محبوبترینها
آشنایی با سایت قو ایران بهترین سایت آگهی و تبلیغات در کشور
بهترین شرکت‌های مهندسی در آلمان
صفر تا صد حق بیمه 1403! فرمول محاسبه حق بیمه
نقش هدایای سازمانی در افزایش انگیزه و تعهد کارکنان
کلینیک پروتز و ساخت اندام مصنوعی دکتر اجرائی
چگونه می‌توانیم با ترانسفر وایز پول جابجا کنیم؟
بهترین مدل‌های [صندلی گیمینگ] براساس نقد و بررسی کاربران
مشاوره حقوقی تلفنی با کمترین هزینه
مشاوره حقوقی تلفنی با کمترین هزینه
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1803283669
براي 10 سالگي ويكي‌پدياي فارسي مفلس كيميافروش
واضح آرشیو وب فارسی:ايران: براي 10 سالگي ويكي‌پدياي فارسي مفلس كيميافروش
علي پيرحياتي
دانشنامه ويكي‌پديا، بزرگ‌ترين و پرخواننده‌ترين دانشنامه جهان است. از يك سو روزانه ميليون‌ها نفر به وب‌سايت اين دانشنامه مراجعه مي‌كنند و از سوي ديگر، هر ثانيه چندين ويرايش (جرح و تعديل مطالب) در بخش‌هاي مختلف اين دانشنامه به زبان‌هاي گوناگون صورت مي‌گيرد. وب‌سايت ويكي‌پديا از آوريل ۲۰۰۷ تاكنون، همواره يكي از ۱۰ وب‌سايت پربازديد جهان بوده است. اين دانشنامه بي‌شك يكي از پديده‌هاي مهم در روزگار ماست و جا دارد اهميت و جايگاه آن به مثابه يكي از دستاوردهاي بشري مورد توجه قرار گيرد. در مقاله حاضر ابتدا به معرفي ويژگي‌ها و ساز و كارهاي اين دانشنامه و اعتبار مطالب آن مي‌پردازيم سپس به طور خاص، وضعيت ويكي‌پدياي فارسي را مدنظر قرار مي‌دهيم و در پايان، اين مسأله را بررسي مي‌كنيم كه آيا ويكي‌پديا محصول شرايط دوران مدرن و تابع فضاي حاكم بر آن است يا خير.
۱. ويژگي‌ها، ساز و كارها و اعتبار
دانشنامه ويكي‌پديا، دانشنامه‌اي اينترنتي با محتواي آزاد و مبتني بر نگارش جمعي است، يعني اولاً هر كسي كه به اينترنت دسترسي دارد مي‌تواند مطالبي به دانشنامه بيفزايد و ثانياً مي‌توان مطالب دانشنامه را (حتي به شكل تجاري) بدون محدوديت تكثير و توزيع كرد. اين دو ويژگي مهم‌ترين ويژگي‌هاي دانشنامه ويكي‌پديا است كه جايگاهي منحصر
به فرد به آن مي‌بخشند، اما امكان ويرايش براي همه افراد، دانشنامه ويكي‌پديا را در معرض مهم‌ترين نقد يعني وضعيت اعتبار محتوا نيز قرار مي‌دهد. مسأله اعتبار مطالب موجود در دانشنامه ويكي‌پديا، همواره اولين مسأله‌اي است كه به ذهن خطور مي‌كند و بخصوص در حوزه‌هاي علمي و دانشگاهي، ويكي‌پديا به همين دليل مورد نقد قرار مي‌گيرد.
براي روشن شدن وضعيت اعتبار منابع در ويكي‌پديا و توجيه آن بايد به چند نكته توجه داشت. نكته اول اين كه هر مطلبي را نمي‌توان به ويكي‌پديا افزود و كاربر ويرايش‌كننده بايد براي هر مطلبي كه اضافه مي‌كند، به يك يا چند منبع معتبر ارجاع دهد و البته حق تكثير منبع را هم رعايت كند. ويژگي‌هاي منبع معتبر در قوانين و سياست‌هاي ويكي‌پديا به طور مفصل تشريح شده است. نكته دوم كه مي‌توان آن را از نكته اول هم نتيجه گرفت، آن است كه ويكي‌پديا داراي «اعتبار ذاتي» نيست و اين مسأله در سياست‌هاي ويكي‌پديا صريحاً اعلام شده است. اعتبار مطالب ويكي‌پديا متكي بر اعتبار منابعي است كه به آنها ارجاع داده شده است.
در واقع، نقش ويكي‌پديا تنها منسجم كردن و دسترس‌پذير كردن مطالب و احتمالاً نوعي بررسي و فيلتر اوليه براي جلوگيري از افزودن مطالب بي‌اعتبار و بدون منبع است.
البته اين بررسي هم توسط خود كاربران در همكاري با يكديگر انجام مي‌شود، اما در نهايت، بررسي منابع مورد ارجاع و سنجش اعتبار آنها برعهده خود مخاطب است. لذا روش صحيح بهره‌گيري از ويكي‌پديا آن است كه از اين دانشنامه به عنوان اولين مرحله تحقيق و به مثابه مدخلي براي دستيابي به ساير منابع استفاده شود.
با توجه به اين موارد، روشن است كه ويكي‌پديا جايي براي اظهارنظر شخصي درباره موضوعات يا حتي انتشار تحقيقات دست اول نيست؛ يعني حتي نتايج يك تحقيق علمي را تا وقتي كه در يك منبع معتبر منتشر نشده باشد، نمي‌توان به مقالات ويكي‌پديا اضافه كرد.
البته ويكي‌پديا هم مثل هر پروژه جمعي ديگري، در برابر خرابكاري آسيب‌پذير است و گاهي تخطي از اين اصول صورت مي‌گيرد. لذا كاربران بايد با ايفاي نوعي نقش نظارتي به تصحيح مطالب بپردازند و البته از آنجا كه تعداد كاربران زياد است اعمال اين نظارت تسهيل مي‌شود.
همچنين به دليل پويايي بالاي اين دانشنامه، مدام تجربيات بيشتري در زمينه بهبود مطالب به دست مي‌آيد. لذا اعتبار منابع به طور پيوسته در حال افزايش است و نقاط ضعف به سرعت برطرف مي‌شود. همچنين تقريباً هر چند روز يك بار، يك كد يا نرم‌افزار جديد براي حل يك مشكل و اعمال دقيق‌تر اصلاحات تدوين مي‌شود؛ از آنجا كه حد و مرز مشخصي براي ميزان تخصصي بودن مقالات پيش‌بيني نشده است، مقالات مدام به سمت تخصصي‌تر شدن پيش مي‌روند و در هر مقاله عمومي، به چند مقاله تخصصي‌تر كه به يك جنبه از موضوع عمومي پرداخته‌اند، ارجاع داده مي‌شود.
ويژگي ديگر ويكي‌پديا آن است كه مدخل‌ها (مقالات) به شكل شبكه‌اي و مرتبط به هم نوشته مي‌شوند و در دسترس مخاطب قرار مي‌گيرند. مقالات به چند شيوه با يكديگر ارتباط دارند:
۱. در جاي‌جاي متن هر مقاله، لينك‌هاي آبي به مقالات ديگر وجود دارند.
۲. «رده‌ها» كه در پايان هر مقاله قابل دسترس هستند، مقالات را بر پايه يك ويژگي خاص و مشترك در كنار هم فهرست مي‌كنند.
۳. «الگوها»، نماي كلي و مختصري از مقالات حول يك موضوع خاص را نشان مي‌دهند.
۴. در پايان هر مقاله، بخش «جستارهاي وابسته»، مدخل‌هاي ديگري را كه ارتباط مستقيمي با موضوع مقاله دارند، نشان مي‌دهد. به اين ترتيب از هر مقاله ويكي‌پديا مي‌توان با استفاده از همين چند امكان و بدون جست‌وجوي مستقيم به هر مقاله ديگري رسيد؛ يعني بدون استثنا، هر دو ،مقاله‌اي به يكديگر مرتبط هستند.
در ويكي‌پديا، نظام سلسله‌مراتبي يا بوروكراتيك در ميان كاربران وجود ندارد و تنها به برخي كاربران بر پايه ميزان سابقه و تجربه و با رأي‌گيري از عموم كاربران، دسترسي‌هاي خاصي از جمله امكان حذف كامل مقاله (با ارائه دليل مشخص) اعطا مي‌شود. همچنين تأكيد بر آن است كه از كاربران تازه‌كار استقبال شود تا بتوانند با راهنمايي ديگر كاربران زودتر كارشان را شروع كنند.
علاوه بر اين، ويرايش از نظر فني پيچيدگي ندارد و بسيار ساده است. با دانستن چند نكته ساده و حتي بدون مطالعه همه قوانين و سياست‌ها مي‌توان كار ويرايش را آغاز كرد و كسب تجربه منوط به ويرايش‌هاي بيشتر است. نكته ديگر آن است كه از هر پيشنهادي براي بهسازي ويكي‌پديا استقبال مي‌شود و به سرعت مي‌توان پيشنهاد را در معرض نظرخواهي قرار داد و در صورت توافق
به كار گرفت.
در ويكي‌پديا معمولاً امكان اعمال قدرت و لابي‌گري وجود ندارد، هر چند كه گاهي ممكن است چنين مواردي مشاهده شود حتي در اين صورت امكان گفت‌وگو با ساير كاربران و كمك گرفتن از آنها براي مقابله با اين موارد وجود دارد. ساز و كارهاي ويرايش در ويكي‌پديا كاملاً شفاف هستند و كوچك‌ترين و جزئي‌ترين ويرايش‌ها همراه با تاريخ و زمان دقيق در تاريخچه هر مقاله ثبت مي‌شود و حتي اگر يك ويرايش خاص حذف شود، در تاريخچه مقاله قابل دسترس است. به اين ترتيب، مشخص است كه مسئوليت هر ويرايش با كدام كاربر است.
هيچ‌گونه بده بستان مالي در پروژه ويكي‌پديا حتي براي كاربران در سطوح بالاي دسترسي وجود ندارد و تنها حدود ۷۰ نفر كارمند بنياد ويكي‌مديا (نهاد مديريت‌كننده پروژه‌هاي ويكي) كه مسئوليت برخي امور فني و حقوقي را برعهده دارند، حق‌الزحمه دريافت مي‌كنند. همچنين در ويكي‌پديا و ساير پروژه‌هاي زير نظر بنياد ويكي‌مديا، از تبليغات تجاري به منظور تأمين هزينه‌ها استفاده نمي‌شود و هزينه‌ها عمدتاً با كمك‌هاي خيريه تأمين مي‌شود.
۲. وضعيت ويكي‌پدياي فارسي
اولين صفحات ويكي‌پدياي فارسي اواخر آذر ۱۳۸۲ ايجاد شدند. اين دانشنامه هم‌اكنون داراي حدود 340 هزار مقاله (مدخل) است و با اين تعداد مقاله، در ميان زبان‌هاي مختلف، در جايگاه نوزدهم و بالاتر از زبان عربي، تركي، مجاري و كره‌اي قرار دارد. ويكي‌پدياي انگليسي با حدود 4 ميليون و 400 هزار مقاله داراي جايگاه اول است و ويكي‌پدياي آلماني با حدود يك ميليون و 700 هزار مقاله در جايگاه دوم قرار دارد.
طبق اين آمار، به نظر مي‌رسد ويكي‌پدياي فارسي پيشرفت قابل توجهي نسبت به ساير زبان‌ها داشته‌است. همچنين ويكي‌پدياي فارسي از نظر شمار كاربران در رده پانزدهم و از نظر شمار كاربران فعال در رده چهاردهم قرار دارد. البته تعداد كاربران فعال حدود 3 هزار نفر و تعداد كل كاربراني كه در ويكي‌پديا ثبت‌نام كرده‌اند، حدود 400 هزار نفر است و بنابراين فاصله زيادي ميان اين دو تعداد وجود دارد.
ويكي‌پدياي فارسي از ابتدا پايبند به اجراي صحيح استانداردهاي مربوط به زبان فارسي در وب بوده است و كارهاي زيادي براي بومي‌سازي نرم‌افزارها انجام شده است.
مقالات ويكي‌پدياي فارسي از نظر معيارهاي صحيح كدنگاري و نگارشي داراي كيفيت بالايي است و اصول نگارشي فرهنگستان زبان و ادب فارسي تا حد زيادي در آن رعايت مي‌شود. ذكر چند نقطه ضعف ويكي‌پدياي فارسي نيز خالي از فايده نخواهد بود.
اول اين كه ويكي‌پدياي فارسي برخلاف بسياري از ويكي‌پدياهاي هم‌رده خود، عموماً با كمبود تصوير روبه‌روست. از آنجا كه تصاوير بايد با رعايت حق تكثير در ويكي‌پديا قرار گيرند، بخش اعظم تصاوير ويكي‌پدياي فارسي، تصاويري است كه خود كاربران اين دانشنامه تهيه كرده‌اند.
براي مقابله با اين كمبود، لازم است عكاسان و همچنين افرادي كه تصاويري مرتبط با مقالات در اختيار دارند، آنها را در وب‌سايت ويكي‌كامنز كه يكي ديگر از پروژه‌هاي ويكي است، بارگذاري كنند تا بتوان آنها را با رعايت حق تكثير، در مقالات ويكي‌پديا مورد استفاده قرار داد.
نكته ديگر اين كه فعاليت زنان در ويكي‌پدياي فارسي بسيار اندك است. البته به طور كلي، در بخش‌هاي گوناگون دانشنامه ويكي‌پديا و زبان‌هاي مختلف، كاربران زن، حدوداً يك‌چهارم كل كاربران را تشكيل مي‌دهند، اما اين مسأله در ويكي‌پدياي فارسي بارزتر است.
بالأخره اين كه به تبع فضاي اجتماعي و سياسي ايران، نگاه‌هاي منفي و افراط‌آميز به ويكي‌پدياي فارسي از سوي افراد و جناح‌هاي مختلف وجود دارد. بايد مجدداً تأكيد كنيم كه در ويكي‌پديا، همواره فضاي گفت‌وگو وجود دارد و اصولاً بيش از نيمي از صفحات ويكي‌پديا به صفحات بحث اختصاص دارد كه مستقل از مقالات هستند و در آنها راجع به بهبود مطالب و حتي جزئي‌ترين مسائل در كار ويرايش، گفت‌وگو صورت مي‌گيرد.
بنابراين همه كاربران، در صورت ايجاد اختلاف نظر مي‌توانند با تكيه بر سياست بي‌طرفي كه در ويكي‌پديا بسيار مورد تأكيد است، با يكديگر گفت‌وگو كنند و حتي برخي قوانين را در جهت ارتقاي وضعيت اين دانشنامه تغيير دهند.
۳. پناهگاهي در برابر عصر تكنولوژي
اگر بخواهيم با نگاهي هايدگري و منتقدانه به دوره معاصر و عصر تكنولوژي نگاه كنيم، اين سؤال پيش مي‌آيد كه آيا ويكي‌پديا با ويژگي‌هاي خاص خود، محصول دوران مدرن و عقلانيت جديد است و همگام با آن پيش مي‌رود يا خير. در بخش نهايي اين مقاله، استدلال‌هايي ارائه مي‌دهيم كه نشان مي‌دهند بسياري از خصوصيات ويكي‌پديا با ويژگي‌هاي عصر تكنولوژي و نيهيليسمي كه در آن وجود دارد، سازگار نيستند.
ابتدا بايد توجه داشت كه برخي از ويژگي‌هاي ويكي‌پديا اساساً حاصل شرايط دوره معاصر هستند؛ مثلاً اراده معطوف به شناخت جهان كه در ويكي‌پديا وجود دارد، ويژگي اصلي عقلانيت جديد است. ديگر اين كه اينترنتي بودن ويكي‌پديا ناشي از پيشرفت تكنولوژي و فراگير شدن آن است و بالاخره اين كه در ويكي‌پديا، مقالات جدي و پراهميت در كنار مقالات كم‌اهميت و شايد مبتذل، جايگاه يكساني دارند و اين از مشخصه‌هاي نيهيليسم و سكولاريسم عصر ماست.
اما در كنار اين ويژگي‌ها، مسائل ديگري وجود دارند كه فضاي اين دانشنامه را از شرايط كلي دوران مدرن دور مي‌كنند. اول اين كه برخلاف روزگار ما كه روزگار مرگ ارزش‌هاست، يك مجموعه اصول و ارزش‌ها در ويكي‌پديا وجود دارد از جمله ۱. تأكيد بر بي‌طرفي در ويرايش مقالات و استفاده همزمان از رسانه‌هاي موافق و مخالف موضوع ۲. احترام به افرادي كه موضوع مقالات ويكي‌پديا هستند و عدم افزودن مطالب جنجال‌برانگيز راجع به آنها (حتي مطالب داراي منبع) در مقالات مربوطه ۳. فرض حسن نيت در برخورد با كاربراني كه ويرايش‌هاي آنها خرابكارانه محسوب مي‌شود.
ديگر اين كه برخلاف فردگرايي و سوبژكتيويسم دوران جديد، ويكي‌پديا جامعه‌اي با يك هدف مشترك و جمعي يعني اعتلاي دسترسي عموم افراد به دانش جهاني است.
برخلاف وب‌سايت‌هايي مثل فيس‌بوك و حتي وبلاگ‌ها كه در آنها تأكيد بر فرد است، در ويكي‌پديا افراد اصالت ندارند و كارها بر پايه اعلام سليقه و خوشايند و بدايند شخصي پيش نمي‌رود.
همچنين ويكي‌پديا پروژه‌اي نفع‌محور و تجاري نيست و كار هر فرد برخاسته از شور و علاقه شخصي است.
به نظر مي‌رسد اين ويژگي‌ها نشان مي‌دهد فعاليت در ويكي‌پديا، تا حدي با فاصله گرفتن از فضاي نيست‌انگارانه دوران معاصر نسبت دارد. پس جا دارد در 10 سالگي ويكي‌پدياي فارسي، به همه آنها كه در نگارش كلمه به كلمه اين دانشنامه نقش داشته‌اند خداقوت بگوييم.
پنجشنبه 28 آذر 1392
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: ايران]
[مشاهده در: www.iran-newspaper.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 172]
-
فرهنگ و هنر
پربازدیدترینها