تبلیغات
تبلیغات متنی
دکتر علی پرند فوق تخصص جراحی پلاستیک
طراحی سایت فروشگاهی فروشگاه آنلاین راه‌اندازی کسب‌وکار آنلاین طراحی فروشگاه اینترنتی وبسایت
بهترین دکتر پروتز سینه در تهران
محبوبترینها
جاهای دیدنی قشم در شب که نباید از دست بدهید
سیگنال سهام چیست؟ مزایا و معایب استفاده از سیگنال خرید و فروش سهم
کاغذ دیواری از کجا بخرم؟ راهنمای جامع خرید کاغذ دیواری با کیفیت و قیمت مناسب
بهترین ماساژورهای برقی برای دیسک کمر در بازار ایران
بهترین ماساژورهای برقی برای دیسک کمر در بازار ایران
آفریقای جنوبی چگونه کشوری است؟
بهترین فروشگاه اینترنتی خرید کتاب زبان آلمانی: پیک زبان
با این روش ساده، فروش خود را چند برابر کنید (تست‌شده و 100٪ عملی)
سفر به بالی؛ جزیره‌ای که هرگز فراموش نخواهید کرد!
از بلیط تا تماشا؛ همه چیز درباره جشنواره فجر 1403
خصوصیات نگین و سنگ های قیمتی از نگاه اسلام
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1862451151
شکرستان نظامي (1)
واضح آرشیو وب فارسی:راسخون:
شکرستان نظامي (1) نويسنده: دکتر محمد باقر محسني چکيده نظامي داستان سراي يکه تاز ميدان بلاغت و مضمون آفرين بي همتاي دنياي حکايت ، نه تنها در داستان پردازي گوي سبقت را از اقران ربوده است ، بلکه در مضمون آفريني و ترکيب سازي نيز از ديگران سبقت گرفته و بزرگان سخن پارسي را به دنبال خود کشانده است . نظامي براي ايجاد ترکيبات تازه و خلق معاني بديع و مضامين جديد ، با مهارتي خاصّ ، يک لفظ را به اشکال گوناگون در مي آورد و از آنها مفاهيمي دل چسب و دل نشين حاصل مي کند . حتي گاهي آن قدر شهد کلام را مي چشد که بر اثر تکرار لفظ ، شبح گونه اي از صنعت التزام مي آفريند ، که از آن ميان ، مي توان لفظ ( شکر ) را مثال زد . در اين مقاله اشکال گوناگون کاربردي ( شکر ) که بيانگر نمونه ي کوچکي از هنرمندي هاي اين استاد سخنوري است با شواهد مختلف آن جمع شده است و بدين مناسبت نام مقاله را ( شکرستان نظامي ) گذاشته ايم . کليد واژه ها : شکر ، شکرانداز ، شکربوزه ، شکر زخمه ، پست شکر شکرستان نظامي مقدمه به نام آنکه جان هستي از او يافت فلک جنبش زمين آرام ازو يافت جواهر بخش فکرت هاي باريک به روز آرنده ي شب هاي تاريک سواد ديده ي باريک بينان انيس خاطر خلوت نشينان نظامي بي شک از استادان مسلّم شعر پارسي است و از شاعراني است که توانست در سايه ي طبع وقّاد و قريحه ي سرشار خود به ايجاد و ابداع سبکي نوين توفيق يابد . و انصاف را بايد گفت که جمله ي فصيح زبانان و نادره گويان پارسي ، در برابر نيروي قريحه و رقّت انديشه و توانايي بي نظير او زانوي ادب نهاده اند و در برابر شيوه ي غريب و ابتکار انکار ناپذير او در سخن سرايي خود را اعجمي و ناتوان ديده اند . زبان نظامي زباني کاملاً تصويري و کنايي است و کمتر اتفاق مي افتد که در طول داستان هاي بلند به منطق نثري سخن بگويد ، بلکه همواره در همه ي زمينه ها با منطق شعري مطلب را در طي تشبيهات روشنگر و استعاراتي تأمل برانگيز و کناياتي قابل بررسي به نمايش مي گذارد ، و در بازار هنر عرضه مي دارد . نظامي فاتح بلامنازع قله هاي داستان سرايي است ، هر چند که بيش از او شاعران ديگري سرودن مثنوي هاي داستاني را آزموده بودند و بي ترديد نظامي در سرودن اولين مثنوي داستاني خود يعني خسرو و شيرين اغلب آن آثار را مي شناخته است ، خواه اين آثار مانند مثنوي هاي مفقود شده ي عنصري باشد يا ماجراهاي دل نشين ويس و رامين ، که از وزن و مقدمه چيني و نحوه ي شروع آن نيز بي تاثير نبوده است . ولي بعد از سرودن مثنوي خسرو و شيرين کار را به جايي مي رساند که به بيان عوفي مايه ي تلخ کامي عنصري مي گردد. (1) نويسنده ي کتاب " آتورپاتکان " از زبان ژان ريپکا مي نويسد : « در ايران هر نوع از شعر را استاد مسلمي است ، ولي به تحقيق ، در افسانه سرايي نظامي پيشواي همه است و کسي در اين قسمت به پايه ي او نرسيده است » (2) همچنان که فردوسي ، آن آفريدگار رستم ، سي سال از عمر پر برکت خود را صرف زنده کردن زبان فارسي کرد . نظامي نيز سي سال از عمر شريف خود را ، صرف سرودن خمسه ي جاويد کرده است و شايد رمز اين که چرا هرگز مقلدان او نتوانستند ، پا جاي پاي او بگذارند همين باشد ، از قبيل اميرخسرو دهلوي که تنها دو سال از عمر شريف خود را صرف سرودن خمسه ي خود به تقليد تمام از خمسه ي نظامي کرده است . (3) نظامي شاعري اصيل و مبتکري بي بديل است ، و در نظم آثار خود هوشيارانه از تقليدهاي خام مي پرهيزد ، و بر ذوق و ابتکار خود تکيه مي زند ، براي شاعري جوان چون او ، بسيار جاي مباهات خواهد بود که پا ، جاي پاي معلم عرفاني چون سنائي بگذارد ، و هم چنان که خودش بارها و بارها با جسارت اديبانه اي بيان کرده است ، مضامين و سروده هايش تازگي داشته ، و از کسي عاريتي نپذيرفته است و هرگز به سرقت و انتحال نينديشيده است : عاريت کس نپذيرفته ام آنچه دلم گفت بگو گفته ام شعبده اي تازه برانگيختم هيکلي از قالب نو ريختم بر شکر او ننشسته مگس ني مگس او شکر آلود کس ( مخزن الاسرار ، ص 35 ) دکتر کامل احمدنژاد در اين باره مي نويسد : « سخن او را بايد چنين تعبير کرد که مرتکب سرقت و انتحال نشده است و گفته ي ديگران را به نام خود نکرده است و گر نه ، هم از قرآن و حديث و اندرزها و سخنان حکمت آميز پيشينيان بهره جسته است و هم از مضامين اشعار اغلب شاعران پيش از خود » (4) نويسندگان کتاب زندگي و انديشه ي نظامي نوشته اند : « نظامي مقلد و نظيره ساز نبود ، حتي مي گفت که : من سخنان شاعران پيش از خود را تکرار نکرده ام ( که فرخ نيست گفتن گفته را باز ) . نظامي به نبوغ و خلاقيت فردوسي ، خالق شاهنامه ، با ستايش مي نگريست ، و از او همانند يک انديشمند و سخنوري سترگ ياد مي کرد و در سه منظومه از پنج گنج ( در خسرو و شيرين ، هفت پيکر و اسکندرنامه ) برخي از قهرمانان شاهنامه را تصوير کرده است ، ولي هيچ يک از اين آثار را نظامي به مثابه ي نتيجه ي تاثير به قلم نياورده ، بلکه با مقاصدي نو و انديشه هايي تازه ، دست به کار شده است و در نتيجه چنان مکتب ادبي يي آفريده است که تا زمانه ي ما هم قدرت و نفوذ خود را نگه داشته است » (5) جامي نيز که يکي از مقلدان نظامي است و هفت اورنگ خود را به تقليد از سبعه ي او نوشته است توانايي و استادي او را در سخن تا بدان درجه بالا مي برد که دست بشر بدان نمي رسد : « و آن قدر لطايف و دقايق که در کتاب پنج گنج درج کرده است که کسي را ميسّر نيست ، بلکه مقدور بشر ني » (6) نظامي در انتخاب الفاظ مناسب و ايجاد ترکيبات بديع و ابداع و اختراع معاني و مضامين بکر و دلپسند ، در هر مورد مهارتي بي نظير دارد و در تصوير ريزه کاري هاي حوادث و ايجاد مناظر دل نشين بي بديل است ، و يکي از اختصاصات منحصر به فرد سبک شعري او ، آوردن ترکيبات وصفي بکر و تلفيقات و اصطلاحات تازه اي است که شايد پيش از وي شيوه ي نگارشي هيچ شاعري نبوده است و در عرف شاعران ديگر به چشم نمي خورد . گاهي با قدرت خاصي با يک واژه ، ترکيبات بکر و تازه اي به گونه هاي مختلف مي سازد و گاهي کلمه اي را صدها بار در لا به لاي سروده هاي خود به کار مي گيرد ولي چنان ماهرانه ، از همان الفاظ ترکيبات بديعي مي سازد که هيچ خواننده اي احساس تکرار نمي کند ، و ما در اين مقاله با حول و قوه ي الهي بر آن شده ايم که اعجاز قلمي داستان سراي گنجه را در آفرينش ترکيبات تازه و بي بديلي از لفظ شکر و ترکيبات معجزه آساي اين واژه را از خمسه ي هميشه جاويد او بيرون کشيده و کاربردهاي ماهرانه و متعدّد لفظي و معنوي آن را به بررسي بنشينيم . نظامي شيرين سخن که از بلبلان راستين عرش سخنوري است و هيچ شباهتي به ديگران ندارد با شکرين الفاظ دل نشين و با نمکين ترکيبات روح نواز ، شيرين ترين حق لفظ شکر را ادا کرده و به زيباترين وجهي آن را آذين بسته است و در دل چسب ترين لباس خودنمايي بر دامان ادب فارسي جلوه گر ساخته است . آن گاه که نظامي بر آن مي شود از واژه ي شکر مفهومي بسازد ، هيچ مگسي بر شکر کلامش نمي نشيند و نه مگس قلمش شکرآلود ديگران مي شود : بر شکر او ننشسته مگس ني ، مگس او شکرآلود کس ( مخزن ، ص 36 ) و آن گاه که مي خواهد با شيرين سروده هايش شکر افشاني کند ، غزالان غزلخوان ورد لبانشان مي سازند و از ساخته هاي او سرود عشق مي نوازند : شعر نظامي شکر افشان شده ورد غزالان غزلخوان شده ( مخزن ، ص 66 ) و زماني که اراده مي کند دانسته هاي طبي خود را به رخ مدعيان دوران بکشد ، ضرر و زيان شکرخوارگي را در کنار سود و توان شکر بارگي يادآور مي شود که : سودا زده با قمر نسازد صفرا زده با شکر نسازد ( ليلي و مجنون ، ص 246) اگر نازي کنم مقصودم آن است که در گرمي شکر خوردن زيانست ( خسرو و شيرين ، ص 144 ) چو زين گرمي بر آساييم يک چند مرا شکّر مبارک شاه را قند ( خسرو و شيرين ، ص 144 ) کني يادم به شير شکّرآلود که دارد تشنه را شير و شکر سود ( خسرو و شيرين ، ص 242 ) چو ميل شکرش در شير ديدند به شير و شکرش مي پروريدند ( خسرو و شيرين ، ص 37 ) آدم از آن دانه که شد هيضه دار توبه شدش گلشکر خوشگوار ( مخزن ، ص 28 ) و بالاخره تا شهد نهايي لفظ شکر را به کام خوانندگان داستان هاي جان نواز خود بچشاند ، در گوناگون کاربردهايي ترکيبات زير را در مفاهيم متنوعي به تصوير مي کشد و حدود هفتصد بار در معاني دل بخواه خود به کار مي برد : 1ـ شکر ، شکّر 2ـ شکرآلود ، شکر آميخته 3ـ شکر افشان ، شکرفشان 4 ـ شکرانگيز 5 ـ شکربار ، شکرباره ، شکروار 6 ـ شکربوسي 7 ـ شکربوره ، شکربوزه 8 ـ شکرپاره 9 ـ شکرپاسخ 10 ـ شکر خند ، شکر خنده 11 ـ شکرخواره ، شکرخوري 12 ـ شکرزبان 13 ـ شکرزخمه 14 ـ شکرريز 15 ـ شکرريزان 16 ـ شکرساز 17 ـ شکّرستان 18 ـ شکرسرشتن 19 ـ شکّرشکن 20 ـ شکرگفتار ، شکرلفظ 21 ـ شکرگون 22 ـ شکرفروش 23 ـ شکر لب 24 ـ شکّرين 25 ـ پست شکر 26 ـ تنگ شکر 27 ـ گلشکر 28 ـ نيشکر ، ني شکر لازم به ذکر است که تک تک اين ترکيبات از نسخه ي مرحوم وحيد دستگردي ، با روخواني دقيق ، فيش برداري شده و در صورت محدود بودن ، همه ي ابيات با توضيحات لازم ذکر شده است . و هر گاه مثال ها بيش از حد معمول بوده است به ذکر چند نمونه بسنده شده است . اميد است که مورد توجه و استفاده ي اهل ادب قرار گيرد . شکر ، شکّر : هم چنان که در مقدمه ي يادآور شديم ، داستان سراي گنجه براي ايجاد ترکيبات تازه و بديع و خلق معاني و مضامين جديد ، گاهي آنقدر شهد کلام را مي چشد که بر اثر تکرار لفظ ، شبح گونه اي از صنعت التزام مي آفريند که نظاير آن را در سبک بينابين آذربايجاني و در اشعار معاصران او چون خاقاني و بيلقاني مي توان يافت ، که از آن ميان لفظ شکر شايد حرف اول را در ميان تکرار شده هاي خمسه بزند . نظامي شکر و ترکيبات آن را حدود هفتصد بار در لا به لاي سروده هايش چنان به کار مي گيرد که هر بار شيرين ترش مي سازد ، و لفظ شکر را نزديک به دويست بار ، در مفاهيم زير به کار مي برد . الف ) به صورت اسم خاص که نام يکي از معشوقه هاي خسرو مي باشد : يکي گفتا ، سزاي بزم شاهان شکرنامي است در شهر سپاهان سرش سوداي بازار شکر داشت که شکّر هم ز شيريني اثر داشت چو خسرو بر سر کوي شکر شد سپاهان قصر شيريني ، دگر شد اجازت داد تا شکّر بيايد به مهمان بر ، ز شکر لب گشايد برون آمد شکر ، با جام جلاّب دهاني پر شکر چشمي پر از خواب شکرنامي که شکّر ريزد او بود نباتي کز سپاهان ، خيزد او بود ( خسرو و شيرين ، صص 280 ـ 299 ) پي نوشت ها: 1- لباب الاباب، ص 884 2- آتورپاتکان(آذربايجان و نهضت ادبي)،ص420 3- نقل به مفهوم از مقدمه ي خمسه ي امير خسرو دهلوي، به تصحيح امير احمد اشرفي. 4- تحليل آثار نظامي، ص 17 5- زندگي و انديشه هاي نظامي، برگردان ح. م. صديق، ص50 6- بهارستان، ص103 ( عضو هيأت علمي واحد خوي )* منبع:نشريه پايگاه نور شماره 4 /ن
#فرهنگ و هنر#
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: راسخون]
[مشاهده در: www.rasekhoon.net]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 451]
-
فرهنگ و هنر
پربازدیدترینها