بهره گيري از زمان در آثار سعدي

واضح آرشیو وب فارسی:کيهان: بهره گيري از زمان در آثار سعدي
مصطفي اذاني
سعدي درباره ارزش زمان حاضر و غنيمت شمردن آن مي گويد:
كنونت كه امكان گفتار هست
بگوي، اي برادر، به لطف و خوشي
كه فردا كه پيك اجل سر رسد
به حكم ضرورت زبان دركشي
اوقات و ساعتها سرمايه عمر را تشكيل مي دهند و با گذشتن اين ساعتها از عمر انسان كاسته مي شود تا سرانجام مرگ فرا رسد و دفتر زندگي را ببندد. چه خوب و لازم است كه انسان از هر لحظه عمر بيشترين استفاده و بهره برداري را بنمايد.
پيامبر اكرم(ص) به ابوذر غفاري فرمودند: «پنج چيز را قبل از پنج چيز غنيمت شمار: جواني را پيش از پيري، تندرستي را پيش از بيماري، توانگري را پيش از فقر، فراغت را پيش از گرفتاري و زندگي را پيش از مرگ». دراين بيان رسول اكرم(ص) به بهره برداري از نعمت هاي الهي، سرمايه عمر و دوران جواني و بهار عمر توجه داده اند. چرا كه دوران جواني از اهميت ويژه اي برخوردار است. سعدي در اين باره مي گويد:
جوانا ره طاعت امروز گير
كه فردا جواني نيايد زير پير
فراغ دلت هست و نيروي تن
چو ميدان فراخ است گويي بزن
من اين روز را قدر نشناختم
بدانستم اكنون كه در باختم
قضا روزگاري ز من در ربود
كه هر روزي از وي شبي قدر بود
چه كوشش كند پير خر زير بار؟
تو مي رو كه بر باد پايي سوار
شكسته قدح ورببندند چست
نياورد خواهد بهاي درست
كنون كاو فتادت به غفلت و دست
طريقي ندارد مگر باز بست
كه گفتت به جيحون در انداز تن؟
چو افتاد، هم دست و پايي بزن
به غفلت بدادي ز دست آب پاك
چه چاره كنون جز تيمم به خاك
چو از چابكان در دويدن گرو
نبردي، هم افتان و خيزان برو
گر آن باد پايان برفتند تيز
تو بي دست و پاي از نشستن بخيز
و باز در جاي ديگر در توصيف هوشياري و درك زمان حال مي فرمايد:
گذشت آنچه در ناصوايي گذشت
ور اين نيز هم درنيابي گذشت
كنون وقت تخم است اگر پروري
گر اميد واري كه خرمن بري
به شهر قيامت مرو تنگدست
كه وجهي ندارد به حسرت نشست
گرت چشم عقل است تدبير گور
كنون كن كه چشمت نخورده ست مور
به مايه توان اي پسر سود كرد
چه سود افتد آن را كه سرمايه خورد؟
كنون كوش كاب از كمر در گذشت
نه وقتي كه سيلابت از سرگذشت
كنونت كه چشم است اشكي ببار
زبان در دهان است عذري بيار
نه پيوسته باشد روان در بدن
نه همواره گردد زبان در دهن
ز دانندگان بشنو امروز قول
كه فردا نكيرت بپرسد به هول
مكن عمر ضايع به افسون و حيف
كه فرصت عزيزست و الوقت سيف
براستي اگر آدمي از نعمت سلامت جسم و از نيرو و نشاط خويش بهره گيري نكند، اگر از دارايي و ثروت خويش براي انجام كارهاي خير و از فراغت قبل از گرفتاري و از زمان حيات كه تمام درهاي سعادت و رستگاري به روي انسان باز است، قبل از مردن توشه نگيرد و بهره برداري كافي از زمان نكند و خود را آماده نسازد، پس چه زماني مي تواند از اين امكانات براي حيات ابدي خويش بهره گيرد؟
با فرارسيدن مرگ ديگر دير خواهد بود و راه بازگشتي وجود ندارد؛ حسرت و اندوه نيز دردي را درمان نخواهد كرد.
درجاي ديگر هشدار مي دهد كه چرا اينقدر در بند مال دنيا هستي كه اگر پنج درهم از مالت گم شود، غمزده و افسرده مي شوي اما هنگامي كه عمر عزيزت هر لحظه به باد مي رود هوشيار نيستي و فرصت را غنيمت نمي شماري.
زپنجه درم پنج اگر كم شود
دلت ريش سرپنجه غم شود
چو پنجاه سالت برون شد ز دست
غنيمت شمر پنج روزي كه هست
اگر مرده مسكين زبان داشتي
به فرياد و زاري فغان داشتي
كه اي زنده چون هست امكان گفت
لب از ذكر مرده بر هم مخفت
چو ما را به غفلت بشد روزگار
تو باري دمي چند فرصت شمر
يكي از چيزهايي كه اسلام پيوسته به آن سفارش مي كند و از پيروان خود مي خواهد كه هميشه با دقت و توجه كامل از آن مراقبت كنند و نگذارند به هدر رود و به بطالت بگذرد، زمان و سرمايه ارزشمند عمر است، كه بايد از اين گوهر گرانبها هر چه بيشتر و بهتر بهره برداري كرد و به عنوان عالي ترين غنيمت در جهت سعادت و تأمين دنيا و آخرت استفاده نمود و اجازه نداد كه حتي ساعتي از آن ضايع شده و از دست برود چرا كه هر دقيقه و ثانيه اي كه از آن بگذرد؛ هرگز برنمي گردد و به هيچ قيمت قابل جبران نيست.
امام سجاد(ع) فرمود: «بيچاره فرزند آدم كه پيوسته به سه مصيبت بزرگ مبتلاست و از آن عبرت نمي گيرد و در حالي كه اگر از آنها عبرت بگيرد امر دنيا و آخرت او آسان مي شود: يكي ،گذشتن هر روز از عمر اوست. اگر در مالش نقصاني پديد آيد مغموم مي شود با آنكه جاي در هم رفته، در هم ديگري مي آيد و آن را جبران مي كند و عمر را چيزي جبران نمي كند و برنمي گرداند. مصيبت دوم استيفاي روزي اوست پس اگر از حلال باشد از او حساب كشند و اگر حرام باشد او را عقاب كنند. مصيبت سوم از اين بزرگتر است پرسيدند چيست؟ فرمود: هيچ روزي را شب نمي كند مگر اينكه يك منزل به آخرت نزديك مي شود. لكن نمي داند كه به بهشت وارد مي گردد يا به دوزخ رسول اكرم(ص) به ابوذر فرمودند: «به عمرت حريص تر باش تا از درهم و دينارت» و حضرت علي(ع) فرمودند: «فرصت به زودي از دست مي رود و فوت مي شود.»
و سعدي باز در جاي ديگر در غنيمت شمردن دم در زمان حال زيستن مي گويد:
خبر داري اي استخواني قفس
كه جان تو مرغي است نامش نفس
چو مرغ از قفس رفت و بگسست قيد
دگر ره نگردد به سعي تو صيد
نگه دار فرصت كه عالم دمي است
دمي پيش دانا به از عالمي است
سكندر كه بر عالمي حكم داشت
در آن دم كه بگذشت و عالم گذاشت
ميسر نبودش كز او عالمي
ستانند و مهلت دهندش دمي
برفتند و هر كس درود آنچه كشت
نماند به جز نام نيكو و زشت
چرا دل در اين كار وانگه نهيم؟
كه ياران برفتند و ما بر رهيم
پس ازما همين گل دمد بوستان
نشينند با يكديگر دوستان
دل اندر دلارام دنيا مبند
كه ننشست با كس كه دل بر نكند
چو در خاكدان لحد خفت مرد
قيامت بيفشاند از موي گرد
نه چون خواهي آمد به شيراز در
سرو تن بشويي زگرد سفر
پس اي خاكسار گنه عن قريب
سفر كرد خواهي به شهري غريب
بران از دو سرچشمه ديده جوي
ور آلايشي داري از خود بشوي
يكي از اسامي روز قيامت «يوم الحسره» است، يعني روز افسوس خوردن، كه سعدي در اشعار ذيل به اين نكته بسيار مهم اشاره مي كند و مي گويد: بايد ارزش زمان حال را دانست و از عبادت و اعمال صالح نبايد غافل شد:
زر و نعمت اكنون بده كان تست
كه بعد از تو بيرون زفرمان تست
به دنيا تواني كه عقبي خري
بخر، جانمن، ورنه حسرت بري
برند از جهان با خود اصحاب راي
فرومايه ماند به حسرت به جاي
خور و پوش و بخشاي و سراحت رسان
نگه مي چه داري زبهر كسان؟
همان به كه امروز مردم خورند
كه فردا پس از من به يغما برند
به دستم نيفتاد مال پدر
كه بعد از من افتد به دست پسر؟
نه ايشان بخست نگه داشتند
به حسرت بمردند و بگذاشتند
آنان كه در دنيا تا حدودي از عمر خود بهره بردند و آن را از طريق بندگي خدا و عبادت و اعمال صالح به آخر رسانيدند، حسرت مي خورند كه چرا بيشتر و بهتر كار و كوشش نكردند و آنان كه عمر خود را بيهوده و يا در عصيان و گناه و غفلت تلف كردند و حسرت مي خوردند و غم و اندوه سراسر وجودشان را فرا مي گيرد و راهي جز جهنم و دوزخ ندارند. خوشا به حال مومنان كه شب و روز تن به بندگي و اطاعت و عبادت خدا داده اند و پيوسته روزها با روزه داري و خدمت به خلق خدا و دين و جامعه و شبها با شب زنده داري و مناجات به درگاه خدا و طلب آمرزش عمر عزيز را مي گذرانند و هرگز لحظه اي غفلت ننموده و آن را به هدر نمي دهند، چنانكه اميرالمؤمنين علي(ع) در وصفشان فرمود: كه مومن زندگيش را در طريق كسب كمالات و فضايل انساني بدون از دست دادن فرصت ها مي گذراند.
يکشنبه 24 شهريور 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: کيهان]

[مشاهده در: www.kayhannews.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 151]