تبلیغات
تبلیغات متنی
محبوبترینها
ساقدوش کیست ؟ | وظیفه ساقدوش در مراسم عقد و عروسی چیست ؟
قایق‌سواری تالاب انزلی؛ تجربه‌ای متفاوت با چاشنی تخفیف
چگونه ویزای توریستی فرانسه را بگیریم؟
معرفی و فروش بوته گرافیتی ریخته گری
بهترین بروکر برای معاملات فارکس در سال 2024
تجربه رانندگی با لندکروز در جزیره قشم؛ لوکس‌ترین انتخاب
اکسپرتاپ: 10 شغل پردرآمد برای مهاجران کاری در کانادا
بهترین سایتهای خرید تیک آبی رسمی اینستاگرام در ایران
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1815189372
نگاهى به اقدامات خسرو انوشيروان
واضح آرشیو وب فارسی:راسخون:
نگاهى به اقدامات خسرو انوشيروان خسرو يكم معروف به انوشه روان۱ (يا انوشيروان) پسر سوم كواد (قباد) پادشاه ساسانى بود كه بى شك يكى از مشهورترين و بزرگترين پادشاهان ساسانيان بوده است. در دوره پادشاهى او فرقه مزدكى سركوب شد. اينكه پسران اول و دوم كواد جانشين پدر نشدند و پسر كوچكتر يعنى خسرو (به عربى: كسرى) پادشاه شد نيز علتى داشته است كه در ذيل خواهد آمد. به دليل اهميت نهضت مزدكيه و نقش آن در تحولات آن زمان ابتدا بايد به آن پرداخت. «چون منابع موجود تاريخى را به دقت مطالعه كنيم و كيفيت دعوت مزدكيه را تحقيق نماييم، تقريباً آگاه مى شويم كه دامنه اين دعوت در طول مدت سلطنت كواد تا چه اندازه وسعت پيدا كرده است. شريعت مزدكى بدون شك در آغاز جنبه دينى داشته و بانى آن شخصى بوده عاشق اصلاحات نظرى و طالب بهبود احوال زندگى مردم نبوده است. جنبه اجتماعى اين دعوت از حيث اهميت در درجه دوم بوده و فرمان هايى كه كواد در دوره اول پادشاهى خود براى اجراى مرام دنيوى مزدكيان صادر كرده، هر چند انقلابى محسوب مى شده، ولى آنقدرها كه مورخان خارجى مبالغه كرده اند، تازگى نداشته است.»۲ به اين ترتيب مى بينيم كه به دليل انقلاب مزدك در زمان كواد اصلاحات از زمان پادشاهى او آغاز شده است. درباره جامعه طبقاتى ساسانى گفته مى شود كه چهار طبقه عمده وجود داشته است كه به ترتيب مقام و اولويت عبارت بودند از: ۱- مغان زرتشتى كه خود داراى طبقاتى بوده اند كه در رأس آنها موبدان موبد (بزرگ موبدان) قرار داشته است. ۲- ارتشتاران يا نظاميان ۳- دهگانان (دهقانان) يا روساى كشاورزان ۴- پيشه وران و دست ورزان. آن طور كه از منابع پيدا است در دوران اوليه تشكيل سلسله ساسانى پادشاه بيشتر جزء دسته يكم قرار داشته است. به طورى كه اردشير بنيانگذار ساسانيان مغ برجسته معبد آناهيتاى استخر پاس بوده است. رفته رفته با تشكيل و سازماندهى شدن روحانيان زرتشتى شاه اعتبار روحانى خود را از دست مى دهد و بيشتر به عنوان بزرگ ارتشتاران و رئيس نظاميان محسوب مى شود كه اين موجب نارضايتى و ناخشنودى پادشاه شده بود. شايد دليل اصلى حمايت كواد در ابتدا از قيام مزدك نيز كاستن از قدرت روحانيون زرتشتى و دفع خطر آنها بوده است. در واقع آنچه كه از جانب مزدكيه روحانيان را تهديد مى كرد، بيش از جنبه دينى و ايدئولوژى مذهبى جنبه سياسى و ايدئولوژى ضدطبقاتى آن بود. در زمان قباد (كواد) نيز مغان و موبدان زرتشتى در اوج قدرت و توانايى بودند و بخش مهمى از زمين داران بزرگ محسوب مى شدند و حتى در برخى موارد مى توانستند شاه را از مقام خود خلع نمايند و پسر او را جانشين كنند. همين امر سبب حمايت شاه از نزديكان شد. ولى رفته رفته مزدك در طبقات پايين جامعه نفوذ كرد و اين مسئله نه تنها مغان بلكه شاه و شاهزادگان و دربار را نيز تهديد مى كرد و احتمالاً شورش ها و هرج ومرج هايى كه به دليل هجوم مزدكيان و مردم به انبارهاى دولتى و اموال بزرگان انجام گرفت، علاوه بر فشار موبدان بر شاه دليل مهم ديگر براى عدم حمايت كواد و پسرش خسرو از مزدكيان بود.«مى توان حدس زد كه هرج ومرج به كجا رسيده است و همچنين از رواياتى كه مورخان عرب راجع به اصلاحات خسرو اول و ترميم خرابى ها ذكر كرده اند، پيدا است كه ويرانى كشور به چه ميزان بوده است. اگرچه كيش مزدك پس از ورود به طبقات پايين اجتماع تدريجاً صورت يك مسلك سياسى انقلابى گرفت، ولى اساس ديانتى آن باقى بود و پيروان اين آئين در ميان طبقات بالا هم وجود داشته اند.»۳ كواد سه پسر داشت. فرزند نخست او كاووس نام داشت كه پيش از خلع و زندانى شدنش به وسيله بزرگان زرتشتى تربيت او را به مزدكيان سپرده بود، بنابراين كاووس تحت تاثير انديشه هاى مزدكى قرار گرفته و روحانيون مخالف پادشاهى او بودند. «فرزند دوم كواد، جم از يك چشم نابينا بود و اين نقص جسمانى معمولاً موجب محروميت از سلطنت مى شد. پسر سوم او خسرو نام داشت و پدر خصالى كه شايسته پادشاهان است، در او جمع مى ديد، جز بدگمانى كه نقص او محسوب مى شد. اينكه كواد فرزند كوچك خود خسرو را بر پسر ارشد يعنى كاووس پدشخوارگرشاه كه علناً پيرو كيش مزدك بود، ترجيح داد تبديل و تغيير عقيده شاهنشاه را نسبت به اين فرقه كه در آغاز به آن گرويده بود، به طور وضوح آشكار مى كند.»۴ «واقعه قلع وقمع مزدكيان در آخر سال ۵۲۸ يا اوايل سال ۵۲۹ رخ داد. علت آن نقشه اى بود كه مزدكيان راجع به وليعهدى كاووس پدشخوارشاه پسر كواد كشيده بودند و مى خواستند به رغم تصميم شاهنشاه به وسيله توطئه و تحريك اين شاهزاده مزدكى را بر تخت ايران جاى داده، خسرو را از سلطنت محروم كنند. اين آخرين قطره اى بود كه جام صبر را لبريز كرد.»۵ به اين ترتيب تمام بزرگان زرتشتى و مسيحى به همراه روساى فرقه مزدكيه در مجلسى كه رياست آن به عهده كواد بود، شركت كردند و پس از چندى بحث و مجادله افراد مسلح بر سر مزدكيان ريختند و ظاهراً تمام سران اين فرقه را كشتند. يقيناً اين مجلس به بهانه مباحثه ميان اديان گوناگون صورت گرفته است، زيرا در غير اين صورت بزرگان مزدكى خود را به دام نمى انداختند. به هر حال پس از اين ماجرا مزدكيان كه روساى خود را از دست داده بودند، پراكنده شدند، دارايى آنها ضبط و كتب دينى آنها سوزانده شد.«به درگاه كسرى يكى باغ بود/ كه ديوار او برتر از راغ بود/ همه گرد بر گرد آن كنده كرد/ مر اين مردمان را پراكنده كرد/ بكشتندشان هم بسان درخت/ زبرپاى و سرزير آكنده سخت»۶«گرچه ممكن است اشعار شاهنامه درباره پايان كار مزدكيان كه مى گويد خسرو آنها را مانند درخت وارونه بر زمين كاشت، اغراق آميز باشد، ولى در ذهن ايرانيان تا امروز همين تصوير باقى مانده است. به روايت فردوسى، خسرو سپس به مزدك گفت به درون باغ رو و ميوه بذرهايى را كه كاشته اى ببين و هنگامى كه مزدك موبد پيروانش را در چنين وضعى ديد، خروشى برآورد و بى هوش شد. سپس شاه او را زنده بر دار كرد و با باران تير بكشت. فردوسى در پايان مى افزايد: تو گر باهُشى راه مزدك مگير.»۷همان طور كه مشاهده مى شود در منابع اختلافاتى وجود دارد، گروهى كشتن مزدكيان و مزدك را به كواد و دسته اى از جمله شاهنامه و منابع پهلوى آن را به خسرو نسبت مى دهند. به هر حال نهضت مزدكيه عامل مهمى در وادار كردن قباد و خسرو به دست زدن به اصلاحات و اقداماتى بود. از يك سو مردم عادى و پايين دست به حقوق خود آگاه شده بودند و جريان روشنفكرى در ميان طبقات پايين و متوسط و حتى در بين شاهزادگان ايجاد شده بود و از سوى ديگر براى كنترل اوضاع پس از سركوبى قيام مزدك، راهكارهاى نوينى ايجاب مى كرد. براى دستيابى به دو هدف مذكور خسرو دست به يك سرى اقدامات زد. البته ذكر اين نكته لازم است كه قيام مزدك تنها عامل اين اصلاحات نبود بلكه اقتضاى زمان و پيشرفت هايى كه در رم و نقاط ديگر رخ داده بود و از طرف ديگر انديشه هاى نوگرانه خسرو از عوامل تاثيرگذار ديگر بودند. اينكه فردوسى مردم را از پيمودن راه مزدك باز مى دارد و جانب خسرو را مى گيرد، دليل نسبتاً واضحى دارد، زيرا او يك دهقان زاده بود و دهقان ها (يا دهگان ها) بزرگان و نمايندگان كشاورزان در زمان ساسانى بوده اند كه مورد لطف و توجه ويژه انوشيروان قرار مى گيرند. • اقدامات خسرو يكم«خسرو يكم انوشيروان (۵۷۹-۵۳۱ ميلادى) در تاريخ ساسانيان مظهر شاه فيلسوف است و گفتارها و كردارهاى بسيارى در اين زمينه به او نسبت داده اند كه اثباتشان دشوار است. با اين حال مسلم است كه او به كار كاووس [برادر بزرگترش] و اشراف مخالف خود پايان داد و قدرت مزدكيان را در سراسر شاهنشاهى از بين برد.او سلسله باروها يا ديوارهايى (وَر) در چهارگوشه شاهنشاهى به منظور دفاع از كشور بنا كرد. يكى در شمال شرقى در امتداد دشت گرگان، يكى در گذرگاه قفقاز، يكى در غرب و آخرى به نام ديوار اعراب (وَرتازيگان) در جنوب غربى كشور در عصر او ساخته شد.»۸«گرچه تقسيم چهارگانه شاهنشاهى را به خسرو يكم نسبت داده اند، گمان مى رود كه انجام يا آغاز آن با قباد يكم [پدر خسرو] بوده است. وقتى خسرو يكم در مقام شاه ضد مزدكى به سلطنت رسيد، قدرت اشراف و زمين داران بزرگ را به آنها بازنگردانيد، بلكه سياستى به سود زمين داران كوچك مرفه (دهقانان) در پيش گرفت. دهقانان از نظر نظامى ستون فقرات ارتش ساسانى را تشكيل مى دادند و از لحاظ اقتصادى نيز گردآورى ماليات يعنى شالوده اقتصاد كشور برعهده ايشان بود. آنان همچنين تا سده هاى بعد يعنى تا قرن يازدهم ميلادى (قرن چهارم هجرى) به عنوان امانتدار گنجينه فرهنگ ايرانى باقى ماندند و يكى از ايشان (فردوسى) در ملك كوچك خود شاهنامه را تدوين كرد.»۹ خسرو به دو نوع اقدام عمده دست زد: يكى مالى و اقتصادى و ديگرى نظامى. «در شمارى از منابع روايت شده است كه ماليات ها بر ميزان برداشت از زمين ها و ميوه ها و غلات برآورد مى شد، ولى بيشتر محصولات پيش از آنكه ارزش آنها از نظر مالياتى برآورد شود فاسد مى شدند. بنابر نظام جديد، زمين مساحى مى شد و حقاً تعيين مى شد و براى زمين ها معدلى سالانه براى حاصل غلات برآورد مى شد و براى زمين هايى كه داراى حاصل خرمابن و زيتون بودند براساس شمار درخت ها برآورد مى شد.»۱۰ در واقع مى توان نتيجه گرفت كه خسرو دريافت ماليات را سهل و آسان تر از گذشته در نظر گرفت و به نوعى با مردم مدارا كرد. «پس از اصلاحات مالياتى به اصلاحات نظامى پرداختند كه در آن شيوه پيشين آمدن فئودال هاى بزرگ كه با خود ساز و برگ و فرودستان و پيروان خويش را به ميدان مى آوردند دگرگون شد و دولت مركزى نيروى جديد دهقان ها يا «پهلوانان» مزدور و تجهيز شده را فراهم آورد.»۱۱ اين اصلاح نظامى، ناشى از زيركى خسرو است. زيرا با اين كار هم توان ارتش ايران را در برابر هجوم بيگانگان افزايش داد و هم به دليل استفاده از عناصر وابسته دهقانى مى توانست به طور غيرمستقيم بر اوضاع داخلى مسلط باشد و از شورش هاى طبقات پايين دست به ويژه به دليل نفوذ مخفيانه مزدكيان در ميان آنها جلوگيرى نمايد. به جز اصلاحات مالياتى و نظامى، اقدامات ديگرى نيز به انوشيروان منسوب است، از جمله آوردن كتاب هاى معتبر رمى و هندى و ترجمه آنها به پهلوى كه نمونه آن كتاب كليله و دمنه است و برزويه طبيب آن را از سنسكريت به پهلوى (فارسى ميانه) ترجمه كرد. به هر حال خسرو يكم با به كارگيرى سياست ميانه روى سعى كرد اقتدار خدشه دار شده ساسانى را بازگرداند و در اين كار نيز تا حدود بسيارى موفق شد و نام او به عنوان شاه عادل يا دادگر در ميان مردمان، تاكنون باقى مانده است.پى نوشت ها:۱- به معنى روح جاودان و روان پاينده است.۲- ايران در زمان ساسانيان، آرتور كريستنسن، ص ۲۵۸.۳- همان، صص ۲۵۸ و ۲۵۹.۴- همان، ص ۲۵۶.۵- همان، ص ۲۵۹۶- شاهنامه فردوسى، قطع رحلى، دفتر هشتم، انتشارات ققنوس. ص ،۴۶۰ ابيات ۳۴۱-۳۳۹۷- شاهنشاهى ساسانى، تورج دريايى، ترجمه: مرتضى ثابت فر، انتشارات ققنوس، ص ۴۵.R.N. ۸-Frye, زThe sasanian System of walls for Defenceز studies in memory of Gaston wiet, Jerusalem, 1977, pp.7-15. ۹- شاهنشاهى ساسانى، تورج دريايى، صص ۴۷ و ۴۸.۱۰- تاريخ باستانى ايران، ريچارد نلسون فراى، ترجمه: مسعود رجب نيا، انتشارات علمى و فرهنگى، صص ۵۱۹ و ۵۲۰.۱۱- همان، ص
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: راسخون]
[مشاهده در: www.rasekhoon.net]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 848]
-
گوناگون
پربازدیدترینها