طراحی ، ساخت و مدیریت پاساژ در ایران

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: واژه پاساژ در فارسی جای خود را باز کرده است و به مجموعه ای از واحدهای فروشگاهی اطلاق می شود که در یک مجتمع ساختمانی قرار دارند که به همین منظور در جایی از شهر – غالبا ً در قطعه زمینی در راسته یک خیابان – ساخته شده باشد . نزدیک ترین و قدیمی ترین نمونه ها ، پاساژ های خیابان لاله زار و سعدی اند که در نیمۀ اول قرن اخیر با الهام از نمونه های مشابه در رم ، میلان و پاریس ، و حتی باکو و بیروت آن زمان ساخته شده اند . امروزه این پاساژها جنبه فروشگاهی خود را حفظ کرده اند اما در گرایش کلی در ایران به سوی راسته ای شدن ، به صورت بورس کالای خاص درآمده اند . مثل پاساژهای لاله زار ، لاله زار نو و سعدی جنوبی که بسته به موقعیت مکانی و همجواریهای خود به مجتمعهای فروش کالاهای الکترونیکی ، پمپ آب و سیستمهای آبیاری و غیره تبدیل شده اند . اما از نظر لغوی « پاساژ» به معنی گذرگاه یا معبری است که اطراف آن می تواند فروشگاه باشد یا نباشد کوچه برلن نماد این نوع گذرگاه هاست . در این نوع گذرگاه ها قاعدتاً نباید ترافیک سواره وجود داشته باشد . مگر پس از تعطیل شدن مغازه ها و برای جمع آوری زباله ، بارگیری و تخلیه . قدیمی ترین « پاساژ» ها به این معنی تیم ، سرا یا کاروانسرا بوده است .

کاروانسرها در شهرهای قدیمی به عنوان بخشی از عناصر خدماتی بازار شهری عمل می کردند و در حد فاصل بازار و خروجی از منطقه بازار ساخته می شدند . به این سراها ترافیک سواره ؛ قاطر ، شتر ، اسب بارکش یا مسافر کش وارد و از آنجا خارج می شد که علاوه بر مسافر ، کالای خام ( چرم ، پارچه ، ورق مس و .... ) و نیز کالای نهایی ( فرش ، ادویه ، بلور جات و ... ) حمل می کرد . مسافران اگر جایی در شهر برای اتراق نمی شناختند یا نداشتند در حجره های طبقه دوم همان کاراونسرا ( مسافر خانه ) اقامت می کردند کالای خام یا میان کارگاه های همان کاروانسرا یا مراکز دیگر توزیع می شد تا به کالای نهایی تبدیل شود و سپس در بازار و فروشگاه ها به معرض فروش گذاشته می شد . به تدریج که حجم مال التجار ه ها افزایش یافت کاروانسرا های بزرگ تر ، دور تر از بازار و در جوار دروازه های شهر که حکم انبار های عمومی امروزی را داشتند ، ساخته شدند . این وضعیت پس از جنگ جهانی دوم که بار با کامیونها ، بیشتر کامیونهای قراضۀ جنگی بازسازی شده ، حمل می شد به وجود آمد . کاروانسراهایی با ویژگی مشابه ، ترکیبی از اقامتگاه مسافران ، خدمات قهوه خانه ای و طباخی ، نماز خانه و خدمات باز اندازی ، حمل و نقل و خرید و فروش از چندین هزار سال پیش تا کنون در طول جاده ساخته شده و هنوز هم آثار آنها باقی است .

نکته مهم در سراهای تجاری ایران ( و البته اروپا ، ترکیه و سوریه ) ، در هر مقیاس و مکانی که ساخته می شدند ، محیط آشنا ، دلپذیر و اجتماعی آنها بود . مرد ، زن ، کودک ، تاجر ، شاگرد حجره ، فروشنده و خریدار ، ثروتمند و بینوا همه با هم می لو لیدند و با هم مأنوس بودند . بودن در سرا یا تیمچه لذت بخش بود و هیچ کس شتاب نداشت که کالایی را با عجله بخرد و ناپدید شود . حرکت زمان کند بود و این را به خوبی در نقاشیهای سیاه قلم سیاجان خارجی می توان دید . اگر امروز هنوز روحیه و شاداب و زندگی در مراکز تجاری هست باز هم در بازار های قدیمی و سنتی همچون بازار تهران و بازار تجریش است که به لحاظ زنده بودن تجربه ای بی بدیل است . این روحیه به کلی در پاساژی در سعدی جنوب یا بازار تبریز و چه جانشینهای خلف آن که به نام « مرکز تجاری » در خیبانهای « شمالی تر » شهرها به شکلی چشمگیر ساخته می شوند . همۀ آنها روحیه و ویژگیهای اجتماعی و فرهنگی مراکز خرید و فروش قدیمی را از دست داده اند . جمعیت مراجعه کننده به پاساژ یا مراکز خرید تجزیه شده است . آنجا که مانتو و لباس زنانه می فروشند عمدۀ مشتریان بانوان هستند . اگر کودکی همراه آنان است از روی ناچاری است . اگر شوهری عبوس همراه خانم است عمدتاً نقش « صندوق » دارد ، و اگر جملاتی زیر لب زمزمه می کند چیزی غیر از حدیث عشق و دلدادگی است . مراکزی که بورس کامپیوتر ، پرینتر و اسکنر هستند گروه سنی خاص خود را جلب می کنند – شاید 75 درصد مشتریان آنها مردان و جوانان اند . در پاساژی که لباس کودک می فروشد ( چهارراه سمیه – بهار ) ، تصمیم گیرنده کودک و مادر یک وسیله پول دهنده است . در پاساژهایی که تایر خودرو و لوازم ماشین می فروشند ( خیابان چراغ گاز و ... ) خریداران تقریباً بدون استثنا مردان میانسال و متفاوت با مشتریان پاساژهای بورس کامیپوترند . جلو پاساژها محل تجمع موتوریهای مسافربر یا چارچرخ و باربر است . همه در هم می لولند اما همه عجله دارند که هر چه زودتر از معرکۀ کثیف و برگرد و خاک فرار کنند .

پاساژ را نباید با آنچه در فرهنگ آمریکایی « مال (Mall) » گفته می شود ، اشتباه گرفت . مال مجتمعی است در مقیاس بسیار گسترده تر ، جایی که فضای باز ، خصوصاً برای پارکینگ وجود داشته باشد و مشتریان آن حومه نشینان اند . از نظر عملکرد ، مال همان پاساژ است اما جدا از بافت شهر ساخته می شود . کیفیت طراحی و ساخت مال همه مانند پاساژهای ایرانی و اروپایی بازتابی از قدرت خرید مردم ناحیه است . در آمریکا مالها به صورت A ، B و C درجه بندی می شوند که A برای ثروتمندترین قشر و در محله های مردم مرفه ساخته می شود . شیک ترین و گران ترین مارکها در این مالها عرضه می شوند . به تدریج که به درجۀ C می رسیم کیفیت کالاها پایین تر می آید و قیمتها ارزان تر می شود . نظیر این مقایسه را می توان در مورد پاساژهای خیابان مولوی ، میدان شوش و خیابان میرداماد ، و خیابانهای شمال غرب میدان ونک و بالای شهر انجام داد . چرا ویژگیهای فرهنگی و اجتماعی پاساژهای اروپایی تقریباً دست نخورده باقی مانده ولی پاساژها در ایران ماهیتاً تحول یافته و به صورت امروزی درآمده اند ؟

پاسخ این سؤال در وهلۀ اول این است که جوامع غربی در یکصد سال اخیر و به ویژه پس از جنگ جهانی دوم آرامش نسبی خود را تقریباً حفظ کرده اند و از التهابات ناشی از افزایش جمعیت ، دگرگونی ساختار اقتصاد ملی و مصرف گرایی به دور بوده اند ، اگرچه جنبه هایی از این التهاب در آنجا نیز دیده می شود . زمانی که رم ، پانصد هزار نفر جمعیت داشت ، جمعیت تهران از یکصد هزار نفر تجاوز نمی کرد . اما امروز که رم دو میلیون و هفتصد هزار نفر جمعیت دارد ، جمعیت تهران به مرز ده میلیون نفر رسیده است . این جمعیت عمدتاً نسل اول و دوم مهاجران روستاها هستند . بنابراین ، نمی توان انتظار داشت که همان وقار و متانت و آرامش و دلپسندی که در مراکز خرید اروپایی دیده می شود در تهران و دیگر شهرهای ایران دیده شود .

احساس ناخوشایند نسبت به بافت شهری منحصر به پاساژ و مراکز خرید نیست بلکه کل بافت شهری در ایران چون هیزم نیم سوخته ای است که از آن دود بلند می شود . در چنین شرایطی مقایسۀ دو فرهنگ اروپایی و ایرانی درست نیست .

پاساژ در ایران معاصر یک هستۀ اجتماعی و محل برخورد مردم از همۀ طبقات نیست و بیشتر به انگیزۀ سود سریع از سرمایه گذاری ساخته می شود . انگیزه ای که نه بر پایۀ یک طرح خوب و مشتری محور و نه بر اساس مدیریت درست و مسئولانه و بلند مدت است . سرمایه گذار تلاش می کند با حداقل سرمایه گذاری و بدون توجه به نیازهای اجتماعی و فیزیکی مشتریان ، بیشترین فضاهای قابل واگذاری ( از طریق فروش سرقفلی یا سرقفلی و ملک ) را بسازد . سازنده تا زمانی که همۀ واحدها واگذار نشده اند در محل حضور دارد اما از بیم مراجعۀ خریداران و متصرفان و ناله های آنان به دلیل کمبودهای پاساژ ، به محض فروش آخرین واحد از صحنه ناپدید می شود و اداره و نگهداری آن را به متصرفانی می سپارد که هیچ آشنایی قبلی با هم ندارند و از تعهدات هزینه بردار اجتناب می کنند . فرهنگ مدیریت اصولی مجتمعهای چند مالکی هنوز چنان که باید در ایران جا نیفتاده است . در این میان آن کس که سرش بی کلاه می ماند « مشتری » است : نه جایی تمیز و درست و حسابی هست که بنشیند ، نه سرویس بهداشتی در خور دارد و نه جایی که در آن بتوان تبادل اجتماعی کرد . مشتری باید تنها برای خرید وارد پاساژ شود ، چند مغازه را از نظر کیفیت و قیمت مقایسه کند ، تصمیم به خرید یا نخریدن بگیرد و از پاساژ خارج شود . حتی جایی هم برای پارک ماشین خود ندارد و این به رغم آن است که شهرداری در زمان صدور پروانه ساختمان ، سازنده را مجبور می کند مطابق ظرفیت پاساژ پارکینگ درنظر بگیرید .

این پارکینگها چه می شوند ؟ مالک فروشگاهی در یک پاساژ می گوید شهرداری صدور پروانۀ ساختمان را منوط به تصرف طبقات بالا و پارکینگها توسط شهرداری می کند . پس از تصرف ، واحدهای غیرتجاری بالای پاساژ را همراه با پارکینگها می فروشد و به سود خود می رسد . در این میان نه صاحبان مغازه ها حق دارند از پارکینگ استفاده کنند و نه مشتریان و مراجعه کنندگان . در نتیجه مکانی که برای تأمین نیازهای مردم طراحی و ساخته شده ، به کابوسی برای همسایگان تبدیل می شود و نبود پارکینگ و ازدحام بیش از حد در محله ، آسایش اهالی محل را سلب می کند .

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 212]