محبوبترینها
چگونه با ثبت آگهی رایگان در سایت های نیازمندیها، کسب و کارتان را به دیگران معرفی کنید؟
بهترین لوله برای لوله کشی آب ساختمان
دانلود آهنگ های برتر ایرانی و خارجی 2024
ماندگاری بیشتر محصولات باغ شما با این روش ساده!
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
قیمت انواع دستگاه تصفیه آب خانگی در ایران
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1845932139
دستاورد حافظان فرهنگ و تمدن ایرانی - بخش اول ابعاد و اهمیت رصدخانه مراغه و ربع رشیدی
واضح آرشیو وب فارسی:فارس: دستاورد حافظان فرهنگ و تمدن ایرانی - بخش اول
ابعاد و اهمیت رصدخانه مراغه و ربع رشیدی
دستاوردهای تمدنی هر ملتی، برای مردمش، موجودیتی فراهم می سازد که شناخت آن بسی مهم است. ازجمله این دستاوردها برای مردم ایران رصدخانه مراغه و ربع رشیدی بوده که در اثر همت مردانی عالم، چون نصیرالدین طوسی و به تبع آن رشیدالدین همدانی، در ایران عصر ایلخانی ایجاد شدند.
چکیده دستاوردهای تمدنی هر ملتی، برای مردمش، موجودیتی فراهم می سازد که شناخت آن بسی مهم است. ازجمله این دستاوردها برای مردم ایران در دوره ایلخانی، رصدخانه مراغه و ربع رشیدی بوده که در اثر همت مردانی عالم، چون نصیرالدین طوسی و به تبع آن رشیدالدین همدانی، در ایران عصر ایلخانی ایجاد شدند. خواجه نصیر در آن برهه زمانی تمدنی بنا نهاد که پس از یک فترت فرهنگی کوتاه مدت، رشیدالدین ادامه دهنده آن گردید. با عنایت به این موضوع پژوهش حاضر درصدد است، به روش توصیفی ـ تحلیلی و بر مبنای منابع دست اول تاریخی و مکتوب به نمودهای تمدنی ایران در دوره ایلخانی و مقایسه تطبیقی شباهت ها و تفاوت های این نمودها و ارتباط آنها با یکدیگر بپردازد. واژگان کلیدی خواجه نصیرالدین طوسی، خواجه رشیدالدین فضل الله همدانی، ایران، ایلخانی، فرهنگ و تمدن. طرح مسئله یورش ویرانگر مغول در سده هفتم هجری، سبب بحران ها و آشفتگی هایی در سراسر زندگی مردم ایران و مراکز تمدنی آنها گردید. این امر بعد از حمله چنگیز، دومین حمله مغولان بود که گریبان گیر سرزمین مان «ایران» می گشت. اما خوشبختانه، مغول و رهبران آن که بویی از فرهنگ و تمدن نبرده بودند، برای اداره نمودن کشور تحت لوایشان یا به قول هلاکوخان، به منظور جهان داریشان، به شخصیت های ایرانی چون خواجه نصیرالدین طوسی، جوینی ها و رشیدالدین همدانی، متوسل شدند. به گواهی منابع معتبر تاریخی، دانشمندان ایرانی در تمامی عرصه های تمدنی، چون ستارگانی پرتوافشانی کرده، و فرهنگ و تمدن ایرانی ـ اسلامی را به سوی رشد و تعالی جهانی رهنمون ساختند. ازجمله رهبران فکری ـ فرهنگی ایران، در این زمان خواجه نصیرالدین از سرشناس ترین و بانفوذترین چهره های تاریخ فکری اسلامی و دیگری خواجه رشیدالدین فضل الله همدانی بوده اند. مقاله حاضر عهده دار ترسیم دورنمایی از مهم ترین دستاورد تمدنی نصیرالدین طوسی و رشیدالدین همدانی در دوران پرهیاهوی استیلای ایلخانان است؛ تا در خلال آن، نقش و تأثیر هر یک را نخست در برابر حل و فصل بحران های حاصله از حمله مغول، و سپس در عرصه احیا و رشد حیات فکری و فرهنگی ایران اسلامی، مشخص و تبیین نماید. همچنین به این مسئله پاسخ دهد که این دو عالم گران قدر، چگونه در آن عرصه غبارآلود، به رشد و اعتلای فرهنگ و تمدن ایرانی مبادرت ورزیده اند؟ بحث درباره نقش دانشمندانی چون خواجه نصیرالدین و رشیدالدین همدانی در روند توسعه فرهنگ و تمدن ایران اسلامی، همواره یکی از مباحث مهم تاریخ ایران دوره اسلامی بوده است. در این زمینه، از دیرباز مطالعات و تحقیقات متعددی ازسوی نویسندگان و محققان شرقی و غربی صورت گرفته است. منابع تحقیقاتی نظیر کتاب دین و دولت در عهد مغول از شیرین بیانی؛ رشیدالدین فضل الله از هاشم رجب زاده و منابعی دیگر مانند مسائل عصر ایلخانی از منوچهر مرتضوی به صورت التقاطی به نصیرالدین و رشیدالدین اشاره کرده اند. ولیکن تاکنون به طور مستقل و مدون درباره نقش این دو عالم بزرگ به طور خاص در احیا و حفظ فرهنگ و تمدن ایران، و به طور اعم در رشد و توسعه تمدن اسلامی، تحقیق و پژوهشی صورت نگرفته است. لذا از این منظر، این پژوهش نگاهی متفاوت با تحقیقات قبل، نسبت به نقش خواجه نصیرالدین طوسی و رشیدالدین فضل الله همدانی در حوزه فرهنگ و تمدن ایرانی ـ اسلامی دارد. مقام علمی خواجه نصیرالدین طوسی و خواجه رشیدالدین فضل الله همدانی در میان بزرگ مردان تاریخ ایران اسلامی، مقام علمی نصیرالدین طوسی و رشیدالدین همدانی بسی ستودنی است. خواجه نصیرالدین در برابر حمله خانمان سوز مغول تنها راه حفظ فرهنگ و تمدن ایرانی را در مجالست و همکاری با خان مغول دید. به جهت نقش مؤثر در تمدن سازی، به «استاد البشر» (1) ملقب گردید. اقدامات علمی او ازجمله تألیفاتش به دوره قبل از حمله مغول باز می گردد؛ چه بسا در دوران اسماعیلیه کتب گران بهایی چون اخلاق ناصری را تألیف نمود. (2) وی با حمله مغول برای مصون ماندن از خطرات احتمالی این حمله، و بنا به قولی دیگر، برای در امان بودن از آزار اهل سنت، (3) دربار اسماعیلیه را به عنوان مأمن خود برگزید. به دلیل برخورداری از توانایی علمی بالا نزد اسماعیلیه، به خواجه کائنات شهرت یافت. (4) در سال 647 ق با پادشاهی هلاکو در ایران، (5) به خدمت هلاکو درآمد و زمینه شکوفا شدن وی در دل بحران حمله، پدیدار گشت. (6) نائل گردیدن او در مقام مشاور عالی هلاکو (7) از عوامل پیشرفتش در امور علمی، بالاخص رشته نجوم و تأسیس رصدخانه گردید. بعد از نصیرالدین، علوم و تمدن اسلامی با رکود مواجه گشت؛ اگر چه تأثیر علوم برجای مانده از دوره خواجه نصیر، حتی تا به حاضر هم رسیده است. شاردن از تأثیر علوم عصر نصیرالدین بر دوره صفویه یاد می کند. (8) سرانجام بعد از حمله خانمان سوز چنگیز، تهاجم هلاکو، پایه های سست شده تمدن ایرانی را ویران می ساخت. اما وجود شخصیت بلندپایه ای چون خواجه نصیرالدین طوسی، از این حمله به عنوان برگ برنده ای استفاده نمود و خواسته های خان مغول را به نفع فرهنگ و تمدن ایرانی سوق داد. ایران را از ورطه هلاکت نجات داد و نام خود را بر بلندای رصدخانه مراغه زنده نگه داشت. اگر چه هنوز مسلم نیست که ایده تأسیس آن ازسوی چه کسی بوده باشد، اما واقعیت مسلم این است که با سعی و تلاش بسیار، آن را تأسیس نمود و با جمع کردن دانشمندان در آنجا از فرار مغزها ممانعت کرد. با معرفی مختصری از مقام علمی نصیرالدین، زمان آن رسیده است که رشیدالدین نیز به صورت مختصر معرفی گردد تا تفاوت ها و شباهت های اقدامات علمی شان، در رابطه با بحران حاصل از مغول بهتر درک گردد. رشیدالدین فضل الله بن ابوالخیر علی، المشتهر بالرشید الطبیب الهمدانی، (9) در قرن هفتم می زیست؛ قرنی که در اثر تهاجم مغول، بنیان های فرهنگی ـ تمدنی و سازمان های اجتماعی آن سست شده بود. وزیری بود که به سه تن از ایلخانان مغول خدمت کرده و عالمی بود که در ایام وزارتش، یکی از شاهکارهای تاریخی خود را تألیف نمود. در واقع بزرگ ترین مورخ ایرانی که عالم به علوم عصر خویش بوده است. (10) وی نیز تألیفات مهمی از خود بر جای گذاشت، اما به دلیل اشتغال در امر وزارت، در این زمینه کمتر از نصیرالدین چهره نمایی کرد. او به نوبه خود گرفتار آشفتگی هایی گردید که البته بحران ها را همانند نصیرالدین بی پاسخ نگذاشت و پاسخ علمی اش تقریباً همان پاسخ نصیرالدین و به گمانی ادامه دهنده راه او بود. قبل از ایشان، خواجه نصیرالدین طوسی با همت والای خود، رصدخانه مراغه و به همراه آن مرکز علمی مراغه را پایه گذاری کرده بود و ستون تمدن ایرانی را از فروریختن نجات داده بود، اما بعد از خواجه نصیرالدین، رشیدالدین با پیموده شدن شرایط بحرانی و کشمکش های سال های اولیه پادشاهی مغول، راه نصیرالدین را ادامه داد و به بیانی اقدامات علمی او را تکامل بخشید و ربع رشیدی را احداث نمود. اکنون بجاست، که به بررسی ربع رشیدی و رصدخانه مراغه و به بیان شباهت ها و تفاوت های این دو مرکز تمدنی بپردازیم. هدف از تأسیس مراکز تمدنی نصیرالدین برای رفع بحران پیش آمده در عرصه علم، رصدخانه مراغه را احداث کرد و رشیدالدین نیز راه او را در این عرصه ادامه داد، خواجه نصیرالدین برای حفظ علم و رشیدالدین برای رشد آن. هدفشان والا بود؛ اما کاری که نصیرالدین کرد چیزی فراتر از رشیدالدین بود، برای این منظور کافی است که به مقایسه شرایط آن دو بپردازیم. نصیرالدین تحت شرایطی اقدام به تأسیس رصدخانه نمود که هلاکو وابسته به آئین شمن (11) و باورهای ابتدایی بود و جز جهانگیری هدف دیگری در سر نداشت. خواجه نصیرالدین به نحو مطلوب از روحیات هلاکو استفاده نمود و به شیوه ماهرانه، از علایق خان مغول، به نفع تمدن ایرانی استفاده کرد. چراکه به قول ابن طقطقی، تعدادی از علوم چون «... علم سیاق و حساب، جهت ضبط مملکت و به دست آوردن دخل و خرج، و علم پزشکی برای حفظ تن و مزاج، و علم ستاره شناسی برای اختیار ساعات و اوقات ...» (12) نزد مغول از ارج بالایی برخوردار بودند. پس خواجه نصیر با استفاده از علوم مورد قبول مغول، رصدخانه را بنیان نهاد و با استفاده از آن، به بسط علوم پرداخت. اما خواجه رشیدالدین زمانی به احداث ربع رشیدی مبادرت ورزید که شرایط، مطلوب تر بود و غازان مسلمان، ابواب البر را احداث کرده بود، درنتیجه علم دوستی غازان یکی از عوامل رشد علمی رشیدالدین گردید. بنا به گفته منابع، خواجه، هلاکو را قانع کرده بود که برای تجدید احکام نجومی و تحقیق ارصاد ستارگان، رصدی بسازد و زیجی استنباط کند تا ایلخان را از حوادث آینده مطّلع سازد. «ستاره پادشاه را بنگرد و کیفیت امتداد عمر و حال نفس و توسعه بقای ملک و توالد و تناسل و سفرهای پادشاه را دریابد و حقیقت آن بگوید. ایلخان این سخن را بپسندید ...» (13) همچنین خواجه به هلاکو این گونه القا کرده بود که با بستن رصد، و دانستن حرکات کواکب، می توان از وقوع امر مقدر شده جلوگیری نمود. (14) اما واقعیت امر فراتر از اهداف ظاهری نصیرالدین، برای حفظ علوم و تمدن اسلامی بوده است، که در آن شرایط بحرانی، این گونه وانمود کرده بود. اما آنچه که رشیدالدین را به تأسیس مرکز علمی واداشت، بنا به قول خودش می خواسته با این کار نام نیک از خود باقی گذارد و برای این منظور، سه معیار اصلی را برای به ثمر رسانیدن اندیشه نیک خود برگزیده است؛ عقل، عرف و شرع. هدف اصلی وی از تأسیس این مجتمع دانشگاهی، بنای یک مجموعه عظیم وقفی، برای تحقق ایده باقیات و صالحات بوده است. زیرا که خواجه بهترین اعمال صالحه را وقف قلمداد کرده و سپس عمل خویش را از نظر کیفیت و کمیت، برتر از هر نمونه ای تا آن زمان در سرزمین های اسلامی دانسته است؛ (15) و سرانجام می نویسد که احداث اماکن خیر، از اوایل جوانی منظور نظر او بوده «و خداوند در ازل تقدیر فرموده و خواسته که به ظهور پیوندد.» (16) از آنجا که او در زمان خود، به لحاظ قدرت و ثروت در موقعیت مناسبی قرار داشت، جهت تحقیق این ایده والا، کلیه نیروهای عقلی، عرفی و شرعی را بسیج کرد. (17) اگر هدف رشیدالدین را از تأسیس ربع رشیدی، بنای یک مجموعه عظیم وقفی بدانیم، نصیرالدین نیز درآمدهای وقفی را پشتوانه مالی رصدخانه مراغه قرار داده بود. پس می توان گمان برد که کار خواجه نصیرالدین طوسی، اساس کار خواجه رشیدالدین واقع شده است. زیرا که خواجه رشیدالدین مورخی توانا بود و با بررسی آثار تاریخی و شیوه های معماری گذشته، این امکان را به دست آورد که در جهت توسعه ربع، به آسانی گام بردارد. (18) همچنین در دوره خواجه رشیدالدین، وقف به عنوان یک مقوله، به قدری نمود پیدا می کند که خواجه هدف از تأسیس ربع را، احداث مجموعه عظیم وقفی قلمداد می کند؛ البته دراین باره شرایط زمانی عهد رشیدالدین را هم باید در نظر گرفت. چراکه ایلخان دوره خواجه رشیدالدین، غازان مسلمان بوده است که قبل از احداث ربع، ازسوی رشیدالدین، غازان خان، ابواب البر را احداث کرده بود؛ که این امر، مطلوب بودن دوره خواجه رشیدالدین را نشان می دهد. اما هدف جدی رشیدالدین از تأسیس ربع، گردآوری علما از فنون مختلف در یک جا و استفاده از آنها بوده است که قبل از او، در رصدخانه مراغه، خواجه نصیرالدین نیز چنین هدفی را دنبال کرده بود. زیرا همیشه در این فکر بود که تأسیساتی به وجود آورد که در آن، مجمعی از علما و دانشمندان را مستقر سازد تا باعث توسعه علوم و رشد تمدن ایرانی گردد؛ ولی گرفتاری های سیاسی او، مانع اشتغال بیش از حد به این مسائل بوده است. بدین جهت دست به تأسیس ربع رشیدی زد، تا بتواند به مقصود خویش نائل شود. (19) ابعاد و اهمیت رصدخانه مراغه و ربع رشیدی برخلاف برخی منابع، ازجمله تاریخ وصّاف و حبیب السیر که محل رصدخانه را بر روی تپّه ای در شمال شهر مراغه دانسته اند، بر روی تپّه ای در جهت غربی شهر مراغه بوده است. علیقلی میرزا اعتضاد السلطنه که در دوره سلطنت ناصرالدین شاه به بازدید از این مرکز علمی نائل شد، محل آن را چنین گزارش می دهد: «و ما خود نیز علم بر این داشتیم که رصدکاه در غربی مراغه واقع شده.» (20) درمورد تأسیس آن باید گفت که برخی از منابع، فکر تأسیس رصدخانه را ازسوی منگوقاآن دانسته اند، که البته نمی تواند دور از ذهن باشد، زیراکه آوازه علمی خواجه از مرزها فراتر رفته و چین را نیز دربرگرفته بود. (21) ازجمله این منابع تاریخ حبیب السیر بوده اند. «چون منگوقاآن بجودت ذهن و دقت طبع، از سایر سلاطین مغول امتیاز داشت و گاهی خاطر بدیع ماثر، بر حل بعضی از اشکال اقلیدس می گماشته، هوس بستن رصد در ضمیرش پیدا شد ...» (22) رشیدالدین فضل الله همدانی نیز منگوقاآن را فردی علم دوست معرفی می کند و تأسیس رصدخانه را جزء برنامه های هلاکوخان بعد از استیصال اسماعیلیه و خلافت عباسی برمی شمارد. (23) برخی نیز ایده تأسیس رصدخانه را متعلق به هلاکو می دانند. ازجمله این منابع سلوک الملوک بوده است (24) از آنجایی که ستاره شناسی نزد مغول، ازجمله علوم معتبر بوده، (25) این نظریه را نیز می توان پذیرفت. علامه مغنیه فکر تأسیس آن را ازسوی خواجه نصیرالدین می داند. بنا به قول ایشان، خواجه به نقطه ضعف هلاکو پی برده بود. بنابراین، خود را به او نزدیک کرد و تأسیس رصدخانه را یکی از اقدامات او در جهت حفظ تمدن ایرانی می داند. (26) ثمره اساسی رصدخانه (نجوم) واقعیت این است که خواجه نصیرالدین طوسی در تاریخ رصدخانه اسلامی، مقامی والا دارد. زیرا در تأسیس رصدخانه مراغه سهمی بزرگ داشت و سال ها رئیس و عضو مؤثر آن و سرآمد دانشمندان عالی قدری بود که از تمام کشورهای اسلامی در آنجا گرد آمده و همه با میل و رغبت، ریاست آن دانشمند بزرگوار را گردن نهاده بودند. (27) همین عامل، تسامح و آزاداندیشی نصیرالدین را می رساند (28) که درنتیجه همین تسامح، به چنین موفقیتی نائل گردید. مصداق این سخن، تعریف او از علم می باشد که آن را فنی از فنون حکمت می داند که به مذهب یا ملتی خاص تعلق ندارد. (29) البته سابقه فعالیت های رصدی خواجه، به قبل از این دوره برمی گردد؛ یعنی زمانی که در دربار اسماعیلیه بود، زیراکه اسماعیلیه نیز به علم ستاره شناسی علاقه مند بودند و قلعه های مستحکمی چون الموت، لمسر و ... زمینه های مناسبی را برای این منظور پدیدار کرده بود. (30) جوینی نیز در جهان گشایش به فعالیت نجومی اسماعیلیان اشاره کرده است (31) خواجه، تأسیس رصدخانه را شروع نمود و آن پس از فراغت از تسخیر و تخریب بغداد بود، (32) یعنی هنگامی که هفت ماه از جلوس هلاکوخان بر تخت ایلخانی گذشته بود. (33) این امر در جمادی الاول سال 657 ق / 1259 م. بوده است. تقریباً همه منابع درمورد سال تأسیس آن، اتفاق نظر دارند. بنا به درخواست هلاکو، قرار بر این نهاده شده بود که کار رصدخانه و تنظیم جدول های آن در دوازده سال به اتمام برسد. دراین باره خواجه می گوید: «رصد به کمتر از سی سال که دور این هفت ستاره تمام شود، نتوان ساخت و اگر بیشتر از سی سال به آن کار مشغول باشد، بهتر و درست تر باشد و پادشاه ما که بنیاد رصد آغاز نهادن فرمود، فرمود که جهد کنید تا زودتر تمام کنید و فرمود که مگر به دوازده سال ساخته شود؛ ما بندگان گفتیم جهد کنیم، اگر روزگار وفا کند» (34) اما کار تنظیم آن به جای دوازده سال پیش بینی شده، پانزده سال طول کشید، که البته نباید میان فعالیت های رصدی رصدخانه و انجام یک دور رصد کامل در آن، با بنای خود رصدخانه اشتباه شود. (35) غیاث الدین جمشید کاشانی نیز درباره طول کشیدن آن و انجام یک دور رصد کامل، در نامه معروف خویش به پدرش، توضیح داده است. (36) فعالیت اساسی رصدخانه مراغه، نجوم بوده است. اگر چه فعالیت های نجومی نصیرالدین به اعتقادات مذهبی وی باز می گردد، (37) اما رشیدالدین آن را علمی واجب الدفع می داند که مسلک خطایان است. (38) اما از دستاوردهای مهم فعالیت های نجومی نصیرالدین، نظریه خورشید مرکزی می باشد که با طرح این نظریه، نظریه بطلمیوس تضعیف می گردد. (39) از دیگر ثمره های رصدخانه مراغه، تصنیف زیج ایلخانی به نام هلاکو بوده و چند جدول و نکات حسابی که در دیگر زیجات متقدمان موجود نبود، که به آن افزوده بود. (40) این کتاب در سال 663 ق در ایام پادشاهی اباقاخان منتشر شد. (41) موقعیت ربع رشیدی اکنون به صورت مختصر به موقعیت مکانی ربع رشیدی می پردازیم. آنچه که مهم است، اهمیت علمی این مراکز می باشد که تا به حال نام آنها را زنده نگه داشته است. خواجه رشیدالدین از زمان سلطنت غازان خان، تا اوخر عمر خود که در زمان سلطنت ابوسعید بهادر بود، یک سلسله عمارت زیبا در محل رشیدیه به نام خودش ساخت؛ که به «ربع رشیدی» معروف گردید. تمام این عمارت و ساختمان ها به یکدیگر متصل بوده و حصاری به دور آن کشیده شده بود که ظاهراً دارای برج و بارویی نیز بوده است. خرابه های این عمارت در آخر محله ششکلان تبریز که به محله باغمیشه و ولیانکوه (بیلانکوه) منتهی می شود، در طرف چپ از دامنه کوه سرخاب قابل رؤیت می باشد. (42) بعد از مرگش پسر رشیدالدین نیز عمارتی بر آن افزوده است. (43) عبدالعلی کارنگ نیز که از خرابه های ربع دیدار می کند، از زیبایی ها و معماری عالی آن یاد می کند. (44) کلاویخو، جهانگرد اسپانیایی نیز در سفرنامه اش از آن به عنوان عظیم ترین بنای زمان یاد کرده است. (45) همچنین نادر میرزا در کتاب خود با عنوان دارالسلطنه تبریز از آن با عنوان شهری حصین و محکم یاد می کند. (46) ربع به صورت یک مجتمع عظیم در سال 699 ق تأسیس شد، که فرهنگ و تمدن بشری در قرن چهاردهم میلادی، مرهون این مرکز عظیم علمی بود. زیراکه به استناد وقف نامه به یادگار مانده از وی، ربع مرکز گفتمان علمی میان تمدن های آن روز بود و علاوه بر زبان های ترکی، چینی، یونانی، عبری، مغولی و احتمالاً سانسکریت نیز در آن تدریس می شد و هزاران متعلم را در حلقه تدریس داشت. (47) از این لحاظ می توان شباهتی بین مرکز علمی مراغه و ربع رشیدی قائل بود؛ چراکه مراغه نیز مجمعی از دانشمندان آن دوره گردیده بود که از تیغ مغول رهایی یافته و بدون اظهار اختلافات مذهبی، در عرصه علوم مختلف تلاش می کردند و یک دانشمند چینی را به همکاری با خود پذیرفته بودند. از دیگر اهمیت این دو مرکز علمی، علاوه بر این که محلی برای تجمع دانشمندان بوده، محلی مناسب برای رشد علم بوده است. اما ارزش کار نصیرالدین فراتر از رشیدالدین می باشد؛ چراکه به قول علامه مغنیه کاری که نصیرالدین کرد تمدن ایرانی را حفظ نمود. (48) اما رشیدالدین تمدن حفظ شده را به سوی رشد فراخواند. پی نوشت: 1. دهخدا، لغت نامه، ج 13، ص 19931. 2. شوشتری، مجالس المؤمنین، ج 2، ص 203؛ تنکابنی، قصص العلماء، ص 379 ـ 378. 3. همان. 4. آقسرایی، مسامره الاخبار و مسایره الاخیار، ص 47. 5. سمرقندی، تذکره الشعرا، ص 121. 6. زهتابی، شخصیت های نامی ایران، ص 483. 7. اسفزاری، روضات الجنات فی اوصاف مدینه هرات، بخش نخست، ص 220. 8. شاردن، سفرنامه، ج 5، ص 22. 9. همدانی، وقف نامه ربع رشیدی، ص 48. 10. پاولووچ پطروشفسکی، اسلام در ایران، ص 148. 11. شمنیسم به عنوان آئین اجداد پرستی و نوعی یگانه پرستی ناقص همراه با اعتقادات دیگری چون بت پرستی، ثابو، تناسخ، سحر و جادوگری که نزد مغولان از اهمیت بالایی برخوردار بوده است. 12. ابن طقطقی، تاریخ فخری، ص 21. 13. آیتی، تحریر تاریخ وصاف، ص 29. 14. الکتبی، فوات الوفیات، ج 2، ص 308. 15. همدانی، وقف نامه ربع رشیدی، ص 30. 16. همان، ص 21. 17. کی نژاد و اسکویی، بازآفرینی ربع رشیدی براساس منابع تاریخی، ص 139. 18. همان، ص 28. 19. همدانی، وقف نامه ربع رشیدی، ص 21. 20. اعتضاد السلطنه، رصدخانه مراغه. (این کتاب جزء نسخ خطی چاپ شده می باشد که دارای شماره صفحات نیست.) 21. ورجاوند، کاوش رصدخانه مراغه، ص 122. 22. الحسینی، تاریخ حبیب السیر، ج 3، ص 103. 23. همدانی، جامع التواریخ، ج 2، ص 718. 24. مقریزی، سلوک لمعرفه دول الملوک، جزء اول، قسم اول، ص 421 ـ 420؛ مستوفی، نزهه القلوب، ص 87 . 25. ابن طقطقی، تاریخ فخری، ص 21. 26. مغنیه، فلاسفه الشیعه حیاتهم و آراؤهم، ص 543. 27. جمعی از نویسندگان، یادنامه خواجه نصیرالدین طوسی، همان منبع، ص 29. 28. طوسی، اخلاق محتشمی، ص 13. 29. همو، اخلاق ناصری، ص 8 ـ 7. 30. ورجاوند، کاوش رصدخانه مراغه، ص 124. 31. جوینی، تاریخ جهان گشای جوینی، ج 3، ص 100. 32. الحسینی، تاریخ حبیب السیر، ج 3، ص 104 ـ 103. 33. همدانی، جامع التواریخ، ج 2، ص 718. 34. زیج ایلخانی به نقل از ورجاوند، رصدخانه مراغه، ص 149. 35. نصر، علم و تمدن در اسلام، ص 76. 36. صاییلی، نامه غیاث الدین کاشی به الغ بیگ، ص 63 ـ 60 . 37. طوسی، آغاز و انجام، ص 45. 38. همدانی، مکاتیب، ص 300. 39. همایی، تاریخ علوم اسلامی، ص 138. 40. آیتی، تحریر تاریخ وصّاف، ص 30. 41. اقبال آشتیانی، تاریخ مغول، ص 191. 42. مجموعه مقالات، خطابه های تحقیقی، ص 288. 43. مستوفی، تاریخ گزیده، ص 77. 44. کارنگ، آثار باستانی آذربایجان، ج 1، ص 726 ـ 725. 45. کلاویخو، سفرنامه، ص 171. 46. نادرمیرزا، تاریخ و جغرافی دارالسلطنه تبریز، ص 141. 47. کی نژاد و اسکویی، بازآفرینی ربع رشیدی براساس متون تاریخی، ص 17. 48. مغنیه، فلاسفه الشیعه حیاتهم و آراؤهم، ص 543. زهره محسنی پورهونجانی: کارشناسی ارشد تاریخ ایران اسلامی. ابوالحسن فیاض انوش: استادیار دانشگاه اصفهان. فصلنامه پژوهشی تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی 12 ادامه دارد...
94/05/04 - 03:00
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فارس]
[مشاهده در: www.farsnews.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 83]
-
گوناگون
پربازدیدترینها