تاریخچه علم باغبانی در ایران و جهان

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: انسان اوليه غذای خود را با ماهی.گيری، شكار و استفاده از گياهان وحشی تأمين می.كرد. در آن دوران، انسان به صورت گروه.های كوچك يك يا چند خانواری در غارها، و به طور معمول در نزديكی منابع مواد خوراكی، می.زيست و هر خانواده مسئول تهيه غذای خود بود. با تشكيل اجتماع.های به نسبت بزرگ.تر، نيازها و در نتيجه وظيفه و پيشه.های ويژه و جديدی به وجود آمد كه ايجاب می.كرد گروهی از افراد به كارهايی مانند آموزش و غيره پرداخته، برای غذای خود وابسته به افراد ديگر اجتماع شوند. از سوی ديگر، در مناطقی كه برای تهيه غذا مناسب بود، هميشه تشكيل اجتماع.های بشری ميسر نمیشد.از اين زمان،انسان به فكر افتاد كه ضمن تشكيل اجتماع های خود در نقاط مناسب، غذای خود را نيز به جای جمع.آوری، توليد كند. بنابراين كشاورزی در تمدن.های اوليه به صورت فنی بسيار ابتدايی شروع گشت.
بر حسب شواهد تاريخي، انسان از حدود نه هزار سال قبل، در جلگه.های دجله، فرات و نيل به كشت برخی از محصول.ها مشغول بوده است. با پيشرفت تمدن و به وجود آمدن اجتماع.هايی بزرگتر، اختلاف.های گروهی پديدار گشت كه موجب بروز جنگ.های بی.شمار شد، در نتيجه بشر، به خاطر ايمنی، ديوارهايی به دور محيط زيست خود ايجاد كرد. به دليل محدوديت فضای بين اين ديوارها، كشاورزان اوليه مجبور شدند تعدادی از محصول.های خود مانند غلات را كه به صورت كشت گسترده (Extensive culture) يعنی در سطح وسيع و با كار و بازده به نسبت كم در واحد سطح، كاشته می.شد، به زمين.های بيرون شهر منتقل كنند، و به آن دسته از محصول.هايی كه مانند سبزی و ميوه به شكل كشت متراكم(Intensive culture)، يعنی با مراقبت زياد و محصول بيشتر در واحد سطح، توليد می.گشت را داخل شهرها بكارند. بدين سان، در كشاورزی دو شعبه زراعت (يعنی كشت در مزرعه) و باغبانی (يعنی كشت در باغ) به وجود آمد. در حال حاضر، در بسياری از نقاط، ديگر كشت گياهان در داخل محيطی محصور متداول نيست و تمايز گياهان دو شعبه ذكر شده بر اساس عوامل زير انجام می.پذيرد:
الف: ميزان كار مورد نياز و بازده محصول در واحد سطح:
در اين مورد همان گونه كه ذكر شد، پرورش گياهان باغبانی به طور معمول به كار بيشتری نياز داشته، در عوض، محصول بيشتری توليد می.كنند، بنابراين كشت آنها به صورت متراكم است، در حالی كه محصول.های زراعی به طور معمول به طور گسترده كاشته می.شوند و بازده آنها در واحد سطح كمتر است.
ب: نحوه مصرف محصول.های توليد شده:
به طور معمول گياهان باغبانی به صورت تازه مصرف می.شوند (مثل ميوه، سبزی و گل) در حاليكه گياهان زراعی بيشتر به صورت خشك و يا تغيير شكل يافته به مصرف می.رسند (مثل غلات، توتون و دانه.های روغنی)
پ: عرف و عادت محلی:
برخی از محصول.ها مانند سيب.زمينی و بقولات، در بعضی از نقاط، جزو گياهان زراعی و در بعضی نقاط ديگرجزو گياهان باغبانی به شمار می آيند.با توجه به سه عامل ياد شده،مشاهده میشود كه در بسياری از موارد تفاوت مشخصی بين گياهان زراعی و باغبانی موجود نيست و هيچ يك از عوامل ذكر شده، به تنهايی، برای تعيين اينكه كدام گياه بخصوص متعلق به گروه باغبانی و يا زراعی است كافی نمی.نمايد زيرا در حال حاضر، در بسياری از نقاط دنيا، درختان ميوه و سبزی.ها به صورت ديم در سطوح گسترده كشت می گردند (كشت گسترده) در حالی كه هنوز به عنوان گياهان باغبانی شناخته می.شوند. در مقابل برنج، توتون و ذرت علوفه.ای حتی در سطح كوچك و با وجود كار بسيار زيادی كه می.برند (كشت متراكم) گياهان زراعی محسوب می.شوند. به اين دليل، امروزه به جای اينكه باغبانی را بر اساس ويژگی.ها و نحوه كشت گسترده يا متراكم تعريف كنند، آن را بر اساس گياهانش،. بدين صورت تعريف می.نمايند كه:
باغبانی عبارت است از هنر ، دانش و پيشه كشت ، داشت ، برداشت و بازاررسانی انواع سبزی ، گل و ميوه.
در اين تعريف از هنر، دانش و پيشه باغبانی سخن رفته است. دليل اين امر اين است كه كارهايی مانند پيوند زدن، هرس، گرده.افشانی و مانند اين.ها، برای اينكه بطور موفقيت.آميز انجام شوند نياز به مهارت، ممارست و سليقه ويژه.ای دارند كه آن.ها را جزو هنرها قرار می.دهد. از سوی ديگر، هر يك از اين كارها مبتنی بر اصول و دلايل ويژه.ای می.باشد كه شناخت آنها نوعی دانش است و سرانجام كاربرد اين دانش و هنر برای تأمين زندگی، پيشه باغبانی را تشكيل می.دهد، پيشه.ای كه در دنيای كنونی، به ويژه در كشورهای پيشرفته، ابعاد شگرفی يافته و سهم مهمی از درآمد ملی اين كشورها را به خود تخصيص داده است. لازم به ذكر است كه گياهان دارويی، ادويه.ای و نوشابه.ای نيز جزء گياهان باغبانی هستند كه اندكی درباره آن.ها در شاخه طبقه بندی گياهان، زير شاخه "طبقه بندی باغبانی" صحبت خواهد شد.
تاريخچه باغبانی در دنيا :
بزرگ.ترين مسئله.ای كه بشر هميشه در طول تاريخ چند هزارساله.اش با آن روبرو بوده قحطی و كمبود مواد غذايی است و به اين دليل، در زمان.های قديم، پايه و اساس اجتماع.ها را كشاورزی تشكيل می داده است. البته بايد در نظر داشت كه در هيچ مرحله.ای از تاريخ، از جمع.آوری مواد گياهی خوراكی به طور كامل صرف نظر نشده است و هنوز هم در بسياری از نقاط دنيا، گياهان خودرو، دست كم در سطح محلی، از نظر مواد غذايی دارای اهميت هستند. برای مثال می.توان از جنگل.های پسته خودرو در اطراف سرخس خراسان، بوته.زارهای تمشك وحشی در مازنداران، جنگل.های زردآلوی وحشی در تركيه و بوته..زارهای زغال اخته آبی رنگ(Blueberry) در آمريكا نام برد. مطالعه سنگ.نوشته.ها، حجاری.ها و اسناد تاريخی نشان می.دهد كه فن باغبانی از آغاز كشاورزی تا كنون دوران.های مشخصی را به شرح زير طی نموده است.
1- مصر و بين.النهرين قديم :
اين دوران حدود 35 قرن (از حدود 3500 سال قبل از ميلاد تا حدود ميلاد مسيح) طول كشيد. از ويژگی.های اين دوره ايجاد سيستم.های آبياری پيشرفته و نيز شناسايی و استفاده از گياهان دارويی، ادويه.ای و عطری زيادی است. مصريان قديم، بسياری از گياهان باغبانی را شناخته و كشت می.كردند. برای مثال می توان از ميوه.ها: خرما، انگور، زيتون، انار، موز، ليمو و انجير، و از سبزی.ها: خيار، عدس، سير، تره، پياز، كاهو، نعناع، تربچه، كاسنی و انواع هندوانه و خربزه را نام برد. در همين دوره، ساكنين كلده، بابل و آشور نيز با ايجاد آبراهه.های بسيار دقيقی، كه كف و ديواره آنها را با آجر مفروش بود، حدود شصت.و پنج هزار كيلومتر مربع زمين را در بين.النهرين به زير كشت برده بودند. مجموعه گياهی مربوط به هفتصد سال قبل از ميلاد كه آشوری ها باقی مانده حاوی بيش از نهصد گياه مختلف است كه حدود دويست.و پنجاه عدد از آن.ها گياهان باغبانی است. اين افراد درختان نخل و انجير را با موفقيت كشت می.كردند، و نيز از ديگر شواهد به دست آمده، چنين بر می.آيد كه آن.ها در باره جنسيت در گياهان و تأثير گرده.افشانی در تشكيل ميوه و همچنين از تلقيح مصنوعی خرما و بر دادن انجير آگاهی داشته..اند.
2- يونان قديم :
برخلاف مصريان و اهالی كلده و آشور، يونانيان چندان علاقه.ای به جنبه عملی كشاورزی نداشتند، ولی در عوض به جنبه.های عملی آن، يعنی گياه.شناسی و به ويژه طبقه.بندی گياهان و تاريخ طبيعی، می.پرداختند. از تئوفراستوس، كه به نام پدر گياه.شناسی نيز معروف است، نوشته.های زيادی باقی مانده كه حاوی مطالب گوناگون در مورد علوم مختلف گياهی است.
3- روم قديم :
امپراطوری روم قديم حدود يك هزار سال (از حدود پانصد سال پيش از ميلاد تا حدود پانصد سال پس از ميلاد مسيح) بر بخش مهمی از دنيای آن روز حكمفرمايی داشت. روميان، بر خلاف يونانيان، توجه زيادی به كشاورزی داشتند و اين فن، سهم مهمی از اقتصاد آنان را به خود اختصاص داده بود. خدمت مهم روميان به كشاورزی و به ويژه باغبانی عبارت. از دريافت دانسته.ها و يافته.های يونانيان و مصريان باستان، و بيشترين استفاده عملی از آن.ها بود. روميان از پيوند زدن، تناوب، مصرف كود دامی، بهره.برداری از انبار سرد و نيز گلخانه. اطلاع داشته، بسياری از ميوه.ها و سبزی.ها را كشت می.كردند. در شهر روم كشت گياهان زينتی متداول بود، و در آن دوره اين رشته از باغبانی پيشرفت زيادی نمود. در اين زمان ثروتمندان رومی، در اطراف شهر باغ.هايی داشتند كه مزين به آب نماها، مجسمه.های فراوان و خيابان.بندی.های منظم بود، كه در آنها درختانی مانند: سيب، گلابی، انجير، زيتون و انار، و نيز گل.هايی مانند زنبق، گل سرخ (از آنجا كه گلهای بسياری از گونه.های Rose كه در فارسی «گل.سرخ» ناميده شده، رنگ.هايی غير از سرخ دارند، اطلاق«گل سرخ»به اين گل با اشكال مواجه است. مثلاً برخی از گونه.ها يا ارقام را كه رنگ زرد دارند بايد «كل سرخ زرد» بناميم.) بنفشه، ميمون، شقايق، جعفری، سوسن و مينا كشت می.شدند. در اين زمان بود كه برای اولين بار پيشه باغبانی پديد آمد، بدين معنا كه عده..ای با نگهداری از باغ ديگران مزد دريافت می.كردند.

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 2273]