیر دولتى، به صورت هدفمند و سازمان یافته بهره گرفت. ه. ارزیابى دقیق عملکرد سازمان ها و نهادهاى مسئول براى تحقق اهداف عینى و عملى سیاست جمعیتى در بازه زمانى معین شده باید به طور مستمر عملکرد سازمان ها و نهادهایى که در برنامه اجرایى سیاست جمعیتى به آنها نقش ها و مسئولیت هایى سپرده شده است، در شورایى که به ریاست بالاترین مقام اجرایى کشور تشکیل مى شود، ارزیابى و سازمان ها و نهادهایى که به خوبى عمل کرده اند، تشویق و سازمان و نهادهایى که به خوبى عمل نکرده اند، تنبیه شوند. و. پایش مستمر تغییرات جمعیتى تجربه سیاست جمعیتى نظام جمهورى اسلامى در دهه هفتاد و هشتاد نشان داد که عدم پایش نتایج حاصل از اعمال سیاست هاى جمعیتى، مى تواند کشور را با بحران جمعیتى تازه اى مواجه کند. بنابراین، پس از تعیین دقیق اهداف عینى و عملى سیاست جمعیتى باید به طور دقیق و مستمر تغییرات ابعاد جمعیت پایش شود تا سیاست گذاران و برنامه ریزان جامعه بتوانند سیاست جمعیتى را با آخرین تغییرات ابعاد جمعیت هماهنگ سازند. 3. دلایل کاهش شدید جمعیت در دو دهه اخیر چنان که گفته شد، یکى از بایسته هاى مهم تدوین سیاست جمعیتى، شناسایى دقیق علل و عوامل شکل گیرى بحران یا مسئله جمعیتى است. ازاین رو، پیش از تدوین و تصویب سیاست جدید جمعیتى نظام جمهورى اسلامى، باید دلایل کاهش شدید جمعیت کشور را در دو دهه اخیر به طور دقیق شناسایى کرد. این موضوع از آن جهت اهمیت دارد که شناخت میزان تأثیر هریک از عوامل فرهنگى، سیاسى، اقتصادى و اجتماعى در این روند، مى تواند سمت و سوى فعالیت هاى نظام اسلامى را براى اصلاح و تغییر روند موجود تعیین و اولویت هاى فعالیت آن را مشخص کند. چنان که گذشت، در قانون برنامه اول توسعه اقتصادى، اجتماعى و فرهنگى جمهورى اسلامى ایران که در سال 1368 تصویب شد، پیش بینى شده بود که در سال 1390 میزان بارورى عمومى زنان از 4/6 نوزاد به 4 نوزاد و نرخ رشد طبیعى جمیعت از 2/3 درصد به 3/2 درصد برسد، ولى در عمل رویدادى بسیار فراتر از این پیش بینى رخ داد و در سال 1390 میزان بارورى عمومى (کل) زنان به 6/1 یا 5/1 نوزاد و نرخ رشد طبیعى جمعیت به29/1 درصد رسید. حال این پرسش مطرح مى شود که چه علل و عواملى موجب شد نظام جمهورى اسلامى در زمینه سیاست جمعیتى، به نتایجى بسیار فراتر از پیش بینى هاى خود دست یابد؟ آیا این نتایج، ناشى از اجراى سیاست ها و برنامه هاى مستقیمى همچون گسترش «فعالیت هاى واحد اجرایى تنظیم خانواده وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکى» (بند ج قانون برنامه اول توسعه اقتصادى، اجتماعى و فرهنگى کشور، 11/11/1368) و «لغو کلیه مقررات مشوق رشد جمعیت و اتخاذ تدابیر متناسب با سیاست تحدید متناسب با سیاست تحدید موالید کشور» (همان) بود، یا از اعمال سیاست هاى غیرمستقیمى مانند «بالا بردن سطح سواد و دانش عمومى افراد جامعه، بخصوص افزایش ضریب پوشش تحصیلى لازم التعلیم» (همان) و «اعتلاى موقعیت زنان از طریق تعمیم آموزش و افزایش زمینه هاى مشارکت زنان در امور اقتصادى ـ اجتماعى جامعه و خانواده» (همان)، یا فعالیت سازمان صدا و سیما در «جهت ارتقاى سطح آگاهى هاى عمومى در تأمین سلامت کودکان و مادران و جمعیت» (قانون تنظیم خانواده و جمعیت، 26/2/1372) بود. بى گمان، نمى توان نقش هریک از عوامل یادشده، به ویژه اجراى سیاست هاى غیرمستقیم جمعیتى را در کاهش نسبى رشد جمعیت انکار کرد، ولى به نظر مى رسد این عوامل به تنهایى نمى توانند موجب کاهش شدید و بسیار فراتر از پیش بینى روند رشد جمعیت کشور شوند و باید این پدیده را ناشى از علل و عواملى فراتر از علل و عوامل یادشده دانست. برخى صاحب نظران بر این باورند که مهم ترین عامل کاهش نرخ زاد و ولد در دهه هفتاد و هشتاد و به تبع آن، کاهش ناگهانى رشد جمعیت، بیش و پیش از آنکه ناشى از اعمال سیاست هاى تحدید جمعیت نظام اسلامى باشد، ناشى از تحولات ساختارى، تغییر سبک زندگى و تسلط گفتمان فردگرایانه و مصرف گرایانه بود که در پى اجراى الگوهاى توسعه غربى از اواخر دهه شصت به بعد در کشور رخ داد (ر.ک: رفیع پور، 1380، ص 147ـ475). بنابراین، در تدوین و تصویب سیاست جدید جمعیتى، باید به علل و عوامل یادشده در کاهش میزان بارورى و کاهش جمعیت توجه کرد و راهکارى متناسب با آن براى افزایش میزان بارورى و افزایش جمعیت در نظر گرفت (ر.ک: شفیعى سروستانى، 1390، ص 97ـ171). 4. راهبردهاى رسانه ملى مهم ترین راهبردهاى رسانه ملى براى فرهنگ سازى در زمینه تغییر سیاست جمعیتى نظام جمهورى اسلامى، از کاهش جمعیت، به افزایش جمعیت را مى توان به شرح ذیل برشمرد: الف. گفتمان سازى در زمینه ضرورت افزایش زاد و ولد اقدام هاى گوناگون فرهنگى، آموزشى، رسانه اى، اجتماعى، اقتصادى و... که در اواخر دهه شصت و اوایل دهه هفتاد در زمینه مهار رشد جمعیت در کشور صورت گرفت، موجب ایجاد گفتمان ویژه در زمینه زاد و ولد در جامعه ما شد؛ گفتمانى که به تدریج در سراسر کشور و در میان همه قشرهاى شهرى و روستایى، مرفه و مستمند، تحصیل کرده و بى سواد، مذهبى و غیرمذهبى نهادینه شد و این ذهنیت را براى همه ایجاد کرد که داشتن بیش از دو یا سه فرزند، ناهنجار و خلاف چارچوب هاى پذیرفته شده اجتماعى است. این گفتمان همچنان در جامعه ما حاکم است. به همین دلیل حتى افرادى که از تمکن مالى خوبى برخوردارند، حاضر نیستند بیش از دو یا سه فرزند داشته باشند. ازاین رو، مى توان گفت: نخستین گام در اصلاح سیاست هاى جمعیتى کشور، تغییر گفتمان حاکم و ایجاد گفتمانى جدید بر مبناى ضرورت افزایش زاد و ولد است. ب. ایجاد زمینه هاى لازم براى تحکیم خانواده ها براساس آمارهاى سازمان ثبت احوال کشور در سال 1383 تعداد 723976 رویداد ازدواج و تعداد 73882 رویداد طلاق، درحالى که در سال 1390 تعداد 874792 رویداد ازدواج و تعداد 142841 رویداد طلاق به ثبت رسیده است (پایگاه اطلاع رسانى ثبت احوال کشور). براساس این آمار، در طول این مدت، تعداد ازدواج ها حدود 8/20 درصد و تعداد طلاق ها حدود 3/93 درصد رشد داشته است. آمارهاى یادشده، همچنین حکایت از این دارد که نسبت ازدواج به طلاق، در سال 1383، 8/9 بوده است، در سال 1390 به 1/6 رسیده، یعنى حدود 60 درصد کاهش داشته است. کاهش چشمگیر نسبت ازدواج به طلاق، و افزایش قابل توجه میزان طلاق، در سال هاى اخیر زمینه ساز مشکلات و آسیب هاى گوناگون فرهنگى، تربیتى، اخلاقى و اجتماعى در جامعه ما شده که یکى از آنها کاهش نرخ بارورى است. بى تردید، آن گاه مى توان به ظرفیت خانواده هایى که در حال حاضر در جامعه شکل گرفته اند، براى افزایش جمعیت تکیه کرد که این خانواده ها از ثبات و آرامش لازم برخوردار باشند. در شرایطى که عوامل گوناگون فرهنگى، اجتماعى و اقتصادى موجب فروپاشى خانواده ها و بى ثباتى آنها مى شوند، هرگز نمى توان به ایجاد نسلى جدید از دل خانواده ها امیدى داشت. ازاین رو، رسانه ملى باید با در پیش گرفتن سیاست هاى ذیل، از همه ظرفیت هاى خود براى تحکیم نهاد خانواده استفاده کند: 1. آموزش حقوق و مسئولیت هاى خانوادگى زن و مرد به جوانان در آستانه ازدواج؛ 2. توانمندسازى جوانان براى مقابله با مسائل و مشکلاتى که در کانون خانواده با آنها روبه رو مى شوند؛ 3. به تصویر کشیدن روابط مطلوب اعضاى خانواده در برنامه هاى نمایشى؛ 4. بررسى و تبیین ویژگى هاى خانواده تراز اسلامى در برنامه هاى کارشناسى؛ 5. پرهیز از به تصویر کشیدن مداوم خانواده هاى نابسامان و روابط ناهنجار اعضاى خانواده با یکدیگر در برنامه هاى نمایشى؛ 6. پرهیز از نگرش هاى فمینیستى در به تصویر کشیدن روابط اعضاى خانواده با یکدیگر (ر.ک: شفیعى سروستانى،1391الف،ص80ـ155؛همو،1390). ج. زمینه سازى براى تسهیل شرایط ازدواج براساس گزارش رئیس سازمان ثبت احوال کشور، «سن ازدواج براى مردان و زنان نسبت به سال هاى گذشته افزایش یافته و به میانگین 2/27 سال براى مردان و حدود 23 سال براى زنان رسیده که این آمارها زنگ خطرى براى افزایش تجرد قطعى در جامعه است» (خبرگزارى ایسنا). بى تردید، افزایش سن ازدواج، موجب تغییر الگوى بارورى مادران و کاهش رشد جمعیت خواهد شد. پیک الگوى سنى بارورى مادران در سال 1385، 20 تا 24 سال بوده که این رقم در سال 1390 به 25 تا 29 سال افزایش یافته است. بنابراین، الگوى بارورى مادران در سالهاى اخیر تحت تأثیر مستقیم افزایش سن ازدواج بوده است... . افزایش سن الگوى بارورى مادران مى تواند در میان مدت موجب کاهش نرخ موالید شده و به مرور میزان رشد جمعیت را به صفر و حتى منفى برساند» (همان). بنابراین، یکى از مهم ترین گام ها در راه افزایش جمعیت کشور، زمینه سازى براى کاهش سن ازدواج و تسهیل تشکیل خانواده براى جوانان است. براساس نتایج سرشمارى سال 1390، در حال حاضر بیش از هفده میلیون نفر جوان 20 تا 29 سال در کشور وجود دارند (سرشمارى عمومى 1390) که اگر زمینه براى ازدواج آنها فراهم شود، مى توان امیدوار بود که در سال هاى آینده جمعیت کشور به میزان قابل توجهى افزایش یابد. بنابراین، رسانه ملى براى تحقق رهنمودهاى مقام معظم رهبرى در زمینه افزایش جمعیت، باید یکى از راهبردهاى اساسى خود را زمینه سازى براى تسهیل شرایط ازدواج جوانان در آستانه ازدواج قرار دهد و با اقدام هاى گوناگون براى تسهیل شرایط ازدواج جوانان زمینه سازى کند: برخى اقدام هایى که رسانه ملى در این زمینه مى تواند انجام دهد به این شرح است: 1. فرهنگ سازى براى کاستن سطح توقع جوانان و خانواده هاى آنان؛ 2. پرهیز از نشان دادن بى دلیلِ خانه ها و زندگى هاى اشرافى و پرتجمل در برنامه هاى نمایشى؛ 3. پرهیز از به تصویر کشیدن زندگى زوج هاى جوانى که برخلاف بسیارى از همسران جوان، نخستین روزهاى ازدواج خود را در کمال رفاه و آسایش و بى هیچ نگرانى مالى تجربه مى کنند؛ 4. ترویج قناعت و ساده زیستى و دورى از زیاده خواهى و تجمل گرایى، با بهره گیرى از قالب هاى اثرگذارى همچون فیلم ها و سریال هاى تلویزیونى؛ 5. برگزارى نشست هاى کارشناسى درباره دلایل و زمینه هاى بالا رفتن سن ازدواج؛ 6. برگزارى نشست هاى کارشناسى درباره پیامدهاى بالا رفتن سن ازدواج (ر.ک: شفیعى سروستانى، 1391 الف، ص 120ـ181). د. اصلاح نگرش و رفتار خانواده ها در زمینه فرزندآورى اجراى بیش از دو دهه سیاست تحدید موالید در کشور و اقدام هاى گوناگون فرهنگى ـ اجتماعى که در این زمینه انجام شد، موجب تغییر اساسى نگرش و رفتار خانواده ها در زمینه فرزندآورى شده است. امروز بیشتر زوج هاى جوان، دست کم در چند سال نخست زندگى، ضرورتى براى فرزنددار شدن احساس نمى کنند و فرزنددارى را مزاحم تحصیل، اشتغال، رفاه و رشد و پیشرفت خود مى دانند. به همین دلیل، آنها حتى اگر مشکل مالى هم نداشته باشند، حاضر به فرزنددار شدن نمى شوند. به همین دلیل، رسانه ملى براى تحقق سیاست افزایش جمعیت، ابتدا باید به اصلاح و تغییر بینش، نگرش و رفتار خانواده ها در زمینه فرزندآورى بپردازد و با برنامه ریزى دقیق و حساب شده و در بازه زمانى مشخص، بر هر سه حوزه شناختى، عاطفى و رفتارى مخاطبان با ارائه پیام هاى مناسب اثر بگذارد (همان، ص 72ـ180). ه. ترویج فرهنگ اعتماد و خوش بینى به خداوند آموزه هاى اسلامى، همواره مردم را به خوش بینى به خداوندواعتماد و توکل بر او فرامى خوانند، تا جایى که امام باقر علیه السلام از رسول اکرم صلى الله علیه و آله نقل مى کند که فرمود: سوگند به آنکه جز او خدایى نیست، خیر دنیا و آخرت به مؤمنى ارزانى نمى شود، مگر به دلیل خوش گمانى و امیدوارى او به خدا... سوگند به آنکه جز او خدایى نیست، هیچ بنده مؤمنى به خدا خوش گمان نمى شود، مگر اینکه خداوند در کنار گمان بنده مؤمنش حاضر مى شود؛ زیرا خداوند کریم است و همه خیرها به دست اوست. او شرم مى کند که بنده مؤمنش به وى خوش گمان شود، ولى او خلاف گمان بنده اش، عمل و امیدش را ناامید کند؛ پس به خداوند خوش گمان و به او امیدوار باشید» (کلینى، 1365، ج 2، ص 72). قرآن کریم بر این خوش بینى، اعتماد و توکل، در تشکیل خانواده و فرزنددار شدن بیشتر تأکید مى کند. «بى همسران خود و غلامان و کنیزان درستکارتان را همسر دهید؛ اگر تنگدست اند، خداوند آنان را از فضل خویش بى نیاز خواهد کرد و خدا گشایشگر و داناست» (نور: 32). «... و فرزندان خود را از بیم تنگدستى مکشید؛ ما شما و آنان را روزى مى رسانیم» (انعام: 151). از رسول خدا صلى الله علیه و آله چنین روایت شده است: «هر کس از بیم تنگدستى ازدواج را ترک کند، به پروردگار خود بدگمان شده است؛ زیرا خداوند مى فرماید: "اگر تنگدست اند، خداوند آنان را از فضل خویش بى نیاز خواهد کرد و خدا گشایشگر و داناست"» (مغربى، بى تا، ج 2، ص 191). بر این اساس، رسانه ملى براى از بین بردن یکى از موانع عینى و ذهنى تشکیل خانواده و فرزنددار شدن، یعنى بیم از تنگدستى یا ناتوانى در تأمین رزق و روزى فرزند، باید این سیاست ها را در پیش گیرد: 1. جلوگیرى از ترویج فرهنگ مادى گرایانه و رفاه طلبانه در فیلم ها، سریال ها، آگهى هاى بازرگانى؛ 2. ترویج فرهنگ اعتماد، توکل و خوش بینى به خداوند با نمایش برنامه هاى کارشناسى، نمایشى، مستند، نماهنگ و... (ر.ک: شفیعى سروستانى، 1391الف، ص 80، 112و114). و. اصلاح برداشت هاى نادرست درباره نقش «مادرى» و «همسرى» زنان یکى ازآثاروپیامدهاى ناگوار رواج اندیشه هاى فمینیستى، پدید آمدن برداشت هاى انحرافى درباره هویت زنانه بود. یکى از نویسندگان غربى در این باره مى نویسد: نیم قرن پیش، تعداد معدودى از زنان، زمینه ایجاد انقلابى فرهنگى و فلسفى را ایجاد کردند. آنها اعتقاد داشتند که زنان باید خود را از یوغ ستم مردان رها سازند و براى رسیدن به این هدف، کتاب ها نوشتند، مقالاتى منتشر کردند، در کالج ها تدریس کردند، در خیابان ها تظاهرات کردند، کنگره تشکیل دادند و بدین ترتیب، موفق شدند قلب و روح میلیون ها زن را تسخیر کنند. آنها براى آنچه مفهوم زن را در بر داشت، تعریفى جدید ارائه دادند و موجب تغییر دیدگاه هاى موجود درباره اولویت ها و مسئولیت هاى زنان در زندگى شدند. مفاهیمى چون زهد، پاکدامنى، اطاعت، خویشتن دارى و نجابت از واژه نامه ما حذف شد و واژه هایى چون انتخاب، طلاق، خیانت و امتیازات یکسان براى هر دو جنس، جاى آنها را گرفت. دختران و نوه هاى حاصل از آن نسل، هرگز شیوه تفکر دیگرى را نشناخته اند. یکى از مخرب ترین اهداف و تأثیرات این دیدگاه «جدید» نسبت به زنان، سبک شمردن ازدواج و مادرى، و بیرون آوردن جسمى و روحى زنان از خانه ها به سوى بازار کار بود(دموس،1387،ص 71). بنابراین، رسانه ملى باید با پرداختن به موضوع هاى ذیل، برداشت هاى نادرستى را که امروزه در اذهان برخى دختران جوان درباره نقش مادرى و همسرى زنان شکل گرفته است، اصلاح کند: 1. معرفى زیباى دیدگاه اسلام درباره هویت زنانه و نقش و جایگاه مادرى و همسرى؛ 2. بیان روایات واردشده در شأن زنان باردار، از لحظه بسته شدن نطفه تا زایمان؛ 3. تبیین نقش فرزندان صالح در سعادت اخروى پدران و مادران؛ 4. تبیین و توضیح مفاهیم رفاه، آسایش و سعادت در دو نگاه مادى و دینى؛ 5. نقد و بررسى دیدگاه هاى فمینیستى در زمینه نقش مادرى و همسرى؛ 6. بررسى آثار و پیامدهاى رواج این دیدگاه ها در مغرب زمین (ر.ک: شفیعى سروستانى، 1391 الف، ص 127ـ180). ز. الگوسازى از خانواده هاى موفق پرجمعیت یکى از اقدام هاى رسانه ملى در سال هاى حاکمیت سیاست تحدید موالید، نشان دادن تصویرى نامطلوب از خانواده هاى پرجمعیت بود. در برخى سریال هایى که در آن، رفتار زنان در قالب طنز به نمایش درمى آمد، نشان داده مى شد که تعدد فرزندان چه گرفتارى ها و مشکلاتى براى پدر و مادرشان پدید مى آورد. در حال حاضر رسانه ملى باید با اصلاح این رویکرد، به شناسایى و معرفى خانواده هایى بپردازد که با وجود داشتن فرزندان متعدد، به خوبى از عهده تعلیم و تربیت آنها برآمده و نسل شایسته اى را تحویل جامعه داده اند. این الگوسازى صرفا در قالب برنامه هاى مستند قابل ارائه نیست، بلکه از قالب برنامه هاى نمایشى نیز مى توان استفاده کرد (همان، ص 93،101و108). منابع اسنایدر، مایکل، «از هفت میلیارد به پانصد میلیون نفر: دستور کار نخبگان جهانى براى کنترل جمعیت» (اسفند 1390)، سیاحت غرب، سال نهم، ش 103. امانى، سید مهدى (1388)، جمعیت شناسى عمومى ایران، چ چهارم، تهران، سمت. برگر، روبین، «تصویر اندام و زیبایى در رسانه» (آبان 1390)، سیاحت غرب، سال نهم، ش 99. تقوى، نعمت الله (1378)، مبانى جمعیت شناسى، چ چهارم، تهران، جامعه پژوه و دانیال. «خطر افزایش تجرد قطعى در جامعه»، در: پایگاه اطلاع رسانى خبرگزارى دانشجویان ایران (ایسنا): isna.ir دارابى، سعداللّه و دیگران، «پیامدهاى اقتصادى ـ اجتماعى سالخوردگى جمعیت در ایران (1330ـ1430)» (دى 1391)، کتاب ماه اجتماعى، سال شانزدهم، ش 58. دبیرخانه شوراى عالى انقلاب فرهنگى (1391)، نقشه مهندسى فرهنگى کشور، تحلیل کلان وضعیت فرهنگى کشور، بخش چهارم (وضعیت جمعیت ایران: گذشته، حال، آینده). دموس، نانسى لى (1387)، دروغ هایى که زنان باور مى کنند و حقایقى که آنها را آزاد مى سازد، ترجمه و تلخیص پریسا پور علمدارى، قم، معارف. رفیع پور، فرامرز (1380)، توسعه و تضاد: کوششى در جهت تحلیل انقلاب اسلامى و مسائل اجتماعى ایران، چ پنجم، تهران، شرکت سهامى انتشار. سخنرانى مقام معظم رهبرى در دیدار مسئولان و کارگزاران نظام 3/5/1391، در: khamenei.ir شفیعى سروستانى، ابراهیم (1390)، رسانه ملى؛ زن و خانواده، قم، مرکز پژوهش هاى اسلامى صدا و سیما. ـــــ (1391)، رسانه ملى و تغییر سیاست جمعیتى؛ مسئله شناسى، راهبردها و سیاست ها، قم، مرکز پژوهش هاى اسلامى صدا و سیما. شفیعى سروستانى، اسماعیل، «مجامع مخفى» (خرداد 1391)، موعود، سال شانزدهم، ش 136. «ضرورت بازنگرى در سیاست هاى جمعیتى کشور»، میزگرد تخصصى با حضور دکتر سید رضا معینى و طه نوراللهى (دى 1391)، کتاب ماه علوم اجتماعى، سال شانزدهم، ش 58. طلعتى، محمدهادى (1383)، رشد جمعیت، تنظیم خانواده و سقط جنین: آرا و مبانى فقهى و حقوقى، قم، بوستان کتاب. علیئى، محمد ولى، «تأثیر آموزه ها و فتاواى شیعى در رشد و کنترل جمعیت» (زمستان 1384)، شیعه شناسى، سال سوم، ش 12. کلینى، محمدبن یعقوب (1365)، الکافى، چ چهارم، تهران، دارالکتب الاسلامیه. کولمن، جان (1380)، کمیته 300 کانون توطئه هاى جهانى، ترجمه یحیى شمس، چ هشتم، تهران، فیروزه. کیث، جیم، «بمب جمعیت»، ترجمه فاطمه شفیعى سروستانى (مهر 1388)، موعود، سال چهاردهم، ش 104. گوانزالز، سرواندو، «میلیاردرها در خدمت نسل کشى» (خرداد 1390)، سیاحت غرب، سال هشتم، ش 94. لاوین، هوارد و استفان اچ. واگنر، «نگاهى به تأثیرات روانى و اجتماعى نمایش زنان در تبلیغات تلویزیونى» (بهمن 1387)، سیاحت غرب، سال ششم، ش 67. مجموعه مصوبات شوراى عالى انقلاب فرهنگى در: پایگاه اطلاع رسانى شوراى عالى انقلاب فرهنگى: www.iranculture.org مغربى، نعمان بن محمد (بى تا)، دعائم الاسلام، قم، مؤسسة آل البیت. ابراهیم شفیعى سروستانى: استادیار دانشگاه علوم حدیث. معرفت - سال بیست و دوم ـ شماره 189 ادامه دارد...
94/04/29 - 05:30
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فارس]
[مشاهده در: www.farsnews.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 60]
-
اجتماع و خانواده
پربازدیدترینها