محبوبترینها
چگونه با ثبت آگهی رایگان در سایت های نیازمندیها، کسب و کارتان را به دیگران معرفی کنید؟
بهترین لوله برای لوله کشی آب ساختمان
دانلود آهنگ های برتر ایرانی و خارجی 2024
ماندگاری بیشتر محصولات باغ شما با این روش ساده!
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
قیمت انواع دستگاه تصفیه آب خانگی در ایران
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1842321611
بررسي آداب جشن يلدا در بحثي با امير الهامي يلدا، دانش كيهاني نياكان ماست
واضح آرشیو وب فارسی:ايران: بررسي آداب جشن يلدا در بحثي با امير الهامي يلدا، دانش كيهاني نياكان ماست
عليرضا مرادي
مي‌گويند در اين شب بين تاريكي و روشني كارزار است براي همين مردم تا بامداد با سرگرمي‌ها و خوراكي‌ها خود را مشغول مي‌كردند و نمي‌خوابيدند تا بيداري آن‌ها كمكي باشد هر چند كم به فرشته راستي. چرا كه همه نگرانند تا پايان كارزار فراهم آيد و نتيجه پيروزي را ببينند. پس تا دميدن طلوع صبح و ديده شدن نخستين فروغ روشني جشن مي‌گرفتند. حالا از اولين كارزار تاريكي و روشني سال‌ها مي‌گذرد و ما هر ساله اين روز را جشن مي‌گيريم. اما براي بررسي روايات، آداب و آئين‌هاي يلدا و... به سراغ دكتر امير الهامي، نويسنده و پژوهشگر ادبيات رفته‌ايم.
آقاي الهامي براي شروع واژه يلدا را توضيح مي‌دهيد و اينكه چرا به اين شب يلدا مي‌گويند؟
يلدا يك واژه سرياني به معني ميلاد و ولادت است و به شب سي‌ام آذرماه شب يلدا گويند. هم به اين جهت كه با توجه به افزايش طول روز از فرداي اين شب به عبارتي شب ميلاد خورشيد تلقي مي‌شود – كه روميان آن را ناتاليس آنويكتوس – Natalis invictus يعني روز تولد مهر مي‌خوانند – و از جهتي با توجه به بعضي روايات مصادف با روز تولد عيسي مسيح است كه در ادب فارسي هم شاعران به اين موضوع اشاراتي كرده‌اند از جمله سنايي غزنوي كه مي‌گويد: «به صاحب دولتي پيوند اگر نامي همي جويي/ كه از پيوند با عيسي چنان معروف شد يلدا».
به واسطه معني يلدا درست است كه بگوييم شب‌يلدا مبارك؟
درست است كه در پايان اين شب دراز تاريكي شكست مي‌خورد و روشنايي پيروز مي‌شود و خورشيد، زاده مي‌شود. اما بايد بدانيم كه در باور پيشينيان اين شب اهريمني و نامبارك بوده است. در برهان قاطع آمده است «و گويند آن شب به غايت نحس و شوم و نامبارك است.» براين اساس ايرانيان در اين شب دور هم گرد مي‌آمدند؛ چرا كه به واسطه طولاني‌تر شدن اين شب نسبت به ديگر شب‌ها اهريمن براي جولان فرصت بيشتري دارد پس مردم براي از بين بردن نحوست ناشي از حضور اهريمن در شب يلدا دور هم جمع مي‌شدند. توصيه بر تجمع براي دفع شياطين در فرهنگ ما بسيار آمده است. خواجه راز در اين باره مي‌گويد: «ز فكر تفرقه بازآي تا شوي مجموع/ به حكم آن كه چو شد اهرمن سروش آور» پس هر چند گردهم آمدن اقوام امري مبارك است ولي عبارت شب يلدا مبارك، نادرست است.
چرا به اين شب، شب چله هم مي‌گويند؟
به‌طور كلي به مقداري معين از فصل گرما يا سرما كه در آن گرما يا سرما شدت مي‌يابد چله گويند. حتماً عبارت در اين چله تموز كه بيان شدت گرما است را شنيده‌ايد. پيشينيان زمستان عملي را دو ماه مي‌دانستند. چهل روز اول آن را چله بزرگ و بيست روز آخر آن را چله كوچك مي‌ناميدند. پس اين شب از آنجا كه اولين شب چله بزرگ است شب چله نام دارد. چهار روز آخر چله بزرگ و چهار روز اول چله كوچك را روي هم رفته چارچار مي‌گفتند و هوا چارچار هست؛ مجازاً به اين معني كه هوا خيلي سرد است.
در كنار باورهاي مردم‌شناسي و رويكرد‌هاي جامعه‌شناسي جشن يلدا در ميان مردم ما بيشتر يك اتفاق فرهنگي محسوب مي‌شود. درباره بحث‌هاي علمي اين جشن توضيح مي‌دهيد؟
جشن شب يلدا نشاني از دانش كيهاني نياكان ما است، كه به گاهشماري خورشيدي دست يافته بودند. خورشيد در حركت سالانه خود در آخر پائيز به پايين‌ترين نقطه افق جنوب شرقي مي‌رسد كه موجب كوتاه شدن طول روز و افزايش زمان تاريكي است. با انقلاب زمستاني از آغاز زمستان، خورشيد ديگربار به شمال شرقي بازمي‌گردد كه نتيجه آن افزايش روشنايي است با اين مقدمه اين جشن نشانگر اين است كه ايرانيان از هزار سال پيش دريافته بودند كه خورشيد در حركت است. درك اين مفهوم نجومي و ايجاد يك بناي فرهنگي – اجتماعي بر پايه آن در هزاران سال پيش توسط نياكان ما، البته غرورانگيز است.
منظور شما از رفتار و باورهاي فرهنگي – اجتماعي چيست؟
يكي از باورها و ارزش‌هاي رفتاري بسيار مؤكد در اسلام توصيه به صله رحم است. بهانه نزاع بين تاريكي و روشنايي و پيوند تاريكي و ظلمت با اهريمن و دور هم گرد آمدن اقوام در اين شب كه اصلاً سبب شده اين جشن يك جشن خانوادگي تلقي شود در همين مسير و در باور فرهنگي- اجتماعي است. بويژه كه اگر مفهوم خوش باش و دم غنيمت شمردن كه از اجزاي جداناپذير روح ايراني است را هم به آن اضافه كنيم. حال اگر به ويژگي عصر خودمان، روزگار اصطكاك آهن و فولاد دقت كنيم درمي‌يابيم روزگاري كه گرفتاري ابنا بشر و امتداد بزرگراه‌ها و راه‌هاي دور، رخصت ديدارها را دير به دير كرده است، گذشتگان ما چه بينش‌مندانه با بيان نحوست اين شب بر مبناي رفتاري همسو با داده‌هاي مذهبي ما مبني بر صله رحم، طرحي مانا در افكنده‌اند.
اشاره به همزماني ميلاد مسيح و سال نو ميلادي و شب يلدا داشتيد. در روزگار باستان و در دوران معاصر شبيه اين جشن در ديگر كشورها داشته‌ايم؟
بسياري از مردم‌شناسان بين اين سه رويداد سابقه و ريشه فرهنگي تاريخي مشتركي قائل هستند مثل واژگان هند و اروپايي كه ريشه‌هاي مشتركي دارند. اما نحوه پرداخت ايرانيان به اين جشن و باورهايي كه نزد ايرانيان اين جشن بر پايه آن باورها استوار است با ديگر اقوام متفاوت است. بسياري از سرزمين‌ها و تمدن‌هاي كهن زايش خورشيد و آغاز دي را آغاز سال قرار داده‌اند به مباركي روزي كه خورشيد از جنگ اهريمن رها مي‌شود، هم‌ريشه دانستن واژه‌هاي سال و سرد بر پايه همين اعتقاد مي‌تواند باشد. در حدود چهار هزار سال پيش در مصر جشن «باز زاييده شدن خورشيد» همزمان با شب يلدا برگزار مي‌شده است. مصريان در اين ايام، 12 روز به نشانه 12 ماه سال خورشيدي جشن مي‌گرفتند و پيروزي نور بر تاريكي را گرامي مي‌داشتند. اكنون هم غير از كشور‌هاي تاجيكستان و افغانستان در كشور‌هاي اروپايي هم رفتاري مشابه اين جشن وجود دارد.
ادبيات، تصوير كامل و جامعي از رفتار‌هاي فرهنگي يك جامعه است. شب يلدا در فرهنگ ادبي ما نماد چه تصاويري است؟
در ادب فارسي كه بستر و آينه تمام نمايي از جريان‌ها و رسوم اجتماعي است يلدا غالباً با نمادي از تيرگي، شب ملال، شب فراق، شب دراز و... در شعر شاعران مطرح شده است و اين تصاوير هم به صورت اشعار تغزلي و شاعرانه به زبان رسمي و هم در قالب اشعار محلي و فهلويات مشاهده مي‌شود. مثلاً در شعري به لهجه اصفهاني از «صادق ملارجب» با تكيه بر درازي شب يلدا مي‌بينيم:
تا اون شكوفه بستان دل كناري منست / سه ذرع برف بيوفتد بازم باهار منست / درازي شب يلدا و كوچه جلفا /
چو سرهمش بكوني نصفي زلفي يار منست
يا سعدي كه با تكيه بر سياهي شب يلدا مي‌سرايد:
روز رويش چون برانداخت نقاب از سر زلف/ گويي از روز قيامت شب يلدا برخاست
و با تكيه بر مفهوم ظلمت و تاريكي حافظ مي‌سرايد:
صحبت حكام ظلمت شب يلداست/ نور ز خورشيد جو بو كه بر آيد
و اوحدي مراغه‌اي مي‌گويد: شب هجرانت اي دلبر شب يلداست پنداري/ رخت نوروز و ديدار تو عيد ماست پنداري
رمز مانايي شب يلدا نسبت به ديگر جشن‌هاي زمستاني مثل سده يا بهمن جنه چيست؟
آيين‌ها و جشن‌هاي ايران باستان يا جنبه ديني داشته است و يا جنبه گاهشماري و يا جنبه اسطوره‌اي. يلدا جشن و آئيني است كه بيشتر جنبه گاهشماري داشته و مثلاً جشني مثل جشن سده بيشتر جنبه اسطوره‌اي داشته است، چرا كه به كشف آتش توسط هوشنگ در شاهنامه مربوط است و البته جشني مثل نوروز هر سه جنبه را دارد. رمز مانايي رسم و آئيني مثل شب يلدا بيشتر مربوط به خاستگاه مردمي آن است و از آنجا كه اين جشن بيشتر يك جشن خانوادگي هم تلقي مي‌شده است در اكثر كتب مردم‌شناسي از رسوم آن و مناسبات اجراي آن حرفي به ميان نيامده و هيچ جريان حكومتي هم در هيچ زمان مردم را به برگزاري آن مجبور نكردند و همين مردمي بودن يك راز بزرگ براي مانايي اين شب است و در شعر فارسي هم فقط به سياهي و درازي اين شب اشاره شده است. از طرفي درست است كه اكثر آئين‌ها و جشن‌هاي روزگار باستان در پيوند با جامعه كشاورزي و تقويم آن جامعه مطرح بوده است مثل خود آئين شب‌يلدا كه نماد پايان برداشت محصولات صيفي و آغاز فصل استراحت در جامعه كشاورزي است اما از آنجا كه اين آئين‌ها و رسوم هويت ملي يك جامعه را دربر دارند به‌راحتي از بين نمي‌روند. ممكن است متناسب با زندگي امروز بخشي از اين آئين‌ها حذف شود ولي با جاي گزيني بخشي متناسب با جامعه امروز به حيات فرهنگي خودشان ادامه مي‌دهند.
آداب و رسوم اين جشن چيست و چرا به‌طور كلي در كتب پژوهشي مردم‌شناسي نسبت به اين جشن اطلاعات كافي وجود ندارد؟
آيين شب يلدا يك جشن خانوادگي است، اگر بتوان نام جشن بر آن نهاد و به همين سبب همان‌طور كه پيشتر هم گفتم در كتب و اسناد تاريخي به برگزاري مراسم شب يلدا اشاره‌اي نشده است. ولي در همه جاي ايران مردم در اين شب در خانه بزرگ خانواده گرد مي‌آيند و در سرماي آغازين زمستان با تداعي گرماي حضور دركنار خويشان و دوستان دل‌گرم‌تر از هميشه به فردا مي‌انديشند. روزگاري اين گردهم آمدن در كنار كرسي‌‌ها بود و امروز با تغييرات ناشي از زندگي صنعتي در كنار ابزار گرماساز مدرن ولي دور سفره‌هاي شب يلدا باز هم گردهم مي‌آيند و نفس تمام سفر گستردن‌هاي آئين‌هاي اين مرز و بوم از سفره هفت‌سين تا شب يلدا و سفره ابوالفضل و سفره عقد بيان نمادين گردهم آمدن است.
به نظر مي‌رسد يكي از آداب اين جشن خوردني‌هاي آن هم است. در اين باره توضيح مي‌دهيد؟
براي شب يلدا خوراك ويژه‌اي مطرح نشده است و اگر هم باشد خاص هر منطقه است و در جاي ديگر عموميت ندارد. ضمن اين كه در همه آئين‌ها و جشن‌ها در جامعه‌هاي ابتدايي يا متمدن خوردن و آشاميدن بخشي از مشغوليت‌ها و سرگرمي‌هاي جمع را تشكيل مي‌دهد. خوردني شب يلدا بيشتر ميوه و آجيل است كه اين آجيل بيشتر شامل گندم و نخود برشته و بادام و پسته و چيزهايي است كه با طبع گرمشان متناسب با فصل
سرماي پيش رو هستند.
اما هندوانه تقريباً در همه جاي ايران سر سفره يلدا وجود دارد؟
بله هندوانه ميوه ثابت يلدا در سراسر ايران است. البته حضور هندوانه و سرخي ميان آن شايد بي‌ارتباط با خورشيد و شب ميلاد او و سرخي خورشيد نباشد. به‌طور كلي در شب يلدا ميوه‌هايي خورده مي‌شود كه نمادي از خورشيد است مثل انار، هندوانه، سيب سرخ و ليموي زرد.
فلسفه فال حافظ گرفتن در اين شب چيست؟
فراموش نكنيم كه حافظ حافظه ملت ما است و تقدس كلام او كه ملهم از قرآن است و خود به آن قسم مي‌خورد: «نديدم خوشتر از شعر تو حافظ/ به قرآني كه اندر سينه‌داري»، نزد ايرانيان جايگاهي خاص دارد. اگر شاهنامه فردوسي جلد نخست فرهنگ مردم ايران زمين است و اتفاقاً در برخي مناطق در اين شب شاهنامه خواني رايج است مثل اقوام بختياري، حافظ جلد دوم فرهنگ اين سرزمين و خلاصه چهار قرن بالندگي فرهنگي- ادبي است. از بوي جوي موليان رودكي تا شيخ صنعان عطار و شيدايي مولوي در ديوان حافظ وجود دارد. چه شاهنامه‌خواني‌ها و چه حافظ‌خواني‌ها در كنار هم براي پيوند ايرانيان با تمام مفاهيم و داده‌هاي ارزشمندي است كه در اين اشعار وجود دارد و بر تثبيت هويت فرهنگي ما مي‌افزايد و تأكيد بر اين مهم «زفكر تفرقه بازآي تا شوي مجموع».
شنبه 30 آذر 1392
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: ايران]
[مشاهده در: www.iran-newspaper.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 76]
-
فرهنگ و هنر
پربازدیدترینها