واضح آرشیو وب فارسی:ایلنا: در رونمایی از کتاب «صدایی که شنیده نشد؛ نگرشهای اجتماعی _ فرهنگی نامتوازن در ایران» مطرح شد؛ عباس عبدی: مدیران رسانه و بدنه جامعه در دو فضای مختلف سیر میکنند/مشکل بزرگ در راه است
عباس عبدی؛ پژوهشگر مسائل اجتماعی؛ میگوید: اگر شکاف میان رسانه و جامعه برطرف نشود سیستم با مشکل بزرگی مواجه میشود و زمانی که ابزار ارتباطی و رسانههای رسمی باید به کمک سیستم بیایند تا به رفع بحران منجر شوند یک کمبود اساسی احساس میشود. به گزارش خبرنگار ایلنا، جلسه نقد و بررسی کتاب «صدایی که شنیده نشد؛ نگرشهای اجتماعی _ فرهنگی نامتوازن در ایران» عصر امروز دوشنبه بیست و پنجم بهمنماه در تالار دکتر شریعتی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران برگزار شد. عباس عبدی (پژوهشگر اجتماعی و گردآورنده کتاب) در این جلسه با اشاره به پژوهش علی اسدی و مجید تهرانیان که کتاب صدایی که شنیده نشد با توجه به آن گردآوری شده، گفت: پژوهش علی اسدی و مجید تهرانیان تحت تاثیر مسائل سیاسی و حب و بغض صورت نگرفته و جمع آوری دادههای این پیمایش واقعا با دقت انجام شده است. میتوان گفت پژوهش مذکور که سال 54 انجام شده، تنها یک پژوهش سفارشی نبوده و خود پژوهشگران نسبت به موضوع آن دغدغه و دلمشغولی داشتهاند. برای همین هم پژوهش علی اسدی و مجید تهرانیان یک نمونه منحصر به فرد در پیمایشهای پیش از انقلاب محسوب میشود. عبدی افزود: البته انجام پیمایشی در این سطح پیش از انقلاب هم در کشور جا نیفتاده بود و هم اساسا ابزار آن را در کشور نداشتیم. دادههای پژوهش فوق نیز در فرانسه مورد تحلیل قرار گرفته است. پیگیری هم کردیم که اگر دادههای خام هنوز در موسسه فرانسوی نگهداری میشود به دست ما برسد تا خودمان مجدد تحلیل آماری جدیدی باتوجه به امکانات روز صورت بدهیم که گویا دادهها دیگر در دسترس نیستند. این پژوهشگر سپس به برخی موانع انجام تحقیقات پیمایشی با موضوعات اجتماعی در ایران گریزی زد و یادآور شد: اصولا فضای بسته امکان برگزاری پیمایش و نظرسنجی و بعد هم انتشار آن را نمیدهد. این پژوهش که مربوط به سال 54 و پیش از انقلاب است، ما همین 8 تا 10 سال قبل هم پیمایشهایی داشتیم که اصلا منتشر نشدند. درثانی تحلیل دقیق و صحیح پیمایشهای اجتماعی سالهای مختلف و یافتن ارتباطی میان آنها نیازمند وجود نهاد یا موسسهای ثابت برای نگهداری تمام دادهها است. او همچنین درباره کتاب «صدایی که شنیده نشد»، اظهار داشت: از روزی که این کتاب منتشر شد، برخی به سرعت با اتکا به تنها یک جدول شروع به تحلیل و نتیجهگیری کردند. در تحلیل و استنتاج از جداول هر پیمایشی باید حتما شرایط اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی زمان آن توجه کرد. پژوهش علی اسدی و مجید تهرانیان که در کتاب از آن استفاده شده، مربوط به سال 54 است، یعنی درست زمان اوج قدرت و اقتدار پهلوی و پیش از بحران سال 55. عبدی اضافه کرد: با تمام این تفاسیر انتظار استقبال از کتاب صدایی که شنیده نشد را داشتیم. من و بسیاری دیگر از دوستان پژوهش علی اسدی و مجید تهرانیان را سالهاست که در اختیار داریم و در مقالات مختلف خود به آن ارجاع میدهیم اما گویا در جامعه ما چندان توجهی به ارجاعات و منابع نمیشود. این پژوهشگر اجتماعی افزود: پاسخهای بعضا متناقض سوالات پژوهشهایی از این دست باید به دقت مورد توجه قرار گیرند و برنامهریزیها و سیاستگذاریهای فرهنگی و اجتماعی هم براساس نتایج آنها صورت پذیرد. تضادهایی و نکاتی که این پژوهش نشان میدهد هنوز هم در جامعه ما دیده میشود. بهعنوان مثال شکاف میان رسانه و مدیران رسانه کشور با عرصه عمومی و بدنه جامعه را هنوز هم به عینه میبینیم. وقتی چنین شکافی وجود داشته باشد مدیران رسانه و بدنه جامعه عملا در دو فضای مختلف سیر میکنند. عبدی درباره اهمیت توجه به شکاف بین مدیران رسانهای و عرصه عمومی جامعه نیز متذکر شد: دادههای پژوهش آقایان علی اسدی و مجید تهرانیان تازه مربوط به سال 54 است، دورهای که تنها رادیو و تلویزیون یا به تازگی نوار کاست تنها ابزار رسانه ای بودند. امروزه با وجود توسعه ابزار ارتباطی ازجمله اینترنت و انواع شبکههای اجتماعی چنین شکافی بیشتر تاثیرگذاری منفی خواهد داشت. اگر این شکاف برطرف نشود سیستم با مشکل بزرگی مواجه میشود و زمانی که ابزار ارتباطی و رسانههای رسمی باید به کمک سیستم بیایند تا به رفع بحران منجر شوند یک کمبود اساسی احساس میشود. او ادامه داد: در پیمایش آقایان علی اسدی و مجید تهرانیان نوعی از آیندهنگری در فضای اقتصاد و فرهنگ و سیاست وجود دارد. این پیمایش در سطح ملی انجام شده و موضوعات متنوعی ازجمله اوقات فراغت، رضایت از زندگی، نگرش نسبت به گذشته و آینده و... در آن دیده میشود. در سالهای 74، 80، 84 و 94 هم پیمایشهایی داشتیم که به نظرم بد نیست در یک بررسی دقیق سیر تحول دادههای آنها را بررسی و منتشر کنیم. عبدی البته تاکید کرد: برای مقایسه پیمایشهای سالهای مختلف باید دقت و احتیاط کرد. نمیتوان دو جدول حتی مشابه از دو پیمایش را کنار هم گذاشت و عین به عین بررسی کرد و نتیجه گرفت. در جمعآوری دادههای پیمایشهای سالهای مختلف با تغییراتی در متغیرها مواجه هستیم که میتواند در نتیجهگیری تاثیر بگذارد. مثلا اگر سطح تحصیلات در دادهها بالا رفته باشد و تمایل به خرافات تغییر نکرده باشد یا حتی کم شده باشد نمیتوان نتیجه گرفت که اصولا تمایل به خرافات در جامعه کاهش داشته است. اثرگذاری متغیرها بر یکدیگر را نباید فراموش کنیم. این پژوهشگر اجتماعی همچنین فضای پاسخگویی به سوالات یک پیمایش را در چگونگی نتیجهگیری از دادههای آن بسیار مهم دانست و گفت: فضای پاسخگویی به سوالات یک پیمایش نیز مسئله مهمی است. باید در نظر بگیریم جوان پاسخ دهنده به سوالات پیمایش در چه فضای ارزشی، عرفی و... قرار دارد. قطعا جوان سال 54 با جوان امروز فضاهای ارزشی متفاوتی داشتهاند. درک این تفاوتها به نتیجهگیری درست از مقایسه پیمایشهای سالهای مختلف کمک میکند. عبدی اضافه کرد: اگر مصاحبههای شاه از سال 53 به بعد را بخوانیم کاملا با نتیجهای که پاسخ ها درباره انتظارها درباره آینده شخص مورد پیمایش و کشور به دست میدهد همخوانی دارد. یعنی تبلیغات شاه برای تبدیل شدن ایران به یک کشور طراز اول دست کم برای چند سالی انتظارهای مردم را بالا برده بود. در حوزه ساختار خانواده هم تغییرات جدی نسبت به پیمایشهای دهه 80 میبینیم. مهمترین این تغییرات در نوع نگرش مردم درباره ازدواج فامیلی، کار کردن زنان بیرون از خانه و حتی حجاب است. در حوزه اشتغال زنان رشد تمایل به کار بیرون از منزل و نگرش مثبت به این موضوع را شاهد هستیم. او ادامه داد: آنچه از پیمایشهای اجتماعی در سطح ملی به دست میآید این است که اگر سیاستگذاریها و تصمیمگیریهای مدیریتی یک سیستم با نگرش جامعه و مردم متفاوت باشد، باید منتظر بود تا این مسئله خودش را جایی نشان بدهد. این تفاوت نگرش در عرصه عمومی و برنامهریزیهای مدیریتی نه تنها در خود رژیم پهلوی وجود داشت، بلکه اپوزیسیونهایی مثل چپها و مجاهدین خلق هم تضادهایی نگرشی و اعتقادی با توده مردم داشتند. در واقع اعمال الگوهای توسعه از بالا آن هم با دیکتاتوری و ادبیات خشن شاه که علیه تمام نیروها هم اعمال میشد جامعه را به سمتی برد که چند سال بعد از این پیمایش سال 54 شاهد یک انقلاب هستیم. غلامرضا غفاری (عضو هیئت مدیره دانشگاه علوم اجتماعی تهران) نیز در این جلسه پژوهش علی اسدی و مجید تهرانیان را نمونهای قابل توجه در نوع خود خواند و گفت: با مقایسه پژوهش آقایان علی اسدی و مجید تهرانیان و پیمایشهای ملی سالهای بعد از آن گرچه برخی تغییرات اجتماعی دیده میشود اما عملا تفاوت قابل ملاحظهای را نمیبینیم. این یک پرسش اساسی است که چرا جامعه ایران با وجود پشت سر گذاشتن یک انقلاب، تجربه یک جنگ و عبور از چند برنامه توسعه گویی هیچ تغییر و تحولی به خود ندیده است. مخصوصا در حوزه مقولاتی که خصلت رفتاری دارند یا در بخشهای نگرشی چندان اختلاف مشهودی بین نتایج پیمایشهای سالهای مختلف دیده نمیشود. غفاری افزود: سال 53 همزمان با گشایش اقتصادی، رضایت مردم از زندگی و خوش بینی به آینده و رضایت از شغل را میبینیم. سال 54 پاسخدهندگان پول را اولین عامل خوشبختی میدانند اما در پیمایش سال 94، پول به رتبه سوم تنزل پیدا کرده و عناصر فرا مادی رتبههای اول و دوم را به عنوان عامل خوشبختی در دست دارند. اما به نظر میرسد خوشبینی نسبت به آینده که در پیمایش سال 94 دیده میشود در پیمایشهای سالهای بعد کمتر شده است. همچنین مقولاتی مثل شانس و اقبال به عنوان عوامل خوشبختی نیز در پیمایش سال 54 جایگاه بالاتری نسبت به سال 84 یا 94 داشتهاند. در بخشهای اعتقادی و دین تغییرات چندانی نداریم، هرچند در حوزه مناسک تغییراتی جزیی دیده میشود. تمام این موارد نشان میدهد عناصر متعدد و متنوعی مناسبات زندگی در یک جامعه را دچار تغییر و تحول میکنند. او در پایان تاکید کرد: در هر حال مقایسه دادههای پیمایشهای سالهای مختلف باید با دقت انجام شود. ما یک نهاد مشخص به عنوان متولی انجام پیمایش ملی اجتماعی و نگهداری دادههای آن نداریم تا نتیجهگیریها همگون باشند. از طرفی هر پیمایش مستعد است که براساس یک جدول محدود شود. آنچه اهمیت دارد این است که دادههای پیمایشهای اجتماعی حتما برای مطالعه روند تغییرات جامعه تحلیل شوند.
۱۳۹۵/۱۱/۲۶ ۰۸:۳۲:۱۲
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: ایلنا]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 45]