واضح آرشیو وب فارسی:فرهیختگان: مرجان حاجی رحیمی اینجا تنها کاروانسرای ایران است که روی یک دژ ساسانی ساخته شده؛ تنها کاروانسرای ایران که همزمان مسجد، آسیاب، حمام و اعیان نشین برای تاجران ثروتمند دارد؛ کاروانسرایی که آن را مادر کاروانسراهای ایران می نامند و به دلیل ویژگی های خاص معماری و تاریخی جزء بناها و عمارت های نفیس کشور به شمار می رود. دیرگچین اندک زمانی است که نشانی دقیق پیدا کرده است. این کاروانسرا حالا در اتوبان قم-گرمسار قرار دارد؛ 12 کیلومتر مانده به چرمشهر. اتوبانی که از میانه پارک ملی کویر بدون استعلام از سازمان محیط زیست و سازمان میراث فرهنگی به دلیل وجود تپه های مهم پیش از تاریخی در فلات مرکزی ایران ساخته شده است. این کاروانسرا با آنکه متروک و در حال مرمت است آنقدر جاذبه دارد که بسیاری از خودروهای عبوری از این اتوبان راه خود را کج کرده و بازدیدی از آن دارند. کاروانسرایی با تمام ملزومات ورودی کاروانسرا با دو برج عظیم با آجرهایی مربع شکل و بزرگ محصور شده است. چهار برج دیرگچین یادگارهای باقی مانده از دژ ساسانی است. از در که وارد شوید، معماری و پلان این کاروانسرا که چهار ایوانی به شیوه کاروانسراهای حیاط دار فلات مرکزی ایران است شما را مجذوب می کند. در چهار گوشه کاروانسرا نزدیک برج های ساسانی چهار مکان متفاوت وجود دارد که در دوره اسلامی به آن اضافه شده است. گوشه جنوب شرقی، مسجدی با محرابی زیبا و ساده قرار دارد که گویا روی آتشکده ای از دوران پیش از اسلام بنا شده است. گوشه جنوب غربی اما سرویس های بهداشتی و حمام است؛ حمامی از دوره صفویه با تمام متعلقات آن، که دست نخورده باقی مانده و به راحتی می توان آن را احیا کرد. در گوشه شمال غربی آسیاب قرار دارد که تا همین چند وقت پیش یک جفت سنگ آسیاب در آن وجود داشت که سارقان و غارتگران فرهنگ حالا آن را دزدیده اند. در گوشه شمال شرقی اعیان نشین وجود دارد با حجره هایی ستون دار و حوضی درمیان؛ با پلانی چهارایوانی در حیاطی هشت ضلعی. از کناره های هرگوشه می توان به پشت بام کاروانسرا راه یافت؛ پشت بامی که تمام کاروانسرا با همه ابهتی که دارد زیرنظر شماست، حتی می توانید کاروانسرای قاجاری را ببینید که نزدیکی های دیرگچین تلی از خاک شده است. حداقل بودجه برای کاروانسرای نفیس دیرگچین در سال 1383 به اداره میراث فرهنگی تهران تحویل داده شد و مختصر کاوش علمی توسط فائق توحیدی باستان شناس در آن اجرا شد. پس از آنکه قم از تهران جدا و خود به استانی مستقل تبدیل شد این کاروانسرا نیز تحویل اداره میراث فرهنگی قم داده شد تا مرمت شود. عمار کاووسی، معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری قم درباره روند کند مرمت این کاروانسرا می گوید:«متاسفانه بودجه های مرمت برای این کاروانسرا بسیار کم است. نمی توان با سالی 50 یا نهایت یکصد میلیون تومان این کاروانسرا را سرپا کرد. در نخستین گام پشت بام مرمت شد تا تخریب بیشتر صورت نگیرد. » آیا واگذار می شود؟ طبق قانون، بناها و عمارت هایی که در کمیته نفایس سازمان میراث فرهنگی نفیس شناخته شوند، قابل واگذاری به بخش خصوصی نیستند، اما چندی پیش ابوالقاسم ایرجی، مدیرعامل کانون جهانگردی و اتومبیلرانی ایران در آخرین نشست خبری خود درباره دیرگچین به رسانه ها گفت: « این کاروانسرا با نیم ساعت فاصله از فرودگاه امام خمینی(ره) می تواند محل پذیرایی خوبی برای گردشگران خارجی باشد، اما از آنجا که بخش خصوصی در ایران برای مرمت و احیای آن پول ندارد، کانون جهانگردی و اتومبیلرانی ایران در تلاش برای جذب سرمایه گذار خارجی به منظور بهره برداری از این کاروانسرای تاریخی است.» ایرجی فردای این نشست خبری از کار خود برکنار شد. اما همین خبر نشان از تلاش کانون جهانگردی و اتومبیلرانی ایران برای در اختیار گرفتن این کاروانسرای منحصربه فرد دارد. دیرگچین در تاریخ دیر در زبان عربی صومعه یا به تعبیری منزلگاه نامیده می شود و اصطلاحی رایج برای کاروانسرا است. شاید از آنجا که معدن گچی به این کاروانسرا نزدیک بوده و تزئینات گچی فراوان داشته به دیرگچین مشهور شده است. دیرگچین 1400 سال عمر دارد که از 200 سال پیش آرام آرام متروک و در نتیجه مخروبه شد. داستان فراموشی یک باره آن نیز شنیدنی است. می گویند میرزا علی اصغر اتابک ملقب به امین السلطان، صدراعظم سه پادشاه قاجار؛ یعنی ناصرالدین شاه، مظفرالدین شاه و محمدعلی شاه در نزدیکی های کاروانسرا املاکی را خریداری کرد که به علی آباد معروف شد. اما امین السطان وقتی متوجه شد مسیر عبوری مسافران و کاروان هایی که از قم به تهران یا برعکس سفر می کنند از کنار این کاروانسر می گذرد و در عمل زمین های او بدون استفاده و بی رونق شده بخشی از آب ورودی حوض سلطان را به سمت کاروانسرا منحرف کرد تا مسیر دسترسی به دیرگچین مسدود شود. او در این کار موفق شد. این کاروانسرا از 200 سال پیش رونق خود را از دست داد و به جای کاروانسالارها و شترهایشان، عشایر و دام هایشان میهمان آن شدند و به مرور باعث تخریب بنایی شدند که قرن ها از عمرش می گذشت تا جایی که در سال 1385 وقتی مرمت های اولیه برای احیای این کاروانسرا آغاز شد بیش از یک متر فضولات چارپایان از آن تخلیه شد. دیرگچین اول مهر 1382 با شماره 1048 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
دوشنبه ، ۵بهمن۱۳۹۴
[مشاهده متن کامل خبر]
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فرهیختگان]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 14]