تبلیغات
تبلیغات متنی
محبوبترینها
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
قیمت انواع دستگاه تصفیه آب خانگی در ایران
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان می‌شوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
دلایل زنگ زدن فلزات و روش های جلوگیری از آن
خرید بلیط چارتر هواپیمایی ماهان _ ماهان گشت
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1835101022
غزالي و نظريه عدالت اجتماعي
واضح آرشیو وب فارسی:راسخون:
غزالي و نظريه عدالت اجتماعي ابو حامد محمد غزالي در 437 ش . / 450ق . در روستاي طابران طوس ( =توس) از بغداد توابع مشهد متولد شد و طي 38 سال ، به مدارج علمي بالا ( تدريس درنظاميه ي بغداد) و قدرت ( نفوذ مذهبي و سياسي ) دست يافت . پس از آن که با مرگ سلطان مقتدر سلجوقي ( ملکشاه ) و وزير نيرومندش ( خواجه نظام الملک ) جنگ بين پسران ملکشاه براي تصاحب تاج و تخت آغاز شد ، از صحنه ي علم و قدرت کناره گرفت . اما پس از يازده سال گوشه نشيني درشام ، در 485 ش . / 500 ش . به طوس بازگشت و تا پايان عمرش ( 492 ش . / 507 ق . ) در آن جا بدون پذيرفتن هيچ سمت دولتي ، در نشر علم کوشيد . در همين دوره ، به تقاضاي سلطان سنجر سلجوقي ، کتاب نصحيه الملوک را به رشته تحرير درآورد که حاوي انديشه هاي سياسي اوست. « وي از لحاظ کلامي اشعري مذهب و از نظر فقهي شافعي مذهب بود . » (1)ضرورت وجود سلطان و وزير به عقيده ي غزالي ، خداوند پيامبران و پادشاهان را بر ديگران مسلط گردانيد تا به وسيله ي پيامبران ( ع) راه را نشان دهد و به وسيله ي پادشاهان ، مردم را از تعرض به يکديگر باز دارد. اين برداشت غزالي بر اساس تفسيري است که وي از آيه ي « اطيعوا الله و اطيعوا الرسول و اولي الامر منکم » ارائه مي دهد . بر اساس اين تفسير ، پادشاهان و اميران برگزيده و سايه ي خدا برروي زمين و مصداق « اولي الامر » هستند و مردم بايد آنان را دوست بدارند و از آن ها اطاعت کنند .( 2)بر سلطان واجب است ، شکرانه ي موهبت سلطنت را که خدا به وي ارزاني داشته است ، به جا آورد ؛ از خداوند اطاعت کند ، به عدل و احسان بپردازد ، از ظلم و ستم بپرهيزد ، نماز خويش را به وقت بخواند ، از هوا ، بدعت و کارهاي ناشايست دوري نمايد ، مردم را به انجام فرايض و پرهيز از گناه فرا خواند و اگر کسي از اين اوامر او تخلف نمود، توبه اش دهد و اگر توبه نکرد ، مجازاتش کند . همچنين سلطان بايد بلند همت و شجاع باشد و اگر نبود ، آن ها رابياموزد .( 3)غرض از مجازات و تنبيه بدکاران و تشويق و گرامي داشت نيکوکاران آن است که مردم به نيکوکاري رغبت پيدا کنند ، پارسايي پيشه سازند . و از بدي دوري گزينند . به اين وسيله ، ملک پاکيزه مي ماند و سلطنت تباه نمي شود . سلطاني که صفات لازم را دارا است ، اطاعتش واجب مي باشد . اما اگر سلطاني داراي چنين صفاتي هم نباشد ، بر مردم لازم است که اطاعتش کنند ؛زيرا خداوند او را به فضل خويش بر مردم مسلط ساخته است ، نه به سبب لياقتش برديگران (4). سلطان عادل وظالم سلطاني در قيامت آسوده است که در دنيا به عدل رفتار کند . عدل نيز به آن است که سلطان ، قدر پادشاهي را بداند ، حريص به ديدن ، شنيدن و اجراي نصايح علماي پرهيزگار دين باشد ، ظلم نکند ، مانع از ظلم غلامان و گماشتگان گردد ، از تکبر و خشم دوري جويد ، به عفو و بردباري روي آورد ، آنچه بر خود نمي پسندد ، براي هيچ مسلماني نپسندد ، نيازمندان و نياز آن ها را حقير نشمارد و در تأمين آن ها بکوشد ، قناعت پيشه سازد ، با رعيت به مدارا رفتار کند و تلاش نمايد تا همه ي مردم را از خود خشنود سازد ، اما نبايد رضايت خلق را به بهاي ناخشنودي خدا به دست آورد . (5)سلطاني که چنين رفتار کند ، عادل است . حکومت يک روزي اين سلطان ، بهتر از عبادت شصت ساله ي اوست . هر عمل او با همه ي اعمال مردم و هر نماز او با هفتاد هزار نماز ديگران برابر است . سلطان عدالت خواه نزديکترين فرد به خداي بزرگ است . در روز قيامت ، که پناهگاهي جز خدا نيست ، سلطان عادل در سايه و پناه خداوند قرار دارد . درمقابل سلطاني که به عدل رفتار نکند ، ملک را ويران مي سازد . از اين رو ، خداوند و فرشتگان لعنتش مي کنند و در قيامت ، پيامير ( ص) شفاعتش نمي کند و خداوند به او نمي نگرد و به شديدترين عذاب ها در دوزخ گرفتار مي آيد . (6)از نظر غزالي ، سلطاني راه سلامت مي جويد ، به عدل رفتار مي کند ، به خطا نمي رود و سرانجام کارش به بهشت مي انجامد که به علماي دين نزديک است و از آنان عدل و راه وصول به آن را مي آموزد ، مي پذيرد و به کار مي بندد . البته علمايي قادرند هادي سلطان در راه اجراي عدالت باشند که چشم طمع به دنيا ندارند ، بدون هيچ چشم داشتي ، سلطان را پند و اندرز مي دهند و چگونگي رفتار با رعيت ( مردم ) را به او تعليم مي دهند . بنابراين ، سلطان طالب عدل بايد از علماي حريص به دنيا ، که فقط سلطان را دعا و ثنا مي گويند تا از مکر و حيله به مال و مقامي دست يابند ، بپرهيزد . (7)تعريف و مرتبه ي سياست به عقيده ي غزالي ، سياست : الف - وسيله اي براي فراهم آوردن الفت ، درستي و همدلي بين آدميان است ؛ ب- ابزاري براي جمع کردن انسان هاست ؛ ج - راهي براي تأمين رزق و حفظ اجتماع انساني به شمار مي رود . به ديگر سخن ، سياست ، انسان ها را دوست هم مي سازد و ودر پرتو اين دوستي ، انسان ها دور هم جمع مي شوند ، تا به صورت دسته جمعي ، به تهيه ي غذا ، که شرط بقا و حيات جامعه ي انساني است ، بپردازند . (8)چنين سياستي بر سه پايه ي توحيد ، پرهيز از معاصي و عمل به دستورات شرع قرار دارد. در نتيجه ، هر گونه سياستي که از سه ويژگي مذکور تهي باشد ،مورد قبول غزالي نيست؛ زيرا نمي تواند انسان و انسان ها را به رستگاري ابدي برساند. بنابراين ، سياست از نظر غزالي کاري است که نحوه ي فراهم آوردن زمينه هاي همکاري انسان ها و پديد آوردن راه هاي حفظ اجتماع در چارچوب شرع مقدس اسلام را ترسيم مي کند .( 9)سياست داراي چهار مرتبه است : 1- سياست انبياء ( ع) : پيامبران (ع) بهترين اصلاحگر ظواهر و بواطن انسان ها ( عوام و خواص ) هستند . 2- سياست خلفا : سلاطين و خلفا تنها با به کارگيري زور قادرند ظواهر انسان ها را تحت تأثير قرار دهند . 3- سياست علما : رأي ، نظر و سيره ي فقها و علما صرفاً باطن خواص انسان ها را متأثر مي سازد . 4- سياست وعاظ : وعاظ قادرند تا با تأکيد بر بديهيات اعتقادي و سنت هاي اخلاقي ، به اصلاح باطن توده ي مردم ( عوام ) بپردازند . اما سياست خلفا ، علما و وعاظ ، که از سياست انبياء ( ع) نشأت مي گيرد . (10) به مرتبه ي سياست انبياء ، که به تنهايي قادر به اصلاح ظاهر و باطن عوام و خواص انسان ها هستند ، نمي رسد . هدف سياست ، از نظر غزالي ، هدف سياست ، اصلاح مردم و رساندن آنان به سعادت حقيقي يا همان بهشت موعود است که در آن ، فنا ، تاريکي ، جهل ، فقر ،غم و نياز به غير وجود ندارد . اگر چه اين سعادت مربوط به دنياي جاويد آخرت است ، ولي بدون انجام افعال نيکو درجهان مادي ، دست يابي به آن ميسر نيست . به عبارت ديگر ، نيل به چنين مقصودي ، نيازمند هماهنگي بين اعمال مادي با اهداف اخروي و نيز محتاج فراهم آوردن ابزارهاي فردي و جمعي همچون جلب همکاري حکومت است . در اين زمينه ، حکومت بايد شرايط لازم را براي شناخت خدا و اصلاح ظاهرو باطن ، که مقدمه ي نيل به سعادت حقيقي است ، فراهم آورد. (11)مهم ترين شرط براي نيل به سعادت حقيقي ، شناخت خدا و يا بهره مند بودن از اعتقادات در ست است . شناخت خداوند در پي اعتقاد به چهار رکن ذيل صورت مي گيرد : 1- خداوند ، ازلي ، ابدي ، ناديدني و منزه است . ( علم به ذات ) 2-خداوند ، قادر ، عالم ، شنوا و بيناست . ( علم به صفات ) 3- هر چه وجود دارد مخلوق خداوند است و هر چه او بخواهد ، انجام مي دهد . ( علم به افعال ) . 4- خداوند پيامبران ( ع) را براي هدايت انسان ها فرستاد ، اما پس از ختم رسولان ، مردم هستند که جانشين آن ها ( خليفه ) را بر اساس معيارهايي چون ورع ، علم ، شايستگي ، ذکور بودن و قريشي بودن انتخاب مي کنند .( 12)سياست در پي آن است که پس از اصلاح ظاهر ، به اصلاح باطن بپردازد . اصلاح باطن همان دل و درون است . بنابراين ، حکومت علاوه بر تلاش براي اصلاح ظاهر افراد ، بايد بستر اعتقاد قلبي به رعايت و التزام به صفاتي مانند تقوا ، زهد ، صبر ، شکر ، خوف ، رجا ، رضا، صدق و اخلاص را ايجاد نمايد و آنان را از گرايش به صفاتي همانند کبر ، ريا ، خشم ، حسد و ديگر رذايل نکوهيده و مهلکات باز دارد .( 13)معرفت و ايمان به خداوند منجر به اصلاح ظاهر انسان مي گردد . اصلاح ظاهر خود را در دو چيز نشان مي دهد : نخست اين که زمينه هاي گرايش به عبادت را پديد مي آورد که حاصل آن ، نوعي رفتار خاضعانه و خاشعانه در برابر خداوند است . اين رفتار زندگي اجتماعي انسان را نيز تحت تأثير قرار مي دهد . دوم آن که عادت ها و آدابي از قبيل نکاح ، کسب و سفر بر پايه ي احکام شريعت ، شکل مي گيرد . پس از تحقق اصلاح ظاهر ، انسان آمادگي ورود به مرحله ي اصلاح باطن را پيدا مي کند . (14)عاملان سياست هدف سياست ، اصلاح ظاهر و باطن افراد به منظور نيل به سعادت دنيا و آخرت است . اين اصلاح نيازمند عاملان و اصلاح گران متعدد است . ضرورت وجود تعدد اصلاح گران به آن است که پيامبر ( ص) ، فرد صالح و شايسته اي نبوده است تا بتواند به تنهايي اصلاح جوارح و نفوس را به انجام برساند ، بلکه سلاطين ، فقها ، علما و وعاظ انجام اين وظيفه را بر عهده داشته اند، در حالي که سلاطين و فقها به اصلاح ظاهر، و علما و وعاظ به ترتيب ، درگير اصلاح باطن خواص و عوام هستند .( 15)سلطان ، خليفه يا امامي که از صفاتي همچون بلوغ ، عقل ، حريت ، سلامت ، شوکت و کفايت برخوردار است ، به روش هاي ذيل بر اصلاح ظواهر خلق مي پردازد : نخست آن که وجود و حضور سلطان ، خليفه يا امام وسيله اي براي انتظام جامعه است . همچنين وي از بروز فتنه و فساد جلوگيري مي کند و عدالت را برقرار مي سازد . دوم آن که امر به معروف و نهي از منکر به عنوان مهم ترين وسيله ي تحقق اهداف سياست ، به اذن واجازه ي سلطان ، خليفه يا امام جاري مي گردد . البته پيشواي مردم براي اصلاح ظواهر خلق نيازمند علم ، معرفت ، همکاري و همگامي فقها است . (16)اغلب سلاطين از احکام الهي کم اطلاع و يا بي خبرند . از اين رو، فقها به دليل تسلط و اطلاعي که از احکام دارند ، قادرند در اصلاح ظاهر مسلمانان به سلاطين مدد رسانند . اما اگر فقها به جاه طلبي و مال اندوزي و در يک کلام ، به دنيا خواهي روي آورند و يا به دليل ميل و زور ، در خدمت سلاطين مستبد ، خود رأي و فاسد قرار گيرند ، فقط اخلاق زشت و آداب نکوهيده را به مردم مي آموزند و بدين سان، دنيا و آخرتشان را تباه مي کنند . (17)غزالي همواره علمايي را که عامل هدايت انسان به آخرتند ستوده است ؛ کساني که به اصلاح نفش خويش ، خواص و بزرگان مشغولند . براي اين منظور ، آنان بايد واجد ويژگي هايي مثل پرهيز از دنيا ، اهل عمل بودن ، اهتمام به علوم اخروي ، ميانه روي ، دوري از سلاطين و تواضع باشند . وعاظ نيز براي تأثير گذاري بر توده ي مردم ، بايد به آنچه مي گويند ، آگاه باشندو به آن عمل کنند و از آفات اخلاقي دوري گزينند . (18) خلاصه مطالب : غزالي يک عالم مذهبي ، مشاور دولتي و انديشمند سياسي بود . برخي از مهم ترين انديشه هاي سياسي او عبارتند از : 1- خداوند ، پيامبران ( ع) و پادشاهان را برگزيد تا به وسيله ي آنان ، راه را به انسان نشان دهد . به عقيده ي غزالي ، پادشاهان سايه ي خدا بر روي زمين هستند . در نتيجه ، بر پادشاه واجب است شکرانه ي موهبت سلطنت را که خدا به وي ارزاني داشته ، به جا آورد ؛ وظايف ديني را انجام دهد ، از ظلم و ستم بپرهيزد ، نيکوکاران را پاداش دهد و بدکاران را مجازات کند . اگر سلطان به اين صورت هم عمل نکند ، اطاعتش واجب است . 2- سلطان عادل ، سلطاني است که به عدل رفتار کند . عدل به اين معنا است که سلطان ، قدر پادشاهي خويش را بداند ، به ظلم ، تکبر ، حرص، خشم و ديگر رذايل نگرايد و با رعيت به مدارا رفتار کند. چنين سلطاني درست و مقرب خدا خواهد بود و خداوند اجرش را بهشت قرار خواهد داد . اما اگر سلطان ، عادل نباشد ، از لطف خدا و دعاي فرشتگان و شفاعت پيامبر ( ص ) بي بهره مي ماند . 3- از ديدگاه غزالي ، سياست وسيله اي براي فراهم آوردن الفت ، ابزاري براي گرد هم آوردن انسان ها و نيز راهي براي تأمين رزق و حفظ اجتماع انسان ها است ، مشروط به اين که بر پايه ي توحيد ، پرهيز ازمعاصي و منطبق با دستورات شرع قرار باشد . سياست داراي چهار مرتبه است : سياست انبياء (ع) ، خلفا ،علما،ووعاظ . فقط سياست انبياء ( ع) قادر است به ا صلاح ظاهر و باطن انسان ها بپردازد . 4- هدف سياست ، اصلاح مردم و رساندن آنان به سعادت حقيقي ( بهشت موعود ) است و براي نيل به آن ، بايد به انجام افعال نيکو ، هماهنگي بين اعمال مادي و اهدف اخروي ، فراهم آوردن ابزارها و جلب همکاري حکومت دست زد . البته بايد به ياد داشت که مهم ترين شرط براي رسيدن به سعادت حقيقي ، شناخت کامل خدا است . در واقع ، ايمان به خداوند منجر به اصلاح ظاهر مي شود . اصلاح ظاهر مقدمه ي اصلاح باطن است . 5- اصلاح ظاهر و باطن افراد به منظور نيل به سعادت دنيا و آخرت صورت مي گيرد . اين اصلاح نيازمند عاملان و اصلاح گران متعددي همچون سلاطين ، فقها، علما و وعاظ است . سلطان با ايجاد امنيت ، اجراي عدالت ، امر به معروف و نهي از منکر ؛ فقها و علما با دعوت به پرهيز از دنيا ؛ و وعاظ با دوري از آفات اخلاقي ، در اصلاح مردم نقش دارند . پی نوشت:1- انديشه ي اجتماعي متفکران مسلمان از فارابي تا ابن خلدون ، آزاد ارمکي ، ص 273 .2- نصيحه الملوک ، ابوحامد محمد غزالي ، تصحيح جلال الدين همايي ، ص 81 - 84 .3- همان ، ص 106 - 108 .4- همان .5- نصيحه الملوک ، ابو حامد محمد غزالي ، تصحيح جلال الدين همايي ، ص 13 - 50 .6- همان .7- همان .8- انديشه ي سياسي غزالي ، حاتم قادري ، ص 99 - 101.9- همان. 10- اعترافات امام محمد غزالي ، امام محمد غزالي ، ترجمه ي زين الدين کيائي نژاد ، ص 66 - 67. 11- اعترافات امام محمد غزالي ،امام محمد غزالي، ترجمه ي زين الدين کيائي نژاد ، ص 107 - 115 .12-همان .13- اعترافات امام محمد غزالي ، امام محمد غزالي ، ترجمه ي زين الدين کيائي نژاد ، ص 115 - 117. 14- همان ، ص 117 - 118 . 15- همان ، ص 150 - 153. 16- اعترافات امام محمد غزالي ، امام محمد غزالي ، ترجمه ي زين الدين کيائي نژاد ، ص 153- 174. 17- همان ، ص 175 - 184. 18- همان ، ص 186 - 194. منبع: کتاب انديشه هاي سياسي مسلمانان آموزش عقيدتي سياسي
#فرهنگ و هنر#
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: راسخون]
[مشاهده در: www.rasekhoon.net]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 4030]
-
فرهنگ و هنر
پربازدیدترینها