واضح آرشیو وب فارسی:نیک صالحی: تاریخ انتشار پنجشنبه 16 آبان 1387 تعداد مشاهده : 70 منتقد موثر يا منفعل؟ جام جم آنلاين: اينكه خلق آثار هنري و نشان دادن آن در جامعه، بدون آگاه كردن مخاطبان، خطرآفرين خواهد بود، حقيقتي انكار ناشدني است و از سوي ديگر، با معرفي و تحليلهاي درست ميتوان بر ميزان بسامد تأثير آثار هنري بر احوال مخاطبان افزود. اگر منتقدان از جامعه حذف شوند، آسيبهاي زيادي بر هر جامعه رو به رشد و پيشرفت وارد خواهد آمد، بنابر اين وظيفه متوليان فرهنگي و هنري هر كشور است كه منتقدان ادبي و هنري جامعه خود را شناسايي كنند و با حمايت از آنان، بر جريانهاي هنري و ادبي نظارت داشته باشند. منتقد همواره پل ميان هنرمند و مخاطب است و ميتواند با پرداختن به لايههاي مختلف يك اثر و كشف و شرح نشانهها، مخاطب را به شناخت بهتر اثر برساند. از اين رو نقد جايگاهي خاص و موثر، همچنين انواع و رويكردهاي گوناگون دارد. يك منتقد تئاتر ميتواند از منظرهاي مختلف به نقد نمايشهاي اجرا شده يا نمايشنامههاي منتشر شده بپردازد. يك منتقد علاوه بر اينكه در نقد اثر، گروه اجرا كننده را متوجه نقاط ضعف و قوت كار مي كند، به تماشاگر هم كمك ميكند تا به درك درست و بهتري از اثر برسد، همچنين يك نقد ميتواند باعث شود عدهاي از ديدن يك نمايش منصرف يا بعكس ترغيب شوند تا از آن نمايش ديدن كنند. همه آنچه گفته شد، نشان ميدهد نميتوان از تئاتر صحبت كرد، ولي از نقد تئاتر صحبتي به ميان نياورد. سوال اينجاست كه جايگاه نقد تئاتر در جامعه فعلي ما كجاست؟ صداقت ، عنصر غايب اولين قدم براي نوشتن يك نقد، صداقت و دوري از ملاحظات معمول است. منتقد بايد بدون غرض و حب و بغض، تنها به نقد اثر بپردازد. همچنين يك نقد خوب بايد براي خواننده كه هم ميتواند مخاطب تئاتر باشد و هم توليدكننده كار مفيد باشد. دكتر رحمت اميني، استاد دانشگاه و رئيس دپارتمان تئاتر دانشگاه هنر و معماري دانشگاه آزاد در اين زمينه معتقد است: متاسفانه برخي منتقدان، از روي ضعف جانب احتياط را ميگيرند و محافظهكاري ميكنند تا مبادا خصومتي ميان آنان و همكارانش ايجاد شود و به جاي نقد به تعريف و تمجيد ميپردازند، در حالي كه هر جا كه تعريف هست، نقد هم بايد موجود باشد. رشد نقد موجب ارتقاي همه رشتههاي هنري، فرهنگي و اجتماعي ميشود و تا وقتي يك بعدي هستيم و نقد را نميپذيريم، بايد منتظر فجايع زيادي باشيم. عضو هياتمديره خانه تئاتر دانشگاهي در ارتباط با وضعيت نقد در دانشگاهها به نكات ساده ولي قابل تاملي اشاره ميكند و ميگويد: با وجود اينكه خيلي از منتقدان از ميان فارغالتحصيلان تئاتر هستند، ولي نقد آنچنان كه سزاوار است در دانشگاهها جدي تلقي نميشود. آنچه در برخي گرايشها درباره نقد تدريس ميشود، بيشتر به نقد ادبي ميپردازد. همچنين معمولا اساتيد براي تدريس نقد تئاتر بيشتر از اطلاعات و تجربيات خودشان بهره ميگيرند و در اين خصوص منبع درسي وجود ندارد و اگر باشد مورد استفاده قرار نميگيرد. مسلما آموزش اصولي و توجه و نگاه علمي به نقد در دانشگاه ميتواند منتقدان خوبي را از ميان دانشجويان و فارغالتحصيلان، به جامعه منتقدان معرفي كند و گامي موثر در اعتلاي نقد تئاتر باشد. تئاتر آن زمان شكل ميگيرد كه پيامي انتقال داده شود و در معرض ارتباط قرار گيرد و در تكميل سيستم ارتباطي دريافت و ادراك شود. نقد تئاتر حوزهاي مرتبط با اين فرآيند ارتباطي است كه در شكل منطقي و ساده آن ميتواند به تكميل فرآيند ارتباطي و تسهيل يا هدفمندسازي درك آن از سوي گروه مخاطبان منجر شود. سطح دانش منتقدان رضا آشفته، عضو انجمن منتقدان و نويسندگان خانه تئاتر منتقد را زماني تاثيرگذار بر جامعه و هنرمندان آن ميداند كه دانش وي دايره وسيعي از اطلاعات را در برگيرد و اشراف منتقد جز در مقوله تئاتر ديگر هنرها و علوم پايه و اجتماعي را نيز در برگيرد و ميگويد: يك منتقد تئاتر بايد فردي جامعالاطراف باشد. او بايد علاوه بر تسلط كافي بر انواع هنرها، از تاريخ، روانشناسي، جامعهشناسي، زبانشناسي، علوم سياسي، ارتباطات، فناوري، دين و عرفان، ادبيات، زيباييشناسي و مردمشناسي آگاه باشد. در غير اين صورت نميتوان انتظار داشت منتقد بتواند بر جامعه و هنرمندان تاثيرگذار باشد. براي آن كه صداي او نيز ناقص است و به عنوان منتقد نميتواند از يك نقطه ديد والا و قابل درك و رويت حرف و حديث خود را به كرسي بنشاند. به هر حال، جامعه امروز با فشارها و تهديدهاي كلان اقتصادي مواجه است و بديهي است كه يك منتقد تئاتر هم با آسيبهاي شخصي و اجتماعي خاص خود روبهروست بنابراين خيلي راحت هم نميتوان از نيازهاي او چشم پوشيد يا اين كه مقوله نقد تئاتر را باري به هر جهت قلمداد كرد. اگر سرمايه و هزينهاي صرف ايجاد تئاتر و حمايت از دستاندركاران و هنرمندان آن ميشود، يك وجه اين ساختار هم مرتبط با منتقدان تئاتر است. بايد منتقد باشد و اين منتقد هر روز سواد خود را تازه كند تا بر اساس ديدگاه و معيارهاي نوين هنرمند و جامعه هنري را سمت و سو دهد و ذائقه تماشاچيان را بهبود بخشد. تعهد و پايبندي منتقد منتقد تئاتر ميتواند در جريانسازي تئاتر اهميت فوقالعادهاي داشته باشد. اين جريانسازي، در رودررو شدن منتقد با هنرمند و از سوي ديگر منتقد با جامعه (تماشاچيان) ممكن و محقق ميشود. امير دژاكام، نمايشنامهنويس و كارگردان تئاتر در اين زمينه معتقد است: از آنجا كه در حال حاضر در مسائل بنيادين تئاتر دچار كاستي هستيم، در نقد هم نميتوانيم به دور از اين ايرادها باشيم. يكي از مهمترين اين كاستيها و آفتها، تعهد و پايبندي نداشتن برخي منتقدان نسبت به وظايفشان است. منتقد بايد روشنگري و ارتباط مخاطب با اثر را بيشتر كند، در حالي كه بيشتر نقدها، برداشتهاي شخصي منتقدان است و نشانه هاي آن در خود اثر ديده نميشود. تحليل و نقد جاي ارائه دلايل خاص است و به چرايي ميپردازد و نبايد در نقد برخورد سليقهاي داشت. اگر در يك نقد ميگوييم فلان اثر مدرن يا پستمدرن است، بايد حداقل توضيح مختصري داده شود كه چرا اين كار به مدرن يا پستمدرن نزديك شده است. متاسفانه بيشتر نقدهاي روزنامهها و نشريات سطحي و توصيفي هستند و به بررسي فني و تكنيكي اثر نميپردازند و نقدها عمق و بعد ندارند و چيزي را به دانستههاي خواننده اضافه نميكنند. كارگردان نمايش شب رجعت سير صعودي وضعيت نقد تئاتر در ايران و بخصوص نقدهاي موجود در مطبوعات را بسيار اميدواركننده توصيف ميكند و معتقد است: خوشبختانه در سالهاي اخير، تئاتر در مطبوعات حضوري بهتر دارد و بيشتر روزنامهها بخشي از صفحات خودشان را به تئاتر اختصاص دادهاند، ولي متاسفانه اكثر مطالبي كه به عنوان نقد تئاتر در مطبوعات به چاپ ميرسد، بيشتر بيان خلاصه نمايش، شرح و تفسير نمايشنامه و ابراز نظرات كلي است . نقد تئاتر را جدي بگيريم در پايان اين نوشتار نيز بر خود لازم ميدانم به اين نكته اشاره كنم كه در حال حاضر 2 تشكل درخصوص نقد تئاتر فعال هستند. يكي كانون ملي منتقدان و ديگري انجمن منتقدان و نويسندگان خانه تئاتر. هر دوي اين تشكلها بيشتر به نقد نمايشهاي روي صحنه ميپردازند و گاهي نيز به برگزاري نشستهاي تخصصي يا جلسات سخنراني اقدام ميكنند، ولي فعاليتي در زمينه آموزش نقد ندارند. با مرور آنچه گفته شد درخواهيم يافت اگر خواهان رشد تئاتر هستيم، بايد نقد تئاتر را نيز جدي بگيريم و نگاهي اصولي و علمي به آن داشته باشيم.
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: نیک صالحی]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 436]