محبوبترینها
از کجا بفهمیم قاشق چنگال اصل است | قاشق چنگال تقلبی نخرید!
با چاپ روی وسایل یک کسب و کار پرسود بسازید
قیمت دیگ بخار و تولیدکننده اصلی دیگ بخار
معروف‌ترین هدیه و سوغاتی یزد مشخص شد!
آشنایی با انواع دوربین مداربسته ضد آب
پرداخت اینترنتی قبوض ساختمان (پرداخت قبض گاز، برق و آب)
بهترین دوره آموزش سئو محتوا در سال 1403 با نام طوفان ۱۴۰۳ در فروردین ماه شروع می شود
یک صرافی ارز دیجیتال چه امکاناتی باید داشته باشد؟
تعمیرگاه مجاز تعمیر ماشین لباسشویی در شرق تهران
تعمیرگاه مجاز تعمیر ماشین لباسشویی در شرق تهران
جراحی و درمان ریشه دندان عفونی با خانم دکتر صفوراامامی
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1799147029
امام علي (ع) و خاندانش در شاهنامه ي فردوسي و داستان هاي حماسي
واضح آرشیو وب فارسی:راسخون:
امام علي (ع) و خاندانش در شاهنامه ي فردوسي و داستان هاي حماسي نويسنده:دکتر منصور رستگار فسايي* همچنان که پهلوانان و دلاور شاهنامه، نماد استواري و پايداري سلحشورانه ملّت ايران در برابر سلطه جويي ها و تهاجمات بيگانگان و نماينده روح همبستگي و هدف هاي گروهي مردم ما در طول تاريخ به شمار مي آيند، دلبستگي به حضرت علي (ع) و خاندانش نيز بازگو کننده حق طلبي ديني و مذهبي و واکنش خردمندانه فردوسي و معاصرانش در برابر سلطه خلفاي بغداد و نفوذ ايشان در دربار سلاطين غزنوي و به تعبيري، ستيزي ديني و سياسي به حساب مي آيد که ريشه در علايق کهن مذهبي و ملي مردم روزگار فردوسي دارد. به همين جهت از همان روزي که ملّت ايران، شاهنامه را مي شناسند و جادوي سخن فردوسي او را افسون مي کند، شاهنامه و فردوسي با دو انگيزه که چون شير و شکر به هم درآميخته اند، ذهن مردم ما را به خود مشغول مي کنند: 1ـ شاهنامه حماسه اي پرشور است که بر مبناي حق طلبي و از جان گذشتگي دلاوران و سلحشوران ايراني پرداخته شده و فرهنگ و تاريخ و باورهاي ارزشمند ملّت ايران را باز مي نمايد و سند ملي مردم ماست. 2ـ فردوسي شاعري شيعي است که بيش از سي سال عمر خود را صرف نظم شاهنامه کرده است و در اعتقاد مذهبي خود سخت استوار است و محمود غزنوي صرفاً به دليل اختلاف مذهبي و سياسي، حق او را نشناخته و آن چنان حماسه سراي بزرگ را پاداش شايسته نبخشيده است: بدين ترتيب در مشکلاتي که براي فردوسي پيش مي آيد هر يک از اين دو عامل به نحوي تأثير دارند: 1ـ مرا غمز کردند کان پر سخن به مهر نبي و علي شدن کهن من از مهر اين هر دو شه نگذرم اگر تيغ شه بگذرد بر سرم مرا سهم دادي که در پاي پيل تنت را بسايم چو درياي نيل نترسم که دارم ز روشن دلي به دل مهرجان نبي و علي (1) 2ـ «فردوسي... روي به حضرت نهاد و [شاهنامه را] عرضه کرد و قبول افتاد... محمود با آن جماعت تدبير کرد... گفتند... او مردي رافضي است و معتزلي مذهب و اين بيت بر اعتزال او دليل کند: به بينندگان آفريننده را نبيني، مرنجان دو بيننده را و سلطان محمود مردي متعصب بود در او اين تخليط بگرفت و مسموع افتاد... و فردوسي محمود را هجا کرد...» (2) ، اما آن چه در تاريخ سيستان آمده است ديگر ناظر بر اختلاف مذهبي نيست که منوط به نگرش نژادي و محتواي پهلوانانه ايراني شاهنامه است: «و حديث رستم بر آن جمله است که ابوالقاسم فردوسي در شاهنامه به شعر کرد و بر نام سلطان محمود کرد و چندين روز همي برخواند، محمود گفت همه شاهنامه خود هيچ نيست مگر حديث رستم و اندر سپاه من هزار مرد چون رستم هست. ابوالقاسم گفت زندگاني خداوند دراز باد، ندانم اندر سپاه او چند مرد چون رستم باشد اما اين دانم که خداي تعالي خويشتن را هيچ بنده چون رستم ديگر نيافريد... محمود وزير را گفت اين مرد مرا به تعريض دروغزن خواند وزيرش گفت ببايد کشت...» (3). که اين حکايت يادآور بيتي است از فردوسي درباره محمود که: چو اندر تبارش بزرگي نبود نيارست نام بزرگان شنود (4) در اين گفتار ما برآنيم که وجوه متنوع تأثير علي و خاندانش را ذهن فردوسي و در شاهنامه و در ذهن مردم ايران را در 9 نکته به اختصار بازگو کنيم: 1ـ دلبستگي شديد فردوسي به حضرت علي و خاندان او به حدي است که در عين حال که به قول سپهبد شهريار مي داند که «تو مرد شيعيي و هر که تولّي به خاندان پيامبر کند، او را دنياوي به هيچ کاري نرود که ايشان را خود نرفته است» (5) اما در همان آغاز کتاب به بيان صريح اعتقادات مذهبي خود به اهل بيت مي پردازد و علي را «وصي» پيامبر مي نامد و همين امر آتش خشم محمود را برمي افروزد و زبان طعن مشاوران وي را مي گشايد تا او را رافضي و معتزلي بخوانند. اين بخش شاهنامه نه تنها براي محمود حساسيت برانگيز بود که پس از وي براي بسياري از خوانندگان و نسخه برداران شاهنامه نيز که شيعي يا سنّي بودند فرصتي فراهم آورد تا بيت هايي را بر اين بخش از اشعار فردوسي بيفزايند يا از آن بکاهند تا به نوعي در شديد ساختن يا کمرنگ نمودن عقايد فردوسي بر خوانندگانش تأثير گذارند. و به همين جهت است که مي بينيم حذف ها و الحاقاتي که در اين بخش از شاهنامه وجود دارد از هر جاي ديگر اين اثر بيشتر است و انگيزه اين امر نيز جز احساس مذهبي و دفاع از عقايد شيعي يا حمله بدان نيست (6). و حتي گاهي کار اين تغييرات به دستکاري هايي مي انجامد مثلاً به ابيات زير بنگريد: که من شهر علمم، عليم در است درست اين سخن قول پيغمبر است... اگر مهرشان من حکايت کنم چو محمود را صد، حمايت کند... در بعضي نسخه هاي شاهنامه بيت دوم را به اين صورت تغيير داده اند که: چو من از محمد حکايت کنم چو محمود را صد حمايت کنم اما بلافاصله پس از آن مي خوانيم: منم بنده هر دو تا رستخيز اگر شه کند پيکرم ريز ريز و کاتب فراموش کرده است که اگر علي به محمد تغيير يابد نفر دومي وجود ندارد که فردوسي بگويد منم بنده هر دو... در اين بخش از مقدمه شاهنامه فردوسي پس از تمهيد مقدمه اي و بعد از آنکه زبان به ستايش پيامبر مي گشايد و دين و دانش را در رستگاري و رهايي مي نامد و توصيه مي کند که اگر مي خواهي دلي نژند و تني مستمند نداشته باشي و از هر بدي رها شوي و سرت به دام بلا نيفتد، با توجه و عمل به گفتار پيامبر، راه راست را برگزين و راز راه راست اين کلام رسول خداست: که من شارستانم (شهر علمم) عليم در است درست اين سخن قول پيغمبر است گواهي دهم کاين سخن راز اوست تو گويي دو گوشم پر آواز اوست و بدين ترتيب فردوسي با آوردن نام علي، رازي را بازمي گويد که گويي حضرت رسول در گوش هوش او خوانده است و آن دلبستگي به اهل بيت و درست بودن راه و روش آن ها بنابر عقايد شيعي دوازده امامي فردوسي است که در قالب تمثيلي دلپذير بدين سان بيان مي شود و نتيجه مي گيرد که سفينه نجات و فرقه ناجيه جز علي و اهل بيت و پيروان او نيستند: منم بنده ي اهل بيت نبي ستاينده خاک پاي «وصي» حکيم اين جهان را چو دريا نهاد برانگيخته موج از او تندباد چو هفتاد کشتي بر او ساخته همه بادبان ها برافراخته يکي پهن کشتي بسان عروس بياراسته همچون چشم خروس محمد بدو اندرون با علي همان اهل بيت نبي و «وصي» خردمند کز دور دريا بديد کرانه نه پيدا و بن ناپديد بدانست کو موج خواهد زدن کس از غرق بيرون نخواهد شدن به دل گفت اگر با نبي و «وصي» شوم غرقه، دارم دو يار وفي همانا که باشد مرا دستگير خداوند تاج و لوا و سرير خداوند جوي مي و انگبين همان چشمه شير و ماء معين اگر چشم داري به ديگر سراي به نزد نبي و «وصي» گير جاي گرت زين بدآيد گناه من است چنين است و اين دين و راه من است بر اين زادم و هم بر اين بگذرم چنان دان که خاک پي حيدرم نباشد جز از پي پدر دشمنش که يزدان به آتش بسوزد تنش هر آنکس که در دلش بغض علي است از او زارتر در جهان زار کيست نگر تا نداري به بازي جهان نه برگردي از نيک پي همرمان همه نيکيت بايد آغاز کرد چو با نيکنامان بوي هم نورد... (7) ملاحظه مي شود که فردوسي خردمند، در ابيات فوق سفينه نجات را در دريايي طوفاني وصف مي کند که رسول خدا و علي و خاندان وي در آنند و خردمند، يقين دارد که اگر خود نيز بدان کشتي پناه جويد، آن دو يار وفادار او را از غرق شدن خواهند رهانيد و در حالي که با دلي سرشار از اعتماد و يا بياني حماسي خود را خاک پاي حيدر مي شناسد، او را «دروازه شهر علم» و «همراهي نيک پي» و «نيک نام» و «وصي» رسول خدا و «خداوند جوي مي و انگبين» و «چشمه شير و ماء معين» مي شناسد که پيروي از او نجات دو جهاني را نصيب مي سازد. فردوسي علي را «حيدر»، «جفت بتول» و «ستوده ي رسول خدا»، «سر انجمن»، «ولي» و «شفيع روز محشر» مي شناسد: - چهارم علي بود جفت بتول که او را به خوبي ستايد رسول (8) - از او بر روان محمد درود به يارانش بر هر يکي برفزود سر انجمن بد ز ياران علي که خواندش پيمبر علي ولي همه پاک بودند و پرهيزگار سخن هاي او بر گذشت از شمار (9) - وگر در دلت هيچ مهر علي است تو را روز محشر به خواهش ولي است (10) - هزاران درود و هزاران ثنا ز ما آفرين باد بر مصطفي و بر اهل بيتش هميدون، چنين همي آفرين خوانم از بهر دين (11) اما شايد در ميان اوصاف شاهنامه، از حضرت علي پر معني ترين کلمه اي که فردوسي به کار برده و خشم محمود را برانگيخته و اسباب منازعات بسيار فلسفي و کلامي را فراهم آورده است کلمه «وصي» براي وصف حضرت علي (ع) باشد، استاد دکتر احمد مهدوي دامغاني در مقاله اي ممتّع و بسيار فاضلانه به بيان پاسخ اين سؤال مي پردازند که: «چرا فردوسي لفظ مبارک وصي را بدون هيچ قيد و قرينه اي که آن را از همان مراد و مقصود معهود شيعه اثني عشري خارج سازد، اين قدر تکرار مي فرمايد و در شعر خود مي گنجاند و نام مبارک علي را ذکر نمي فرمايد و چرا با آنکه از لحاظ وزن و قافيه فرقي ميان «علي» و «وصي» نيست خود را موظّف و مقيد به همين لفظ «وصي» و تکرار آن مي سازد... اگر در سرتاسر شاهنامه هيچ دليل ديگري بر تشيع دوازده امامي فردوسي جز همين يک کلمه نباشد، ادّله ديگر را همين يک کلمه کفايت مي کند چرا که آنچه خوبان همه دارند اين لفظ به تنهايي دارد و به اصطلاح واحدُ کالف است... و فقط همين کلمه است که فردوسي را از نظر محمود انداخت و همان لفظ «وصي» براي محکوم شمردن فردوسي کافي بود زيرا بنابر کتب صحاح و مساتيد و ديگر کتب معتبر اهل سنت، همان قدر که حديث در فضائل و مناقب ابوبکر و عمر و عثمان وارده شده...، (189) حديث نيز در فضائل حضرت علي (ع) آمده است بنابراين اظهار محبت و ارادت فردوسي به اهل بيت چيزي نبوده است که سلطان محمود را خشمگين سازد... بنابراين نه «هفتاد کشتي» و «نه خوب کشتي» و «نه بغض علي» و نه «خداوند جوي مي و انگبين» خشم سلطان محمود را برنينگيخته است و فقط همان کلمه «وصي» و تکرار مرتب آن است که خشم محمود و اطرافيان او را بر ضد فردوسي برانگيخته است زيرا در همين کلمه جامعه است که اصول عقايد شيعه اثني عشري (و نه شيعه زيدي و کيساني) يعني: (1- عصمت 2- نص 3- فضيلت 4- انحصار امامت در عدد12)، جمع است و تجلي مي کند و فردوسي با اين کلمه نه تنها صريحاً تشيع خود را اعلام مي کند و عدم اعتقاد خود را به مذهب سلطان محمود ابراز مي دارد، بلکه او را به بد مذهبي نيز منسوب مي کند، به علاوه آنچه درباره کشتي وجوي و مي و انگبين و چشمه شير و ماء معين و بغض علي فرموده، دليل قاطع ديگري بر تشيع اثني عشري اوست و همه عيناً ترجمه احاديثي است که در کتب سني و شيعه هر دو آمده است...» (12) استاد، در معتزلي بودن فردوسي نيز اظهار نظر فرموده اند که معمولاً دليل اعتزال فردوسي را اين بيت گفته اند: به بينندگان آفريننده را نبيني، مرنجان دو بيننده را که اولّاً: «مشاوران محمود گويا فراموش کرده بودند که قرآن مجيد هم به صراحت فرموده است: لا تدرکه الابصار». ثانياً: معتزله به «وعد و وعيد» و «خلود در جهنم» و «عدم موضوعيت شفاعت» اعتقاد جازم دارند و بديهي است که اگر فردوسي معتزلي بود، نمي گفت: اگر چشم داري به ديگر سراي به نزد نبي و وصي گير جاي... ... همانا که باشد مرا دستگير خداوند تاج و لوا و سرير (13) درباره بيت؛ خداوند جوي مي و انگبين همان چشمه شير و ماء معين نيز بايد گفت که بنابر روايت هاي شيعه اماميه اين امر از عنايات خاصه حق تعالي بر اميرالمؤمنين علي در بهشت است و از لحاظ قدمت نسخه و آمدن آن در ترجمه بنداري نيز حجيت کامل دارد. (14) اما آنچه درباره ي رافضي بودن فردوسي آمده است به قول استاد «از اوائل قرن دوم کلمه «رافضي» به شيعيان اثني عشري بيشتر اطلاق مي شده است تا به ديگر فرق شيعه». (15) 2ـ از دلبستگي فردوسي به علي و اهل بيت و نفوذ باورهاي اين شاعر در مردم ما داستان هايي در گوشه و کنار کشور باقي مانده است. مثلاً اينکه حضرت علي چشم فردوسي را بينا کرد و به او زبان گويا و گوش شنوا بخشيد تا «شاهنامه را بنويسد.» (16) يا اينکه چون فردوسي پذيرفت که شاهنامه را به نظم درآورد نگران بود که مبادا نتواند شاهنامه را تمام کند روزي به کنار چشمه اي رفت و وضو ساخت و با گريه و زاري رو به درگاه خدا آورد و به خواب رفت و حضرت علي را در خواب ديد و از او ياري خواست. حضرت او را فرمود من تو را علم و حکمت الهي دادم و ياري مي دهم تا ايران را زنده کني، ايران از من است و من از ايران... و فردوسي بعد از سي سال توانست شاهنامه را تمام کند... (17) 3ـ در ذهن مردم ما، علي و خاندانش همانند پهلوانان و قهرمانان حماسه هاي ملي و براساس همان الگوها نگريسته مي شوند که اگرچه برخي از آن ها به کلي دور از حقيقت تاريخي است و افسانه محض است اما بر اثر اخلاص شديد مردم ما به حضرت علي و خاندانش در ميان مردم رواج يافته است. در اين موارد اينان با همان روحيات قهرمانان ملي و حماسي، با ديوان و اژدهايان و دشمنان روبرو مي شوند و مي ستيزند، گاهي تغيير چهره مي دهند و در سيماي شيران و اژدهايان جلوه مي کنند آن چنان که انسان تصور مي کند که اينان قهرمانان شاهنامه فردوسي يا گرشاسپ نامه اسدي هستند. گويي پردازندگان اين قبيل داستان ها خواسته اند که قهرمانان ديني آنان، علاوه بر ارزش هاي باطني معنويت و تقواي خاص خود، داراي ارزش هاي سلحشورانه و دلاورانه پهلوانان ملي نيز باشند تا کمالي مضاعف بيابند و گاهي نيز قهرمانان ملي را تا مرز تعارض با قهرمانان ديني به پيش برده اند امّا بالاخره به نوعي آشتي و سازش در ميان آن ها رضايت داده اند. از آن جمله است بيش از ده روايت مختلف که در روايات ملي درباره ي علي و رستم در کتاب مردم و شاهنامه از شادوران انجوي شيرازي آمده است که اساس آن ها بر اين است که قهرمانان حماسه هاي ملي در خدمت حضرت رسول، علي و اهل بيت هستند: «مي گويند رستم و رخش او در همان چاهي که رستم کشته شد در خوابند و هر وقت حضرت حجت (ع) ظهور کند اولين سواري که در رکاب آن حضرت شمشير خواهد زد رستم دستان خواهد بد که سوار بر رخش خود با سلاح تمام، بيرون خواهد آمد و در خدمت قائم آل محمد و کمر بسته آن حضرت خواهد بود...» (18) «... کليني عليه الرحمه، از سعد اسکاف، روايت کرده است که به خدمت حضرت امام محمدباقر (ع) رفتم، رخصت طلبيدم، فرمود باش، آنقدر ماندم که آفتاب گرم شد، پس جماعتي بيرون آمدند باروهاي زرد و عبادت ايشان را نحيف کرده و کلاه هاي خز در سر، چون داخل شدم فرمود ايشان برادران شمايند از جن، پرسيدم که به خدمت شما مي آيند؟ فرمود: بلي، مي آيند و از مسائل دين و حلال و حرام خود سؤال مي نمايند و از حضرت باقر (ع) روايت کرده است که روزي حضرت اميرالمؤمنين بر منبر مسجد کوفه نشسته بودند، ناگاه اژدهايي از مسجد داخل شد، مردم برخاستند، آن را بکشند، حضرت فرمود معترض آن مشويد، آمد تا نزديک منبر و بلند شد و بر حضرت سلام کرد، حضرت اشاره فرمودند باش، تا از خطبه فارغ شدند، پرسيدند تو کيستي؟ گفت: منم عمرو بن عثمان که پدرم را بر جن خليفه کرده بودي پدرم مرد و مرا وصيت کرد، به خدمت تو آيم و آنچه رأي تو اقتضا نمايد به آن عمل کنم، و آنچه فرمايي، اطاعت کنم، حضرت فرمود: تو را وصيت مي کنم به تقوي و پرهيزکاري و امر مي کنم برگردي و جانشين پدر خود باشي که من تو را از جانب خود بر ايشان خليفه کردم، راوي به حضرت باقر عرض نمود که اکنون عمر به خدمت تو مي آيد، اطاعت تو بر او واجب هست؟ فرمود: بلي. (19)» استاد باستاني پاريزي در کتاب اژدهاي هفت سر داستاني کوتاه از اژدهاي هفت سر نقل مي کند که به اعتقاد مردم هنگو (روستايي در نزديک پاريز کرمان) در اين راستا مي زيسته است و به دست حضرت علي سنگ شده است: قرن ها و سال ها پيش مردم اين قريه، آن ها را که شب ها از کوه هيزم مي آوردند، ديده بودند حيواني سهمناک را، که در دل شب آهسته، بر کنار کوه مي غلطد و براي آب خوردن بر سر چشمه مي آيد. البته صبحگاهان که مردم بر سر چشمه مي رفتند، اثري از آن حيوان نبود، پيرمردان قوم آهسته با خود، نجوا مي کردند و حدس مي زدند که حيواني مخوف همسايه آن ها شده است، و پنهاني گه گاه به زبان مي آوردند که برين بوم ما بر، يکي اژدهاست. آن ها شنيده بودند که، اژدها حيواني سهمناک است و آتش از دهانش بيرون مي زند و به نيروي نفس و جاذبه دهان خود، ممکن است آدميزاد را به خود بکشد و ببلعد. نشانه هايي که هيزم کش ها مي دادند حکايت از وجود اژدهايي سهمگين بر دامنه ي کوهستان داشت... دختران با زبان ساده دهاتي، مي گفتند «شبي مادري پير که بيمار بود از فرزندان خود آب خواست، دو دختر او متوجه شدند که در کوزه آب نيست زيرا آن روز فراموش کرده بودند که از چشمه آب بياورند، دختر بزرگ و کوچک با وجود مخالفت مادر بيمار هراسان و لرزان عازم چشمه شدند، همانطور که حدس مي زدند، اژدها در کنار چشمه خفته بود، از دهان و چشم او آتش مي باريد، بي امان، دهان گشود و هر دو را به خود کشيد، دختران معصوم بي اختيار فرياد زدند: يا علي، نيروي غيبي مدد کرد. مولا با ذوالفقار، سر رسيد و بي امان شمشير را حواله اژدها کرد، فرياد سهمگين برخاست، اژدهايي درنگ به سنگ تبديل شد، همان لحظه، حلقه اي از سنگ بر دامنه کوه، جاي گرفت، مردمان ده سراسيمه بيرون پريدند و دختران را که در دهان اژدها سنگ شده، محبوس مانده بودند، از سوراخ بيني او بيرون کشيدند. از آن روزگار باز مردم اين دهکده در سوراخ هاي سنگي که حدس مي زنند، سوراخ بيني اژدهاست، شمع روشن مي کنند. (20) » * در خاورنامه منثور نيز داستان ذوالفقار علي و اژدها را چنين مي خوانيم: «... اما چند کلمه از جناب مولا بشنو که از سر «پنج راه» با قنبر، از طلوع صبح روان شدند، اما رسيدند به پاي قلعه... صدا از اژدها بلند شد که آدميزاد به کجا مي آيي، قنبر ترسيد، مولا ذوالفقار را انداخته، چرخي زد، آن هم به صورت اژدهايي شد و برابر او ايستاد و آتش باريدن گرفت، هر چند آتش باريد، ذوالفقار به کام کشيد. يک دفعه صداي رعد و برق بلند شد، از ميان رعد و برق، صدايي بلند شد که سوختم، بعد، ديدند که يک پير ساحري آن جا سوخته است و علامت قلعه هم برطرف شد.» (21) و از داستان هاي حضرت علي و رستم جهان پهلوان هم زياد نقل شده است: * «مي گويند روزي رستم با اژدهايي روبرو شد و هر چه جنگيد ديد که حريف اژدها نمي شود... به درگاه خداوند ناليد که خدايا مرا در پيش دلاوران ايران شرمنده مکن، او را خواب در ربود و در خواب ندايي به گوشش رسيد که اي رستم! مرگ اين اژدها در دست کسي است که نام اسبش دلدل و نام شمشيرش ذوالفقار است و در زمان پيغمبر آخرالزمان خواهد رسيد، رستم ناليد که خداوندا اين چگونه مردي است؟ ندا آمد اي رستم او علي شيرخدا است و اين اژدها را در شش ماهگي خود پاره خواهد کرد، رستم ناليد و آرزو کرد که خدايا کاش من آن حضرت را درمي يافتم، اين درخواست رستم قبول شد و حضرت را زيارت کرد و باز هم زنده خواهد ماند تا در رکاب اولاد علي شمشير زند...» (22) * «هر وقت حضرت علي (ع) جنگ مي کرد و پيروز مي شد، حضرت محمد (ص) به او مي گفت يا علي امروز جنگي رستمانه کردي تا اينکه روزي از آن حضرت خواست تا رستم را به او نشان دهد، حضرت رسول نشاني هاي رستم را به حضرت علي دادند و از آن روز به بعد حضرت در جستجوي رستم بودند تا آنکه در نزديک ري شخصي را ديدند که همان رستم بود، او را به نبرد دعوت فرمود و به زورآزمايي پرداختند، حضرت علي به قدرت خداوند از رستم زورمندتر بود ولي حضرت علي دلاوري و پهلواني رستم را پسنديد اما چون به خدمت پيغمبر بازگشت گفت رستم هم دلاور بود ولي من به قدرت خداوند بر او پيروز شدم». ضمناً از اعتقادات مردم است که مي گويند رستم و کيخسرو نمرده اند بلکه در خدمت حضرت صاحب الزمانند و وقت ظهور در رکاب آن حضرت، شمشير خواهند زد. (23) 4ـ درباره ي حضرت عباس علمدار واقعه کربلا، در شاهنامه داستان مشابهي وجود دارد و آن به دندان گرفتن درفش به وسيله بيژن است که در يادگار زريران نيز همانندي دارد که در آن جا چون دست «گرامي» در نبرد قطع مي شود او نيز درفش را با دندان مي گيرد. (24) «در روز عاشورا حضرت عباس براي آوردن آب مي رود که دست راستش را قطع مي کنند. او مي جنگد و دست چپش را نيز از دست مي دهد اما به هر حال مشک آب را چرخاند و خودش را روي آب انداخت...» (25) 5ـ درباره علاقه و انتساب افراد خانواده عصمت و طهارت به ايران و ايرانيان نيز روايات متعددي وجود دارد. از حضرت رسول روايت مي کنند که چون باذان فرمانرواي ايراني يمن به وي ايمان آورد، «لشکر فارس که با وي بودند همه ايمان آوردند و مسلمان شدند، سيّد (حضرت رسول) خرّم شد و سخت شادمان شد و گفت انتم منّا و الينا اهل البيت. گفت شما که اهل فارس ايد از ماييد و حرمت شما پيش من همچون حرمت اهل البيت است و اين سبب آن بود که رسولان باذان گفتند يا رسول الله الي من نحن؟ گفتند ما را به کي باز خوانند. آنگاه سيّد عليه الصّلوه والسّلام ايشان را گفت انتم منّا و الينا اهل البيت. گفت شما را به من بازخوانند. همچنان که اهل البيت را به من بازخوانند و از اين جهت بود که بعد از آن چون سلمان به خدمت سيّد عليه الصّلوه والسّلام رسيد، در حق وي گفت سلمان منّا اهل البيت: حرمت سلمان چون حرمت اهل البيت من است». (26) و باز در همين کتاب آمده است که «چون سلمان رسم عجم دانست گفت يا رسول الله حوالي مدينه خندقي بايد کندن تا لشکر که درآيند بر ما هجوم نتوانند از بهر اين در عجم هيچ شهري بي خندق نباشد، حضرت رسول به اشارت سلمان، بفرمود تا آن خندق برکندند بعد از آن جمع مهاجر گفتند که سلمان از ماست و انصار گفتند که سلمان از ماست بعد از آن پيغمبر عليه السلام گفت: سلمان منّا اهل البيت يعني سلمان نزد من همچون اهل بيت من است. (27)» 6ـ انتساب افراد ايراني به خاندان علي و بالعکس نيز از مسائل مشترک ايرانيان و اهل البيت است. در فارسنامه ابن بلخي از متون نثر قرن ششم هجري آمده است که: «پيغمبر عليه السّلام گفته است انّ الله خيرتين من خلقه، من العرب قريش و من العجم فارس، يعني کي خداي را دو گروه گزين اند از جمله خلق او، از عرب قريش و از عجم پارس، و پارسيان را قريش العجم گويند و علي ابن الحسين را که معروف است به زين العابدين، ابن الخيرتين گويند يعني پسر دو برگزيده به حکم آنکه پدرش حسن بن علي بود و مادرش شهربانويه بنت يزيد جردالفارسي و فخر حسينيان بر حسنيان از اين است که جدّه ايشان شهربانويه بوده است و کريم الطرفين اند... پيغمبر عليه السّلام را پرسيدند کي چرا عاد و ثمود و مانند ايشان زود هلاک شدند و ملک پارسيان دراز کشيد با آنکه آتش پرست بودند، پيغمبر (ص) گفت از بهر آنک آباداني در جهان و دادگستردند ميان بندگان. (28)» 7ـ در متون مختلف، به فارسي داني حضرت رسول، حضرت علي و بعضي از امامان اشاره رفته است. در فارسنامه ابن بلخي مي خوانيم: «... در قرآن يک لفظ پارسي است و اين از غرايب است و آن «سجيل» است... و پيغمبر ما بسيار لفظ پارسي دانستي و چند لفظ گفته است که معروف است و در ستايش پارسيان خبر مأثور است از پيغمبر (ص) که لوکان هذاالعلم معلّقاً بالثّريا، لناله رجال من فارس يعني اگر اين علم از ثريا آويخته بودي مرداني از پارس بيافتندي (29)». 8ـ در روايت هاي نقّالان و داستان هايي که در زورخانه ها نقل مي شده است نيز توجه به داستان هاي ملي و مخصوصاً علاقه ي مردم به علي و خاندان وي کاملاً مشهود است. علي شاه مردان و سلحشوران است و «رستم را مي بينيم که نماز شام مي گزارد و يا سهراب در يکي از عرصه ها ناگهان به آيه اي از قرآن استناد مي کند (30)». 9ـ در بسياري از حماسه هاي ديني ايراني نيز علاقه شديد ايرانيان به اهل بيت در منظومه هايي به سبک و سياق شاهنامه منعکش شده است که در آن ها زندگي و جنگ هاي حضرت رسول، حضرت علي و برخي از ائمه عظام به شيوه داستان هاي حماسي بر طبق همان الگوها و خوارق عادات به نظم آمده است. که از آن جمله اند: 1. خاوران نامه از ابن حسام، در شرح احوال و داستان هاي جنگ ها و فتوحات علي ابن ابيطالب و نبردهاي آن حضرت با ديوان و اژدهايان. اين کتاب در 830 هجري به پايان رسيده است. 2. صاحبقران نامه در داستان سيدالشهداء حمزه که به سال 1073 به نظم درآمده است و ناظم آن معلوم نيست. 3. حمله حيدري در زندگي حضرت رسول و علي ابن ابيطالب و ائمه اثني عشر و حضرت صاحب الزمان از ميرزامحمد رفيع خان باذل: پس از مصطفي مدح شير خدا بود نزد ارباب عرفان روا به مدح علي خامه سر مي کنم زمين تا فلک پر گهر مي کنم... ز جولانگه غيب بيرون خرام برون آر تيغ علي از نيام سر دشمنان از بدن دور کن براي دل دوستان سور کن (31) 4. حمله ي راجي از ملا بمانعلي کرماني که به «حمله ي حيدري» راجي نيز معروف است و در 1270 به چاپ رسيده است (32). 5. خداوندنامه صباي کاشاني که مفصل ترين حماسه ديني شيعي است و در شرح احوال حضرت رسول و جنگ هاي حضرت علي است. 6. ارديبهشت نامه از سروش اصفهاني در وصف حضرت رسول. 7. جنگنامه از آتشي در شرح جنگ هاي علي عليه السلام. 8. داستان علي اکبر و قاسم بن حسن از شاعري به نام محمدطاهربن ابوطالب (33). پی نوشت ها : *استاد دانشگاه شيراز 1ـ از هجونامه منسوب به فردوسي به نقل از صفحه 187 حماسه سرايي در ايران. 2ـ چهار مقاله نظامي عروضي به تصحيح قزويني، ص 49. 3ـ تاريخ سيستان ص 7 و 8. 4ـ تاريخ ادبيات در ايران جلد اول، دکتر صفا، ص: 485. 5ـ چهار مقاله نظامي عروضي، به تصحيح قزويني، ص50. 6ـ براي اطلاع از کيفيت اين تغييرات رجوع شود به شاهنامه تصحيح خالقي مطلق، جلد اول، ص10 و 11 و شاهنامه چاپ مسکو ج1 ص 7. 7ـ اين ابيات در چاپ خالقي 9 بيت است در حالي که در چاپ انستيتو خاورشناسي 17 بيت است. ر.ک ص9 ج1 تهران، 1971. 8ـ شاهنامه چاپ خالقي مطلق ج3 ص 10. 9ـ شاهنامه، مول 5/51/8. 10ـ همانجا 6/122/985. 11ـ همانجا 917 و 7/252/916. 12ـ استاد دکتر مهدوي دامغاني، مذهب فردوسي، گلچرخ، شماره 8 و 9، بهمن و اسفند 72 ص13. 13ـ همانجا. 14ـ همانجا. 15ـ همانجا. 16ـ مردم و فردوسي، شادروان انجوي شيرازي ص10 و 11. 17ـ همانجا ص12. 18ـ مردم و شاهنامه ص156. 19ـ اژدها در اساطير ايران، دکتر منصور رستگار 234. 20ـ مردم و شاهنامه ص161. 21ـ همانجا ص121. 22ـ همانجا ص160. 23ـ خالقي مطلق، حماسه سراي کهن، ص26. 24ـ بحارالانوار ج45 ص40. 25ـ رفيع الدين اسحق بن محمد بن همداني، سيرة رسول الله، ص93. 26ـ همانجا ص740. 27ـ فارسنامه ابن بلخي، لسترنج، ص4 و 5. 28ـ همانجا ص7. 29ـ داستان رستم و سهراب از مرشد عباس زريري به کوشش دکتر دوستخواه ص پنجاه و يک. 30ـ حمله حيدري باذل ص 5. 31ـ حماسه سرايي در ايران صفحات 377 تا 390. منبع:مجله ي ادبستان، شماره ي 54. پايگاه نور ش 38 /ج
#فرهنگ و هنر#
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: راسخون]
[مشاهده در: www.rasekhoon.net]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 1592]
-
فرهنگ و هنر
پربازدیدترینها