ماشالا، ماشالا، دِ آسیس!!

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: «ماشادو د آسیس» نویسنده بزرگ برزیلی که بعضی منتقدها او را از مارکز، یوسا و حتی بورخس بزرگ تر می.دانند
هفت سال پیش که «خاطرات پس از مرگ براس کوباس» آمد، چنان غوغایی به پا کرد که حتی جایزه مهمی .مثل «کتاب سال» هم از آن بی.نصیب نماند و کتاب سال 1383 را عبدالله کوثری به خاطر ترجمه این رمان و مجموعه داستان دیگری از نویسنده همین رمان برد. کوثری باز هم یک نویسنده جدید از آمریکای جنوبی را به ما معرفی کرده بود و باز هم یکی از غول.های این ادبیات را. سرخوشی از آشنایی با این نویسنده و این رمان، با چاپ.های متعدد «خاطرات پس از مرگ....» و نقدها و نشست.های مختلف ادامه پیدا کرد. نقدها و نشست.هایی که در همه آنها به استاد کوثری پیشنهاد ترجمه آثار دیگری از صاحب این قلم را می.دادند. این پیشنهادها، انسال و بعد از هفت سال وقفه عملی شد و کوثری بالاخره دومین رمان از سه گانه آن نویسنده را روانه بازار کرد. اگر می.خواهید دلیل آن همه شور و اشتیاق را بدانید، خواندن «دون کاسمورو» اثر ماشادو دآسیس برزیلی را از دست ندهید.
نویسندگان آمریکای لاتین در ایران خواننده و محبوبیت زیادی دارند. بیشتر کتاب خوان.های ایرانی، حداقل یک کتاب از «مربع جادویی» گابریل گارسیا مارکز، ماریو وارگاس یوسا، کارلوس فوئنتس و خولیو کورتاسار در کتابخانه شان دارند. خورخه لوییس بورخس از آنها هم پرطرفدارتر است. عاشقانه.های پابلو نرودا و اکتاویو پاز، ترجمه.های متعدد دارند و یکی از پایدارترین موجرهای کتابی در اینجا پائولو کوئیلو بود که هنوز هم می.فروشد و فقط از «کیمیاگر» او دو ترجمه هست که هر کدام بیشتر از 20 بار تجدید چاپ شده اند.

ماجرا وقتی جالب تر می.شود که بدانیم تمام این اسم.ها (جز بورخس که حق پدری به گردن بقیه دارد) برای 25 سال آخر قرن بیستم هستند. درواقع طرفداران این نوع از ادبیات، عاشق دوره کوتاهی از ادبیات هستند. دوره ای که هرچند بسیار پربار و پرمحصول است (و از این جهت شاید فقط با ادبیات انگلیسی عهد ویکتوریا قابل مقایسه باشد) اما بالاخره این سوال را به وجود می.آورد که مگر اهالی این قاره جنوبی، قبل از این دوره ادبیات نداشته اند؟ پس مردمش قبلا چی می.خوانده اند؟
***
تاریخ برای مردم آمریکای لاتین، مفهومی. متفاوت نسبت به باقی مردم دنیا دارد. برای آنها تاریخ از 1942 شروع می.شود: سال آغاز سفرهای کریستف کلمب. قبل از آن هرچه هست، درست مثل یک افسانه خوشی است و شکوه است و افتخار. آنها در 1942 هبوط کردند. آنها اسیر دست اسپانیایی.ها یا پرتغالی.ها شدند و برای سه قرن تحت شدیدترین فشارها قرار گرفتند تا مخفیگاه طلاهایشان را اعتراف کنند. این وضعیت تا دهه 1820 که بالاخره موج استقلال خواهی آنها نتیجه داد، ادامه داشت. حالا با این پیش زمینه برگردیم سراغ سوال خودمان. ادبیات در آمریکای لاتین از کی شروع شد؟ طبیعی است که آنها در دوره قبل از کلمب هم صاحب نوعی ادبیات بوده اند که هرچند بیشترش در زمان تهاجم اسپانیایی.ها از بین رفت، اما هنوز هم کتاب.هایی از آن دوره به جا مانده است. اما این جواب سوال ما نیست. منظور ما بیشتر ادبیات نوین و امروزی است؛ چیزی مثل همان آثار مارکز و یوسا.
برای جواب یک بار دیگر پاراگراف بالا را باید مرور کرد. طبیعی است که دوره استعمار، فرصتی برای خلق و خلاقیت نمی.گذاشته و اولین آثاری که می.شود اسم رمان امروزی را روی آن گذاشت، برای عصر انقلاب است. آثاری که بیشتر به شرح جنگ.های اسپانیایی.ها با سرخ پوست.های مکزیک و پرو و شرح مظالم آنها اختصاص داشت اما بعد از انقلاب.ها و استقلال.ها (دهه1820) بود که ادیبات تازه نقش واقعی خودش را پیدا کرد. حالا بود که آمریکای لاتینی.ها فرصت پیدا کرده بودند تا بگویند که آنها هم مردمی.هستند با فرهنگ و تمدن و آداب و رسوم خاص خودشان که بقیه دنیا باید آن را به رسمیت بشناسند و به آن احترام بگذراند. آنها شروع کردند به خلق داستان.ها و رمان.هایی که در آنها حتی جزئیات جغرافیایی زادگاهشان هم با دقت توصیف شده بود. به این دوره در تاریخ ادبیات آمریکای لاتین می.گویند «عصر ملت.های جدید».
***
ماشادو د آسیس، سال 1839 به دنیا آمد، 17 سال بعد از استقلال برزیل از پرتغال. طبیعی است که وقتی نویسنده شد، یکی از نویسندگان دوره «ملت.های جدید» شد. اما چیز غیرطبیعی این بود که د آسیس (یا به قول برزیلی.ها: ماشادو)، بزرگترین نویسنده این عصر هم شد. بزرگ.ترین نویسنده تاریخ برزیل هم شد. حتی از طرف منتقدی مثل سوزان سونتاگ لقب بزرگ ترین نویسنده آمریکای لاتین در همه دوره.ها و اعصار را هم گرفت.
نکته در اینجا بود که ماشادو برخلاف دیگر نویسندگان عصر «ملت.های جدید»، در رمان.هایش به توصیف مردم و وطنش بسنده نکرده بود و در همین حد متوقف نشده بود. او در عین حالی که تصویری از مزارع نیشکر و قهوه، بوی عرق تن کارگرها، کوچه پس کوچه.های ریودوژانیرو و رنج سیاه پوست.ها به ما نشان می.دهد، جادویی دیگر هم قاطی کارش کرده که خواندن رمان.هایش هنوز هم لذت بخش است.
***
در عصر «ملت.های جدید»، نویسندگان و روشنفکران آمریکای لاتین، شیفته پاریس بودند. طبیعی هم بود. رابطه آنها با مادرید و لیسبون، شهرهایی که تا پیش از استقلال تنها دریچه رو به جهان بیرون بودند، قطع شده بود. از طرفی اسپانیا و پرتغال خیلی دیرتر از بقیه اروپا به سمت مدرنیته آمدند و در عوض در پاریس انقلاب و «جمهوری» به پا شده بود که همین هم برای اهالی قاره لاتین جذابیتی دوچندان داشت. پس نویسندگان آمریکای جنوبی هم به سمت مکتب ادبی غالب آن روز فرانسه، یعنی رومانتیسم جذب شدند. مکتب رومانتیسم، مکتبی است که به توصیفات و ترکیبات وصفی اهمیت بسیار می.دهد و مثلا وقتی می.خواهد بگوید دو شخصیت اصلی داستان در شبی بارانی به دزدی رفتند، چیزی می.شود شبیه این: «ناقوس برج، زنگ نیمه شب را نواخت. دو مرد بی اختیار و با دست لرزان حرکت خود را آغاز کردند. آسمان سیاه بود، به سیاهی مرکب چاپ. همه جا تاریک بود، همچون داخل کلاهی که بر سر است. شب تیره چون روز است در پوست گردو. باد شدید تا پوست استخوان می.خلید و می.گذشت. باد و برف- این برادران نمناک- سخت بر چهره شان می.کوفت. یکی شان لحظه ای به بالا نگریست و بر خود لرزید. کیست که در برابر شکوه طبیعت بر خود نلرزد؟ باد همچنان می.نالید و زوزه می.کشید و شیون می.کرد. ناله باد نالیدن وجدانی است غرقه در جنایات بسیار...» (خودتان یک بار «بینوایان» ترجمه حسینقلی مستعان را کامل بخوانید، همه چیز دستتان می.آید.)
ماشادو هم مثل بقیه نویسندگان هم عصرش، در ابتدا به سبک رومانتیک.ها می.نوشت اما او از وقتی ماشادو شد که «اولیور توئیست» چارلز دیکنز را- البته ترجمه فرانسوی اش- ترجمه کرد. معجزه اتفاق افتاده بود. ماشادو با ادبیات داستانگوی انگلیسی که به رمان تخت اهمیت می.داد، آشنا شد. انگلیسی یاد گرفت و برای اولین بار ادبیات انگلیس را به اهالی قاره اش معرفی کرد.
دومین اتفاق وقتی افتاد که ماشادو یک رمان از نویسنده ای پرتغالی خواند که کپی «آسوموار» امیل زولا بود. زولا آن نویسنده پرتغالی، داستان دختری را تعریف کرده بودند که به خاطر فقر به دامن گناه و انحرافات اخلاقی می.افتد. ماشادو نقد جانانه ای بر رمان نوشت که چرا اینطوری به آدم.ها نگاه می.کنند؟ نوشت که آنها طوری داستان تعریف می.کنند که انگار این دختر – به خاطر طبقه اجتماعی.اش- سرنوشتی جز آنچه در کتاب آمده نمی.تواند داشته باشد، درحالی که این طور نیست. هرکسی آزاد است که سرنوشت خودش را انتخاب بکند یا تغییر بدهد. نوشت که وظیفه داستان، تعریف کردن همین تصمیم گیری.هاست. همین دو نکته بود که ماشادو را به نویسنده ای متفاوت تبدیل کرد: نویسنده ای که مثل دیکنز قصه تعریف می.کرد و مثل داستایوسکی به تحلیل روانی شخصیت.هایش می.پرداخت.
***
ماشادو د آسیس نویسنده پرکاری است. او بیشتر از صد کتاب نوشته است. با این حال از بین تمام آثارش، سه رمان هم هستند که از آنها به «سه گانه ماشادو» یاد می.شود: «خاطرات پس از مرگ براس کوباس»، «میراث کنیکاس بوربا» و «دُن کاسمورو». از این سه گانه، دوتایش به فارسی ترجمه شده و در اختیار ماست (و فقط مانده که استاد کوثری زحمت «میراث کنیکاس بوربا» را بکشد.) هر دوی این رمان.ها همان خصوصیاتی را دارند که از یک اثر «ملت جدید»ی انتظار داریم: توصیف دقیق و مو به موی زندگی و زمانه خود ماشادو (دنیایی قرن نوزدهمی، جایی که هنو زالو انداختن روش درمانی است و حساب یاد گرفتن، کاری بااهمیت به حساب می.آید.) با این حال، چیزی که قبل از همه اینها، نظر خواننده را به خودش جلب می.کند، تحولات روحی دو شخصیت اصلی این داستان.هاست. طوری که اصلا انگار نه انگار داریم اثری از دنیایی متفاوت از زندگی امروز خودمان می.خوانیم. آثار ماشادو آن قدر به ما نزدیک هستند که انگاری همین دیروز نوشته شده اند. «خاطرات پس از مرگ براس کوباس» درباره این است که چرا یک روشنفکر (براس کوباس) که مدام از عدالت، حقیقت، مردم، صداقت و سعادت جمعی حرف می.زند، در زندگی شخصی خودش اصلا این طور نیست و خیلی هم روحیه دیکتاتوری و ضد عدالتی دارد. در رمان «دون کاسمورو» هم داستان زوال یک عشق را می.بینیم و اینکه چطور حسادت، می.تواند عشق باشکوه یک زن و شوهر را مثل خوره بخورد و نابود بکند. بیخود نیست که به شخصیت اول «دن کاسمورو» (بنتیو سانتیاگو) می.گویند «اتللوی برزیل».
***
ماشادو عاشق شکسپیر بود. می.گفت «او به زبان جان می.نویسد». به جز شکسپیر، ماشادو عاشق همه نویسندگان و همه کتاب.ها هم بود (و از این جهت، پیشگام بورخس به حساب می.آید). در کتاب.هایش مدام به آثار متفاوت ارجاع می.دهد. او زمانی کارگر چاپخانه بوده و اصلا در همانجا سواد یاد گرفته و هر کتابی را که برای چاپ می.آمده، می.خوانده. از همین راه ماشادو روزنامه نگار، نویسنده، استاد دانشگاه، موسس و اولین رئیس فرهنگستان ادبیات برزیل و مهم ترین شخصیت فرهنگی کشور می.شود. شاید به خاطر همین زندگی پر از تلاش و سختی و مورچه امیر تیمور بازی باشد که داستان.های او هیچ وقت سیاه و تلخ نیست. خط به خط آثار ماشادو پر از طنزهای کوچک و ظریف است. تقریبا توی هر خط، او یک نکته طنزآلود تعبیه کرده. طوری که کمتر کسی را می.شود پیدا کرد که دلش آمده باشد کتاب.های او را زمین بگذارد. یعنی با وجود آن خلاصه.های یک خطی تیره و تار که در پاراگراف بالایی گفتیم، شک نکنید که خواندن رمان.های او می.تواند یکی از مفرح ترین تجربه.های کتاب خوانی باشد که می.شود به یک نفر پیشنهاد کرد.
ماشادو مثل داستایوسکی روانکاوی می.کند اما یادتان باشد که او داستایوسکی نیست. او ماشادو است. یک برزیلی دورگه که هرچند قبل از همه گیر شدن فوتبال در این کشور زندگی کرد و مرده است (1908)، اما داستان.هایش همان هیجان و طراواتی را دارند که تماشای یک مسابقه پر گل از تیم ملی برزیل برای آدم ایجاد می.کند

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 211]