تبلیغات
تبلیغات متنی
محبوبترینها
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
قیمت انواع دستگاه تصفیه آب خانگی در ایران
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان می‌شوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
دلایل زنگ زدن فلزات و روش های جلوگیری از آن
خرید بلیط چارتر هواپیمایی ماهان _ ماهان گشت
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1836110547
وقف، شالودهي توسعهي اقتصادي و اجتماعي
واضح آرشیو وب فارسی:راسخون:
وقف، شالودهي توسعهي اقتصادي و اجتماعي نويسنده: محمد حبيبي اشاره وقف از جمله اصول و سنن اسلامي است که در سطوح مختلف قابل تعريف و تبيين است. آنچه در شرايط فعلي جامعه از وقف استنباط ميشود و ملاک فعاليتها قرار ميگيرد، اگرچه کارآمديهاي مثبتي نيز داشته است، ليکن به نظر ميرسد در بردارندهي تمامي مفهوم و جايگاه واقعي وقف نيست. بر اين مبنا در اين مقاله سعي شده است تا ديدگاه وسيعتري از مفهوم وقف مطرح شده و از آن به عنوان عامل و محور اصلي در توسعهي فعاليتهاي اقتصادي ياد شود. طرح اين ايده اگر چه بسيار کلي است، ليکن به نظر ميرسد در صورت قرار گرفتن آن به عنوان موضوع ذهن انديشمندان، ميتواند سرآغازي براي تحولات وسيع و عميق در جامعه شود.مقدمهاگر ابعاد زندگي اجتماعي را شامل سياست، فرهنگ و اقتصاد بدانيم وقف، اصلي اسلامي است که ريشه در فرهنگ و کارکرد در اقتصاد جامعه دارد. اصولا وقف به معناي گذشت آگاهانه از مايملک در راه خدا و براي قرب به خداوند است، بر اين اساس آنچه وقف ميشود از مالکيت فردي خارج شده و علاوه بر خير اخروي براي واقف، منافع و خير جمعي حاصل از موقوفه، جمعي از بندگان خداوند از امکانات رفاهي براي زندگي بهتر بهرهمند خواهند شد (نظير ساختن و وقف کردن پل، راه، درمانگاه، مدرسه و...) در بعد خير معنوي، به کمک تسهيلات مادي موقوفه، شعاير و ارزشهاي ديني حفظ خواهد شد و گسترش خواهد يافت. (نظير وقف زمين و ملک براي تأمين هزينهها يا برگزاري مراسم مذهبي). بنابراين وقف، اصلي ارزشي، مذهبي و فرهنگي است که تجلي ثمرات ملموس آن در امور اقتصادي و مادي است.از آنجا که در بنيانهاي ارزشي اسلام. اقتصاد وسيلهاي است براي حيات همراه با عبوديت، وقف نيز به عنوان عنصري ارزشي در اقتصاد جامعهي اسلامي، ابزار و وسيلهاي است براي تقرب و نزديکي به خداوند. لذا بر پايهي اصل «تناسب و سازگاري بنيانهاي هدف با وسيلهي تحصيل هدف» ادارهي اقتصادي موقوفات بايد هماهنگ و همجهت با نظام ارزشي واقف صورت گيرد. به سخن ديگر ساز و کار اداره و بهرهور نمودن موقوفات نميتواند براساس مدل غيراسلامي تنظيم گردد.. به عنوان مثال در نظامي که اساس اقتصاد آن بر استثمار يا ربا بنا شده باشد، نميتوان از محل موقوفات به سرمايهگذاري درچنين بنگاههاي اقتصادي پرداخت (حتي اگر درآمد آن در امور ارزشي هزينه شود)از سوي ديگر توسعه و تعالي نقش و مفهوم وقف ميتواند به عنوان عاملي براي تحول و تکامل در اقتصاد اسلامي گردد. گذشتن و وقف کردن اموال ملموس فقط يک بعد از وقف است و آن هم بعد خرد. حال چنانچه اين اصل مفهوما و عملا توسعه يافته و بر مبناي آن هر فرد در انجام هر نوع کار و فعاليت اقتصادي همواره به آخرت بيانديشد به طور منطقي حاضر خواهد بود تا بخشي از توان، کار و درآمد خويش را در راه خدا ايثار و يا وقف نمايد. به سخن ديگر براساس انگيزش الهي انتظار ميرود افراد براي رضا و قرب خدا، کار بهتر و بيشتر انجام داده و انتظار بهره و درآمد کمتر داشته باشند. آنگاه ميزان منافع اقتصادي يا درآمد دريافت نشده از سوي فرد، توسط نظام وقف (به حالت خاص تعاوني اسلامي) صرف توسعه و رونق اقتصادي جامعه گردد و عملا از ايجاد شکافهاي کلان اقتصادي جلوگيري شود.در اين حالت وقف ميتواند به عنوان نظام دوم جامعهي اسلامي (پس از دولت اسلامي) جايگاهي بس رفيع يافته و ايفاي نقش نمايد.در اين رابطه، نگاهي تطبيقي به تاريخ جوامع قدرتمند اقتصادي (نظير آلمان يا ژاپن) نشان ميدهد که همواره انگيزههاي فوق اقتصادي، سبب رونق اقتصاد و ارتقاي استانداردهاي زندگي شده است. اعتلاي نژاد در آلمان يا مليت در ژاپن، عوامل انگيزشي در انجام کار بهتر و بيشتر بوده است. حال چنانچه در جامعهاي ارزشي، اعتلاي دين و پرستش خداوند عامل انگيزشي براي انجام کار بهتر و بيشتر قرار گيرد در اين صورت چه فداکاريها و ايثارهايي که صورت نخواهد گرفت و چه تحولات شگرفي که در ساختار اقتصادي جامعه رخ نخواهد داد.در مجموع به نظر ميرسد قابليتهاي بنيادي نهفته در اصل وقف ميتواند موجد و عامل مهمي در رونق و تحول اقتصادي و اجتماعي گردد.اين مقاله - در حد توان علمي نگارنده - سعي در باز نمودن اين مفهوم از وقف دارد. که اميد است مورد حمايت و رضايت حضرت حق قرار گيرد.ارتقاي کارآمدي وقفبراي توسعه و ارتقاي فرهنگ وقف و کارآمدي آن در جامعه، در سه سطح ميتوان مطالعه، برنامهريزي و اقدام کرد. اين سطوح عبارتند از:الف. بهرهوري (سطح خرد و اجرايي)؛ ب. گسترش (سطح کلان)؛ ج. توسعه (سطح بنيادي).در ادامه، ابتدا اين سطوح تبيين شده و در نهايت مفهوم توسعهي وقف به عنوان محور اصلي مقاله با تفصيل بيشتري مورد بحث قرار خواهد گرفت.افزايش بهرهوري از موقوفات موجودمفهوم بهرهوري (1) در سادهترين شکل آن عبارت است از حداکثر استفاده از منابع موجود. به بيان ديگر زماني که ميزان ستاندهها يا دريافتيهاي يک نظام بسيار بيشتر از نهادهها يا وروديهاي آن باشد ميزاني از بهرهوري اتفاق افتاده است. اين مفهوم از طريق اين رابطهمحاسبه ميشود:F مساوي است با درآمدهاي موقوفات تقسيم بر هزينههاي موقوفاتبه طور کلي ارتقاي بهرهوري از موقوفات موجود ناظر بر اين دو معناست.بهرهوري مادي - اقتصاديدر اين حالت از طريق عمليات و برنامههاي مديريتي، مهندسي، اقتصادي و مانند آن، استفادهي بيشتر از عوامل توليد (کار، سرمايه، مواد و انرژي) صورت خواهد گرفت. به عنوان مثال اگر از زميني که وقف شده، قبلا X مقدار محصول برداشت ميشده، در وضعيت جديد X به اضافه يک مقدار محصول برداشت خواهد شد.پرداختن به اين مبحث موضوع اصلي اين مقاله نيست. (به نظر ميرسد با توجه به محور سمينار، مقالات ديگري به اين موضوع خواهند پرداخت)، ليکن ارايهي اين تذکر و توضيح ضروري به نظر ميرسد که در ارتقاي بهرهوري از موقوفات، نبايد از روشها و مکانيزمهاي مغاير با اصول و ارزشهاي اسلامي استفاده شود. به عنوان مثال ممکن است براي حداکثر کردن سودآوري وجوه و درآمدهاي اوقاف، خريد سهام يک شرکت توليدي انتخاب شود، ليکن چنانچه آن شرکت در نظام مديريتي خويش بر مبناي اصول و ارزشهاي اسلامي عمل نکند در اين حالت وجوه موقوفه اگر چه بهرهوري خوبي دربر داشته است (به عنوان مثال سي درصد سود دهي داشته است) ليکن عملا از منابعي که به منظور تقرب الي الله اختصاص يافته است (نيت واقف) براي تثبيت و تقويت نظام استثمار و به درجاتي غيرالهي نيز استفاده شده است. حتي اگر سود حاصله از چنين سرمايهگذاريهايي براي عزاداري امام حسين (ع) يا گسترش و بازسازي بناي مراکز ديني استفاده شود، باز به نظر ميرسد کار درستي صورت نگرفته است.بر اين اساس نظام وقف به ساختار اقتصادي خاصي نيازمند است که در آن نظام ارزشي اسلام کاملا حاکم بوده و کليهي عمليات مديريتي و اجرايي براساس اصول و پذيرفته شدههاي ديني انجام گيرد.بهرهوري معنوي (ارزشي)در اين مفهوم از منابع وقف شده جهت توسعه و گسترش هر چه بيشتر دين و عبوديت استفاده خواهد شد. در واقع مديريت وقف با اين پرسش مواجه است که چگونه با بهرهگيري از منابع در اختيار، تقيدات ديني مردم را تقويت و ارزشهاي اسلامي را گسترش دهد؟ آيا ساختن مسجد و حسينيه يا برگزاري مراسم سخنراني يا چاپ کتاب و نشريه و نظاير آن، براي دينيتر شدن جامعه و ارتقاي جنبههاي روحاني و ارزشي مردم کارآمد است؟بديهي است که هدف از افزايش بهرهوري اقتصادي موقوفات نيز نهايتا توسعهي دين و کمک جاري ساختن فرامين الهي در جامعه است، ليکن به هر حال در قلمرو بحث بهرهوري اقتصادي، گروهي خاص از موضوعات و متخصصين و در بهرهوري معنوي متخصصين ديگري توان فعاليت مؤثر دارند.گسترش فرهنگ وقفبحث دوم در زمينهي گسترش (2) فرهنگ وقف در جامعه است که به معناي تلاش براي تشويق و ترغيب مردم نسبت به وقف کردن اموال و دارايي خود است. براي تحقق اين هدف، جامعه بايد اطلاعات ارزشمندي از ثمرات معنوي و اخروي وقف و نيز آثار آن در بهبود وضعيت اقتصادي و اعتقادي مسلمين، در اختيار داشته باشد. براي گسترش فرهنگ وقف در جامعه، اولين اقدام توجيه فراگير مردم نسبت به آثار معنوي آن است. براي اين کار روحانيون، وسايل ارتباط جمعي و نظامهاي آموزشي ميتوانند نقش برجستهاي را ايفا کنند.در مجموع آنچه بيش از هر چيز باعث تقويت، توسعه و ماندگاري اين فرهنگ خواهد شد، ارايهي مطلوب آثار دنيوي و ثمرات اخروي موقوفات به مردم است.به عنوان مثال ساختن مسجدي در يک محلهي فقيرنشين، تأسيس بيمارستان يا مدرسه و... در مناطق روستايي و نشان دادن تأثير مثبت آن بر رفاه دنيوي و پرستش فردي و اجتماعي مردم ميتواند موجب تحريک انگيزهها براي گرايش هر چه بيشتر به وقف گردد.توسعهي مفهوم و کارکردهاي وقفدر اين حالت نه تنها بهرهوري از موقوفات افزايش يافته و فرهنگ وقف در جامعه ترويج و گسترش خواهد يافت بلکه وقف به عنوان رکني اساسي در اقتصاد جامعه مطرح ميگردد که چگونگي آن در ادامه ارايه ميشود.نظام وقف عامل توسعهي فرهنگي و اقتصاديموضوع افزايش بهرهوري اقتصادي از موقوفات و گسترش فرهنگ وقف در جامعه ميتواند جزء مطالعات و برنامههاي کوتاهمدت و ميانمدت سازمان اوقاف و امور خيريه قرار گيرد. ليکن به نظر ميرسد اين دو فعاليت براي دستيابي به جايگاه واقعي مفهوم وقف کفايت نميکند. به عبارت ديگر مفهوم وقف بسيار بالاتر و اثرگذارتر از وضعيت موجود آن ميتواند به کار گرفته شده و به عنوان شالوده و اساس تحول در نظام اقتصادي - اجتماعي کشور مطرح شود.اصولا وقف کردن به معناي خروج اختياري و آگاهانهي بخشي از دارايي از مالکيت و اختيار خود در راه خداوند است. در وقف، فرد به خاطر انگيزههاي اخروي از بهرهمنديهاي دنيوي خود صرفنظر کرده و استفاده از آن را به يک بخش يا تمامي جامعه واگذار ميکند. به لحاظ پيشينهي تاريخي، اين عمل با روش تمامي انبيا که پيوسته دعوت به تلاش براي آخرت کردهاند کاملا همراه و هماهنگ است. انبيا و اولياي الهي همواره حق و ناحق و ارزش و ضدارزش را براساس آخرت تعريف نموده و تمامي قوانين دنيوي، حکومت و اقتصاد را در راستاي آخرت تعيين و تبيين کردهاند. اين انديشه در طول تاريخ همواره پيروان زيادي داشته و تمامي معتقدين واقعي به اديان الهي را در بر ميگيرد. بر اين اساس مطرح شدن و مورد پذيرش قرار گرفتن اصل «گذشت از دنيا به خاطر آخرت» نشانگر امکانپذير و قابل اجرا بودن طرح توسعهي مفهومي و کارکردي وقف است.اصل گذشتن از دنيا به خاطر آخرت و نزديکي به خدا و توسعه دين و ارزشهاي الهي قابليت آن را دارد تا به عنوان زيربناي رشد و تحول اقتصادي و فرهنگي جامعه قرار گيرد. بدين معنا که فرضا در بعد شاغلين سازماني هر فرد در انجام فعاليتهاي اقتصادي خود پيوسته رضايت خداوند و توسعهي عملي دين او را در نظر داشته و به خاطر او فعاليتهاي بيشتر و بهتري را به انجام رسانيده و در ازاي آن انتظار درآمد بيشتري نخواهد داشت. چنين فردي بخشي از توان و درآمد خود را وقف توسعهي مسلمين و جامعهي اسلامي خواهد کرد.البته اين بدان معنا نيست که گروهي از افراد جامعه، کار بيشتر و بازيافت کمتري داشته و در ازاي آن گروهي ديگر از ماحصل کار آنها بهرهمند گردند! در پيشنهاد مورد نظر وقف از حالت فردي خارج شده و به صورت فراگير ابزار توسعه اقتصادي - اجتماعي و حل منازعات اجتماعي و نيز عامل هماهنگ سازي فعاليتهاي دولتي و غيردولتي ميگردد. بديهي است که براي اجرايي کردن اين مفهوم بايد ساختارها و روشهاي مناسب طراحي شود و استقرار يابد و آنگاه از طريق کار فرهنگي و حرکت تدريجي، افراد توجيه و ترغيب شوند تا بخشي از درآمد و کار و توان خويش را وقف جامعه ديني کنند.براي دستيابي به وضعيت مورد نظر، بايد سه عامل در دولت اسلامي تعريف و موجوديت يابد. در واقع اين عوامل به عنوان الزامات و شرايط لازم براي توسعهي مورد نظر از وقف است. اين عوامل عبارتاند از: الف. انسان وقف؛ ب. ابزار وقف؛ ج. اموال وقف.مفهوم انسان، ابزار و اموال وقفانسان وقفانسان وقف، فردي است که در بستر پرورش روحي و ذهني اسلام قرار گرفته و جهت تحقق آرمانهايش هرگز به اندازهي کارش بهره دنيوي نميخواهد. در واقع حاصل کارش بيشتر دستمزدي است که دريافت ميدارد چرا که براي رضا و قرب الهي کار ميکند و همانند کسي که مالش را وقف کرده تا سودش را در عالم ديگري به دست آورد، بخشي ار انرژي و توان مادي و غيرمادي خود را براي سود اخروي در نظر ميگيرد. انگيزههاي کاري انسان وقف برگرفته از نظام فکري و پرورشي است که در آن رشد کرده است. در حالت مطلوب او براي برتري خوبيها نسبت به پليدي و بديها، تمامي هم و غم خويش را به بهترين نحو به کار خواهد بست (همان گونه که يک ژاپني به خاطر سربلندي و عظمت جامعه ژاپن فداکاري و گذشت ميکند). انسان وقف، خود را وقف توسعهي دين خدا ميکند و وقتي اطمينان يافت که بخشي از حاصل کارش صرف توسعه و تکامل جامعه اسلامي و مسلمين خواهد شد، با تمام وجود و تمامي توان به کار و تلاش فکري و يدي ميپردازد. او ميداند که از ثمرات کار او تمام جامعهي اسلامي بهرهمند ميگردند.ممکن است در شرايط موجود جامعه اين وضعيت دور از واقعيت و دست نيافتني به نظر برسد. ليکن شواهد ديني و تاريخي بيانگر آن است که در صورت وجود بستر و عزم جدي و توکل الهي، ممکن و عملي خواهد شد. يادآور ميشود که انسان وقف در شرايطي پرورش و موجوديت خواهد يافت که در دولت اسلامي ساختارهاي متناسب با ابزارهاي آن نيز طراحي شده باشد.ابزار وقفابزار وقف به معني سيستمها، روشها و ساختارهاي لازم براي دستيابي به وضعيت مورد نظر است. تنها کافي نيست که انسانهايي وجود داشته باشند که با انگيزههاي ديني به کار و توليد بيشتر بپردازد. بلکه بايد روشها و سيستمهاي مناسب و هماهنگ با ارزشهاي ديني نيز در حد وسيع، طراحي و استقرار يابد. اگر نظام گردش عمليات و ساز و کارهاي اقتصادي جامعه بر مبناي سرمايه محوري و اصالت ماده استوار گردد هرگز - و در حد مطلوب - امکان ايثار و گذشتن از منافع مادي و غيرمادي براي توسعهي دين تحقق نخواهد يافت. هر چند که ممکن است وقف در بعد فردي و خرد، جريان معمول خويش را طي کند ليکن به عنوان شالودهي يک نظام اقتصادي مطرح نخواهد شد. در مجموع افزايش و توسعهي مفهوم و بازدهي وقف نياز به روش، نظام و ابزار متناسب دارد که به نظر ميرسد اين ابزارها متناسب با شرايط جهان فعلي، هنوز ساخته و پرداخته نشده است.اموال وقفمراد از اموال وقف تمامي داراييها و امکانات ملموس و غير ملموسي است که انسان وقف با انگيزههاي الهي و در بستر ساختار وقف، به جامعهياسلام تقديم ميدارد. پرواضح است که مديريت چنين نظام اقتصادييي بايد آنچه مورد نياز جامعه براي رشد و تکامل است را تعريف و تعيين کرده و سپس افراد جامعه را ترغيب و هدايت نمايد تا در آن زمينهها توان و درآمد يا اموال خويش را وقف کنند.در مجموع به نظر ميرسد نظام وقف (با توضيحاتي که در حد يک ايدهي کلي ذکر شد)ميتواند به عنوان متغير يا نظام دوم جامعهي اسلامي تبديل شده و محور انگيزشهاي فردي و اجتماعي براي سعادت اخروي و رفاه دنيوي شود. در اين حالت شهروندان جامعهي اسلامي شاهد رشد و تعالي مادي و معنوي جامعه، و جريان دين الهي در عرصهي زندگي اجتماعي خواهند بود.جمع بنديرشد و شکوفايي در عرصههاي مختلف يک جامعه مستلزم وجود عاملي قوي براي انسجام و انگيزش است. در پارهاي از جوامع عامل مليت، قوميت و يا نژاد، چنين نقشي را بر عهده داشتهاند ليکن اين عوامل در جامعهي ديني نميتواند نقش پررنگ و مؤثري را ايفا کنند. در جوامع ديني و اسلامي عامل و متغير اصلي براي ايجاد انگيزش «توسعهي ارزشهاي ديني و مذهبي» است. در اين راستا اصل مقدس وقف ميتواند در صحنه اقتصادي نقش برجستهاي را عهدهدار شود.اصل مقدس وقف در شرايط فعلي جامعه، در حالت خرد و فردي مورد توجه قرار ميگيرد. ليکن اين وضعيت ميتواند از طريق مطالعه و برنامهريزيهاي دقيق و جامع به مفهومي وسيع و مؤثرتر تبديل شود. در وضعيت مطلوب هر فرد بخشي از کار و درآمد خود را در راه خدا و به منظور تحقق آرمانهاي جامعهي اسلامي وقف جامعه خواهد کرد و مبناي انگيزههاي قومي خود در ازاي درآمد و دستمزد کمتر، کار بيشتري انجام خواهد داد. ثمرات اين عمل به کل جامعهي اسلامي بازگشته و همگان از آن بهرهمند خواهند شد. از سوي ديگر چون کيفيت انجام کار و ساختار نظام اقتصادي کشور با اصول و ساختارهاي ارزشي اسلام هماهنگ است (چرا که در يک طرف امر، خداوند قرار دارد) هر فرد با حداکثر توان و نيروي خود به فعاليت خواهد پرداخت و بتدريج سستي و کاهلي و فعاليتهاي غير مولد از جامعهي اسلامي رخت برخواهد بست.پرواضح است که تحقق عيني چنين کارکردي از اصل مقدس وقف، به سرعت و در کوتاهمدت امکانپذير نيست، بلکه بايد از طريق برنامهريزي بلندمدت توسط متخصصين حوزههاي مختلف اقتصادي، ديني، مديريتي، سازماني و نظاير آن مطالعه و سامان داده شود.و نهايت آنکه، به نظر نگارنده در ميان جوامع موجود، جمهوري اسلامي ايران مناسبترين شرايط و بستر براي حرکت به جهت مورد نظر (توسعهي وقف به عنوان شالودهي توسعهي اقتصادي) را داراست و اميد است با ياري خداوند و تلاش بندگان مخلص او ايدهي مطرح شده بتدريج تکميل و تکامل يابد و وقف، محوري گردد براي توسعهي اقتصادي و اجتماعي جامعه. ان شاء الله.پی نوشت:1-Productivity.2-Development.منبع: ميراث جاويدان
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: راسخون]
[مشاهده در: www.rasekhoon.net]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 437]
-
گوناگون
پربازدیدترینها