بررسي ويژگي هاي شعرابراهيم صفوي

واضح آرشیو وب فارسی:خراسان: بررسي ويژگي هاي شعرابراهيم صفوي
محمد ابراهيم صفوي از شاعران بيرجندي است كه همچون بسياري از شعراي اين خطه تاكنون ناشناخته مانده و تنها معدودي از اهل علم و ادب نسبت به شخصيت وي و خصوصيات شعري اش آشنايي دارند. در اين مختصر برآنيم تا گوشه چشمي به اشعار صفوي و از لا به لاي آن ها به بعضي از ويژگي هاي شعر او اشاره كنيم.

يادآوري روزگار گذشته و احياي خاطرات خوش دوران كودكي و نوجواني يكي از ويژگي هاي اصلي شعر صفوي مي باشد.فاطمه بيدختي مدرس تربيت معلم گفت: اصولا مقايسه فرهنگ نسل قديم با نسل جديد از موضوعات محوري اشعار وي مي باشد و ابيات زير نمونه هايي از اشعار وي در اين زمينه است.

برچه بچا دگه بهار نيه

چا چه بلبل و هزار نيه

بر چه تو دشت بجد و دشت تقاب

دگه هندونه و خيار نيه

بر چه سوراخ آسمو شده چفت؟

پك برف و شرونه بار نيه

وي افزود: سرانجام شاعر با منطقي برگرفته از فرهنگ عاميانه و اعتقادات بيرجند است، همه اين برچه ها را نتيجه بي عدالتي و بي حسابي و كتابي و بي شرمي و پاي بند نبودن به دين و ايمان مي داند.

يا برونه كه نيه حساب و كتاب

يا برونه كه ننگ و عار نيه

وي در خصوص عشق يكي ديگر از خصوصيات شعري صفوي افزود: عشق در غزليات شاعر چهره مي نمايد.غزليات وي بيشتر شاد است، گويي شاعري روستايي با ذهنيتي ساده، صادقانه و بي ريا با معشوقي روستايي، ساده باور و شاد و خندان رو به روست.در خواست هاي عاشق از معشوق، بسيار ابتدايي و ماجراهاي عاشقانه بر اساس همان جوامع قديم جامعه روستايي و نيمه شهري بيرجند است.وزن غزليات، شاد است به گونه اي كه ترنم جواني روستايي را تداعي مي كند كه چشم خود را به روي يار دل فريب گشوده و جز جمال او چشم به هيچ زيبايي ندوخته است و زيبايي جز او را نمي شناسد.كارشناس ارشد زبان و ادبيات فارسي تصريح كرد: اين صداقت و روابط صادقانه و البته عاقلانه، انسان را به ياد تغزل هاي شاعران سبك خراساني مي اندازد كه معشوق زميني خود را در حد اعتدال مي ستايند و در عين حال حرمت عشق و معشوق را نگه مي دارند، بدون اين كه از او خدايي بسازند و در ستودن وي افراط نمايند.

گه در خم گيسوي تو گه در خم ابرو

گه گشته به مژگان و گهي نرگس جادو

گه مست مي عشق و گهي واله و شيدا

گه بسته به زنجير و گهي بسته به يك مو

گه پيش لبت تشنه و گه غرقه به دريا

گه بر لب بام تو و گاهي به لب جوي

گاهي ز پي دانه و دام تو گرفتار

گاهي ز پي ديده از اين كوي به آن كوي

گه موي سياه تو كند روز مرا شب

گاهي سر و پاديده و مبهوت برو رو

القصه، گرفتار و گرفتار و گرفتار

دل داده و دين داده نشسته پس زانو

سنگيني عشق تو و بي حوصلگي عمر

عاقل نتواند بگذارد به ترازو

وي در خصوص كاربرد صور خيال هم در اشعار صفوي اظهار داشت: مفاهيم زيبا را اگر در جامه الفاظ زيبا بيان كنيم، تاثيرگذاري آن بيشتر مي شود.صور خيال به كار رفته در شعر هر شاعر، مخصوص خود او و برگرفته از عواطف و تجربيات حسي و فكري اوست.لذا ميزان به كارگيري آرايه ها در اشعار مختلف متفاوت است.كنايه از پركاربردترين آرايه ها در شعر صفوي است. از آن جايي كه كنايه در اصل بين دو نفر يا دو گروه به وجود مي آيد و اندك اندك در ميان گروه هاي ديگر جامعه رواج مي يابد، چه بسا كنايات بيرجندي شعرهاي صفوي بعدها در ساير نقاط هم رواج يابد.وي بيان مناسب آرايه ها را در ابلاغ مفاهيم خيلي موثر دانست و اضافه كرد: كاربرد وزن هاي مناسب، نوعي زيبايي مي آفريند كه فضاي شاعرانه را بهتر تداعي مي كند به عنوان مثال شعر پيروز و پا پا بس كنم را در بحر رجز سروده است و بيشتر بيت ها، قافيه مياني هم دارد كه زيبايي و رسايي شعر را موجب شده است.اين مدرس تربيت معلم ابيات زير را به عنوان نمونه هايي از اشعار صفوي كه در آن ها مراعات نظير آمده است ذكر كرد:

كه پروين نهد خوشه خويش را

كه جبران شود زهره و مشتري

به يك سو گلستاني آراسته

پر از عشق و اميد و حور و پري

گه در خم گيسوي تو گه در خم ابرو

گم گشته به مژگان و گهي نرگس جادو

وي با بيان اين كه يكي از اهداف شاعر، احياي گويش بيرجندي است گفت: به اين منظور در اشعار خود از لباس ها، غذاها، ميوه ها و ظروف بسيار ياد مي كند كه در مواردي مراعات نظيرهاي زيبايي به وجود مي آورد.

شلوار بو و كليچه مقنا

رو بند و دو لاغ و چادر

كباده و قارت بوتن ما

چپت د توي پا و پوزار

پا تشك بو و كپال و كندا

كنديچه بو و سخال و تشكي

فاطمه بيدختي ضمن اظهار اين كه در اشعار صفوي به موارد متعددي در زمينه جناس، تضاد، ايهام تناسب، اشتقاق، تشبيه، تلميح، ضرب المثل و واج آرايي برمي خوريم، گفت: يكي از دل نشين ترين اشعار ديوان صفوي، شعري است با عنوان مطايبه كه به اصطلاح شان نزول آن اين است كه حسن ابطحي كه از دوستان صميمي شاعر است، براي اين كه خلوت شاعر را با صداي بهشتي هزاردستان صفا دهد، يك جفت بلبل را به رسم هديه به ايشان مي دهد، صفوي با طبع حساس و شاعرانه، خود اين قضيه را با بذله گويي شيرين و دوستانه به شعر مي كشد و به لطف كنايات و واژه هاي زيباي بيرجندي، تنديسي از عشق و زيبايي مي آفريند و با آشنايي زدايي به جاي تشكر از دوستان به انتقاد از او لب مي گشايد:

مو رخو بي مخ طويله و رسمو

ابطحي تو سرامو و بسته

شديم نو كرد و بلبل گرگ

بلبل زرد و زار و و دلخسته

ابطحي تو سرا خو خاطر جمع

پا دراز آيه يا كه هنشسته

هي مخنده كه خوب قنار يكور

و ردو تيخ سبيل مو بسته

جالب است كه ابطحي هم با لحني طنزآميز به پاسخگويي دوست شاعر خود برآمده و به خوبي حق مطلب را ادا كرده است.

جوجه بر تو كنن كه شي مشغول

نكني بيدلي تو پيوسته

تو به جاي كه دل مور ودي

كه نشم جون مو دل ا شكسته

شعر گويي به لهجه بيرجند

هي بخوني بلند و آهسته

مور خو بي مخ طويله و رسمو

ابطحي تو سرا مو و بسته

كارشناس ارشد زبان و ادبيات فارسي تصريح كرد: در شعري كه از محتواي آن چنين به نظر مي رسد كه به مناسبت صدمين سال تاسيس مدرسه شوكتيه سروده شده است، با زباني روان و شيوا، از توانايي هاي علمي بيرجندي ها سخن مي گويد:

گويي و صاحبون توپ و تفنگ

جاي شمشير ما قلم دارن

او در اين شعر، بيرجند را به علت محروميت هاي طبيعي به خرابه تشبيه مي كند، خرابه اي كه به دليل امتيازات و ويژگي هاي فرهنگي و توانمندي هاي مردمش، جايگاه گنج است.آن گاه از قناعت و مهمان نوازي و دشمن و فرهنگ بالاي بيرجندي ها داد سخن مي دهد و سپس چون تاگور فاصله اي نيست، خود را ناچار از گفتن حقيقت مي بيند و حقيقت اين است كه تمام اين صفات مثبت به بركت تاسيس مدرسه شوكتيه مديون همت موسس آن است.از موضوعات ديگري كه با بررسي اشعار ديوان صفوي نمودار مي شود، عشق او به زادگاهش بيرجند است، مدرس تربيت معلم در اين مورد گفت: شاعر اواخر عمر در تهران زندگي مي كرد اما هميشه از زندگي در تهران كه او از آن به ملك ري ياد مي كرد، مورد علاقه او نبوده است و همواره آرزوي زندگي در بيرجند را داشته است و اين آرزو را به صورت مستقيم و با يادآوري خاطرات از بيرجند، اظهار داشته است:

هر چه اسير ملك ري ام ليك از دلم

بيرون هواي قهستان نمي شود

اي بيرجند من به خدا مي سپارمت

شادان بزي كه حسن تو پنهان نمي شود

او در جاي ديگر بيرجند را خاك بهشتي مي داند:

گذاشتي و گذشتيم زان بهشتي خاك

به جان دوست كه روشن ضمير بايد و نيست

صفوي در شعر بايد و نيست از اوضاعي كه دامن گير بيرجند شده است، اظهار ناراحتي مي كند و بر آن افسوس مي خورد.
يکشنبه 28 مهر 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: خراسان]

[مشاهده در: www.khorasannews.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 223]