تبلیغات
تبلیغات متنی
محبوبترینها
بهترین هدیه تولد برای متولدین زمستان: هدیه‌های کاربردی برای روزهای سرد
در خرید پارچه برزنتی به چه نکاتی باید توجه کنیم؟
سه برند برتر کلید و پریز خارجی، لگراند، ویکو و اشنایدر
مراحل قانونی انحصار وراثت در یک نگاه: از کجا شروع کنیم؟
چگونه برای دریافت ویزای ایران اقدام کنیم؟ مدارک لازم و نکات کاربردی
راهنمای خرید یو پی اس برای مراکز درمانی و بیمارستانی مطابق الزامات قانونی
آیا طلاق توافقی نیاز به وکیل دارد؟
چگونه ویزای آفریقای جنوبی را به آسانی دریافت کنیم؟ راهنمای قدم به قدم
همه چیز درباره ویزای آلمان و مراحل دریافت آن
چرا پاسارگاد به عنوان یکی از مهم‌ترین آثار تاریخی ایران شناخته می‌شود؟
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1820985967
شاخص تولید خالص داخلی طیب
واضح آرشیو وب فارسی:فارس:
شاخص تولید خالص داخلی طیب
شاخص پیشنهادی تولید طیب را می‌توان مقیاس سنجش میزان تولیدات طیب و در عین حال شاخص رفاه در نظر گرفت. این شاخص، راهنمای مناسبی برای سیاست‌گذاری و جهت‌دهی تولیدات برای دستیابی به پیشرفت پایدار و طیب است.
بخش دوم و پایانی عوامل تولید طیب تأکید قرآن کریم بر طیب بودن انسان و سرمایه و تشویق انسان به بهره‌مندی از رزق حلال، بیانگر اهمیت طیب بودن عوامل تولید است (نحل: 114). این مؤلفه به‌طور عمده، ناظر بر حلال بودن عوامل تولید است. هنگامی‌که تولید با استفاده از سرمایه حرام و نامشروع انجام شود، محصول تولیدی طیب نیست (اعراف: 58). برای مثال، وقتی سرمایه مورد استفاده در تولید، به شیوه غیرطیب ربوی تهیه شده باشد، کالاهای تولیدی نیز طیب نخواهد بود. در روایات معصومین(ع) نیز بر حلال و طیب بودن عوامل تولید تأکید شده و عنوان شده که سود حاصل از مال حرام برکت ندارد (کافی، ج 5، ص 125). شیوه تولید طیب در رویکرد تولید طیب، شیوه، فرایند و چگونگی تولید نیز باید طیب باشد. طیب بودن شیوه تولید، ناظر به این است که در فرایند تولید، تعدی و تجاوزی به منابع طبیعی، حقوق انسانی و حقوق الهی صورت نگیرد. خداوند می‌فرماید: «اى کسانى که ایمان آوردهاید! چیزهاى پاکیزه را که خداوند براى شما حلال کرده است، حرام نکنید! و از حد، تجاوز ننمایید! زیرا خداوند متجاوزان را دوست نمىدارد» (مائده: 87). خطاب این آیه عام است و همه را به بهره‌مندی از طیباتی که خداوند استفاده آن را بر مردم حلال کرده، فرامی‌خواند؛ هم کسانی که به‌طور‌مستقیم از نعمات استفاده می‌کنند و هم کسانی که از مواهب الهی در مسیر تولید کالا و خدمات استفاده می‌کنند. در پایان باز خطاب به همه می‌فرماید: «از حد تجاوز نکنید»؛ تجاوز نکردن از حد هم شامل حدود الهی است و هم تجاوز به حقوق دیگران و یا تجاوز به منابع زیست‌محیطی. به طور‌کلی، تأکید آیه بر این است که استفاده از نعمات الهی باید در حد اعتدال باشد، نه آنها را بر خود حرام کنید و نه اینکه در استفاده آنها، از حد تجاوز کنید. شهید صدر در بحث تولید به این آیه اشاره کرده و می‌فرماید: «بنابراین، (با استفاده از این آیه) یکی از شرایط و مقررات بهره‌برداری، عدم تجاوز به حقوق دیگران است» (صدر، 1429ق، ص 651). با توجه به آنچه گفته شد، دستیابی به تولید طیب، مستلزم طیب بودن کالا و خدمات (باکیفیت، سالم، حلال)، طیب بودن عوامل تولید (پاک بودن سرمایه و حرام نبودن کسب و کار) و طیب بودن شیوه تولید (آسیب نرساندن به محیط، حقوق انسانی و حقوق الهی) است. مقایسه تولید طیب و تولید سبز در مقام مقایسه، رویکرد تولید طیب، آن‌گونه که در جدول شماره 1 نشان داده شده، حداقل از دو جهت از تولید سبز متفاوت است: اول، در رویکرد تولید طیب، کالاهای حرام و مضر ارزش‌گذاری نمی‌شوند. دوم، در شاخص تولید طیب، علاوه بر استهلاک سرمایه‌های زیستی، به سرمایه‌های اجتماعی و اخلاقی نیز توجه می‌شود. جدول 1: تولید طیب در مقابل تولید سبز تولید طیب تولید سبز رویکردها مؤلفه‌ها عدم ارزش‌گذاری کالاهای غیرطیب (حرام و مضر) بی‌تفاوت کالاهای غیر طیب محاسبه آثار مثبت و منفی مؤثر بر محیط‌زیست محاسبه آثار مثبت و منفی زیستی آثار زیست‌محیطی محاسبه آثار مثبت و منفی بر مناسبات اجتماعی، اعتماد اجتماعی، سلامت روابط، نهاد خانواده، نهادهای مذهبی بی‌تفاوت آثار اجتماعی محاسبه آثار مثبت و منفی بر اعتقادات دینی، سلامت روانی، اخلاق فردی و اجتماعی مثل صداقت و امانت‌داری بی‌تفاوت آثار اخلاقی و معنوی منبع: یافته‌های پژوهش تولیدات غیرطیب بر اساس اقتضائات رویکرد تولید طیب، تولید برخی کالاها و خدمات به‌واسطه آسیب‌های اقتصادی، اجتماعی و اخلاقی آنها مجاز نیست. از جمله این کالاها، می‌توان به کالاهای حرام مانند مشروبات الکلی، فیلم‌های مستهجن و کالاهای مضر مانند دخانیات اشاره کرد. چنین رویکردی در شاخص تولید سبز جای ندارد. یکی از مشکلات موجود در زمینه این مؤلفه، این است که برخی کالاها را نمی‌توان کاملاً غیرطیب دانست. برای مثال، محصولات کشاورزی دست‌کاری‌شده، هرچند برای سلامتی انسان مضرند، ولی بدون ارزش غذایی نیستند. برای محاسبه این کالاها، می‌توان از نوعی تقریب برای تعدیل ارزش ریالی آنها در تولید ناخالص داخلی طیب استفاده کرد. با توجه به مشکلات محاسباتی، در اینجا تنها هزینه‌های تولید غیر طیبی که حرام نیستند را محاسبه می‌کنیم و ارزش این کالاها را تعدیل نمی‌کنیم. همچنین محاسبه ارزش کالاهایی تولیدی با نهاده غیرطیب نیز با مشکلات محاسباتی مواجه است که به خاطر سادگی فعلاً از آن صرف نظر می‌کنیم. پیامدهای بیرونی تولید غیرطیب در حالی‌که در رویکرد تولید سبز تنها به هزینه‌های زیستی تولید توجه می‌شود، در رویکرد تولید طیب، علاوه بر توجه به هزینه‌ها و منافع زیست‌محیطی، هزینه‌ها و منافع اجتماعی و اخلاقی تولید غیرطیب به‌صورت جدی مورد توجه قرار می‌گیرند. پیامدهای بیرونی زیست‌محیطی در استعمالات قرآنی، واژه «طیب» در مورد سرزمین به‌کار رفته که شامل زمین، آب و هوا، منابع طبیعی می‌شود. از این‌رو، به بحث تولید طیب مرتبط است (اعراف: 58؛ سباء: 15). در منطق قرآنی، اطلاق طیب بر بلده و شهر، ناظر به پاک بودن آب و هوا و حاصلخیز بودن زمین و سرسبز بودن آن است. خداوند می‌فرماید: «لَقَدْ کانَ لِسَبَإٍ فی مَسْکَنِهِمْ آیَه جَنَّتانِ عَنْ یَمینٍ وَ شِمالٍ کُلُوا مِنْ رِزْقِ رَبِّکُمْ وَ اشْکُرُوا لَهُ بَلْدَه طَیِّبَه وَ رَبٌّ غَفُورٌ» (سباء: 15). در این آیه، سخن از قومى به میان آمده (قوم سبا) که خداوند انواع نعمت‌ها را به آنان بخشید، ولى آنان کفران کردند، و خدا نعمت‌های خود را از ایشان سلب کرد (مکارم شیرازی، 1374، ج 18، ص56). شهر طیب در این آیه، به شهرى پاک، پربرکت و سرسبز تفسیر شده، که زمینش حاصلخیز است، هیچ شوره‌زارى در آن نیست (طبرسی، 1377، ج 3، ص 346) و آب و هوایی مطبوع دارد (همان، ص 605). اقتصاد طیب، ساختار و نظام انگیزشی خود را به گونه‌ای بنا نهاده است که در بهره‌برداری از منابع طبیعی، تجاوز و تعدی به منابع صورت نگیرد، بلکه با بهره‌گیری معتدل از منابع، ارزش آن، محفوظ بماند. به‌لحاظ انگیزشی، قرآن کریم در آیات متعدد انسان را به تفکر و تدبر در فرایند شکل‌گیری منابع طبیعی و چگونگی نقش آنها در فرایند تولید دعوت کرده است. بر اساس مفاد برخی آیات قرآن کریم، مداخله انسان در این منابع، می‌تواند به کاهش و یا از بین رفتن برکت آن منتهی شود (رجایی، 1386، ص 77-79). در مقابل، ایمان و تقوای مردم جامعه (اعراف: 96)، استقامت آنان در راه حق (جن: 16) و شکرگزاری نسبت به نعمت‌های الهی (ابراهیم: 7)، موجب بهره‌وری بیشتر از منابع طبیعی شده، و خدا برکت و رحمت خود را بر آن جامعه نازل می‌کند (همان، ص 112-120). روایات اسلامی نیز انسان را در برابر حفظ طبیعت و حتی حفظ حیوانات مسئول دانسته (نهج‌البلاغه، خ 167)، قطع درختان و از بین بردن مزارع را نکوهش کرده (طباطبائی و فقهی، 1378، ص 85) و به انسان‌ها سفارش نموده که با پاکیزه نگاه داشتن متعلقات خود (لباس، خانه، محله) و با خوشبو کردن خود، اثر نعمت‌های الهی را نمایان کنند (دیلمی، 1412ق، ص 195). امام صادق(ع) می‌فرماید: «زندگی گوارا نمی‌شود، مگر اینکه انسان از سه نعمت بهره‌مند شود: هوای پاکیزه، آب گوارای فراوان و زمین حاصلخیز» (حرانی، 1404ق، ص 320). در این روایت، سخن از گوارا بودن زندگی است، نه فقط زنده ماندن؛ زیرا قحطی زدگان کشورهای تهیدست، با فقر، مرض و تکدی زنده هستند، ولی از حیات گوارا بهره‌مند نیستند. آنها در محیط «لایموت فیها و لایحیی» به‌سر می‌برند که نه مرده‌اند و نه از زندگی بهره می‌برند (جوادی آملی، 1388، ص 87). اقتصاد اسلامی با طراحی انواع مالکیت و جهت‌دهی آنها در حفظ منابع طبیعی، ساختار نظام اقتصادی را به‌گونه‌ای طراحی کرده که امکان تعدی به منابع طبیعی و استفاده نادرست از آنها به حداقل برسد. اسلام مالکیت انفال و منابع طبیعی را در دست امام معصوم(ص) قرار داده، به حاکم اسلامی اختیار داده که بر مبنای تقوا و عدالت در مقابل بهره‌برداری نادرست از منابع طبیعی ایستادگی کرده، و ابزار لازم برای مقابله با سوء‌استفاده از منابع طبیعی را تدارک ببیند. تأکیدات فراوان آیات و روایات بر اهمیت و ارزش محیط و منابع طبیعی، بیانگر ارزش بالای منابع زیست‌محیطی از منظر رویکرد تولید طیب است. از این‌رو، در محاسبه تولید طیب، منافع و خسارات وارده به منابع طبیعی محاسبه می‌شود. در نتیجه، سیاست‌گذاری مناسب برای حفظ و بهبود منابع طبیعی صورت می‌گیرد. پیامدهای بیرونی اجتماعی در شاخص تولید خالص داخلی سبز، نسبت به ارزش‌های اجتماعی حساسیتی وجود ندارد. رویکرد تولید طیب، توجهی ویژه به آثار اجتماعی سیاستهای تولیدی دارد. ویژگی‌های بیان‌شده برای ارزش‌های اجتماعی مانند سلامت روابط اجتماعی، اعتماد متقابل، پایداری خانواده، بهداشت و امنیت، بیانگر اهمیت بالای آنهاست. از این‌رو، پیامدهای مثبت و منفی بر ارزش‌های اجتماعی نیز در محاسبه شاخص تولید طیب ملاحظه می‌شود. پیامدهای بیرونی اخلاقی و معنوی آنچه به‌عنوان آثار اخلاقی در ادبیات اقتصاد متعارف مطرح است، صرفاً بحث عدالت و برابری است که در بحث توسعه پایدار بر آن تأکید می‌شود. اما نسبت به تأثیر فعالیتهای تولیدی بر ارزش‌های اخلاقی و معنوی همچون تقوا، توجه به معاد، صداقت و امانت‌داری هیچ توجهی در ادبیات اقتصاد متعارف، حتی توسعه پایدار و تولید سبز نشده است. رویکرد تولید طیب، با تبیین ویژگی‌های انسان طیب، تقوا، عمل صالح و آگاهی و بصیرت را برای طیب ماندن او ضروری می‌داند. از سوی دیگر، بر سالم بودن کالای طیب تأکید می‌کند، به‌گونه‌ای که ضرر جسمی و روحی برای بشر نداشته باشد و اخلاق و تقوای او را تهدید نکند. این‌همه تأکید بر حفظ تقوا و اخلاق فرد و جامعه، بیانگر میزان توجه رویکرد تولید طیب به تبعات اخلاقی و معنوی تولید است. قرآن کریم آن‌گاه که مردم را به بهره‌مندی از طیبات دعوت می‌کند، این خطاب هم شامل مصرف‌کنندگان و هم تولیدکنندگانی است که از مواهب الهی در جهت تولید استفاده می‌کنند، بی‌درنگ نسبت به رعایت تقوا (انفال: 69)، شکرگزاری (نحل: 114) و عدم پیروی از شیطان (بقره: 168) یادآور می‌شود. خداوند متعال می‌فرماید: «قُل لایَستَوِى الْخَبِیث وَ الطیِّب وَ لَوْ أَعْجَبَک کَثرَه الْخَبِیثِ فَاتَّقُوا اللَّهَ یَأُولى الأَلْبَابِ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ» (مائده: 100). از نظر علّامه طباطبائی، طیب و خبیث در این آیه، معنای عامی دارد و در واقع یک خط مشی کلی را به ما نشان می‌دهد و آن اینکه، انسان هیچ‌گاه از اینکه اکثر مردم از راه خدا منحرفند متأثر نشود، و مانند آنان به کارهاى زشت و رذایل اخلاقى تن در ندهد، هوا و هوس‌های کشنده او را از پیروى حق باز ندارد، نه از راه فریبندگى مفتونش سازد، و نه از طریق تهدید زبونش کند، که اگر در برابر اکثریت منحرف چنین استوار ایستاد، امید فلاح و رسیدن به سعادت انسانیت براى او هست (طباطبائی، 1374، ج 6، ص 148). با توجه به اهمیت اخلاق و معنویت در ادبیات قرآن کریم، تولیدی طیب است که آثار زیانبار اخلاقی و معنوی برای جامعه نداشته باشد. بنابراین، متغیرهای اخلاقی و معنوی باید ارزش‌گذاری شوند و خسارات و منافع وارد شده بر آنها در شاخص تولید خالص داخلی طیب محاسبه شود. حسابداری شاخص تولید خالص داخلی طیب برای محاسبه محصول خالص داخلی طیب، باید تعدیلاتی در شاخص محصول ناخالص داخلی متعارف انجام داد. بنا به تعریف، محصول خالص داخلی طیب برابر است با محصول ناخالص داخلی(ستون 1) به‌علاوه ارزش پولی تولیداتی که قیمت بازاری ندارند (نیروی کار داخلی بدون دستمزد و معاملات غیرپولی خارج از خانوار) (ستون 2) منهای ارزش کالاهای غیر طیب(ستون 3) منهای استهلاک سرمایه(ستون 4) منهای استهلاک محیط‌زیست(ستون 5) منهای استهلاک سرمایه‌های اجتماعی و اخلاقی(ستون 6و 7) بهبود سرمایه‌های زیستی، اجتماعی و اخلاقی(ستون 6 و 7). جدول 2 مؤلفه‌های بالا را در قالب 8 ستون نمایش می‌دهد که در ادامه به اختصار بیان می‌کنیم. جدول 2: ابعاد محاسباتی شاخص تولید ناخالص داخلی طیب تولید ناخالص داخلی طیب هزینه‌ها و منافع اخلاقی و معنوی (±) هزینه‌ها و منافع اجتماعی (±) هزینه‌ها و منافع زیست‌محیطی (±) استهلاک سرمایه (-) تولیدات غیرطیب (-) تولیدات فاقد قیمت بازاری (+) تولید ناخالص داخلی جمع جبری تمام ستون‌های 1-7 اعتقادات، اعمال مناسکی، اخلاق و رفتار عمومی بهداشت روانی، جرم، ناپایداری خانواده، اعتماد اجتماعی قطع درختان، آلودگی آب و هوا، گونه‌های گیاهی و جانوری هزینه بازسازی سرمایه‌های فیزیکی، ابزار آلات کالاها و خدمات غیر طیب فعالیتهای خانگی معاملات تهاتری تولیدات دارای قیمت بازاری ستون 1. میزان تولید ناخالص داخلی(GDP) شامل تمام کالاها و خدمات تولیدشده در طول یک سال، که قیمت بازاری دارند. میزان GDP به‌طور مرسوم در اکثر کشورهای جهان، توسط بانک مرکزی یا مرکز آمار محاسبه می‌شود. ستون 2. تولیدات و فعالیت‌هایی که قیمت بازاری ندارند(PWW) کالاها و خدمات تولیدشده بدون دستمزد شامل مواردی چون پخت غذا، نگهداری و تربیت فرزندان، کار اعضای خانواده یا فامیل در مزرعه می‌شود، که معادل بازاری آن به گونه‌ای که در ادامه می‌آید، محاسبه شده و به تولید ملی اضافه می‌شود. الف. معاملات تهاتری: برای به دست آوردن آمار این ستون، باید از روش نمونه‌گیری استفاده کنیم. بدین‌ترتیب که با به دست آوردن ارزش معاملات تهاتری یک نمونه، آن را به کل کشور تسری می‌دهیم. ب. فعالیتهای خانگی: این مورد شامل فعالیت‌هایی است که در خانه انجام می‌شود و کالا یا خدمت تولیدشده ناشی از آن فعالیت، به مصرف خانواده یا اقوام می‌رسد؛ مثل ترشی انداختن، و پخت غذا. مقدار عددی این ستون نیز مثل ستون (الف) محاسبه می‌شود. ستون 3. کالاها و خدمات غیرطیب(NTP) ارزش کالاها و خدمات غیرطیب از ارزش کل تولیدات کسر می‌شود. این عنوان، حداقل مشتمل بر ارزش کالاها و خدمات حرام و مضر است. میزان اسراف اتلافی در تولید را نیز می‌توان از جمله کالاهای غیرطیب قلمداد و با ضریب منفی لحاظ کرد. ستون 4. استهلاک سرمایه(DC) از آنجایی‌که در اکثر کشورها، هزینه‌های استهلاک سرمایه محاسبه می‌شود، آمار این ستون قابل دستیابی است. ستون 5. هزینه‌ها و منافع زیست‌محیطی (CE-BE) هزینه‌ها عبارت است از: هزینه آلوده کردن آب و هوا، هزینه تخریب جنگ‌ها و مراتع، هزینه از بین رفتن منابع تجدیدناپذیر و هزینه از دست دادن گونه‌های گیاهی و جانوری. در مقابل، منافع ناظر به عوایدی است که در اثر تولید نصیب محیط‌زیست می‌شود. ستون 6. هزینه‌ها و منافع اجتماعی (CS-BS) مواردی مثل بهداشت جسمی و روانی، سلامت روابط، پایداری خانواده‌ها، اعتماد اجتماعی، و امنیت مواردی هستند که به‌عنوان سرمایه اجتماعی محسوب می‌شوند و باید منافع و زیان وارد بر این موارد را در محاسبات تولید ناخالص داخلی طیب وارد نمود. بی‌شک تولید بسیاری از کالا و خدمات، به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم بر متغیرهای فوق تأثیر می‌گذارد. اما در مواردی، اثبات این تأثیر و محاسبه میزان تأثیر تولید یک کالا و خدمت بر یکی از متغیرهای اجتماعی فوق، کار دشواری است. ستون 7. هزینه‌ها و منافع اخلاقی و معنوی(CM-BM) متغیرهای مهمی که به‌عنوان متغیرهای اخلاقی و معنوی دارای اهمیت هستند و هزینه‌ها و منافع تولید را باید بر آنها محاسبه کرد را می‌توان به این صورت بیان کرد: اعتقادات، اعمال مناسکی، اخلاق و رفتار. اعتقادات شامل مواردی مثل اعتقاد به مبدأ و معاد و اعتقاد به ارسال رسل و کتب آسمانی برای هدایت بشر. اعمال مناسکی، شامل نماز و روزه، زیارت‌های واجب و مستحب، واجبات مالی و جهاد است. اخلاق و رفتار نیز شامل رفتارهای اخلاقی مثل، صداقت، امانت‌داری، وفای به عهد، عفت و پاکدامنی است. ستون 8. شاخص تولید خالص داخلی طیب(TNDP) از جمع جبری همه ستون‌های پیش، رقم به‌دست آمده میزان تولید خالص داخلی طیب است که به‌عنوان شاخص تولید خالص داخلی طیب معرفی می‌شود. ابعاد محاسباتی تولید طیب محاسبه آثار زیستی، اجتماعی و اخلاقی تولید را نمی‌توان با استفاده از تحلیل هزینه ـ فایده متعارف انجام داد. ناگزیر به استفاده از نوعی تحلیل هزینه ـ فایده اجتماعی هستیم. محاسبه این اقلام توسط روش‌های سنتی حسابداری مبتنی بر تحلیل هزینه ـ فایده با مشکلات زیادی روبه‌روست. مهم‌ترین مشکل این است که برای بسیاری از سرمایه‌های زیستی، اجتماعی و اخلاقی، نمی‌توان ارزش بازاری مشخصی معین کرد. یکی از راه‌های پیشنهادی برای حل این مشکل، استفاده از روش قیمت‌های سایه و توجه به هزینه‌های فرصت سرمایه‌ها است (رائو، 1385، ص 208ـ209). تحلیل هزینه ـ فایده اجتماعی، روشی برای ارزیابی سیاست‌هاست که در آن میزان خسارات یا منافع هر سیاست بر محیط‌زیست و مناسبات اجتماعی اندازه‌گیری می‌شود. هرچند ارزش‌گذاری پولی بر خسارات یا منافعی که نسبت به مواردی مثل بهداشت، خانواده و ثبات اجتماعی، موفقیت آموزشی و دارایی‌های زیست‌محیطی وارد می‌شود، مشکل است، اما می‌توان با استفاده از روش‌هایی که تا حد زیادی موارد فوق را کمی می‌کند، به موفقیت‌هایی دست یافت 2011) C.F. Fujiwara & Campbell,). برای محاسبه هزینه‌های اجتماعی و اخلاقی تولیدات و روش‌های تولیدی، ناچار به سنجش دو مقوله هستیم: اول، میزان این تأثیر‌گذاری چقدر است. دوم، هزینه ایجادشده را چگونه می‌توان به‌صورت ارزش ریالی محاسبه و در تولید ملی ملاحظه کرد. اثبات و محاسبه میزان تأثیر کالاها و خدمات و یا شیوه‌های تولیدی بر متغیرهای اجتماعی و اخلاقی با دشواری‌هایی روبه‌روست. در این زمینه، سؤال‌هایی مطرح است: آیا تولید کالای (الف) در بالا بردن نرخ طلاق موثر است؟ و در صورت مؤثربودن، میزان تأثیر آن چقدر است؟ برای مثال، یک فیلم نامناسب چه میزان بر اعتقادات، و اعمال و رفتار انسان اثر می‌گذارد. برای پاسخ به این سؤال، می‌توان پس از تهیه فهرستی از کالاها و خدمات مشکوک به دانستن هزینه یا فایده بر متغیرهای اجتماعی، میزان خسارت یا نفع‌دهی هریک از این کالاها و خدمات بر سرمایه‌های اجتماعی (پیش‌گفته) را با استفاده از نظر کارشناسان تخمین زده شود. شاید بتوان گفت: روش رگرسیون تخمین دقیق‌تری از تأثیر تولیدات و روش‌های تولید بر متغیرهای اجتماعی و اخلاقی به‌دست می‌دهد. در این روش، پس از تهیه فهرست عوامل مؤثر بر آسیب‌های اجتماعی، تلاش می‌شود که میزان تأثیر‌گذاری نوع تولیدات و شیوه‌های تولیدی تخمین زده شود. برای مثال، اگر نرخ طلاق را تابعی از شیوه اشتغال زنان، و تبلیغات رسانه‌ها بدانیم، می‌توان تأثیر هریک از این عوامل بر نرخ طلاق را با استفاده از آمارهای موجود تخمین زد. برای محاسبه ارزش ریالی هزینه‌های زیستی، اجتماعی و اخلاقی تولید، دو روش هزینه‌های جبرانی و روش هزینه فرصت مطرح است. الف. روش هزینه‌های جبرانی در این روش، ارزش ریالی منابع لازم برای از بین بردن آسیب‌های زیست‌محیطی، اجتماعی و اخلاقی از ارزش کل تولید خالص کسر می‌شود. برای مثال، سؤال می‌شود که برای از بین بردن آثار منفی تولید بر محیط‌زیست، چه میزان باید هزینه کرد. همین امر در مورد هزینه‌های اجتماعی و اخلاقی نیز مطرح است. یکی از نقایص این روش، این است که تخلیه منابع و تخریب محیط‌زیست معمولاً فرآیندهای برگشت‌ناپذیر می‌باشند و با هیچ میزانی از سرمایه‌گذاری نمی‌توان منابع مزبور را به سطح اولیه آن بازگرداند (اندرسون، 1381، ص 45). این مشکل در مورد پیامدهای بیرونی اجتماعی و اخلاقی نیز وجود دارد. ب. روش هزینه فرصت در روش هزینه فرصت، ارزشی که مردم حاضرند برای حفظ ارزش‌های زیستی، اجتماعی و اخلاقی بپردازند، ملاک محاسبه قرار می‌گیرد. در این شیوه، بررسی می‌شود که مردم به چه میزان حاضرند بیمه بپردازند تا آب و هوا آلوده نشود، درختان قطع نشوند، روابط خانوادگی‌شان پایدار بماند، سلامت و امنیت روانی‌شان حفظ شود، و اخلاق فرزندانشان تباه نشود. این روش با مشکل وابستگی به عرف و امکان جهل مردم نسبت به ارزش‌های مزبور مواجه است. هرچند می‌توان این مشکل را تا حدودی با مراجعه به عرف خاص و متخصصان برطرف کرد، با این وجود، ارزش‌گذاری مزبور بسیار ذهنی و نسبی است. علی‌رغم مشکلات موجود در بازگشت‌پذیری سرمایه‌های زیستی، اجتماعی و اخلاقی، روش هزینه‌های جبرانی مناسب‌ترین تقریب از این هزینه‌ها را به‌دست می‌دهد و با مشکل عرفی‌بودن روش هزینه فرصت مواجه نیست. شاید بتوان با استفاده از برخی تعالیم اسلامی در زمینه‌هایی چون دیات و حدود، ارزش‌گذاری‌های مناسب‌تری از هزینه‌های زیستی، اجتماعی و اخلاقی به‌دست داد. برای نمونه، اگر تولید یک فیلم مبتذل، موجب انحراف فردی شود، می‌توان میزان دیه او را به‌عنوان ارزش ازدست‌رفته محسوب نمود. همچنین برآورد عینی برخی از هزینه‌های اجتماعی و اخلاقی شیوه‌های تولیدی را می‌توان با محاسبه هزینه‌های ناشی از آسیب‌های اجتماعی و اخلاقی اندازه‌گیری کرد. برای مثال، می‌توان هزینه‌هایی که خانواده‌های طلاق برای نگهداری بچه، مراجعه به دادگاه، پزشک و روان‌پزشک می‌پردازند، را محاسبه و به‌عنوان هزینه‌های اجتماعی و اخلاقی در نظر گرفت. نتیجه‌گیری در دهه‌های اخیر، تشدید آسیب‌های زیست‌محیطی تولید و مصرف انبوه کالاها و خدمات در جهان، اقتصاددانان را به تأمل در زمینه کارآمدی شاخص تولید ناخالص داخلی به‌عنوان بیانگر میزان تولیدات و همچنین سطح رفاه وادار کرده است. در این چارچوب، شاخص تولید خالص داخلی سبز، به‌عنوان شاخصی جایگزین پیشنهادشده است. شاخص پیشنهادی، هزینه‌های زیست‌محیطی را از ارزش کل کالاها و خدمات تولیدی کسر می‌کند. هرچند شاخص تولید داخلی سبز توانسته ابعادی از ایده توسعه و پیشرفت پایدار را برجسته نماید، اما این شاخص به علت ضعف در ساختار اجرایی و نادیده گرفتن جنبه‌های مهم‌تر پیشرفت انسانی و پیشرفت پایدار، شاخص مناسبی برای اندازه‌گیری میزان تولیدات، و سنجش رفاه در اقتصاد اسلامی نمی‌باشد. در این مقاله، با توجه به ابعاد هنجاری تولید در اسلام، بخصوص رویکرد قرآنی نسبت به تولید حلال و طیب، شاخص تولید خالص داخلی طیب را به‌عنوان جایگزینی اسلامی برای شاخص متعارف تولید خالص داخلی مطرح کردیم. در این رویکرد، برای متصف شدن تولید به وصف خالص و حلال، علاوه بر کسر هزینه‌های استهلاک سرمایه، ارزش کالاهای غیرطیب کم می‌شود و خالص هزینه‌ها و منافع زیستی، اجتماعی و اخلاقی مورد ملاحظه قرار می‌گیرد. شاخص پیشنهادی تولید طیب را می‌توان مقیاس سنجش میزان تولیدات طیب و در عین حال شاخص رفاه در نظر گرفت. این شاخص، راهنمای مناسبی برای سیاست‌گذاری و جهت‌دهی تولیدات برای دستیابی به پیشرفت پایدار و طیب است. علی‌رغم قوت نظری شاخص طیب، این مقیاس با مشکلات محاسباتی در زمینه اندازه‌گیری تأثیر تولیدات و شیوه‌های تولیدی بر سرمایه‌های زیستی، اجتماعی و اخلاقی و همچنین نحوه ارزش‌گذاری این سرمایه‌ها روبه‌روست. هرچند در مقاله، روش‌هایی برای محاسبه موارد فوق پیشنهاد شد، اما عملیاتی‌شدن این روش‌ها، همچنین دستیابی به روش‌های دقیق‌تر، مستلزم انجام تحقیقات گسترده و دقیق در این زمینه است. منابع ابن‌کثیر دمشقى، اسماعیل‌بن (1419ق)، تفسیر القرآن العظیم، تحقیق محمدحسین شمس‌الدین، بیروت، دارالکتب العلمیه. ابن‌منظور، محمدبن مکرم (1414ق)، لسان العرب، بیروت، دارصادر. اندرسون، ویکتور (1381)، شاخص‌های اقتصادی و ملاحظات زیست‌محیطی، ترجمه فرهاد خداداد کاشی، تهران، دانشگاه پیام نور. پیرس، د. و ج وارفورد، (1377)، دنیای بیکران (اقتصاد، محیط‌زیست و توسعه پایدار)، ترجمه عوض کوچکی و دیگران، مشهد، دانشگاه فردوسی. جوادی آملی، عبدالله (1388)، اسلام و محیط‌زیست، قم، اسراء. حرانى، ابن‌شعبه (1404ق)، تحف العقول، قم، جامعه مدرسین. حسینی شیرازی، سیدمحمد (1423ق)، تبیین القرآن، بیروت، دارالعلوم. درسنر، سیمون (1384)، مبانی پایداری، ترجمه محمود دانشور کاخکی و دیگران، مشهد، دانشگاه فردوسی. دیلمى، حسن (1412ق)، ارشاد القلوب، قم، شریف رضى. فخر رازی، محمدبن عمر(1420ق)، مفاتیح الغیب، بیروت، داراحیاء التراث العربى. رائو، پینینتی کریشنا (1385)، توسعه پایدار، اقتصاد و سازوکارها، ترجمه احمدرضا یاوری، تهران، دانشگاه تهران. رجایی، سیدمحمدکاظم (1386)، معجم موضوعی آیات اقتصادی قرآن، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره). رواس، محمد (1412ق)، مباحث فی الا قتصاد الاسلامی من اصوله الفقهیه، بی‌جا، دارالنفائس. صافى، محمودبن عبد الرحیم (1418ق.)، الجدول فى اعراب القرآن، بیروت، دارالرشید مؤسسه الإیمان. صدر، سیدمحمدباقر (1357)، اقتصاد ما، ترجمه عبدالعلی اسپهبدی، تهران، اسلامی. ـــــ، (1429ق)، اقتصادنا، قم، دارالکتب الاسلامی. طباطبائى، سیدمحمدحسین و محمدهادى فقهى (1378)، سنن النبى صلى الله علیه و آله با ترجمه، تهران، کتاب فروشى اسلامیه. طباطبائى، سیدمحمدحسین (1374)، المیزان فى تفسیر القرآن، قم، اسلامی. طبرسى، فضل‌بن حسن (1372)، مجمع‌البیان فى تفسیر القرآن، تهران، ناصرخسرو. ـــــ، (1377)، تفسیر جوامع الجامع، تهران/قم، دانشگاه تهران و مدیریت حوزه علمیه قم. طریحى، فخرالدین (1362)، مجمع البحرین، تهران، مرتضوی. عزتی، مرتضی، «نظریه رفتار تولیدکننده مسلمان» (1389)، اقتصاد اسلامی، ش39، ص35-69. مصطفوى، حسن (1360)، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب. مکارم شیرازى، ناصر و دیگران (1374)، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الإسلامیه. میر معزی، سیدحسین، «نظریه رفتار تولیدکننده و تقاضای کار در اقتصاد اسلامی» (1383)، اقتصاد اسلامی، ش13، ص103-134. نیلی، مسعود (1386)، مبانی اقتصاد، تهران، نی. الویت، جنیفر (1388)، مقدمه‌ای بر توسعه پایدار، ترجمه منصور ابراهیمی، قم، آیین احمد. Asheim, Geir B,"Green National Accounting for Welfare and Sustainability: A Taxonomy of Assumptions and Results" (2003) Scottish Journal of Political Economy, 50(2), P. 113-130. Durnbusch, R. & Fischer, S. (2006), Macroeconomics, 6th ed., New Yourk, McGraw-Hill. Fujiwara, D. and Ross C. (2011), Valuation Techniques for Social Cost-Benefit Analysis: Stated preference, Revealed Preference and Subjective Well-being Approaches – A Discussion of the Current Issues, http://www.hm-treasury.gov.uk. Kates, R. et al (2005), what is Sustainable Development? Goals, Indicators, Values, and Practice,Environment: Science and Policy for Sustainable Development, 47(3), P. 8–21. Liu, Jieyan and Guo, Peiyuan (2005),Comparable Green GDP and Its Implications to Sustainable Development in Western China, Western China Conference,http://www.synato.com/E_Page_Show.asp?Page_ID=799. Lutz, E.(ed.) (1993), Toward improved Accounting for the Environment: An Overview, In Toward a Framework for Integrated Environmental & Economic Accounting, Washington D. C. World Bank. Rauch, J. N., and Chi, Y. F.(2010), The plight of Green GDP in China, Consilience: The Journal of Sustainable Development, 3(1), P.102-116. Spant, Roland (2003), Why Net Domestic Product Should Replace Gross Domestic Product as a Measure of Economic Growth, International Productivity Monitor, vol.7, p. 39-43. Wu J. & Wu T, (2010), Green GDP, Berkshire Encyclopedia of Sustainability, Vol. II - The Business of Sustainability, Berkshire Publishing Great Barrington, pp. 248-250. منبع: فصلنامه معرفت اقتصادی – شماره 6 انتهای متن/
93/06/30 - 00:30
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فارس]
[مشاهده در: www.farsnews.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 26]
-
اقتصادی
پربازدیدترینها