تبلیغات
تبلیغات متنی
رسانه حرف تو - مقایسه و اشتراک تجربه خرید
آموزشگاه آرایشگری مردانه شفیع رسالت
تاثیر رنگ لباس بر تعاملات انسانی
محبوبترینها
بررسی دلایل قانع کننده برای خرید صنایع دستی اصفهان
راه های جلوگیری از جریمه های قبض برق
آشنایی با سایت قو ایران بهترین سایت آگهی و تبلیغات در کشور
بهترین شرکت‌های مهندسی در آلمان
صفر تا صد حق بیمه 1403! فرمول محاسبه حق بیمه
نقش هدایای سازمانی در افزایش انگیزه و تعهد کارکنان
کلینیک پروتز و ساخت اندام مصنوعی دکتر اجرائی
چگونه می‌توانیم با ترانسفر وایز پول جابجا کنیم؟
بهترین مدل‌های [صندلی گیمینگ] براساس نقد و بررسی کاربران
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1805475100
بررسى ساختار توزیع قدرت در خانواده از منظر متون اسلامى در مقایسه با نظریههاى روانشناسى و جامعهشناسى
واضح آرشیو وب فارسی:فارس:
بررسى ساختار توزیع قدرت در خانواده از منظر متون اسلامى در مقایسه با نظریههاى روانشناسى و جامعهشناسى
اعمال مدیریت در خانواده از سوى پدر بر پایه اصول معاشرت معروف، عدالت و مشورت است. بنابراین، با نظریات پدرسالار شناخته شده که اعمال قدرت بدون اصول مذکور صورت مى گیرد، تفاوت دارد.
بخش اول چکیده پژوهش حاضر درصدد بررسى ساختار توزیع قدرت در خانواده از منظر متون اسلامى است و به مقایسه این ساختار با نظریات ساختار قدرت در خانواده از دیدگاه منابع روان شناسى و جامعه شناسى مى پردازد. این تحقیق با روش توصیفى ـ تحلیلى، منابع روان شناسى و جامعه شناسى را مورد مطالعه قرار مى دهد و نظریات و رویکردهاى مطرح را ذکر مى نماید. در ادامه، مى کوشد با استناد به آیات و روایات و نظریات متخصصان اسلامى، الگوى ساختار قدرت در خانواده را از منظر متون اسلامى استخراج نماید. نتایج حکایت از آن دارد که الگوى ساختار قدرت از منظر متون اسلامى، الگوى پدر مرکزى دموکراتیک است که با تبیینى چند علتى (عوامل زیستى، روان شناختى و اقتصادى)، نقش هاى جنسیتى را برجسته مى نماید. این الگو با رویکرد سیستمى خانواده در روان شناسى و کارکردگرایى در جامعه شناسى همسویى دارد. کلیدواژه ها: ساختار قدرت، خانواده، قوام، جنسیت، متون اسلامى. مقدّمه خانواده اولین واحد اجتماعى و یکى از بنیادى ترین نهادهاى اجتماعى است که در طول تاریخ بر اثر عوامل گوناگون دستخوش تغییر شده است. دگرگونى هاى اجتماعى و تحول در الگوهاى زندگى جوامع شهرى و ورود زنان به اجتماع، موجب تغییر و تحول در مفهوم نقش و توزیع نقش هاى جنسیتى و به تبع آن، توزیع قدرت در خانواده شده است. خانواده کانونى است که در آن چگونگى توزیع و نحوه اعمال قدرت در شکل گیرى و رشد شخصیت افراد، اجتماعى شدن فرزندان، عزت نفس، انسجام و حتى احساس رضایت، احساس بیگانگى و تنهایى و خوش بختى زناشویى اثر مى گذارد. چگونگى تقسیم قدرت در خانواده میان زن و شوهر، با کمّ و کیف خوش بختى زوج ها و احساس عادلانه بودن قدرت رابطه دارد (مهدوى و صبورى خسروشاهى، 1382). برخى پژوهش ها نشان مى دهد در 40 درصد از خانواده هاى تحت مشاوره که «خانواده هاى مرزى» نامیده مى شوند، مبارزه قدرت وجود دارد. این گونه خانواده ها دشوارترین افراد براى درمان هستند (سعیدیان، 1382، ص 2). بر این اساس، جى هى لى (1375، ص 177) معتقد است: وقتى یکى از اعضاى خانواده دچار علایم مرضى مى شود، ترتیب سلسله مراتب قدرت در خانواده به هم خورده است. وقتى وضع پایگاه ها در سلسله مراتب به هم بخورد یا مبهم باشد، کشمکشى بروز مى کند که یک شاهد عینى آن، تنازع قدرت است. ازاین رو، طرح ریزى سبک زندگى سالم، نیازمند تبیین صحیح نقش ها و توزیع مناسب ساختار قدرت در خانواده است. منظور از ساختار قدرت در خانواده، الگوهاى تصمیم گیرى زوجین در هزینه ها، خرید امکانات، تربیت فرزندان و غیره است (یزدى و حسینى حسین آبادى، 1387). به طور کلى، مى توان ساختار قدرت در خانواده را به اقتدارگرایانه و دموکراتیک تقسیم کرد. تصمیم گیرى هاى دموکراتیک به مشارکت و حضور فعال اعضا در فرایند اخذ تصمیم اشاره دارد. تصمیم گیرى هاى اقتدارگرایانه به حاکمیت و محوریت یک نفر به عنوان رئیس یا ارشد در اخذ تصمیمات دلالت مى کند (ظهیرى و فتحى، 1389). ازاین رو، برخى از محققان، ساختار تصمیم گیرى در خانواده را در سه مقوله دسته بندى کرده اند: 1. خانواده هایى که در آنها پدر بیشترین قدرت تصمیم گیرى را دارد. 2. خانواده هایى که در آنها مادر بیشترین قدرت تصمیم گیرى را دارد. 3. خانواده هایى که در آنها پدر و مادر به طور یکسان داراى قدرت تصمیم گیرى هستند (ذوالفقارپور و همکاران، 1383). البته دسته بندى هاى دیگرى هم، در این زمینه ذکر شده است (Bates and et al, 2003, p.170-190). در مورد شکل گیرى دیدگاه اقتدارگرایان تبیین هاى مختلفى وجود دارد. برخى از زیست شناسان، عوامل هورمونى یا برترى قدرت بدنى یا تطور متفاوت زن و مرد را علت شکل گیرى ریشه هاى قدرت دانسته اند (بستان و همکاران، 1388، ص 154). نظریه هاى روان شناسى، از شکل گیرى متفاوت شخصیت زن و مرد نام برده اند و برترى شخصیتى از حیث قدرت بدنى و برخى مهارت ها و انگیزش بالاتر براى سلطه طلبى را عامل عمده به حساب آورده اند (همان). نظریات جامعه شناسى هم مختلفند و عوامل اقتصادى، فرهنگى و طیفى از این عوامل همراه با عوامل زیستى را نقش ساز دانسته اند (همان). پیشینه بحث نشان مى دهد که پژوهش هاى مختلفى در رشته هاى مختلف علوم انسانى به ویژه جامعه شناسى و روان شناسى انجام شده است. در این پژوهش ها، جامعه شناسان بیشتر ابعاد اجتماعى ساختار قدرت در خانواده پرداخته اند (ساروخانى، 1384؛ بستان و همکاران، 1388؛ مهدوى و صبورى خسروشاهى، 1382) و روان شناسان عمدتا رابطه بین ساختار قدرت و سلامت خانواده و اعضاى آن را مورد بررسى قرار داده اند (هى لى، 1375؛ ذوالفقارپور و همکاران، 1383؛ خالدى، 1390؛ سعیدیان، 1382). محققان اسلامى هم با استناد به منابع اسلامى در باب ساختار قدرت در خانواده، پژوهش هاى متعددى را به رشته تحریر درآورده اند (میرخانى، 1378؛ علائى رحمانى، 1383؛ مروى، 1386؛ کریم پور قراملکى، 1379). محققان دیگرى به بررسى تطبیقى بین نظریات جامعه شناسى یا روان شناسى با منابع اسلامى پرداخته اند (ظهیرى و فتحى، 1389؛ باقرى، 1388). على رغم تحقیقات فراوان، به نظر مى رسد پژوهش جامعى وجود ندارد که ساختار قدرت در خانواده را از دیدگاه متون اسلامى در مقایسه با نظریه هاى روان شناسى و جامعه شناسى، مورد ارزیابى قرار دهد. از سویى، با توجه به فرهنگ اسلامى ـ ایرانى حاکم بر کشور، براى تحقق سبک زندگى اسلامى و خانواده کارآمد، ارائه یک الگوى مناسب ساختار قدرت در خانواده از دیدگاه متون اسلامى که با پژوهش هاى علوم انسانى غنى سازى شده باشد، ضرورت دارد. بدین منظور، پژوهش حاضر درصدد است با روش توصیفى ـ تحلیلى، به بررسى ساختار توزیع قدرت در خانواده از دیدگاه آموزه هاى اسلامى و مقایسه آن با نظریات ساختار قدرت در روان شناسى و جامعه شناسى بپردازد و به این پرسش ها پاسخ دهد: ساختار توزیع قدرت در خانواده از منظر متون اسلامى چیست؟ نظریه هاى روان شناسى و جامعه شناسى در توزیع ساختار قدرت کدام اند؟ کدام یک از این نظریات با متون اسلامى همسویى دارد؟ نظریات ساختار قدرت در خانواده بسیارى از روان شناسان و جامعه شناسان خانواده، نظریات و دیدگاه هاى مختلفى درباره ساختار خانواده مطرح کرده اند که ضرورت دارد، مورد بحث و بررسى قرار گیرد. دیدگاه سیستمى روان شناسان سیستمى خانواده همانند مینوچین (1974) و جى هى لى (1976)، وجود سلسله مراتب روشن و صریح درون خانوادگى را از مسائل ضرورى در کارآمدى خانواده مى دانند. مینوچین که یکى از نظریه پردازان خانواده و خانواده درمانى است، اعتقاد دارد: معیار سلامتى و بهنجارى خانواده این است که هر کس در جایگاه و نقش متناسب با خود قرار گیرد. وى هدف از روش درمانى خود در خانواده را، نشاندن والدین و همسران در پست فرمان کنترل خانواده و ایفاى نقش ویژه در اداره خانواده اعلام مى کند (زیمون، 1379، ص 235). ازسویى، هى لى (1375، ص 173ـ177) معتقد است: هر خانواده باید به مسئله سازمان دهى در یک سلسله مراتب بپردازد. وجود سلسله مراتب اجتناب ناپذیر است؛ زیرا سازمان ماهیتا سلسله مراتبى است و قواعد و مراتب مربوط به اینکه چه کسى در پایگاه اولیه قدرت و چه کسى در پایگاه ثانویه قدرت است باید مشخص شود. در خانواده هاى هسته اى، قدرت غالبا در ید والدین است. وقتى یکى از اعضاى خانواده دچار علایم مرضى مى شود، ترتیب سلسله مراتب در سازمان خانواده به هم خورده است. وقتى وضع پایگاه ها در سلسله مراتب به هم بخورد یا مبهم باشد، کشمکشى بروز مى کند که یک شاهد عینى، تنازع قدرت است. پژوهش هاى بسیارى پیرامون الگوى تصمیم گیرى در خانواده و پیامدهاى آن انجام گرفته است. این پژوهش ها تأثیر ساختار قدرت خانواده را بر روى انسجام خانواده، کیفیت زندگى زناشویى و آسیب شناسى خانواده مورد تأکید قرار داده اند (ذوالفقارپور و همکاران، 1383). نظریه تفکیک نقش ها یکى از نظریه هایى که قدرت در خانواده را تبیین مى کند «نظریه تفکیک نقش ها» است. این نظریه براساس اصل سازش ناپذیرى بودن نقش هاى رهبرى و عاطفى است که پارسونز (1995) آن دو را از یکدیگر جدا مى داند. وى معتقد است: دو عنصر عمده براى تشکیل خانواده وجود دارد: تفکیک بر مبناى جنسیت و تفکیک بر مبناى سن. در این ارتباط، دلایلى که مطرح مى کند مرتبط با تفاوت هاى بیولوژیکى و نگرش هاى اجتماعى و خانوادگى است (مهدوى و صبورى خسروشاهى، 1382). پارسونز ساختار خانواده را پیامد تمایزپذیرى و تفکیک در دو محور مى بیند: 1) محور سلسله مراتبى قدرت نسبى؛ 2) محور نقش هاى ابزارى در مقابل احساسى ـ عاطفى. بر اساس این تفکیک پذیرى، پارسونز به چهار نوع تقسیم بندى بنیادى از نقش ـ پایگاه در خانواده هسته اى مى رسد: 1. نقش پدر: پدر داراى نقش ارتباط با دیگران است. هم داراى قدرت بالایى است و هم در خانواده، وجه ابزارى در دست اوست؛ و از طرفى، نقش احساسى ـ عاطفى او نیز پایین است. 2. نقش مادر: مادر داراى قدرت بالایى در وجه احساسى ـ عاطفى است و در نقش ابزارى از موقعیت پایینى برخوردار است. 3. نقش فرزند پسر: پسر از نظر قدرت در سطح پایین، ولى داراى وجه ابزارى است. 4. نقش فرزند دختر: دختر از نظر قدرت در سطح پایین، ولى داراى وجه احساسى ـ عاطفى است. وى معتقد است که این تفکیک نقش ها با یکدیگر مرتبط اند و قدرت، محور این تمایز و تفکیک است که حاوى درجه نفوذ کمى است. پارسونز (1995) معتقد است که بزرگ سالان در امور خانواده، به عنوان یک نظام، بیش از کوچک ترها تأثیر مى گذارند و با بزرگ شدن فرزندان در خانواده، میزان قدرت فرزندان نیز افزوده مى شود و نابرابرى آنان در مقابل خانواده کاهش مى یابد. ولى نکته اصلى، وجه ابزارى و احساسى ـ عاطفى است که ضرورتا این تفکیک، حاوى کارکرد براى خانواده است و از این ایفاى نقش هاست که پارسونز براى زن نقش رهبرى عاطفى یا کاریزمایى، و براى مرد نقش رهبرى اجرایى یا ابزارى قایل است (Parsons, 1995, p. 45). پارسونز مفروضش این است که اختصاص نقش هاى جنسیتى بین زن و مرد دست کم تا حدى جنبه زیستى دارد. زنان باردار مى شوند و به فرزندان شیر مى دهند و این واقعیت آنان را براى پذیرش نقش هاى مرتبط با مراقبت و پرورش مستعد مى گرداند، اما مردان چون از محدودیت هاى زیستى آزاد و رها هستند، در نقش هایى که خارج از خانه است، تخصص مى یابند (Murray, 1996, p. 267) ازاین رو، نظام جامعه، شوهر را رهبر اصلى و وظیفه مادر را حفظ وحدت و انسجام خانواده مى داند (مهدوى و صبورى خسروشاهى، 1382). دیدگاه فمینیست ها فمینیسم یکى از دیدگاه هاى مهمى است که در مقابل نظریات کارکردگرایانى همچون پارسونز قرار دارد و به شدت مخالف نظریات کارکردگرایان است. اساس نظریه آنها در «نابرابرى جنسى» بر این استوار است که زنان در جامعه در موقعیت نابرابرى نسبت به مردان واقع شده اند. زنان نسبت به مردان، دسترسى کمترى به منابع مالى، پایگاه اجتماعى، قدرت و فرصت ها براى خودشکوفایى در اجتماع دارند و این نابرابرى، نتیجه سازمان دهى جامعه است، نه اینکه منشأ بیولوژیکى یا تفاوت هاى شخصیتى بین زنان و مردان داشته باشد. در حوزه خانواده نیز فمینیست ها معتقدند که اساس خانواده به سوى برابرى و تقارن نرفته است. بنابراین، خانواده مکان نابرابرى است؛ جایى که زنان مطیع هستند و نقش هاى آنان از پیش تعیین شده است. آنان بر این باورند که دو ساختار زیر، زنان را به اطاعت و فرمان بردارى در خانواده وامى دارد (همان): 1. موقعیت زنان به عنوان همسران و مادران: موضوع همسرى و مادرى یکى از امور مهمى است که توجه طرف داران فمینیسم را به خود معطوف کرده است. به اعتقاد بسیارى از آنان، مادرى و مراقبت از فرزند، به جاى آنکه به قابلیت هاى درونى زنانه اسناد داده شوند، باید به عنوان ساخت هاى فرهنگى ادراک شونداوکلى (1976) براى مادرى کردن به عنوان نماد آشکار تقسیم کار جنسى، جنبه اسطوره اى قایل است. وى اسطوره مادرى را مشتمل بر سه ادعاى نادرست مى داند: الف) مادران به کودکان خود نیاز دارند؛ ب) کودکان به مادران خود نیاز دارند؛ ج) مادرى مظهر بزرگ ترین دستاورد زندگى زن است (بستان، 1389). 2. فرایند جامعه پذیرى در خانواده: دى بوار (1989) از جامعه پذیرى نقش هاى جنسیتى به عنوان عامل تداوم سلطه مرد بر زن یاد مى کند (Tong, 1997, p.206). به اعتقاد وى، شخصیت دختران و زنان مى توانست بسیار متفاوت با الگوى نابرابر کنونى شکل گیرد، مشروط به اینکه دختر بچه از ابتدا با همان توقعات و پاداش ها، و با همان سخت گیرى ها و آزادى هایى تربیت مى شد که برادرانش تربیت مى شوند؛ در همان تحصیلات و همان بازى ها سهیم مى شد و مردان و زنانى او را احاطه مى کردند که در نگاهش آشکارا یکسان بودند (De Beauvoir, 1989, p.726). چودرو (1997) نیز با تأکید بر الگوى هاى جامعه پذیرى، اظهار مى دارد که در این فرایند، دختران درجه ضعیف ترى از فردیت یافتگى را نسبت به پسران تجربه مى کنند (Chodorow, 1997, p. 195). نظریه مبادله نظریه مبادله، یکى از دیدگاه هاى مهم در جامعه شناسى است. این نظریه بر قدرت زناشویى متمرکز شده است. بر اساس این نظریه، سه عنصر هنجارهاى اجتماعى، منابع و منافع توزیع قدرت یک رابطه را تعیین مى کنند. عنصر اول، بیان مى دارد که هنجارهایى مثل ریاست مرد در خانه و برخوردارى از سن و پول بیشتر و تحصیلات بالاتر و شغل بهتر در مقایسه با زنان، موجب افزایش قدرت مردان شده است. عنصر دوم، منابع است. براساس این نظریه، هریک از دو شریک زندگى که منابع بیشترى مثل پول، دانش یا ظاهر فیزیکى بهتر در اختیار داشته باشند، قدرت بیشترى دارند. عنصر سوم، یعنى منافع، به این مطلب اشاره دارد که هر کدام از زوجین که منافع کمترى از این رابطه به دست آورد، قدرت بیشترى خواهند داشت و آنکه وابستگى اش به رابطه کمتر است، قدرتش کمتر خواهد بود (Taylor and et al, 2000, p. 276). از جمله پژوهش هاى مهم در این زمینه، مطالعات والاس و ولف است که در دهه 1960 انجام گردید که به «نظریه منابع»(Resource Theory)منتهى شد. این نظریه، توازن قدرت بین زن و شوهر را مورد ارزیابى قرار داده و به بررسى ارتباط قدرت نسبى و عرضه خدمات در گروه هاى کوچک پرداخته است (Wallace & Wolf, 1986, p.181). اساس این نظریه براى توزیع قدرت در خانواده بر حسب منابعى است که هریک از زن و شوهر در ازدواج به خانواده آورده اند. هریک از زن و شوهر به هر میزان از منابع قدرت برخوردار باشند (به طور اخص مثل: تحصیلات، شغل و قدرت مالى)، به همان میزان، داراى قدرت تصمیم گیرى در خانواده هستند. البته منابع ارزشى دیگرى مثل علاقه و وابستگى زوجین و جذابیت فرد براى همسر، دخیل هستند که در توزیع قدرت در تصمیم گیرى در خانواده نقش مهمى دارد (مهدوى و صبورى خسروشاهى، 1382). جامعه پذیرى جنسیت جامعه پذیرى فرایندى است که افراد، از طریق آن، نگرش ها، ارزش ها و کنش هاى مناسب هر فرد به عنوان عضوى از یک فرهنگ خاص را مى آموزند و آن را به عنوان عضوى از یک فرهنگ، درونى مى کنند. در ارتباط با کارکرد جامعه پذیرى، مسئله جامعه پذیرى نقش هاى جنسیتى در خانواده مطرح است. شیوه هاى متفاوت تربیت کودکان دختر و پسر و انتظارات، نگرش ها، وظایف و رجحان هایى که یک جامعه به هر جنس نسبت مى دهد، موجب شکل گیرى نقش هاى درونى متفاوت بین آنان مى شود (بستان، 1389). جامعه شناسان، عوامل جامعه پذیرى را عمدتا خانواده، مدارس و رسانه ها مى دانند. این عوامل، معمولاً از زنان تصویرى مطیع، منفعل، عاطفى و وابسته، و از مردان تصویرى مستقل، استوار، شایسته، توانا و مصمم ترسیم کرده اند. تا جایى که تحقیقات نشان داده، زنانى که در خانواده پدرى مطیع و فرمان بردار بوده اند، در خانواده شوهر نیز مطیع اند. بنابراین، جامعه پذیرى عاملى است که نگرش افراد را درباره رفتار جنسى تحت تأثیر قرار مى دهد (مهدوى و صبورى خسروشاهى، 1382). دوبوار (1989) از جامعه پذیرى نقش هاى جنسیتى به عنوان عامل تداوم سلطه مرد بر زن یاد مى کند (Tong, 1997, p. 206) چودورو (1997) در این رابطه اظهار مى دارد: «تقسیم کار جنسى و خانوادگى که در ضمن آن، زنان به مادرى مى پردازند، منجر به تقسیمى جنسى در باب سازمان دهى و جهت گیرى روانى مى شود. این امر زنان و مردانى تولید مى کند که جنسیتى اجتماعى کسب کرده اند و وارد مناسباتى نامتقارن و ناهمجنس خواهانه مى شوند؛ مردانى تولید مى کند که بیشتر انرژى خود را صرف کار غیرخانوادگى مى کنند و از پدرى کردن خوددارى مى ورزند؛ زنانى تولید مى کند که انرژى خود را صرف پرورش و مراقبت از فرزندان مى کنند که این کار به نوبه خود، تقسیم کار جنسى و خانوادگى را که در ضمن آن زنان به مادرى مى پردازند، بازتولید مى کند» (Chodorow, 1997 , p.195). به اعتقاد ریتزر (1979)، در جوامع سنتى، از زنان انتظار مى رود که از مردان اطاعت کنند و زنان نقش مطیع بودن را مى پذیرند. این امر حتى در قلمرو کار و شغل نیز وجود دارد. بر اساس تحقیقات گروه هاى کارى، همان گونه که مردان به طور مستقل جامعه پذیر مى شوند، به همان نسبت از نفوذ بیشترى نسبت به زنان برخوردارند. در مقابل، زنان از اعتماد به نفس کمترى برخوردارند و در حضور مردان، احساس وابستگى و انفعال بیشترى دارند (مهدوى و صبورى خسروشاهى، 1382). دیدگاه اسلام
اسلام و ضرورت ساختار قدرت بر اساس آموزه هاى دینى، زن و مرد داراى سرشت و حقیقت واحدى هستند. همه انسان ها اعم از زن و مرد، از یک ریشه و اصل سرچشمه مى گیرند و گوهر آفرینش آنها یکى است. قرآن کریم مى فرماید: «یَا أَیُّهَا النَّاسُ اتَّقُواْ رَبَّکُمُ الَّذِی خَلَقَکُم مِن نَّفْسٍ وَاحِدَةٍ وَخَلَقَ مِنْهَا زَوْجَهَا وَبَثَّ مِنْهُمَا رِجَالاً کَثِیرا وَنِسَاء» (نساء: 1)؛ اى مردم! از (مخالفت) پروردگارتان بپرهیزید؛ همان کسى که همه شما را از یک انسان آفرید و همسر او را (نیز) از جنس او خلق کرد و از آن دو، مردان و زنان فراوانى (در روى زمین) منتشر ساخت. علّامه طباطبائى مى فرماید: «ظاهر جمله «وَ خَلَقَ مِنْها زَوْجَها» این است که مى خواهد بیان کند که همسر آدم از نوع خود آدم بود، و انسانى بود مثل خود او، و این همه افراد بى شمار از انسان، که در سطح کره زمین منتشر شده اند، همه از دو فرد انسان مثل هم و شبیه به هم نشئت گرفته اند؛ بنابراین حرف "من" من نشویه خواهد بود (یعنى منشأ چیزى را بیان مى کند.)» (طباطبائى، 1417ق، ج 4، ص 136). ازاین رو، آیه مذکور و آیات مشابه آن، اشتراک انسانى زن و مرد را مى رساند. از سویى، زن و مرد در تمام استعدادهاى کمال، اشتراک دارند و ابزارهاى کمال مثل اراده و اختیار و شناخت و بهره مندى از هدایت انبیا و راهنمایان به هر دو عنایت شده است. قرآن کریم مى فرماید: «أَنِّی لاَ أُضِیعُ عَمَلَ عَامِلٍ مِنکُم مِن ذَکَرٍ أَوْ أُنثَى»(آل عمران: 195)؛ من عمل هیچ عمل کننده اى از شما را، زن باشد یا مرد، ضایع نخواهم کرد. علّامه طباطبائى مى فرماید: «رسیدن به هر درجه از کمال که براى یک صنف (زن و مرد) میسر و مقدور است، براى صنف دیگر نیز میسور و ممکن است و یکى از مصادیق آن استکمال هاى معنوى، کمالاتى است که از راه ایمان به خدا و اطاعت و تقرب به درگاه او حاصل مى شود» (همان، ص 90). ازدواج و شکل گیرى خانواده، سازوکارهاى جدیدى را بنیان مى گذارد. خانواده به عنوان یک واحد کوچک اجتماعى، نیازها و اقتضائات خاص خود را دارد و کارکردهاى صحیح آن، مبتنى بر تعاملات صحیح بین اعضا و تحقق نقش هاى صحیح هریک از اعضا براى نیل به هدف واحد است. شهید مطهرى معتقد است: در خانواده باید روابط اجزا به گونه اى باشد که کل خانواده به عنوان یک واحد به اهداف خود برسد. خانواده مکانى است که انسان از خودپرستى و خوددوستى به سوى دیگردوستى قدم برمى دارد (ظهیرى و فتحى، 1389). یکى از مسائل اساسى براى انسجام هر مجموعه هدفدار، توزیع سلسله مراتب قدرت و نقش مدیریتى است. اعمال مدیریت یک اصل عقلایى و پذیرفته شده در هر مجموعه هدفدار است. اسلام به تبع این اصل عقلایى، وجود مدیریت واحد را در همه مجموعه ها مورد تأکید قرار داده است. در روایتى از رسول خدا صلى الله علیه و آله، دستور داده شده که حتى اگر در یک مسافرت سه نفر همراه شدند، یکى از آنها باید مسئولیت و مدیریت جمع را عهده دار گردد (سیوطى، 1404ق، ج 6، ص 177). ضرورت مدیریت در خانواده هم جزئى از ضرورت مدیریت هر مجموعه هدفدار است که باید اعضاى خانواده بدان پایبند باشند تا در سلوک و پیشرفت مادى و معنوى موفق تر گردند. برخى از آیات قرآن (از جمله، نساء: 34) و روایات اهل بیت علیهم السلام، گویاى ضرورت این مطلب است (زغلول، 1410ق، ج 5، ص 160؛ محمدى رى شهرى، 1387، ص 264؛ کلینى، 1365، ج 4، ص 13؛ صدوق، 1413ق، ج 3، ص 44). بر این اساس، هى لى (1375، ص 173ـ177) معتقد است: وجود مطلق سلسله مراتب امرى اجتناب ناپذیر است؛ زیرا سازمان ماهیتا سلسله مراتبى است و خانواده به عنوان یک سازمان، باید به مسئله سازمان دهى در یک سلسله مراتب بپردازد و قواعد و مراتب مربوط به اینکه چه کسى در پایگاه اولیه قدرت و چه کسى در پایگاه ثانویه قدرت است، باید مشخص شود. قرآن کریم یکى از کارکردهاى اساسى خانواده را آرامش بخشى مى داند تا در سایه آن، اعضاى خانواده به رشد و تعالى مادى و معنوى خود نایل آیند و زمینه تربیت صحیح فرزندان فراهم آید: «و از نشانه هاى خداوند این است که از جنس خودتان برایتان همسرانى آفرید تا بدان ها آرامش بیابید و بین شما دوستى و رحمت برقرار کرد» (روم: 21). برخى از آموزه هاى دینى، رعایت سلسله مراتب قدرت براى خانواده و اعضاى آن را مفید (کلینى، 1365، ج 5، ص 51) و کارکرد آرامش بخشى و حفظ انسجام و یکپارچگى خانواده را لازمه وجود منبع اقتدار و تکیه گاه در خانواده مى دانند. آیت اللّه العظمى خامنه اى مى فرماید: «زوجیت و دوجنسى در طبیعت بشر براى هدف بزرگى است. آن هدف عبارت است از سکون و آرامش؛ تا شما در کنار جنس مخالف خودتان در درون خانواده، مرد در کنار زن، زن در کنار مرد آرامش پیدا کنید. براى مرد هم آمدن به داخل خانه، یافتن محیط امن خانه، زن مهربان و دوست دار امینِ در کنار او، وسیله آرامش است. براى زن هم داشتن مرد و تکیه گاهى که به او عشق بورزد و براى او مانند حصن مستحکمى باشد، یک خوش بختى است، مایه آرامش و سعادت است. خانواده این را براى هر دو تأمین مى کند» (شفیعى سروستانى، 1379، ج 1، ص 14). علّامه جعفرى در این باره مى گوید: اگر اداره خانه همزمان به زن و مرد واگذار شود و هر دو با هم مسئول باشند، تصادم و تزاحم و برخورد و جدایى در پى خواهد داشت و آرامش خانواده به مخاطره مى افتد. بنابراین، لازم است یکى از آن دو مسئول باشد (جعفرى، 1360، ج 11، ص 267). آیت اللّه مصباح هم انتصاب مدیر خانواده را موجب آرامش و استحکام خانواده مى داند (مصباح، 1386، ج 3، ص 80). بر همین اساس، هى لى (1375، ص 177) معتقد است: وقتى ترتیب سلسله مراتب در سازمان خانواده به هم بخورد، اعضاى خانواده دچار علایم مرضى مى شوند و آرامش خانواده به مخاطره مى افتد. این امر موجب بروز کشمکش در خانواده مى شود که یک شاهد عینى آن، تنازع قدرت است. برخى صاحب نظران معتقدند: در بسیارى از خانواده هاى آسیب دیده، مبارزه قدرت وجود دارد. پژوهش ها نشان مى دهد که چگونگى توزیع و نحوه اعمال قدرت در شکل گیرى و رشد شخصیت افراد، اجتماعى شدن فرزندان، عزت نفس، انسجام و حتى احساس رضایت، احساس بیگانگى و تنهایى و خوش بختى زناشویى اثر مى گذارد (مهدوى و صبورى خسروشاهى، 1382). منابع آلوسى، سیدمحمود (1415ق)، روح المعانى فى تفسیر القرآن العظیم، بیروت، دارالکتب العلمیه. ابن کثیر دمشقى، اسماعیل بن عمرو (1419ق)، تفسیر القرآن العظیم، بیروت، دارالکتب العلمیة. باقرى، شهلا، «مدیریت خانواده؛ الگوها و مقتضیات» (1388)، بانوان شیعه، سال ششم، ش 20، ص 7ـ31. برگ، اتوکلاین (1372)، روان شناسى اجتماعى، ترجمه على محمد کاردان، چ دوازدهم، تهران، اندیشه. بستان، حسین، «کارکردهاى خانواده از منظر اسلام و فمینیسم» (1389)، حوزه و دانشگاه، ش 35، ص 4ـ34. بستان، حسین و همکاران (1388)، اسلام و جامعه شناسى خانواده، چ دوم، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه. بهرامى احسان، هادى و الهه اسلمى، «رابطه سازگارى زناشویى و سبک هاى فرزندپرورى والدین با سلامت جسمى و روانى فرزندان» (1388)، روان شناسى و علوم تربیتى، سال سى و نهم، ش 1، ص 63ـ81. ثعالبى، عبدالرحمن بن محمد، (1418ق)، جواهرالحسان فى تفسیر القرآن، بیروت، داراحیاء التراث العربى. جعفرى، محمدتقى (1360)، ترجمه و تفسیر نهج البلاغه، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامى. حرعاملى، محمدبن حسن (1409ق)، وسائل الشیعه، قم، مؤسسه آل البیت. حقگو، حجت اللّه (1390)، تفاوت هاى ساختارى مغزى زن و مرد و تأثیرهاى شناختى آنها، در: مجموعه مقالات جنسیت از منظر دین و روان شناسى، قم، مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى قدس سره. خالدى، شیدا (1390)، عوامل نگه دارنده ازدواج در افراد متأهل داراى عوامل خطر، پایان نامه کارشناسى ارشد، روان شناسى، تهران، دانشگاه شهید بهشتى. ذوالفقارپور، محبوبه و همکاران، «بررسى رابطه میان ساختار قدرت در خانواده با رضامندى زناشویى زنان کارمند و خانه دار شهر تهران» (1383)، تازه ها و پژوهش هاى مشاوره، ش 11، ص 31ـ46. راغب اصفهانى، حسین بن محمد، (1412ق)، المفردات فى غریب القرآن، بیروت، دارالعلم الدارالشامیه. زغلول، محمد (1410ق)، موسوعة اطراف الحدیث النبوى، بیروت، عالم التراث. زیمون، ف.ج (1379)، مفاهیم و تئورى هاى کلیدى در خانواده، ترجمه سعید پیرمرادى، تهران، همام. ساروخانى، باقر، «زن، قدرت و خانواده: پژوهشى در جایگاه زن در هرم قدرت در خانواده» (تابستان 1384)، پژوهش زنان، ش 12، ص 29ـ50. سالارى فر، محمدرضا (1387)، خانواده در نگرش اسلام و روان شناسى، چ چهارم، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه. سعیدیان، فاطمه (1382)، بررسى رابطه بین ساختار قدرت در خانواده با تعارضات زناشویى، پایان نامه کارشناسى ارشد، روان شناسى، تهران، دانشگاه تربیت معلم. سیوطى، جلال الدین (1404ق)، الدّر المنثور، قم، منشورات مکتبة آیه اللّه العظمى المرعشى النجفى. شفیعى سروستانى، ابراهیم (1379)، جریان شناسى دفاع از حقوق زنان، قم، طه. صدوق، محمدبن على (1413ق)، من لایحضره الفقیه، قم، جامعه مدرسین. طباطبایى، سیدمحمدحسین (1417ق)، المیزان فى تفسیرالقرآن، چ پنجم، قم، جامعه مدرسین. طبرسى، فضل بن حسن (1372)، مجمع البیان فى تفسیرالقرآن، چ سوم، تهران، ناصر خسرو. ظهیرى، هوشنگ و سروش فتحى، «مدیریت خانواده در نظریه هاى جامعه شناسى در مقایسه با نظریه علّامه طباطبائى» (1389)، پژوهش نامه قرآن و حدیث، ش 8، ص 99ـ120. عاملى، على بن حسین (1413ق)، الوجیز فى تفسیر القرآن العزیز، قم، دارالقرآن الکریم. علائى رحمانى، فاطمه، «بررسى تحلیلى قوامیت در آیه الرجال قوامون على النساء» (1383)، تحقیقات علوم قرآن و حدیث، سال اول، ش 1، ص 24ـ51. کریم پور قراملکى، على، «نگاهى به قیومیت مردان در تفاسیر قرآن» (1379)، بینات، سال هفتم، ش 26، ص 23ـ33. کلینى، محمدبن یعقوب (1365)، الکافى، تهران، دارالکتب الاسلامیه. محمدى رى شهرى، محمد (1387)، تحکیم خانواده از نگاه قرآن و حدیث، قم، مشعر. مروى، محمدعلى، «سرپرستى خانواده با نگاه به آیه 34 سوره نساء» (1386)، معرفت، ش 122، ص 99ـ112. مصباح، محمدتقى (1386)، اخلاق در قرآن، قم، مؤسسه آموزشى پژوهشى امام خمینى قدس سره. معین الاسلام، مریم (1380)، روان شناسى زن در نهج البلاغه، قم، عطر سعادت. مکارم شیرازى، ناصر و همکاران (1374)، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الإسلامیة. مهدوى، محمدصادق و حبیب صبورى خسروشاهى، «بررسى ساختار توزیع قدرت در خانواده»، مطالعات زنان (1382)، ش 23، ص 27ـ67. میرخانى، عزت السادات، «ریاست، تمکین، تسخیرى متقابل در خانواده» (1378)، کتاب زن، ش 5، ص 16ـ31. مینوچین، سالوادور (1380)، خانواده و خانواده درمانى، ترجمه باقر ثنائى، چ سوم، تهران، امیرکبیر. هى لى، جى (1375)، روان درمانى خانواده، ترجمه باقر ثنائى، چ چهارم، تهران، امیرکبیر. یزدى، سیدمنور و فاطمه حسینى حسین آبادى، «رابطه ساختار قدرت در خانواده با هوش هیجانى زنان» (بهار 1387)، مطالعات جوانان، ش 12، ص 157ـ170. یونسى، سیدجلال (1388)، مدیریت روابط زناشویى، تهران، قطره. Bates, A .K., Bader. C. D., menken. C. F. (2003), "Family Structure, Power Control Theory and Deviance",Western Criminiology Review, 4, 3, p. 170-190. Chodorow, N. (1997), "The Pschodynamics of the Family", in Linda Nicholson, The Second Wave, NewYork and London, Routledge. Parsons, T. (1995), Family Socialization and Interaction Process, NewYork, The free Press. Taylor, S. E., Peplau, L. A., Sears, D.O. (2000), Social Psychology, New Jersey, Prentice Hall Inc. Tong, R. (1997), Feminist Thought, London, Routledge. Wallace, R. A., Wolf, A. (1986), Contemporary Sociology Theory, NewYork, Prentice-Hall. منبع: فصلنامه معرفت – شماره 186 ادامه دارد ...
93/12/13 - 06:39
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فارس]
[مشاهده در: www.farsnews.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 33]
-
گوناگون
پربازدیدترینها