سيره عملي و اخلاقي علماء

واضح آرشیو وب فارسی:سایت دانلود رایگان: خودسازی و تهذیب نفس خودسازی و تهذیب نفس در معارف دین :
انسان موجودی دو بعدی است كه هم صلاحیت تعالی، تكامل و رسیدن به درجات ملائكه و صعود به «قابَ قَوْسَیْنِ أَوْ أَدْنى»[1] را دارد و هم قابلّیت تنزّل از مقام انسانیّت و رسیدن به درجه‎ای را داراست كه از درجه چهار پایان نیز فروتر رفته و به فرموده قرآن «كَالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ»[2]می شود. نفس لوّامه‎ و قوّه عاقله بشر در پرتو ارشادات انبیاء الهی پیوسته اورا به سمت تكامل و ترقّی سوق می دهند و در مقابل، نفس امّاره همراه با وساوس شیطان همواره او را به ورطه حیوانیّت می كشانند. در اینجاست كه ضرورت مجاهده دائمی با نفس، مراقبت و مهذب ساختن آن از هواهای نفسانی روشن می گردد، مجاهده‎ای كه پیامبراكرم(ص) از آن به «جهاداكبر» تعبیر فرمودند و در صورت غفلت از آن انسان به وادی هلاكت سقوط خواهد كرد. از امام صادق (ع) نقل شده است كه پیامبر اكرم (ص) لشگری را به جنگ فرستادند، بعد از اینكه بازگشتند فرمودند: مرحبا بقوم قضوا الجهاد الاصغر وبقی علیهم الجهاد الاكبر. فقیل: یا رسول الله، ما الجهاد الاكبر؟ قال: جهاد النفس[3].
تزكیه و تهذیب نفوس از اهداف اولیه بعثت انبیاء‌ به شمار می رود. «هُوَ الَّذِی بَعَثَ فِی الْأُمِّیِّینَ رَسُولاً مِنْهُمْ یَتْلُو عَلَیْهِمْ آیاتِهِ وَ یُزَكِّیهِمْ وَ یُعَلِّمُهُمُ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَهَ »[4] «او خداوندی است كه در میان مردمی امّی پیامبری از خودشان فرستاد تا آیات خدا را بر آنها خوانده و آنها را تزكیه نماید و كتاب و حكمت به آنها بیاموزد» و وقتی به اهمیت بیشتر آن پی می بریم كه می بینیم خداوند در قرآن كریم بعد از یازده بار قسم ، تنها راه رستگاری را تزكیه نفس ذكر می كند. «وَ الشَّمْسِ وَ ضُحیها ... قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَكَّیها»[5] «هر كه نفس خویش را تزكیه كرد رستگار شد.» و آنچه به این مجاهده ویژگی فوق العاده می دهد دائمی بودن آن است و اینكه انسان همیشه باید مترصد دامهای شیطان و نفس اماره باشد حضرت علی (ع) می فرمود: «حتی یك لحظه مسامحه و سهل انگاری در مورد نفوس خود نكنید كه این سهل انگاریها در مورد نفس، شما را به راههای تاریكی می كشاند»[6] از همین روست كه در مناجات امام سجاد (ع) مشاهده می كنیم كه چطور از شرّ نفس خویش به خداوند شكایت می كند: «الهی الیك اشكو نفساً بالسوء أمّاره والی الخطیئهِ مبادَرَهَّ...» «خدای من به توشكایت نفسی را می كنم كه امركننده به بدیهاست وبه خطا سبقت می گیرد و به معصیت و گناهان حریص است و در معرض سخط تو قرار می گیرد و مرا به وادی هلاكت می كشاند و مرا در نزد تو خوارترین هلاك شدگان قرار می دهد، تعلل او زیاد و آرزوی او بلند است...»[7]
در حالات علماء ربّانی و بزرگان دین نیز وقتی نظر می افكنیم ،‌دائماً مترصّد نفس خویش بوده و اهمیّت فوق العاده ای برای تهذیب نفس و خود سازی قائل بوده اند، به طوری كه پیوسته به مراقبت و محاسبه از نفس خویش می پرداخته اند و در اثر همین مجاهدتها ،‌پروردگار عالم نیز طبق وعده‎ای كه در قرآن كریم داده، «وَ الَّذِینَ جاهَدُوا فِینا لَنَهْدِیَنَّهُمْ سُبُلَنا»[8] افقهای جدیدی از معرفت و هدایت را به روی آنها گشوده است.[9]
تهذیب نفس در كلام بزرگان : حضرت امام خمینی(ره): «تا فرصت از دست نرفته بیدار شوید،‌در مرحله اوّل در مقام تهذیب و تزكیه نفس و اصلاح خود بر آئید.»[10] «اگر شما درس بخوانید ممكن است عالم شوید ولی باید بدانید كه میان مهذّب و عالم خیلی فاصله است. هر چه این مفاهیم در قلب سیاه و غیر مهذّب انباشته گردد حجاب زیادتر می شود، در نفسی كه مهذّب نشده علم حجاب ظلمانی است ، علم نور است ولی در دل سیاه دامنه ظلمت و سیاهی را گسترده‎تر می سازد.»[11]
«... حوزه‎‎های علمیه بیدار باشند، تقوا را ،تقوا را، تقوا را، ‌نصب العین خود قرار بدهید ـ ‌فضلا و ‌طلاب علوم دینیه ،‌ تقوی، ‌تقوی، تنزیه نفس و مجاهده با نفس می تواند بر یك امّت حكومت كند.»[12]
آیه الله نجفی قوچانی (ره): «... و با لجمله، طلبه باید اوّلاً در تغیل باطن خود جدیّت نماید و چنانچه در اوّل طفولیّت است و باطن او هنوز چركین و نجس نشده، مواظب باشد كه نجس نشود... .»[13]
آیه الله سید احمد كربلائی(ره): در دستور العملی به یكی از شاگردان خویش می نویسد:«مواظبت كامل بر اداء‌ واجبات و ترك محرمات داشته باش و اولاً: در ابتدای صبح در این اندیشه كن. ثانیاً: كمال مراقبت را در طول روز داشته باش. ثالثاً: هنگام اراده خوابیدن محاسبه نفس كن. رابعاً: در صورتی كه نفس مخالفتی نموده آنرا جبران نما و نفس را با انجام ضّد میل آن مجازات و سیاست نما»[14].
آیه الله العظمی بهاءالدینی (ره): «با تهذیب نفس علم به بار می نشیند و ثمر می دهد. قدرت، مفید می شود و خدمت، ارزش می یابد. ارج و بهای افراد به خود سازی، تهذیب نفس و توجه به خداست. هرچه تهذیب افزایش یابد، مشكلات و نابسامانی ها آسان و قابل تحمّل می شوند و در پی آن تائید الهی مسائل را حل می‎كند و اگر خدای نكرده این وظیفه اصلی فراموش شد، تمامی زحمات هدر می رود.»[15]
«علم بدون تهذیب نفس، زهر است و كشنده جان و آبرو و شخصیت افراد.»[16]
«معارف دین و دعاها تنها با تزكیه درك می شود»[17]
خود سازی و تهذیب نفس در سیره عملی بزرگان: حضرت امام خمینی (ره): آیه الله مظاهری در مورد حضرت امام فرمودند: «‌درس ایشان فقط تعلیم و تعلّم نبود بلكه مقیّد بودند در ضمن تعلیم،‌ تهذیب هم باشد و به عبارت دیگر درس ایشان كار رسول گرامی اسلام(ص) بود كه:«وَ یُزَكِّیهِمْ وَ یُعَلِّمُهُمُ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَهَ» آنچه برای ما اعجاب انگیز و از الطاف بزرگ ایشان بود تهذیب عملی بود كه ایشان داشتند.»[18]
«بیش از 12 سال كه شركت در دروس عالیه ایشان داشته ام، در این مدت یك عمل مكروه از ایشان ندیدم. بلكه اگر شهبه مراء و جدالی، شهبه غیبت و دروغی... پیش می آمد حالت نگرانی به خوبی از ایشان نمایان می شد. یادم نمی رود روزی امام در درس تشریف آوردند و به قدری ناراحت بودند كه نفس ایشان به شماره افتاده بود. درس نگفتند و به جای درس نصیحت تندی نمودند و رفتند. و تب مالتی كه داشتند عود كرد و سه روز درس نیامدند. چرا؟ چون شنیده بودند یكی از شاگردان ایشان درباره یكی از مراجع غیبتی كرده بود.»[19]
«ایشان بعد از فوت آیه الله العظمی بروجردی (ره) ‌برای فرار از مطرح شدن نام ایشان به عنوان مرجع تقلید خصوصاً در بین مردمی كه از شهرستانها می آمدند از منزل خارج نشدند و تنها پانزده روز بعد از وفات ایشان با اصرار شاگردان، بعد از اینكه فاتحه از طرف خیلی از بزرگان گرفته شد، آن هم در وقت طلاب مشهد، فاتحه برگزار كردند و به مسئول اعلان جلسه تذكّر اكید دادند كه از اعلام نام ایشان خـودداری نماید»[20]
ملاصدرا و شرط پذیرش شاگرد :از تمام قسمتهای ایران برای استفاده از درس ملاصدرا به شیراز می‎رفتند و استاد شاگرد را نمی‎پذیرفت مگر اینكه شاگردچهار شرط را بپذیرد و بدان عمل نماید. اوّل این كه در صدد تحصیل مال نباشد مگر به اندازه تحصیل معاش دوّم اینكه در صدد تحصیل مقام نباشد سوّم اینكه معصیت نكند چهارم اینكه تقلید ننماید.»[21]
آیه الله العظمی بهاءالدینی(ره): ایشان ابتداء شروع به تهذیب نفس خود را اینگونه ذكر فرموده‎اند: «در چهارده سالگی... به طور جدّی ـ امّا معقول و منطقی ـ‌شروع به تهذیب كردم ـ‌ در كنار درس و بحث كه تمام ساعات روزانه‎ام را فرا می گرفت،‌ لحظه‎ای از خدا غافل نمی شدم. خود را در برابر او هیچ می‎دانستم. از آن روز، تحت تأثیر تشویق، تعریف و یا شهرت قرارنمی گرفتم؛ روزها به درس و روزه و شبها به مطالعه، تفكر و تهجّد اشتغال داشتم ـ ‌در خود امید عجیبی به خدا و قطع امید از غیر خدا احساس می كردم از این رو سعی فراوانی در راز و نیاز در شبها و یاد خدا در روزهاداشتم»[22].
علامه طباطبائی (ره): «انتخاب مسیر تهذیب به سفارش آیه الله قاضی(ره)»: آیه الله ابراهیم امینی از استادشان علامه طباطبائی، نقل كرده‎اند:
هنگامی كه از تبریز به قصد ادامه تحصیل علوم اسلامی به سوی نجف اشرف حركت كردم در بین راه همواره به فكر بودم كه چه درسی بخوانم، پیش چه استادی تلمّذ نمایم و چه روشی را انتخاب كنم كه مرضّی خدا باشد. وقتی به نجف رسیدم لدَیَ الوُرود رو كردم به قبّه و بارگاه امیرالمؤمنین (ع) و عرض كردم: «یاعلی! من برای ادامه تحصیل به محضر شما شرفیاب شده‎ام ولی نمی دانم چه روشی را پیش گیرم و چه برنامه‎ای را انتخاب كنم از شما می خواهم كه در آنچه صلاح است مرا راهنمائی كنید.» منزلی اجاره كرده‎ ودر آن ساكن شدم. در همان روزهای اوّل، قبل از اینكه در جلسه درسی شركت كنم، ناگاه درب خانه را زدند، درب را باز كردم. دیدم یكی از علمای بزرگ است سلام كرد و داخل منزل شد. بعداز گفتگوئی كوتاه فرمودند: «كسی كه به قصد تحصیل به نجف می آید خوبست علاوه بر تحصیل، به فكر تهذیب و تكمیل نفس خویش نیز باشد و از نفس خود غافل نماند.» این را فرمود و حركت كرد. سخنان كوتاه و با نفوذ آن عالم ربّانی چنان در دل من اثر كرد كه برنامه آینده‎ام را شناختم و تا مدتی كه در نجف بودم محضر ایشان را رها نكردم و در درس اخلاقش شركت می كردم. [1] . نجم آیه 9
[2] . اعراف / 179
[3] . الفروع من الكافی ـ ج5- كتاب الجهاد، بابوجوه الجهاد ص12 ، مرحوم كلینی، تهران /دارالكتب الاسلا میه / 1350 هـ . ش
[4] . جمعه /2، مشابه همین آیه در موارد دیگری در قرآن ذكر شده است: بقره / 151 ـ بقره / 129 ـ ال عمران / 164
[5] . سوره شمس آیات 1ـ9
[6] . نهج البلاغه ـ با ترجمه و شرح : فیض الاسلام ـ خطبه 85 ـ ص260- انتشارات فیض الاسلام / 1366
[7] . مفاتیح الجنان ـ شیخ عباس قمی ـ‌ مناجات خمس عشر، مناجات شاكین ـ ص198 ـ ‌انتشارات علامه چاپ چهارم/ تابستان 1380
[8] . عنكبوت /69
[9] . در نگارش مقدمه، از كتاب: اخلاق اسلامی (شرح خطبه متقین نهج البلاغه ) و شرح اربعین حدیث امام (ره) استفاده شده: 1)_ اخلاق اسلامی در نهج البلاغه ، دروس نهج البلاغه آیه الله مكارم شیرازی ـ‌تألیف: ‌اكبر خادم الذاكرین ص281 تا 287 ـ‌ ناشر: ‌مدرسه الامام علی بن ابیطالب/ سوّم/ 1379 _ 2 ) ـ شرح اربعین حدیث ـ ص3 ـ امام خمینی (ره) ـ مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام /اوّل/ 1371
[10] . جهاد اكبرـ ص61 ـ امام خمینی (ره) مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام ـ چهارم/ 1374 .
[11] . همان / ص18
[12] . صحیفه نور ـ ج ـ ص- 10 /12/ 57 سازمان مدارك فرهنگی اسلامی /1369
[13] . سیاحت شرق ـ ص 214 ـ سیدحسن قوچانی معروف به آقا نجفی قوچانی چاپ اوّل/ مشهد، انتشارات طوس/، 1351 هـ . ش.
[14] . تذكره المتقین ـ ص 176 ـ شیخ محمد بهاری همدانی (ره) -‌ انتشارات نهاوندی ـ چاپ دوّم / 1376
[15] . حاج آقارضا بهاءالدین (ره) (آیت بصیرت) ـص 73 ـ سید حسن شفیعی ـ چاپ اوّل / 1375 ـ چاپ قد‎س
[16] . همان/ص74
[17] . سیری در آفاق ـ ص239 ـ حسین حید‎ری كاشانی ـ‌انتشارات تهذیب/ اوّل/1381
[18] .سرگذشتهای ویژه از زندگی حضرت امام خمینی(ره) ج5ـ ص166 ـ گردآوری رضا شعر باف،‌ انتشارات پیام آزادی ـ چاپ هشتم / 1374 .
[19] همان/ص164
[20]. همان/86 ـ این قضیه به نقل از حجه السلام مصطفی زمانی (ره) ذكر شده
[21] . سیمای فرزانگان ـ ص36 ـ رضا مختاری ـ ناشر: دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم ـچاپ هشتم/ 1374
[22] . حاج آقا رضا بهاءالدین (آیت بصیرت) - ص72

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: سایت دانلود رایگان]

[مشاهده در: www.freedownload.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 266]