تشخیص تالاسمی پیش از تولد

واضح آرشیو وب فارسی:سایت دانلود رایگان: با استفاده از آزمايش خون مادر پيش از تولدديگر هيچ‌كودك مبتلا به تالاسمي متولد نمي‌شود

جام جم آنلاين: ما امروزه در دنيايي زندگي مي‌كنيم كه شايد بتوان گفت از بسياري جهات متفاوت با دنيايي است كه روزگاري اجداد و نياكان ما در آن مي‌زيسته‌اند، اما متاسفانه به‌رغم پيشرفت‌هاي بسيار شگفت‌انگيزي كه محققان و دانشمندان در زمينه‌ها و ابعاد مختلف زندگي ما انسان‌ها به آن دست يافته‌اند، همچنان شاهد مشكلات و موانعي هستيم كه محدوديت‌هايي را در زندگي به وجود مي‌آورند و شايد بتوان گفت بدون ترديد، خودمان بيش از هر عامل ديگري در ايجاد اين مشكلات مقصر بوده‌ايم.

با اين كه قوانين و محدوديت‌هاي متعددي براي تولد كودكان مبتلا به بيماري‌هاي خاص وضع شده است، اما همچنان كودكاني قدم به اين كره خاكي مي‌‌گذارند كه به دليل ناآگاهي والدين يا خودخواهي والدينشان و عدم باورپذيري آنها در پذيرش برخي واقعيت‌هاي زندگي سرنوشت كودكاني را به بازي مي‌گيرند كه بايد تا آخر عمرشان زندگي توام با رنج و سختي و محدوديت را پشت سرگذارند.

يكي از اين بيماري‌ها، بيماري تالاسمي است كه متاسفانه حدود 5 درصد از جمعيت كشورمان ناقل اين بيماري هستند. با توجه به اهميت اين موضوع يكي از بهترين راه‌ها براي كاهش آمار مبتلايان به اين بيماري در سطح دنيا، تشخيص پيش از تولد تالاسمي است كه خوشبختانه امكان انجام آن وجود دارد، اما از آنجا كه انجام اين آزمايش در گذشته مستلزم نمونه‌برداري از پرزهاي كوريوني براي تعيين ژنوتيپ جنين بوده است، محققان دانشگاه تربيت مدرس، بررسي‌هايي را براي دستيابي به روش تشخيصي غيرتهاجمي براي تشخيص اين بيماري پيش از تولد جنين انجام داده‌اند و به يافته‌هاي جديدي درباره استفاده از روشي جديد و غيرتهاجمي براي تشخيص اين بيماري در دوره جنيني دست يافته‌اند كه بسياري از نگراني‌ها از انجام روش‌هاي قبلي را از ميان برداشته است.

بيماري تالاسمي نوعي كم‌خوني ارثي يا ژنتيك است كه از والدين به كودكان منتقل شده و از 6 ماهگي به بعد علائمي همچون رنگ‌پريدگي، اختلال خواب، ضعف و بي‌حالي را در كودك ايجاد مي‌كند. چنين كودكاني به علت كم‌خوني ملزم به تزريق مداوم خون هستند، اما چون تزريق هميشگي خون، سطح آهن موجود در بدن را افزايش مي‌دهد، بنابر اين علاوه بر تزريق خون بايد آمپول رسفرال كه دفع‌كننده آهن بدن است نيز براي اين گروه از بيماران تجويز شود. همان طور كه مي‌دانيم هر يك از خصوصيات انساني حاصل 2 عامل ژنتيك است كه يكي از آنها از پدر و ديگري از مادر به فرزندانشان به ارث مي‌رسد، اگر شخصي تنها يك ژن معيوب را از والدين خود دريافت كند، بيمار نبوده و تنها ناقل بيماري خواهد بود اما اگر فرد 2 ژن معيوب را از والدين خود به ارث ببرد، به تالاسمي ماژور يا شديد مبتلا خواهد.

تالاسمي يكي از شايع‌ترين بيماري‌هاي خوني در سطح جهان است كه در نتيجه كاهش يا فقدان سنتزيك يا چند زنجيره گلوبين خون ايجاد مي‌شود. اين بيماري در حال حاضر به عنوان يكي از معضلات جامعه پزشكي مطرح شده و اين در حالي است كه جلوگيري از تولد كودك مبتلا به تالاسمي امكان‌پذير است. تالاسمي از بيماري‌هايي است كه در سراسر دنيا بويژه در سواحل مديترانه و كشورهاي لبنان، تركيه، يونان، قبرس و ايران جزو شايع‌ترين اختلالات خوني به شمار مي‌رود. افراد ناقل تالاسمي به عبارت ديگر افرادي كه به تالاسمي مينور يا نوع خفيف آن مبتلا هستند، بيمار نبوده و فقط بايد مراقب باشند تا با افرادي كه ناقل تالاسمي هستند، ازدواج نكنند، چرا كه در اين صورت به احتمال 25 درصد فرزند آنها مبتلا به تالاسمي شديد يا ماژور خواهد بود كه اين نوع تالاسمي يك بيماري خوني بسيار جدي بوده و عواقب و پيامدهاي جبران‌ناپذيري را در زندگي فرد به همراه خواهد داشت.

در بيماري بتا تالاسمي، كروموزوم 11 دچار اختلال مي‌شود و در بيماري آلفاتالاسمي كه يك نوع ديگري از بيماري تالاسمي است، كروموزوم شماره 16 دچار اختلال مي‌شود. به عبارت ديگر مي‌توان گفت تالاسمي ماژور براساس اختلال در زنجيره آلفا يا بتا به دو نوع آلفا تالاسمي و بتاتالاسمي تقسيم مي‌شود و از آنجا كه در كشور ما بيماري بتاتالاسمي شايع است، بنابر اين اغلب تحقيقات انجام شده در زمينه اين بيماري نيز روي تالاسمي نوع بتا متمركز بوده است. اگرچه معمولا بيماري تالاسمي در ماه‌هاي اول تولد تشخيص داده نمي‌شود، اما پس از گذشت چند ماه از تولد كودك بتدريج هموگلوبين جنيني از بين رفته و هموگلوبين بالغ كه بايد جايگزين آن شود به علت وجود اختلال در عامل مواد زنجيره هموگلوبيني كه دستور ساخت آن از كروموزوم‌ها صادر مي‌شود، ساخته نخواهد شد.

مسموميت گلبول‌هاي قرمز

به گفته اميد توسلي دانش‌آموخته كارشناسي ارشد بيوشيمي باليني دانشگاه تربيت مدرس و مجري اين طرح تحقيقاتي، هموگلوبين، مولكول اصلي گلبول‌هاي قرمز بدن است كه از زنجيره‌هاي پروتئيني‌اي موسوم به گلوبين ساخته شده است. در هر زنجيره گلوبين يك مولكول وجود دارد كه وظيفه آن حمل اكسيژن به وسيله مولكول آهن موجود در آن است. با توجه به آنچه گفته شد، مي‌توان به اين نتيجه رسيد كه ساخت هموگلوبين مستلزم تامين آهن و ساخت زنجيره‌هاي پروتئيني گلوبين است. اگرچه هموگلوبين a ، هموگلوبين طبيعي در بدن انسان‌‌هاست كه حدود 98 درصد از هموگلوبين جريان خون افراد بالغ را تشكيل مي‌دهد، اما در بدن هر فرد هموگلوبين‌هاي ديگري مانند هموگلوبين 2 a و f نيز وجود دارند كه هريك به ترتيب حدود 2، يك و كمتر از يك درصد از هموگلوبين افراد بالغ را تشكيل مي‌دهد. تفاوت اين نوع هموگلوبين‌ها در نوع زنجيره پروتئيني آنهاست. هر فرد براي ساخت زنجيره پروتئيني بتا از هريك از والدين خود يك ژن سازنده اين زنجيره را دريافت مي‌كند و در حالي كه براي ساخت زنجيره‌هاي پروتئيني گاما و آلفا از هريك از والدين خود دو ژن دريافت مي‌كند.
بهترين راه كنترل تالاسمي تشخيص پيش از تولد جنين مبتلا به تالاسمي و خروج آن از شكم مادر قبل از تولد است

براساس نوع جهش اتفاق افتاده در هريك از عوامل ژنتيكي موثر در ساخت زنجيره پروتئيني هموگلوبين، فرد به يكي از انواع بيماري تالاسمي مبتلا خواهد شد. معمولا در صورتي كه فرد، بيمار نباشد مقدار طبيعي هموگلوبين خون او به طور متوسط حدود 14 12 گرم در دسي‌ليتر خواهد بود كه اين مقدار هموگلوبين علاوه بر تامين اكسيژن مورد نياز اندام‌هاي بدن در شكل و اندازه گلبول‌هاي قرمز بدن تاثيرگذار خواهد بود. تالاسمي ماژور ناشي از حذف يا جهش در هر دو عامل ژنتيك سازنده زنجيره پروتئيني بتاست كه در نتيجه آن هيچ زنجيره بتايي، ساخته نخواهد شد يا فقط به مقدار جزيي ساخته مي‌شود. بدن فرد مبتلا به تالاسمي ماژور كمبود زنجيره‌هاي بتا را با ساخت زنجيره‌هاي آلفا جبران مي‌كند. در حالي كه زنجيره‌هاي آلفاي اضافي روي گلبول‌هاي قرمز رسوب كرده و سبب ايجاد مسموميت در آنها مي‌شوند. بنابراين گلبول‌هاي قرمز خون و مغز استخوان از بين رفته و زنجيره‌هاي آلفاي اضافي در مغز استخوان رسوب مي‌كنند. در چنين شرايطي كبد و طحال كه از مركز خون‌ساز خارج و مغز استخوان هستند شروع به خون‌سازي كرده و بتدريج بزرگ مي‌شوند. معمولا در اين افراد، هموگلوبين طبيعيa ساخته نمي‌شود و 98 درصد هموگلوبين بدن را هموگلوبين f تشكيل مي‌دهد كه از هموگلوبين‌هاي اصلي دوران جنيني است و از زنجيره پروتئيني آلفا و دو زنجيره گاما تشكيل شده است. علائم اوليه كم‌خوني در فرد مبتلا به تالاسمي به صورت رنگ پريدگي، بيحالي و كاهش اشتها خواهد بود كه بر اثر عدم درمان بموقع بتدريج منجر به بزرگي كبد و طحال، ايجاد اختلال در روند طبيعي رشد بدن و در نتيجه تغيير شكل ظاهري فرد خواهد شد. معمولا افراد مبتلا به تالاسمي پس از مدتي به نارسايي‌هاي قلبي، كبدي، ديابت و ديگر پيامدهاي ناشي از ايجاد اختلال در عملكرد طبيعي اندام‌هاي بدن نيز مبتلا مي‌شوند.

علاج واقعه قبل از وقوع

به گفته توسلي، بهترين راه كنترل تالاسمي، تشخيص پيش از تولد جنين مبتلا به تالاسمي و خروج آن از شكم مادر قبل از تولد است. در صورتي كه دو فرد مبتلا به تالاسمي مينور به صورت آگاهانه يا ناآگاهانه با هم ازدواج كرده باشند لازم است با انجام مشاوره ژنتيك يا نمونه‌برداري از جفت در هفته 10 تا 12 ماهگي و بررسي dna از بيمار يا سالم بودن فرزند خود مطلع شوند. در اين شرايط اگر جنين مبتلا به تالاسمي ماژور باشد با مجوز پزشك سقط انجام خواهد شد. چگونگي درمان فرد مبتلا به تالاسمي از اهميت بسيار زيادي برخوردار است. اگر روند درمان بيمار، بخوبي انجام شود، بيمار عمر كوتاه خود را همراه با درد و رنج و هزينه درماني بسيار بالا خواهد گذراند.

اين در حالي است كه روند درماني خوب مي‌تواند سلامت فيزيكي فرد، امكان ادامه تحصيل و برخورداري از شرايط عادي زندگي را براي فرد تضمين نمايد. بنابراين بهتر است تا جايي كه امكان دارد به عنوان اولويت اصلي و مهم از تولد كودك مبتلا به تالاسمي جلوگيري كنيم و در غير اين صورت اگر نتوانستيم از تولد فرد مبتلا به تالاسمي پيشگيري كنيم، از يك راهكار درماني مناسب براي او استفاده كنيم. اگرچه درمان قطعي اين گروه از بيماران، پيوند مغز استخوان از خواهر و برادر يا پدر و مادر است كه امكان انجام آن از طريق آزمايش‌هاي خاص قابل بررسي است، اما با استفاده از تزريق خون و نگهداشتن سطح هموگلوبين بدن حدود 11 مي‌توان شرايط مناسبي را براي ادامه زندگي و انجام فعاليت‌هاي روزانه فرد به وجود آورد. با تزريق خون، مقدار زيادي آهن وارد بدن مي‌شود و اين در حالي است كه معمولا دفع روزانه آهن از بدن فرد بيمار بسيار ناچيز است و بنابراين با افزايش سطح آهن بدن، بخشي از آن در اعضا و اندام‌هاي مختلف بدن رسوب كرده و به آنها آسيب مي‌رساند. علاوه بر اين لزوم تزريق دائمي خون براي ادامه زندگي مي‌تواند پيامدهاي ديگري نظير ابتلا به بيماري‌هاي خوني عفوني مانند هپاتيت، ايدز و ... را نيز به همراه داشته باشد. متاسفانه كشور ايران در كمربند تالاسمي دنيا قرار گرفته و بخصوص در نواحي مرزي شمالي و جنوبي كشور، شيوع بيماري بسيار بيشتر است. با توجه به اهميت موضوع در اين طرح تحقيقاتي، مطالعات جامعي درباره چگونگي تشخيص پيش از تولد تالاسمي انجام شده كه براساس آن، مي‌توان از يك روش تشخيصي غيرتهاجمي و با استفاده از dna آزاد جنيني موجود در خون مادران باردار استفاده كرد. همان طور كه مي‌دانيم تالاسمي شايع‌ترين اختلال تك‌ژني در دنياست به طوري كه حدود 7 درصد جمعيت جهان و در ايران به طور متوسط حدود 3 ميليون نفر ناقل اين بيماري هستند. با توجه به اين كه در حال حاضر در ايران و ساير كشورها از نمونه‌برداري از پرزهاي كوريوني براي تعيين ژنوتيپ جنين استفاده مي‌شود يك روش تهاجمي است كه احتمال سقط ناشي از به كارگيري آن حتي در صورتي كه فرد باتجربه و ماهر باشد، يك درصد بيش از احتمال سقط خود به خودي در همان زمان است و اغلب زنان باردار از آن بيم و هراس دارند. بنابراين استفاده از يك روش غيرتهاجمي، ضروري خواهد بود. امروزه مشخص شده است كه dna آزاد جنيني در سرم خون مادر وجود دارد كه منبع بسيار خوبي از مواد ژنتيكي براي تشخيص مولكولي پيش از تولد جنين است. هدف از اين طرح تحقيقاتي نيز ارائه يك روش غيرتهاجمي براي تشخيص پيش از تولد به تالاسمي براساس پلي‌‌مورفيسم‌هاي به ارث رسيده از پدر به جنين است. پيش‌بيني مي‌شود كه براساس نتايج به دست آمده از اين روش، بتوان احتمال تولد نوزاد مبتلا به بتا به تالاسمي ماژور را به صفر رساند. اين پژوهش با راهنمايي دكتر سيد عليرضا مصباح نمين و مشاوره دكتر محمد تقي اكبري از اعضاي هيات علمي دانشكده علوم پزشكي دانشگاه تربيت مدرس انجام شده است كه مي‌تواند گام مهمي در جهت كاهش تعداد مبتلايان تالاسمي باشد.

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: سایت دانلود رایگان]

[مشاهده در: www.freedownload.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 653]