واضح آرشیو وب فارسی:جوان آنلاین: نسبت اعتدال با عقلانيت در حوزه فرهنگ
سخن گفتن از عقلانيت، امروز در واقع دفاع از قاموس بشري در مقابل بربريت احيا شده و بازگشت همه جانبه ما به عصر جاهليت است
سخن گفتن از عقلانيت، امروز در واقع دفاع از قاموس بشري در مقابل بربريت احيا شده و بازگشت همه جانبه ما به عصر جاهليت است. ما سكوت كردهايم و گاهي از گوشه كناري زمزمههاي آلوده به غرض برخيها در مورد اين مفهوم انساني و الهي به گوش ميرسد بيآنكه عزمي و همتي براي ساختن يك نظام فكري عقلاني داشته باشيم.
اجتماع امروز ما از قوه عاقله برخوردار نيست و مهمترين دليل اين عدم برخورداري فقدان دغدغه لازم براي درك زيست و حيات طيبه عقلاني است. اما براي عاقل شدن تنها عزم و همت كفايت نخواهد كرد بايد معرفت را كلمه نمود و كلمه را به عمل كلان تبديل كرد. سايت مركز اسناد انقلاب اسلامي درباره ديدگاه عقلاني بنيانگذار انقلاب اسلامي مينويسد، امام با تأكيد مضاعف بر عقلانيت در سيره خود در دوران حكمراني سياسي پس از انقلاب اسلامي نسبت به دوران قبل از حكمراني، نظريه «نقش زمان و مكان در فقه» را كه در حقيقت مسئله نهفته در فقه شيعه بود و به صورتي كمرنگ و غيرفعّال در لابهلاي كتب و روايات بود به صورتي شفاف مطرح و سامان داد. از اين نظر، ميتوان ايشان را مبتكر اين نظريه به حساب آورد چنانكه در مقايسه با ديگر انديشمندان معاصر نظر ايشان در ارتباط با زمان و مكان، دقيقترين و با پشتوانهترين نظريه است و ميتواند اسلام را با تكيه بر عقلانيت و بالطبع اجتهاد در بستر زمان پاسخگو و ماندگار نگه دارد. امام اين مسئله را به ويژه در عرصه سياست مطرح كرد. اما در فضاي روشنفكري ما نگاههاي منفعلتر و منتقدانهتري نسبت به نمود عيني عقلي هم وجود دارد.
سعيد زيباكلام در مقاله «افسانه عقلانيت» خود با نقد عينيت يافتگي عقلايي مينويسد؛ قائل نيستم كه مفهوم عقلاني هيچ دلالت و معناي محصل و معيني نميتواند پيدا كند. ميتواند! بهشرط اينكه بتوانيم بر سر آن اجماع كنيم! اما با توجه به شناختي كه از انسان فيلسوف و غيرفيلسوف داريم و با توجه به شناختي كه از تاريخ عقايد فلسفي و غيرفلسفي داريم، آيا چنين اجماعي امكان دارد؟
دكتر سريع القلم در كتاب «عقلانيت و توسعه يافتگي ايران» با بيان اينكه ايرانيان چه در محيط داخلي چه در محيط بينالمللي در تشخيص موقعيت و وضعيت خود مشكل داشتهاند چه در سطح مديريتي و چه در سطح روشنفكري و نتوانستهاند ارتباط منطقي بين سه منبع هويتي ديني، ايراني و جهاني پيدا كنند، مينويسد: همواره سعي براين بوده كه همه اين منابع را همزمان داشته باشيم و قوي بودن هويت ديني و ايراني ايرانيان در مقابل هويت جهاني قرار گرفته است. وي همچنين در آخرين يادداشت رسانهاي خود 30 ويژگي انسان عقلاني را نيز تبيين كرده بود كه البته اين متن به دليل برخورداري از ماهيت ژورناليستي از ارزشهاي علمي برخوردار نيست.
حجتالاسلام خسروپناه نيز از معدود افرادي است كه نسبت به اين انفعال واكنش نشان داده است. وي در مناظره خود با زيباكلام در مورد تبيين عقلاني وحي اظهار كرده بود: همه پديدهها و مسائل اين جهاني را بايد به بحث گذاشت. عصر روشنگري در پي عقلانيت حداكثري است. تمام مسائل و پديدهها را ميخواهد عقل حل كند گويا مسئلهاي كه نشود با عقل بررسي كرد، بايد به حاشيه رود؛ حتي خدا را بايد با عقل به بحث گذاشت. بنابراين بيشتر روشنگران يا «آتئيست» بودند و به انكار خدا پرداختند يا نه بودند روشنگراني كه خدا را قبول داشتند، اما ايدئيستي بودند. همچنين روشنگراني بودند كه وحي را قبول داشتند و به نظر خودشان توانستند با عقلانيت به تبيين وحي بپردازند. عقلانيت با تمام ابهاماتي كه در تحقق مظاهر عيني آن وجود دارد، ميتواند به عنوان يك ظرف در برگيرنده همه شبه گفتمانهاي داخل كشور ما مطرح و فعال باشد. براي مثال اعتدالِ ادعا شده كه تلاشهاي زيادي براي تشكيل گفتمان آن نيز صورت ميگيرد، در واقع نه روش است و نه پتانسيلهاي گفتمان بودن را داراست. بلكه تنها ميتواند «استقلال از گرايش به مواضع خاص و شناخته شده» باشد، بيآنكه به طور مستقل بتوان آن را يك گرايش دانست. اعتدال در مقابل عقلانيت داراي نسبت جز و كل است. بدون وجود تعقل نميتوان معتدل يا عادل بود. نسخه كنوني دولت تحت قالب اعتدال در واقع شبيه به تزريق ِسرم نمكي يا يك مسكن آرامبخش به جامعه است.
البته بايد دانست كه استفاده غير عقلاني از سِرم نمكي در شرايطي كه فشار خون اجتماع بالا باشد، قطعاً سكتهآور خواهد بود.
نویسنده : مصطفي آقامحمدلو
منبع : روزنامه جوان
تاریخ انتشار: ۰۷ تير ۱۳۹۳ - ۱۷:۲۲
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: جوان آنلاین]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 31]