واضح آرشیو وب فارسی:تبیان: مهد موسيقي در ايران
کردستان را بايد مهد موسيقي ايراني قلمداد کرد، زيرا موسيقي کردي با موسيقي هاي باستاني ايران نسبتي تمام و کمال دارد. در ميان انواع بي نظير موسيقي کردي، "هوره" و "شمشال" از همه قديمي ترند. قدمت برخي از انواع موسيقي، به بيش از هزار سال و حتي به پيش از ظهور اسلام در ايران مي رسد. موسيقي کردي را از لحاظ قدمت شايد بتوان به دو گروه تقسيم کرد: موسيقي باستاني که با عناويني چون هوره، موره، لوره و سياچمانه (سياه چشمان)، چوپي و نغمه هاي سماعي- سنتي شناخته مي شود و عموماً بدون کلمات اضافي بر اشعار ده هجايي استوار است. نوع آييني اين موسيقي، مرثيه گون و وصف حال آن را حقيقي و نوع غنايي آن را مجاز مي دانند. گروه دوم در برگيرنده نغماتي چون صمد لچکي، مقام الله ويسي، مقام کوچه باغي، صمد مسگري و ترانه هاي ملوديک است که بر اشعار مجازي و گاه عروضي استوارند. بيت خواني: در کردستان نوع ديگري از موسيقي وجود دارد که به آن "بيت خواني" مي گويند که احتمالاً مترادف "گاتاخواني" يا "گاساخواني" است. بيت خواني مبتني بر نغمه اي کاملاً ساده و بدون رعايت وزن و قافيه و نظم است که در بيان جنگ سرداران و بزرگان ديني و آييني و ملي اجرا مي شود. اصولاً موسيقي در کردستان در چند بخش اجرا مي شود: موسيقي مقامي: مقام هاي کردي عبارت اند از: الاويسي، هيران و قطار. در اين مقام ها نوازندگان شماري از گوشه هاي موسيقي ملي ايران را که در دستگاه ها و مقام هاي موسيقي ملي تجلي يافته، به سبک ويژه اي مي نوازند. بخشي از گوشه هاي موسيقي مقامي کهن ايران در اين سرزمين حفظ شده است. مقام هاي موسيقي کردي از نظر پيوستگي فرهنگي کردها با ساير اقوام ايراني و نيز دارا بودن جلوه هاي کهن موسيقي ايراني، از ارزش بسيار برخوردار است. موسيقي آوازي: اين موسيقي در دو سبک و شيوه به نام هاي هوره و سياچمانه اجرا مي شود. به نظر مي رسد که واژه هوره از "اهورا" يا "اهوره" گرفته شده باشد. "هوره" آوازهاي کهن است که در بعضي از انواع آن، روايت هاي مربوط به اديان باستان ايراني و تقدس " آگر" (آتش) يافت مي شود. اشعار آن مجازي است و از اين لحاظ شباهت با اوستا دارد. در گذشته اوستا را با لحني آهنگين مي خواندند. به اين ترتيب شايد بتوان گفت هوره خواني" همان "اهوراخواني" بوده که در وصف "سرور دانايان" خوانده مي شد. موسيقي مذهبي: موسيقي مذهبي به دو صورت اجرا مي شود: موسيقي عزا: که چمري نيز ناميده مي شود، مراسمي است که در سوگ بزرگي، پهلواني و يا رييسي اجرا مي شود. شيوه اجراي مراسم و عظمت آن يادآور سوگ سياوش است. نواي ماه رمضان: (سحري و بيدار باش) نواي ويژه ماه رمضان که در زمان سحر و مغرب براي آگاهي مردم اجرا مي شود، داراي دو نوا و ريتم است.
موسيقي حماسي: اين موسيقي به نام "هه ل په رکي" يا "هه ل په رين" شهرت دارد و به معني حمله کردن است. اين رقص قدمتي بسيار کهن دارد و از روزگار پرستش خدايان در دوران مهرپرستي که در مهرابه ها اجرا مي شد، به يادگار مانده است. مراسم "هه ل په رکي" عبارت از هفت ريتم اصلي است که به ترتيب با ساز و همراهي اجرا کنندگان انجام مي شود. ريتم آن از کند و آرام و گريان شروع مي شود و به ريتم هيجاني (سجار) پايان مي يابد. در ميان آن ريتم هاي ديگري مانند سي پا، فتاحي و پشت پا، زنگي و خانوميري، فتاح پاشايي، گه ريان، شه لان، چه پي، سقزي، کرماشاني و مريواني نيز با دوزله و ضرب اجرا مي شود. ريتم هاي "هه ل په رکي" شامل ريتم هاي گريان، چپ و راست. لبلان، خان اميري، سجار، شلان و آروغان است. از اين ميان ريتم چپ و راست (فتاحي و پشت پا) در همه مناطق عشاير ايران اجرا مي شود. ريتم گريان در منطقه سنندج و اطراف آن تا مرزهاي سقز در شمال و همدان و کرمانشاه در جنوب اجرا مي شود. در مريوان ريتم سه پا معروف به راستا و "هه ل گردن" اجرا مي شود. مراسم ذکر در تکيه هاي دراويش قادري با نواختن دف و ني در جم خانه هاي اهل حق در کرمانشاهان و اورامانات با نواختن دف و تنبور اجرا مي شود. رقص سونه يا رقص مرغابي با آهنگ لبلان اجرا مي شود. موسيقي سوارکاران: مراسم اسب دواني در سراسر روستاها و دشت هاي استان کردستان با آيين و مراسم خاص، در جشن ها و آيين هاي ملي مردم انجام مي شود. اين مراسم با نواي سواران که از ريتم تندي برخوردار است. همراه مي شود. در مراسم عروسي- چون در روستاها عروس را با اسب به خانه داماد مي برند- نواي سواران با ريتمي آرام و ملايم اجرا مي شود.
سازهاي محلي شمشال: از قديمي ترين و رايج ترين سازهاي کردستان، شمشال است که در واقع همان ني چوپان است و از لوله فلزي ساخته شده و در مراسم عروسي و شادي همراه با آواز به صورت تک نوازي به کار مي رود. اين ساز در عزا نيز کاربرد دارد. دف: يکي از سازهاي سنتي خانقاه است که در مراسم ذکر نواخته مي شود و گاهي با "طاس" همراه است. طاس: سازي کوبه اي است که کاسه آن از جنس مس است و روي آن پوست مي کشند و با چوب، تسمه چرمي يا لاستيکي بر آن مي کوبند. استفاده از طاس در مرحله ذکر و قيام صورت مي گيرد. از ديگر سازهاي محلي مي توان از سورنا، دوزله و نرم ناي نام برد که با آنها همه نوع آهنگي نواخته مي شود. اين سازها به ويژه در آهنگ هاي رقص که با دهل، دايره يا تمبک همراهي مي شود، کاربرد دارد. توسط اين ساز نغماتي با عناوين حيران، گريان، فتاح پاشايي، لبلان، زنگي، زنگي، سه جار و شلان اجرا مي شود. منبع:سيماي ميراث فرهنگي کردستان تهیه و تنظیم: زهره پری نوش
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: تبیان]
[مشاهده در: www.tebyan.net]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 320]