واضح آرشیو وب فارسی:باشگاه خبرنگاران جوان: نگاهي به تاريخچه طولانيترين شب سال
شب يلدا يا شب چلّه بلندترين شب سال در نيمكره شمالي زمين است؛ اين شب به زمان بين غروب آفتاب از ۳۰ آذر (آخرين روز پاييز) تا طلوع آفتاب در اول ماه دي (نخستين روز زمستان) اطلاق ميشود.
به گزارش مجله شبانه باشگاه خبرنگاران، ايرانيان و بسياري از ديگر اقوام شب يلدا را جشن ميگيرند؛ اين شب در نيمكره شمالي با انقلاب زمستاني مصادف است و به همين دليل از آن زمان به بعد طول روز بيشتر و طول شب كوتاهتر ميشود؛ مراسم شب يلدا (شب چله) از طريق ايران به قلمرو روميان راه يافت و جشن «ساتورن» خوانده ميشد.
واژه «يلدا» به معناي «زايش زادروز» و تولد است؛ ايرانيان باستان با اين باور كه فرداي شب يلدا با دميدن خورشيد، روزها بلندتر ميشوند و تابش نور ايزدي افزوني مييابد، آخر پاييز و اول زمستان را شب زايش مهر يا زايش خورشيد ميخواندند و براي آن جشن بزرگي برپا ميكردند و از اين رو به دهمين ماه سال دي (دي در دين زرتشتي به معني دادار و آفريننده) ميگفتند كه ماه تولد خورشيد بود.
*آشنايي با تاريخچه شب يلدا
يلدا و جشنهايي كه در اين شب برگزار ميشود، يك سنت باستاني است؛ مردم روزگاران دور و گذشته، كه كشاورزي، بنيان زندگي آنان را تشكيل ميداد و در طول سال با سپري شدن فصلها و تضادهاي طبيعي خوي داشتند، بر اثر تجربه و گذشت زمان توانستند كارها و فعاليتهاي خود را با گردش خورشيد و تغيير فصول و بلندي و كوتاهي روز و شب و جهت و حركت و قرار ستارگان تنظيم كنند.
آنان ملاحظه ميكردند كه در بعضي ايام و فصول روزها بسيار بلند ميشود و در نتيجه در آن روزها، از روشني و نور خورشيد بيشتر ميتوانستند استفاده كنند؛ اين اعتقاد پديد آمد كه نور و روشنايي و تابش خورشيد نماد نيك و موافق بوده و با تاريكي و ظلمت شب در نبرد و كشمكشاند.
مردم دوران باستان و از جمله اقوام آريايي، از هند و ايراني - هند و اروپايي، دريافتند كه كوتاهترين روزها، آخرين روز پاييز و شب اول زمستان است و بلافاصله پس از آن روزها به تدريج بلندتر و شبها كوتاهتر ميشوند؛ از همين رو آن را شب زايش خورشيد ناميده و آن را آغاز سال قرار دادند.
بدينسان در دوران كهن فرهنگ اوستايي، سال با فصل سرد شروع ميشد و در اوستا، واژه Sareda, Saredha «سَرِدَ» يا «سَرِذَ» كه مفهوم «سال» را افاده ميكند؛ خود به معناي «سرد» است و اين به معني بشارت پيروزي اورمزد بر اهريمن و روشني بر تاريكي است.
در آثار الباقيه ابوريحان بيروني، ص 255، از روز اول دي ماه، با عنوان «خور» نيز ياد شده است و در قانون مسعودي نسخه موزه بريتانيا در لندن، «خُره روز» ثبت شده، اگرچه در برخي منابع ديگر «خرم روز» ناميده شده است؛ در برهان قاطع ذيل واژه «يلدا» چنين آمده است:
«يلدا شب اول زمستان و شب آخر پاييز است كه اول جَدي و آخر قوس باشد و آن درازترين شبهاست در تمام سال و در آن شب و يا نزديك به آن شب، آفتاب به برج جدي تحويل ميكند و گويند آن شب به غايت شوم و نامبارك است و بعضي گفتهاند شب يلدا يازدهم جدي است».
فردوسي به استناد منابع خود، يلدا و خور روز، را به هوشنگ از شاهان پيشدادي ايران (كيانيان كه از سيستان پارس برخاسته بودند) نسبت داده و در اين زمينه از جمله گفته است:
كه ما را ز دين بهي ننگ نيست به گيتي، به از دين هوشنگ نيست
همه راه داد است و آيين مهر نظر كردن اندر شمار سپهر
شب چله: 40 روز از زمستان كه آغاز آن برابر است با اول جَدي و 7 دي ماه جلالي و 22 دسامبر فرنگي، و پايانش برابر است با 16 بهمن ماه جلالي و سيام ژانويه فرنگي كه به آن چله بزرگ زمستان گويند.
در ايران مركزي چله بزرگ زمستان از آغاز زمستان كه برابر است با آغاز دي ماه شروع ميشود و مدت آن 40 روز است؛ و چله كوچك زمستان از شب 10 بهمن ماه تا پايان بهمن ماه كه مدت آن 20 روز است.
چله بزرگ: 40 روز از موسم زمستان كه آغاز آن مطابق اول جَدي و 7 دي ماه جلالي و 22 دسامبر فرانسوي و پايانش 16 بهمن ماه جلالي و سيام ژانويه فرانسوي است.
چله كوچك: 20 روز از فصل زمستان كه آغاز آن از 17 بهمن ماه جلالي شروع ميشود و در 5 اسفند ماه پايان مييابد؛ چله زمستان همان چله بزرگ است و گاه در تداول عامه كنايه از سرماي سخت باشد؛ چله زمستان.
پنجشنبه 28 آذر 1392
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: باشگاه خبرنگاران جوان]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 55]