تعريف هويت در جهان مدرنخبرگزاري فارس: هنر در رشته هاي مختلفي ظهور و تجلي مي يابد. در همين حال هر يك از اين رشته ها در عصر و دوره خاصي، شكل و ماهيت ويژه دارند. شكل و ماهيتي كه رشته هاي گوناگون هنري دارند با هويت جامعه و دوراني كه در آن پرورش يافته اند ارتباطي نزديك دارد. آن چه در حال حاضر اهميت دارد تطوري است كه هنر در طول قرن ها به خود گرفته و به اين جا رسيده است.

واضح آرشیو وب فارسی:فارس: تعريف هويت در جهان مدرنخبرگزاري فارس: هنر در رشته هاي مختلفي ظهور و تجلي مي يابد. در همين حال هر يك از اين رشته ها در عصر و دوره خاصي، شكل و ماهيت ويژه دارند. شكل و ماهيتي كه رشته هاي گوناگون هنري دارند با هويت جامعه و دوراني كه در آن پرورش يافته اند ارتباطي نزديك دارد. آن چه در حال حاضر اهميت دارد تطوري است كه هنر در طول قرن ها به خود گرفته و به اين جا رسيده است.
خبرگزاري فارس: هنر در رشته هاي مختلفي ظهور و تجلي مي يابد. در همين حال هر يك از اين رشته ها در عصر و دوره خاصي، شكل و ماهيت ويژه دارند. شكل و ماهيتي كه رشته هاي گوناگون هنري دارند با هويت جامعه و دوراني كه در آن پرورش يافته اند ارتباطي نزديك دارد. آن چه در حال حاضر اهميت دارد تطوري است كه هنر در طول قرن ها به خود گرفته و به اين جا رسيده است.

هنر در رشته هاي مختلفي ظهور و تجلي مي يابد. معماري، نقاشي، سينما و... همگي نوعي هنر به شمار مي روند. در همين حال هر يك از اين رشته ها در عصر و دوره خاصي، شكل و ماهيت ويژه دارند. شكل و ماهيتي كه رشته هاي گوناگون هنري دارند با هويت جامعه و دوراني كه در آن پرورش يافته اند ارتباطي نزديك دارد. آن چه در حال حاضر اهميت دارد تطوري است كه هنر در طول قرن ها به خود گرفته و به اين جا رسيده است. اين تحولات را در هنر نيز متجلي مي سازد.

به اين ترتيب با دقت در رشته هاي مختلف هنري و تحولاتي كه ديده اند مي توان به شناخت دقيق تري از ويژگي هاي هويت يك جامعه دست يافت. شناخت هويت از طريق هنر خود نيز نيازمند ضرورياتي است كه بي توجه به آن ها نمي توان به يافته ها مطمئن بود. اين ضروريات چيست؟ پاسخ به اين پرسش يكي از محورهاي گفت وگو با دكتر حسن بلخاري، پژوهشگر در حوزه هاي گوناگون هنري است. علاوه بر اين بررسي چگونگي پژوهش هايي كه در عرصه هويت و هنر در جامعه ما انجام مي گيرد و نيز كمبودهايي كه وجود دارد، از ديگر موضوعات مطرح در اين گفت وگوست.

* بحث مربوط به ارتباط هويت يك ملت با هنر آن ملت است. چه مؤلفه هايي هويت و هنر را به هم پيوند مي دهند؟

من در ابتدا اين نكته را عرض كنم كه هويت در جهان مدرن براساس نظر برخي جامعه شناسان يك تعريف نوين پيدا كرده است. مثلاً اگر در جهان سنت، هويت، معنا دار بودن زندگي و جهت زندگي بود، امروزه از سوي افرادي مثل آنتوني گيدنز جامعه شناس سياسي انگليسي بيان مي شود كه هويت يك امر بازتابي است كه رسانه ها در آن نقش دارند. يعني روند معنا زايي زندگي به تابعي از سياست هاي رسانه ها و صاحبان رسانه ها تبديل شده است. اين خود بحث مفصلي را مي طلبد. مسأله هويت و اين كه كدام يك از مفاهيم هويت با هنر ارتباط دارند خود نياز به بحث جدايي دارد. اما ما و شما فرض را بر اين مي گذاريم كه هويت يك ملت در جهان شرق همان هويتي است كه سنت ها آن را شكل داده است. يعني نوع نگاه به جامعه و زندگي و ابعاد مختلف آن و به طور كلي هويت در همان معنايي كه درگذشته شكل گرفته است و ما امروزه مي خواهيم پاسدار و پاسبان آن باشيم. پس من وارد فاز جديد مفهوم هويت در جامعه شناسي سياسي نمي شوم.

به نظر مي رسد اگر بحث هويت به معناي امروزي هم مطرح شود، مي تواند در روشن شدن رابطه هويت و هنر مؤثر باشد چرا كه امروزه ديگر هويت ما كاملاً سنتي نيست و به عبارتي ما در حال گذار هستيم.

اگر وارد مفهوم هويت در معناي امروزي اش شويم قطعاً بحث كامل تر مي شود. اما ترجيح بدهيد در پايان بحث به آن بپردازيم ليك در ابتدا بنا را به مفروضات سنتي خود قرار دهيم. از ديدگاه من هويت تمدني همچون تمدن ايراني، هويتي است كه بر پايه هايي مثل فرهنگ محوري، جهت مداري معنوي در زندگي، اصالت سنت هاي گذشتگان، منش و بينش گذشتگان، و در يك كلمه بر نوعي زندگي معنايي و معنوي استوار است.

هويت تمدن مردم ايران چه باستان چه اسلام (من تقابل زيادي بين اسلاميت و ايراني بودن فرهنگ ايراني قائل نيستم. من در برنامه هاي تلويزيوني نيز به تفصيل از آن صبحت كردم و با محور قرار دادن انديشه هاي شيخ اشراق كه احيا گر فلسفه حكماي باستان بود و هم چنين اشتراكاتي كه بين معناي مختلف و جهان بيني ما هست سعي كردم اين ارتباط را به صورت شفاف بيان و تقابل را نفي كنم.) هويتي اسلامي و ايراني است و اين دو در كنار هم، با هم معني مي شوند. در اين هويت مؤلفه هايي وجود دارد مثل جهت دار بودن زندگي، غايت انگاري زندگي و تأثير و تبعيت از سنت هاي اصيل زندگي ايراني كه مجموعاً هويت ايراني را شكل مي دهند. نسبتي كه هويت باهنر دارد نسبتي شفاف و روشن در جهان سنت محور است تا در جهان مدرن و در حال گذار. از ديدگاه ما در فلسفه هنر، هنر يك تمدن، تجلي گر فرهنگ و ايده و نوع جهان بيني آن تمدن است.

اصل مهمي در فلسفه هنر وجود دارد مبني بر اين كه هنر يك تمدن، در نسبت با هويت آن تمدن و همچنين نسبت به دوره زماني تجلي يك فرهنگ، مورد توجه قرار مي گيرد. به اين معني كه هنر يك تمدن، يك وجه عصري نيز دارد و بيانگر فراز و نشيب هايي است كه در عرصه هويت يك ملت يا سير فرهنگي يك ملت رخ مي دهد. يعني علاوه بر اين كه بازتاب و تجلي هويت است رنگ و بوي عصري نيز دارد. تمايز اين دو خيلي مهم است.

تبيين قضيه نيز به اين صورت است كه مثلاً اگر امروزه از هويت ايراني صحبت مي شود، ممكن است يك جريان متصل از جهان باستان تا به امروز را مجموعاً به عنوان هويت نام گذاري كنيد. جرياني كه گسست تاريخي ندارد. حتي اگر حمله مغول نيز مشكل ايجاد كرده اين هويت به سرعت خود را بازتوليد و احيا كرده است و اين جريان متصل باقي مانده است. اين مسأله در بعد اول مي گنجد. اين وجه يعني عصري بودن را نبايد به معناي گسست هويت و حيات هنري يك ملت دانست.

مثلاً در نگارگري ايراني مكتب بغداد از نظر تمام فرم ها و معاني به شدت با مكتب قزوين و تبريز و هرات تفاوت دارد. وقتي از زاويه هنر نگاه مي كنيم شاهد مؤلفه هاي جديدي هستيم. اين مؤلفه هاي جديد باعث شده است در دو دوره تاريخي دو هويت هنري داشته باشيم كه اين هويت هنري بيشتر خود را در فرم نشان مي دهد. اما به دليل پيوند مطلقي كه بين فرم و محتوا معمولاً در جهان سنتي وجود دارد. اين فرم بازتابي از معاني دروني و باطني فرهنگ است.

پس در نسبت بين هنر و هويت بايد به اين قبض و بسط ها و فراز و نشيب هاي تاريخي نيز توجه داشت. مسأله هويت در بعد نخست ساده تر مورد بحث قرار مي گيرد، اما وقتي هنر نيز به ميدان مي آيد مفهوم عصري پيدا مي كند. پس در تاريخ هنر فراز و نشيب هايي ديده مي شود كه در تاريخ صامت هويت وجود ندارد. در تاريخ صامت هويت آن خط مستقيم ديده مي شود امادر تاريخ هنر گسست ها به شدت خود را نشان مي دهد. تقابل ظريفي كه بين نكته اول و نكته دوم، بين آن جريان متصل هويت با اين فراز و نشيب هاي موجود در تاريخ هنر به چشم مي خورد، نبايد ما را به تقابل ذاتي بين اين دو بكشاند. اين فريبي است كه از اين بحث ناشي مي شود.

به عقيده من در قلمرو تاريخ هنر فراز و نشيب هايي وجود دارد كه در تاريخ هويت وجود ندارد. اما در باطن، بنا بر اصلي كه گفتم، بين اين دو پيوندي برقرار است. هنر معمولاً و اصالتاً بازتاب هويت ها و نوع جهان بيني يك تمدن است. اين دو حقيقت به عنوان يك مقدمه، نسبت هنر را با هويت تبيين مي كند. يعني با بررسي آثار و مكاتب هنري يك تمدن در تمامي ابعاد آن مي توان به بازخواني باطن و هويت آن تمدن پرداخت. چرا كه هر اثري يك مؤثر و معنا و مفهومي را روايت مي كند. اين نكته را هم بگويم كه ما هويت مجرد و عريان و بي ريشه نداريم. به ويژه در جهان شرقي هنر هميشه بازتاب و روايت گر معنايي ديگر است كه اين معنا اصالتاً همان هويت و جهان بيني است.

پس مي توان هم از زاويه آثار هنري و همچنين تاريخ هنر، هويت يك ملت را تشريح كرد و همچنين مي توان با بررسي هويت، آثار هنري را تجزيه و تحليل كرد. هر دوي اين دو ممكن است زيرا بين اين دو نسبت تنگاتنگي وجود دارد.

* رابطه اي كه گفتيد رابطه اي از دو سمت است. در مطالعاتي كه در زمينه رابطه هويت و هنر انجام گرفته است چقدر به اين رابطه دو سويه پرداخته شده است. تا چه اندازه درباره رابطه دو سويه هويت ايراني مطالعه شده است و اين نوع مطالعه آيا مي تواند راه به جايي ببرد؟

اگر مطالعه انجام شود قطعاً كار بزرگي خواهد بود. اما اين مطالعه در قاموس فرهنگ تحليلي ما بسيار ضعيف است و شايد بتوان گفت تاكنون كار جدي صورت نگرفته است. اين مسأله عللي دارد.

مسأله اول اين است كه بررسي مباني نظري و فلسفي هنر در كشور ما رشته اي بسيار نوپا است. ما به هنر تاكنون به صورت ذوقي نگاه مي كرديم نه فلسفي و نظري.

چون تاريخ هويت ما در هنر، تاريخ روايت گري نيست. بلكه تاريخ ارائه ذوق و شهود است. من اخيراً در كنگره بين المللي سلطان محمد در تالار وحدت بحثي داشتم كه چرا ما هم اكنون مثلاً در آثاري كه به سلطان محمد، نگارگر بزرگ مكتب تبريز و نگارگر بزرگ ما بعد از بهزاد نسبت داده مي شود، شك داريم و يا چرا ما نمي توانيم تاريخ شفافي از او و ديگران داشته باشيم. من به اين نكته اشاره كردم كه فرهنگ هنرمندان سنت محور ما فرهنگ روايي نيست. اين گونه نيست كه او پس از خلق يك اثر هنري دلايل خود را از استفاده از فرم خاص شرح دهد و به تبع آن نقد هنري نيز در هيچ دوره تاريخي وجود نداشته است. حتي نقد هنري موجود امروز نيز با برخي مؤلفه هاي نقد هنر در غرب ناسازگار است.

آن نيز نقدي بومي است با همان فضاي هويت سنتي بومي خود كه قائل به نقد نيست. چرا كه هنري كه سنت محور شود بنا به غير قابل نقد بودن سنت، غيرقابل نقد مي شود.

ما در هنر سنتي اصطلاح نقد را استفاده نمي كنيم ما اصطلاح تأويل را به كار مي بريم، يعني اگر نقد دو وجه يكي ارزيابي يك اثر و دوم رمز گشايي اثر را داشته باشد، در جهان سنت نقد به معناي رمزگشايي به كار مي رود نه ارزيابي. چون يك فرد ناظر در دريافت هاي شهودي هنرمند شريك نيست، پس نمي تواند نظر بدهد. عدم روايت گري آثار سبب شده است هيچ جريان قدرتمندي از نقد آثار در فرهنگ ما وجود نداشته باشد. در حدود 70 درصد آثار هنري ما حتي امضا ندارند.

تقريبا10 درصد امضاها بدون اسم است و فقط لقب به كاربرده شده كه آن لقب ها هم كلي هستند مثل كاتب، نقاش، الاحقر، المذنب، چون براي خود اصالت فردي قائل نبودند. در قلمرو هنري كه بازتاب عرفان است كل وجود حقيقت را به خدا مي دهد و خود را هيچ مي انگارد. فقط 20 درصد آثار هنري امضا دارند. اين مسأله اجازه خلق فلسفه هنر و داشتن تاريخ نظريه پردازي در هنر را نمي دهد.

ما وارث تاريخي در هنر هستيم كه فاقد وجه نظري است و همه چيز ذوقي و شوقي و در اوج جمال و زيبايي است. در اين قلمرو قاعدتاً نمي توان وارد اين گونه فضاهاي نظري شد و بحث كاملي از نسبت هويت و هنر در جهان سنتي ارائه داد.

* به نظر مي رسد با اين اوصاف و به دليل فقدان مباني نظري، مطالعه درباره رابطه هنر و هويت كاري سخت و مشكل باشد، چرا كه بسترهاي آن در گذشته حيات هنري ما وجود نداشته است. با اين حال اگر قرار باشد مطالعه اي انجام گيرد و رابطه هنر و هويت بررسي شود چه محورها و مؤلفه هايي بايد مدنظر قرار گيرد؟

من اين نكته را توضيح دهم كه اگر قبلا گفتم مباني نظري نداشتيم، اين را تصحيح كنم كه ما مباني نظري بسيار قدرتمند داريم. آنچه مطرح است اين است كه اين مباني نظري تبيين و تدوين نشده است. خود من بنيان رساله دكتراي خود را تبيين همين مباني نظري قرار دادم. من ديدم در جهان سنت محور، هنرمند قائل به عالم مثال است. در نگارگري هنگامي كه تصوير دربار كيومرث را در اثر سلطان محمد مي بينيد، ديده مي شود كه جهان اسطوره محور ما در جهان باستان به طرز بسيار قدرتمندي بازسازي شده است.

اين موارد در كل تابلو بروز داده شده است. سلطان محمد در اينجا عالم ديگري را روايت مي كند كه عالمي اسطوره اي است.

تبيين اين عالم مثال نياز به يك قوه و قدرت دارد. ابن عربي اسم اين قوه و قدرت را "همت" مي گذارد. و شيخ الاشراق در حكمت الاشراق و ديگر آثار خود "كن" مي نامد كه با استناد به قلب زلال قائل به دريافت صور انساني است. اينها مباني نظري هنر ما است كه اتفاقاً با جهان سنتي هم خواني كامل دارد.

جهان سنتي كه هويت زندگي را در عوامل ديگر جست و جو مي كند و نگاه غايت انگارانه دارد و جهان را با تاريخ دوري مي بيند نه با تاريخ خطي و هر كس به اصلي بازخواهد گشت كه از آنجا شروع شده است، همه اين موارد وقتي وارد فضاي هنر مي شود هنرمند را به عالم مثال مي برد. فلذا مي گوييم نگارگري و معماري از عالم واقع فرار مي كند و به سراغ عالم ديگري مي رود. ما اين مباني نظري را داشتيم. اما در تاريخ فلسفه غرب، براي اولين بار گرگياس2600 سال پيش مطالبي در مورد فلسفه هنر نوشت.

گرگياس يك فيلسوف سوفيست است و بحث مي كند كه ما چگونه در اثر هنري مي توانيم ناظر را به ارضاي دروني برسانيم، مي گويد ممكن است يك اثر هنري كمال فني داشته باشد. كمال فني يعني اين كه مثلاً در نگارگري هنرمند از همه رنگ ها طيفي از رنگ و نور را مخلوط كند و اثر هنري را خلق كند. در مكتب رافائل در پايان قرون وسطي، زماني كه از رافائل مي خواهد از مريم مقدس تصوير بكشد مي گويد من اگر هزار زن زيبا ببينم مي توانم به اثر نوعي و مثالي مريم مقدس برسم. اين يعني آن ها تاريخ نقد دارند. هنر ذوقي نيست. كنار اين ذوق نقد وجود دارد و نسبت به هنر نگاه فلسفي وجود داشته. اما اينجا نگاه وجود ندارد كه آن نيز به معناي فقدان مباني نظري نيست. فقدان تحقيق و تبيين و تدوين است.

* اين مباني نظري و حتي اين نگاه در حقيقت وجود دارد اما دروني هستند. وليكن تدوين مكتوب نشده است. حالا اگر ما بخواهيم با شرايطي كه وجود داشته به رابطه اين هويت و اين هنر بپردازيم آن مباني كه بايد مورد استفاده قرار بگيرد چيست؟

دو كار بايد صورت بگيرد. يكي اين كه گروه هاي تخصصي كه مثلاً در فرهنگستان هنر تشكيل شده يا مثلاً در وزارت ارشاد، فعال شوند (البته من با ساختارها و كارهاي وزارت ارشاد آشنا نيستم ولي حس مي كنم كه بايد اين مسأله صورت گرفته باشد چون از بحث هاي فصلنامه هنر آن را مي بينم كه اين دغدغه وجود دارد، اما اين كه اين دغدغه تا چه اندازه صورت علمي و ساختار علمي پيدا كرده است، گروه ها و حلقه هاي تخصصي نقد و تبيين ايجاد شده اطلاع ندارم.)

در فرهنگستان هنر يك كار مهمي تعريف شده و مسؤوليت آن به من داده شده است كه ما در طول تاريخ منابع اين هنر را احيا كنيم. آن هايي كه مفقود شده اند را پيدا كنيم و آن هايي را هم كه قديمي هستند احيا كنيم. اين را من مطلع هستم. يا فصلنامه اي تحت عنوان تاريخ هنر ايران در حال شكل گيري است كه قرار است غبارزدايي كاملي از تاريخ هنر ايران انجام دهد و با نگاه علمي نوين امروزي همه اين ها را دسته بندي، تدوين و تبيين كند. در بعد اول ما نياز داريم مباني را مكتوب كنيم.

اين مباني از دو راه به دست مي آيد. يكي بررسي آثار هنري ايران. در آثار هنري ايران در معماري (چه باستان چه اسلامي آن) آثار هنري بسيار بي نظيري وجود دارد. ردپاي معماري عظيم هخامنشيان كه تكرار و تقليد معماري يونان نيست، در بررسي تاريخ هنر ايران ديده مي شود كه شايد گوشه چشمي به قصرها و كاخ ها تجمل گرا و باشكوه آشور داشته باشد.

اما آن ها داراي اصالت ايراني هستند كه اثر آن در هنر ديده مي شود. در تاريخ اسلامي نيز آثار معماري به وجود آمد. مثل اصفهان كه نمونه بارز آن است. خيلي پيشتر از آن، گنبد قابوس كه در جهان بي نظير شناخته شده است. مساجدي كه ما از قرن اول و دوم داريم. تاري خانه ها، خدايي خانه ها، اين ها نشان دهنده اين است كه ما تاريخ بسيار باشكوهي داريم. يكي از كارهاي مهمي كه بايد صورت بگيرد مطالعه نسبت اين معماري با جهان بيني آن عصر و دوره است.

اين كار تا به حال صورت نگرفته است. ما در اين قلمرو بايد سعي كنيم مثلاً معماري ساساني را براساس مؤلفه هاي نظري حاكم بر آن دوره تجزيه و تحليل كنيم. اين كار هم به شفافيت معماري كمك مي كند و هم چنين هويت در هنر را بيشتر شفاف مي كند. اين گروه ها بايد چنين نگاهي داشته باشند. متأسفانه در حوزه هاي آكادميك بسيار ضعيف نگاه مي كنند. در نگاه اول نياز به شفاف سازي تاريخ هنر به وسيله تشكيل گروه هاي تخصصي است.

دومين كاري كه مورد نياز است. يافتن مباني اي است كه به نحوي نسبت بين جهان فردي و شهودي هنرمند را با آثار هنري تعريف كند. ضرورت اين كار از آنجا ناشي مي شود كه در گذشته هنرمند ما يا فيلسوف ما اين كار را نكرده است. در تبيين اين جهان فردي و شهودي هنرمند بايد به سراغ عرفان رفت. اما اينجا نيز مشكلي وجود دارد كه من خود به آسيب شناسي آن مي پردازم.

ما تا چه اندازه مي توانيم مطلع شويم كه يك هنرمند با عرفان رابطه داشته است. ما در تبيين هويت هنر سنتي اين تمدن چگونه مي توانيم اثبات كنيم كه معمار در حلقه هاي ذكر حضور داشته تا هويت خود را نشان دهد و ما چگونه مي توانيم اثبات كنيم نگاه دوري مولانا به موسيقي در اثر او مؤثر بوده و چگونه مي توان اثبات كرد اين گنبد دوار يادگاري از آن گنبد دوار است.

ما نمي توانيم اين ها را اثبات كنيم. نياز به يك سري حلقه ها داريم كه تا حدودي كشف شده اند اما تاكنون در موردش كار نشده است. يكي از اين حلقه ها "فتوت نامه ها" است ما با كشف برخي از اين حلقه ها متوجه شديم معماران حلقه هاي ذكر داشته اند. برخي از اين حلقه ها را هانري كربن در آيين جوانمردي احيا كرد و احسان نراقي آن را به فارسي ترجمه كرد. از طريق اين حلقه ها تاريخ مقداري شفاف مي شود. در اين فتوت نامه ها هنگامي كه مثلاً وارد فضاي نساجي مي شدند يا به جايي كه رنگ نگارگري را توليد مي كردند وارد مي شدند اذكاري را تكرار مي كردند.

اين خود يك مبنا و مثال است دال بر اين كه اگر بتوان تاريخ را دقيقاً شكافت و تبيين كرد اين رابطه ها كشف مي شود. يعني از يك طرف نياز به شناخت تاريخ هنر است و از طرف ديگر نياز به اين است كه مبناي معنا و معنويت هنرمندان چه بوده كه در كارشان تأثير گذاشته است. اين دو زماني كه در عرض هم به عنوان دو رشته تحصيلي پيش روند، در حين مسير حلقه هاي ارتباطي را كشف مي كنند. به اين ترتيب بعد از 50 سال تحقيق به تاريخي شفاف دست مي يابيم، تاريخي كه بيانگر نسبت دقيق هنري و هويت سنتي است.

* به نظر مي آيد با اين كمبود مطالعات كه وجود دارد هم هويت در عصر جديد، هم هنر و هم مباني نظري اين ها در برابر آن چيزي كه از تمدن جديد و از غرب مي آيد كاملاً منفعل است. در واقع آيا ما ناچاريم به اين شرايط تن بدهيم و بگوييم چون چنين ضعفي وجود دارد، پس اين انفعال را بايد بپذيريم يا اين كه مي توان مطالعاتش را يافت كه مطالعات ما را از اين وضعيت انفعال خارج كند؟

اين نكته بسيار مهمي است. اي كاش مسأله تدوين و تبيين نظريه هنر ما قبلاً رخ داده بود. مثلاً در دوره قاجار يا بعد از آن اين كارها را انجام داده بوديم. نظريه ها را تدوين كرده بوديم و تاريخ هنر را شفاف كرده بوديم و درباره نسبت بين هنر و معنا نيز كار كرده بوديم. اگر اين كار صورت گرفته بود برخورد ما با ورود هويت بازتابي و انگاره هاي هنري فرهنگ ها و تمدن هاي ديگر در اين جهان شيشه اي (يعني جهان رسانه محور) خيلي قدرتمند تر و آگاهانه تر مي بود. در آن صورت ما تكليف خود را در برخورد با اين موارد مي دانستيم.

به نظر مي رسد در آن موقع بنا به اين كه آشنايي كاملي با هنرمان داشتيم مي توانستيم بسيار گزينشي تر برخورد كنيم و قبل از اين كه به انفعال برسيم يك وجه فعالي را انتخاب كنيم كه چه چيز وارد فضاي هنري ما بشود يا نشود. اما اين مسأله رخ نداده و اين كار تازه شروع شده است و با اين شروع شايد سي سال ديگر جواب بگيريم. اين مسير شروع شده اما از اين سو ما داريم صدماتي مي خوريم و هويت دچار مشكل مي شود. مثلاً بنده به عنوان كسي كه هم در دانشگاه هاي هنر اين كشور بوده ام و هم در محافل نظري اين كشور، به اين نتيجه رسيدم كه دانشگاه هاي ما در هنر اغلب تكنيك محورند و به دنبال فضاهاي جديد انتزاعي.

اين نو بودن و جديد بودن نيز بيشتر از آن كه نتيجه كنجكاوي ذاتي انسان در ادراك افق هاي جديد علم و هنر باشد به نظرم محصول تنوع طلبي است كه بر زندگي انسان امروز حاكم شده است و اين تنوع طلبي وارد حوزه هاي نظري نيز شده است و به اين ترتيب حرف هاي جديد زدن، محور شده است. كيفيت و هويت اين حرف هاي جديد زياد محور نيست. به اين سبب در دانشگاه هاي ما اگر نوآوري صورت مي گيرد. بيشتر سبك شكني است. من با تحول و نوآوري در اين عرصه مخالف نيستم.

هنر در هر عصري به بازتوليد خودش پرداخته است و متناسب با عصر باز تعريفي در مورد آن صورت گرفته است. اما در جهان سنت باز تعريف ها داراي جهت بود كه اين جهت در تعارض با سنت قرار نمي گرفت. يك روايت نوتري از سنت بود نه در تعارض با سنت. اما در اينجا حس مي شود تعارضي در حال شكل گيري است و اين تعارض مربوط به ورود مكاتب هنري يا بينش هنري است كه با سنت ها در تعارض قرار دارند. الان نمي خواهم بحث ارزشي كنم بلكه من تنها وصف موقعيت مي كنم. يك علت اين مسأله به فشاري بر مي گردد كه از بيرون و جهان بيني معاصر و فضاي زندگي معاصر بر ما وارد مي شود.

اما بعد ديگر آن مهم تر است. من زماني كه با دانشجويانم صحبت مي كنم، مي پرسند: "تاريخي كه از آن صحبت مي كنيد (تاريخ سنت و هنر سنتي) كجا است. در اين قلمرو چند منبع داريد كه ثابت مي كند صاحب سبك و مكتب بوده ايد. شما مرا به تقليد سنت هايي مي خوانيد كه اين سنت ها منابع ندارد". نام هاي بزرگي هست. بهزاد در جهان نگارگري بي نظير است و ما مي دانيم نگارگري ما چقدر بر هنر مدرن اروپا تأثير گذاشته است.

مقاله اي هست كه من آن را همراه با سخنراني اش در همايش "هنر و جهاني شدن" كه وزارت ارشاد برگزار كرد ارائه كردم. عنوان اين مقاله تأثير هنر و معماري ايراني - اسلامي بر اروپا است. من اين كدها را دقيق در آنجا مطرح كردم كه نگارگري ايراني چه تأثيري در آنجا گذاشته است. هنر مدرن نيز از اين جهان مثالي بي نظير ما استفاده كرده است. اما الان چگونه مي توان منابعي از بهزاد را در اختيار دانشجو قرار داد. ما صاحب يك هويت هنري هستيم كه امروزه در جهان هويت بازتابي، منابعي براي تعليم آن ها نداريم.

به همين دليل ايجاد گسست و انفعال طبيعي است. و تبعيت از چيز جديدتر و متنوع تر در حالي كه چيزي نداريم طبيعي به نظر مي رسد. اي كاش ما قبلاً بار خود را بسته بوديم و الان هويت نظري معيني از هنر خويش در دست داشتيم. آن وقت خيلي راحت تر مي توانستيم با اين موضوع برخورد بكنيم. ولي با اين شرايط اين برخورد بسيار دشوار است. دليل اين دشواري نيز اين است كه علاوه بر تدوين نشدن اين منابع و بالا بودن فشار خارجي، هويت در جهان مدرن از ديدگاه جامعه شناسان سياسي يك هويت و مفهوم بازتابي است كه عامل ساخت آن رسانه ها هستند. جامعه شناسان سياسي با نگاه عميقي كه دارند مي گويند در يك جهان سنت محور، هويت، فرايند معناسازي است. يعني فرايندي كه به زندگي افراد معنا و جهت مي بخشد و روشن مي كند براي چه زندگي مي كنيم و چه غايتي را بايد دنبال كنيم.

اما گيدنز مي گويد هويت فرايند معناسازي نيست. اگر هم فرايند معناسازي باشد، توسط سنت ها صورت نمي گيرد. اين فرايند براساس كاركرد رسانه هايي صورت مي گيرد كه اين رسانه ها همواره در جهت بازتوليد خود براساس سطح خرد عمومي هستند. يكي از جنبه هاي مهم رسانه ها اقناع مخاطب و پذيرش سليقه هاي مخاطب است، بنابراين بايد اين حكم جامعه شناسانه را بپذيريم كه رسانه ها در مسير خود به تابعي از خرد عامه تبديل مي شوند.

هنگامي كه غايت، ارضاي مخاطب شد. استفاده از نوع نگاه و سليقه مخاطب حاكم بر ساخت برنامه ها مي شود و عامه در تمامي دوره ها و در تمامي تمدن ها بنيان هاي عميق نداشته است، يعني نمي توان از عامه اوج اقتدار فرهنگي يك ملت و تمدن را به دست آورد. من وارد بحث لطيفي كه حضرت علي(ع) تحت عنوان همج الرعاء دارد نمي شوم. يعني كساني كه در هر دوره اي بنا به باد غالب تابع آن باد مي شوند. ولي واقعيت قضيه اين است كه در سراسر جهان رسانه ها سعي در ارضاي مخاطبان خويش دارند.

اگر اين مخاطب گاهي مفاهيم كاملاً ساده را محور قرار دهد رسانه نيز همان مفاهيم ساده را مبناي برنامه سازي خويش قرار مي دهد. من مي خواهم اين گونه نتيجه بگيرم كه وقتي رسانه ها از يك طرف فرهنگ ساز شدند و از طرفي مخاطب اين فرهنگ، عامه بود، هويتي كه شكل مي گيرد هويتي كاملاً عميق نيست كه بتواند به زندگي معنا بدهد، چرا كه معاني به شدت در حال تغيير هستند. اصطلاحي كه شما تحت عنوان جهان گذار به كار برديد از اهميت زيادي برخوردار است. جهان گذار جهاني است كه به هيچ اصل ثابتي اعتقاد ندارد و اين فقدان، فرايند معناسازي را دچار اختلال مي كند. چون معنا پيوند ناگسستني با استحكام دارد. معنا پيوند ناگسستني با يك ريشه ثابت دارد.

وقتي اين اصل ثابت حذف شد نمي توان معنا سازي داشت. معناهايي نيز كه توليد مي شوند براساس تنوع موجود در زندگي عامه است. من اين نكته ظريف را برايتان بگويم كه اگر شما تلفن همراهي را خريديد و مي دانيد اگر صبر كرده بوديد يك ماه بعدش تلفن همراهي با كيفيت و قابليت بالاتر مي خريديد، ديگر نمي توانيد به سادگي تصميم بگيريد. اين بيانگر يك تحول سريع، روزافزون و جنون آميز در تكنولوژي است، اين وارد فرايند معناسازي و هويت بخشي زندگي انسان نيز شده است.

به اين ترتيب عمق مطلب من مشخص مي شود. حركت سريع موجود در تكنولوژي و رقابت و سوددهي كه تعيين كننده هويت آن است وارد حوزه هاي نظري نيز شده اند. كه دقيقاً فرايند معناسازي را دچار اخلال و اشكال مي كند. ما امروزه با هويتي ثابت كه انسان بر اساس آن بتواند بگويد من كيستم و به كجا مي خواهم بروم رو به رو نيستيم. الان در عرصه هاي هنري با آثاري روبه رو مي شويم كه به شدت فردي هستند. هيچ كس جزء هنرمند كنه آن را نمي فهمد و اگر كسي متوجه آن نمي شود مشكل خودش است كه وارد جهان شخصي هنرمند نشده است؟!! اينجا تعريضي به كلام خودم داشته باشم كه گفتم نگارگري نيز فردي است. اما آنجا هنرمند عالمي را روايت مي كند كه ما به عنوان نوع انساني مي توانيم با آن ارتباط برقرار كنيم.

در حقيقت همه انسان ها در حضور يك ناخودآگاه با يكديگر مشترك هستند و خيلي جالب است كه شيخ اشراق اسم آن را عالم مثال يا ناكجاآباد مي گذارد. يعني دقيقاً سعي مي كند از يك اصطلاح خاص بومي و فرهنگي كه خاص يك فرهنگ باشد اجتناب كند و اصطلاحي را به كار برد كه همه انسان ها داشته باشند. به هنگام رو به رو شدن با هنرهاي مختلف از هندي و چين گرفته تا هنر مسيحي مي توانيد با آن به نحوي ارتباط برقرار كنيد. اما با هنر به شدت انتزاعي مدرن جز خود هنرمند كسي نمي تواند ارتباط برقرار كند و آن را شرح دهد مگر آن كه منتقدي آن را توضيح دهد كه آن هم معلوم نيست تا چه حد واقعي باشد، در يك چنين قلمرويي ديده مي شود كه هنر دقيقاً بازتابي است و بيانگر يك جهان كاملاً شخصي است كه اين جهان شخصي از يك هويت كاملاً بازتابي متأثر است.

فلذا آن الفت و تفاهمي كه در جهان سنتي و در هويت سنتي بين هنرمندان وجود داشت امروزه وجود ندارد. چون هنر به شدت انتزاعي و مجرد و براساس يك هويت بازتابي خلق شده است. قبلاً نيز هنر، هنري مجرد و انتزاعي بود، اسليمي در فرهنگ ما، جهان واقع را روايت نمي كند. اما فرق انتزاع مدرن با انتزاع سنتي در اين است كه انتزاع مدرن مبتني بر فرهنگ بازتابي است ولي انتزاعي سنتي مبتني بر فرهنگ اصيل است.

هر كسي مي تواند با آن فرهنگي اصيل بنا بر سابقه دار بودن و ريشه دار بودنش در نهاد همه انسان ها، ارتباط برقرار كند. اما امروزه اين امر كاملاً شخصي است، اين بحث را جمع بندي كنم. ما در اين قلمرو در موضع انفعال قرار داريم. فقدان منابع ما را بيشتر در اين چاه ويل انفعال فرو برده است. از آن طرف با فرهنگي رو به رو هستيم كه هنر خود را بر اساس هويت بازتابي تعريف مي كند و اين نيز خود مسائلي را ايجاد مي كند كه مؤيد يا مكمل سنت نيست بلكه در تعارض با آن قرار دارد. اين وسط كار نشريات مختلفي از جمله نشريه شما چه مي تواند باشد بحث ديگري است. ولي واقعاً فضاي سختي ايجاد شده است.

* چيزي كه به عنوان سؤال مي تواند مطرح باشد و كم و بيش مطالعه در مورد هنر گذشته ما يا هويت گذشته ما را زير سؤال مي برد اين است كه ما اگر به هنر امروز ايراني نگاه كنيم كه در معماري، شهرسازي، نقاشي و ... خود را نشان مي دهد به نوعي گسست با گذشته مي رسيم. حداقل گسستي بين اين هنر و هنري كه قبلاً وجود داشت. طبيعتاً اين برگرفته از هويتي است كه الان وجود دارد. با توجه به گسست بين هنر امروز و هنر گذشته و در نظر گرفتن اين موضوع كه هنر مدرن در بسياري از شئون زندگي فردي و اجتماعي (مثل شهرسازي، معماري، فيلم و ...) تثبيت شده است تا چه حد مي توان به تأثيرگذاري مطالعات هنري در زندگي امروز و فرداي ايراني خوش بين بود؟

در بحث قبلي نيز عرض كردم. اگر اين هنر دارد مسير مجزا و متفاوتي نسبت به هنر قبل را مي پيمايد، واقعاً تقصير خودش نيست و اين طور نيست كه اين يك عصيان باشد، گاهي گسست ها محصول عصيان است گاهي محصول فقدان ارتباط و منابع. برخي مي گويند در هنر اسلامي هيچ چيز اسلامي وجود ندارد. اين سخن گامبريج است. برخي مي گويند ما چيزي به اسم هنر اسلامي نداريم. اين حرف را مي زنند زيرا منابع وجود ندارد تا ثƒƒابت كند چه هنر عظيمي داريم من اين نكته را عرض مي كنم كه اگر در اين فضا، هنر مدرن ما چنين روندي را طي مي كند يكي از دلايل مهم آن نبود الگو است، چرا كه نسبت آن با جهان سنتي قطع است. نمي خواهد اين كار را عمداً انجام دهد. اين كار عصيان نيست. بلكه به دليل فقدان منابع است. سؤال شما اين است كه ما چگونه اين گسست را حذف كنيم؟

* در جهان امروز هنري را شاهد هستيم كه با سرعت زيادي رو به جلو است. حالا يا به شدت فردي است يا بازتابي است يا ناشي از بي هويتي است. به گفته شما ما اگر مطالعه درباره هنر و هويت گذشته خود انجام دهيم و الگوها را بگيريم حداقل سي سال طول مي كشد تا به نتيجه برسيم. اما هنر امروز كه به شدت از آن در شهرسازي، نقاشي و ساختمان سازي و در تمام حوزه هاي هنري بهره مي بريم، به سرعت حركت مي كند. خب با وجود سرعت هنر مدرن و كندي حركت ما در مطالعه هنري خودمان، آيا اين مطالعات مي تواند در زندگي ما جاري شود و به اصطلاح گسست با گذشته را حذف كند؟

اميدواري در حذف آن هست. اگر اين كار عميق باشد و اگر در حين كار به دريافت ها و منابع جديد دست يابيم و آن ها را ارائه كنيم مي شود اميدوار بود. مثلاً فرهنگستان هنر در نگارگري منابع را احيا مي كند. بهزاد بسيار غبار گرفته بود ولي كنگره بين المللي بهزاد حداقل 40 منبع را وارد فضاي نگارگري كرد كه بتوانيم بهزاد را شناسايي كنيم. يا مثلاً در مورد سلطان محمد.

جالب اين كه پيش از كنگره بين المللي سلطان محمد، فقط 3 صفحه در مورد او مطلب وجود داشت اين كنگره سبب تأليف 6 كتاب پيرامون او و آثارش شد. من اوج اين مسأله يعني گسترش اين نگاه را در دانشگاه ها مي بينم و وقتي موزه هنرهاي معاصر نيز برخي از آثار نگارگري عظيم ما را براي اولين بار رو مي كند، مي بينيم در دانشجويان يك بينش به وجود مي آيد. اين كار شروع شده است.

ما به يك نكته ديگر نيز اميدواريم. از هنگامي كه در فلسفه هنر غرب به جاي تقليد از طبيعت، ذهن خلاق محور شد مي بينيم كه جريان هاي هنري ثبات خود را از دست داده اند. من اين بحث را در تأملي بر فلسفه هنر عصر روشنگري در همايش بين المللي كانت باز كردم كه رنسانس چه تحولي در هنر ايجاد كرد. جاي عين، ذهن نشست و هنري كه تقليد از طبيعيت و كائنات را محور خود قرار داده بود. در هنر مدرن ذهنيت محور شد. وقتي از آن فضا به جلو مي آييد، مي بينيد مكاتب هنري دائم عليه يكديگر عصيان مي كنند. يعني وقتي كلاسيزم به وجود مي آيد و به سراغ قواعد خشك مي رود در مقابل آن رمانتيسم خيلي خيالي مي شود.

ناتوراليسم زولايي مي آيد كه مي گويد براي توفيق ادبي بايد قوانين حاكم بر طبيعت را مورد استفاده قرار دهي. يا در قرن 20 ما شاهد عصيان هاي پي در پي هستيم. اين يك معنايي با خود دارد و آن اين كه آثار هنري يا سبك هاي هنري متأثر از هويت بازتابي، دوام ندارد و ضد خود را در خود مي پروراند. اميد ما اين است كه در غرب نوعي احيا سنت ها شكل گيرد كه اين اتفاقاً شروع شده است.

مثلاً براي من جالب است كه اكنون توجه جدي به نگرش شهودي ميكل آنژ وجود دارد كه به نحو ديگري دارد احيا مي شود كه در چه فضايي مي توان آن آثار هنري را مجدد خلق كرد.

اين در برخي از فضاهاي آكادميك غرب شروع شده است و ما در برخي از فيلم هاي سينمايي و نقدهاي هنري شاهد آن هستيم. اميد اين است كه اين موج به بي بنيادي خود واقف شود و به تبع اين وقوف مقلدان شرقي آن نيز به اين بي هويتي واقف شوند.

شايد انسان هاي عامي به بي هويتي خو بگيرند اما هنرمند و كسي كه حس توفنده دارد به بي هويتي خو نمي گيرد كه در حقيقت وقوف اين بي هويتي سبب يك عطش و يك كنجكاوي نسبت به اصول و سنت هايي مي شود كه بتواند به اين بي هويتي پاسخ دهد. يعني من به دو چيز اميدوار هستم يكي اين كه در مسير مطالعاتي آينده در حين حركت آثار سريعاً ارائه شود تا اجازه عميق تر شدن اين گسست را بگيرد.

اگر بتوان اين گسست را در همين حد نگه داشت، نيز مفيد است چون حركت آن، بسيار سريع است و نكته دوم عصيان عليه مدرنيته امروز است كه در آن تعصب به عقل جاي خود را به نوعي آزاد انديشيدن داده است، ما در اين قلمرو اميدواريم فضا به گونه اي در بيايد كه يك نوع بازگشت به سنت ها را داشته باشيم. اين سنت ها الزاماً سنت هاي شرقي نيست.

مثلاً فوويسم يك موجي بود كه شروع شد و به سرعت نيز فرو نشست، اگر تاريخ هنر بخوانيد در نقاشي يا ادبيات، فوويسم را پيدا مي كنيد. اما رافائل غيرقابل حذف از تاريخ هنر است. همچنان كه بهزاد غيرقابل حذف است. موسيقي سنتي در هنر را هرگز نمي توان ناديده گرفت. اينها حضوري مستدام دارند كه از اصل ثابتي كه گفتم ريشه مي گيرد. من معتقدم اگر در اين تحولات هنري كه دارد صورت مي گيرد نگرش به اين سنت ها وجود داشته باشد در دفع آن انفعال و دفع آن گسست مي تواند مؤثر واقع شود.

* خلاءهاي پژوهشي موجود در حوزه هنر امروز چيست؟

يكي از مهم ترين ابعاد آن است كه پژوهش هاي عميق در هنر ايراني چه باستاني چه اسلامي صورت نگرفته است. نمي گويم اصلاً صورت نگرفته. مثلاً كارهايي كه آرتور پوپ در هنر ايراني كرده است كم نظير است. اما ما با يك تاريخ بسيار عظيم رو به رو هستيم و مي خواهيم مثلاً با 20 منبع اين تاريخ را تدوين كنيم و اين ممكن نيست. ما پژوهش هاي بنياديني در شناخت هنرايراني نداريم. آن پژوهش هاي عميقي كه از غرب متد تحقيقي را بگيرد. ما قبول داريم كه هنر سنتي با تأويل قابل ادراك است، اما براي تبيين نسبت اين تأويل با اثر هنري و اين كه در اين تأويل هنرمند چه مكانيزمي را براي خلق اثر هنري استفاده كرده، اين نياز به يك متدلوژي نوين دارد. در عين حال گاهي با فقدان ابزار پژوهش نيز رو به رو هستيم.

يعني يكي روش ها و يكي غايت ها هر دو مشكل دارد. با اين روش چه چيز را مي خواهيم بررسي كنيم. در دانشگاه ها بحران داريم. فقدان منابع سبب شده كه دانشجويان تكنيك غرب را تقليد كنند.

* علاوه بر منابع خود روش هاي پژوهش نيز همين طور است.

بله. مشكل دارد. يك محقق بايد در قلمرو تحقيق يك قوه ذهني قدرتمند براي تحليل داشته باشد. ما وقتي از پژوهش صحبت مي كنيم منظور يك قوه تحليل پرداز قوي است كه نسبت ها را تحليل كند. به عنوان مثال تاريخ حكمت ما را يا غرب نوشته يا عرب. به همين دليل فلسفه شيعي و ايراني در آن برجسته نيست. براي همين غرب ملاصدرا را نمي شناسد. من اين را آسيب شناسي كرده ام. تاريخ حكمت ارائه گزارش از نحله هاي حكمي در تاريخ نيست. تاريخ حكمت بنا به نظريه هگلي اين است كه در ذكر اين تاريخ گزارش ارائه ندهيد. بلكه با تعريف دقيق نسبت ها بيان كنيد كه مثلاً يك اتفاق چه تأثيري در روند اين حكمت گذاشت. اين نيز متعلق به كسي است كه ذهن تحليل پرداز داشته باشد نه ذهن گزارش گري، يعني در روش هاي پژوهشي نه تنها نياز به يك متد قوي است بلكه بايد دانست پژوهش از سوي چه كسي دارد صورت مي گيرد. تهيه يك گزارش را مي توان به يك دانشجو داد اما تحليل تاريخ فلسفه هگل را نمي توان به يك دانشجو داد. بلكه بايد به كسي داد كه هگل را فهميده باشد و بتواند نسبت هاي مختلف تأثير گذار بر انديشه هگل را تحليل كند. از اين تحليل است كه گوهر حاصل مي شود.

كسي كه فلسفه هنر را نمي شناسد نمي تواند تاريخي قوي از هنر ارائه دهد. ممكن است يك نگارگر برجسته باشد اما يك نگارگر نمي تواند الزاماً تحليل گر باشد. ما نياز به پژوهش هايي داريم كه بين قوه و ذهن و نيز فلسفه و شناخت رنگ و نور (يعني تلفيق اين دو) به تحليل تاريخ ايران بپردازد. در فلسفه هنر، ما يك بحث يا دعوايي داريم كه فلسفه هنر چيست؟ آيا فلسفه هنر تحليل نگاه فيلسوف به هنر است، هگل يك فيلسوف است. اگر در بخشي از انديشه هاي نظري اش در مورد هنر نيز صحبت كرد اين فلسفه هنر مي شود؟ افلاطون دغدغه مدينه فاضله دارد ولي در عين حال از هنر نيز صحبت كرده است. آيا همين كه يك فيلسوف از هنر صحبت كرد توليد آن فلسفه هنر است؟ برخي به شدت با اين تئوري مشكل دارند و اين را تحميل نگاه فيلسوف به هنر مي دانند نه فلسفه هنر چون فيلسوف رنگ و پرسپكتيو و بوم را نمي شناسد. تئوري دوم مي گويد فلسفه هنر آن است كه از ذات هنر مي جوشد. مثل آراي لئوناردو داوينچي و ميكل آنژ كه كساني بودند كه بنيان هاي تئوريك آثار هنري خويش را شرح دادند.

ونتوري در كتاب "تاريخ نقد هنر" مي گويد: "در تاريخ فلسفه هنر، اصلاً به آراي داوينچي و امثال او اهميت نمي دهند. ولي شما در همين نگاه اول مي بينيد كه خيلي راحت مي شود آراي داوينچي را نسبت به آراي هگل پذيرفت. چرا؟ چون داوينچي رنگ را مي شناسد و خودش طراح بوده است. همين طور است ميكل آنژ كسي كه تاريخ پيكره تراشي نامي بزرگتر از او سراغ ندارد.

گروه دوم مي گويند فلسفه هنر چيزي است كه از ذات هنر بجوشد. البته فلاسفه هنر بحث جالبي هم دارند كه مي گويند يك فيلسوف وقتي از فيزيك صحبت مي كند به اين كه تئوري كوآنتوم چه مكانيزمي دارد نمي پردازد.

چون كار فلسفه، وجود بماهو وجود است نه عوارض وجود. رنگ، نور پرسپكتيو و فرم از عوارض هنري است نه ذات هنري و فيلسوف به ذات هنر مي پردازد. اين هم در جاي خودش بحث قابل تأملي است. به همين دليل نمي توان به راحتي فلاسفه را از يوتو پياي فلسفه هنر بيرون گذاشت بايد اين گروه هم باشند. واقعيت قضيه آن است كه اين اختلاف و به اصطلاح دعوا وجود دارد.

حال برمي گرديم به بحث خودمان كساني مي توانند تاريخ يك پژوهش را بنويسند و پژوهش پويا و بنيادين انجام دهند كه هر دو وجه را داشته باشند. من نمي گويم الزاماً نقاش باشند ولي بايد رنگ، فرم و مانند اين ها را بشناسند. چنين پژوهشگري مي تواند يك تاريخ تحليلي بسيار قدرتمندي بنويسد. اگر اين شرايط احيا شود و پديد آيد بسياري از بي هويتي ها در هنر مدرن ما از بين مي رود. وقتي مي گويم پژوهش هاي بنيادين منظورم همين است كه گفتم. فردي كه بايد خاك تاريخ را بخورد و به دنبال منابع برود.

الان جلد دوم "موسيقي الكبير" فارابي در دسترس نيست و گم شده است. جلد اول كه الان هست بحث فني است ولي جلد دوم كه نيست تحليلي است. متأسفانه كتابي كه تحليلي است گم شده است. يا مثلاً "اللواحق" ابن سينا كه كتابي تحليلي در باب موسيقي است وجود ندارد و گم شده است. ببينيد يكي از تأسف هاي ما بايد اين باشد كه كتاب هاي تحليلي و نقد ما گم شده است. طبيعتاً كار در چنين وضعي، به افراد و محققان كارآزموده و كارشناس نياز دارد.

اگر اين تحقيقات با چنين بينش و روشي صورت گيرد آن گاه نسبت هويت و هنر در تاريخ ما بسيار شفاف مورد بحث قرار خواهد گرفت.

منبع : باشگاه انديشه

انتهاي پيام/

سه|ا|شنبه|ا|2|ا|اسفند|ا|1390

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فارس]

[مشاهده در: www.farsnews.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 248]