گذري اجمالي بردين و سياست در تركيه و جايگاه اين كشوردر منطقه

واضح آرشیو وب فارسی:ايرنا: گذري اجمالي بردين و سياست در تركيه و جايگاه اين كشوردر منطقه
خبرگزاري جمهوري اسلامي (ايرنا): آنكارا- كشور تركيه با دارا بودن بيش از 98درصد مسلمان يكي از معدود كشورهاي جهان است كه حكومتي مبتني بر انديشه لائيسم دارد.

آنچه كه در لواي " دين و سياست " در تركيه در جريان است نيازمند تامل و بررسي عميق است و به همين دليل شناخت جريان حاكم بر دو موضوع طرح شده تا حدودي مي تواند جايگاه آينده اين كشور را در منطقه مشخص سازد.
اين شناخت از آن جهت اهميت دارد كه تركيه در منطقه اي واقع شده است كه اكثر جمعيت آن را مسلمانان تشكيل مي دهند و اين كشور تلاش مي كند ضمن حفظ اين موقعيت به عنوان كشوري كه بيشتر مردمش مسلمان هستند، نظام سياسي خود را نيز با انديشه مبتني بر " لائيك " اداره كند.
بر اين اساس دولتمردان اين كشور بايد بتوانند براي حفظ موقعيت ژئوپلتيك تركيه به برخي از تضادها و تعارضات موجود ميان اعتقادات ديني و رفتارهاي سياسي پاسخي مكفي بدهند.
دولت تركيه در حال حاضر توانسته با انجام برخي اصلاحات در ابعاد مختلف موقعيت مناسبي را در عرصه بين الملل براي خود مهيا سازد.
اين كشور از يك سو نقش يك كشور اسلامي را در ميان كشورهاي اسلامي دارد و از سوي ديگر با آرمان هاي لائيك و رفتارهاي غربگرايانه روز به روز به غرب نزديك تر و به نوعي غربي تر مي شود.
اين رفتار هر چند امكان دارد براي يك بازيگر در عرصه بين الملل مشكلاتي را فراهم سازد اما به ظاهر تركيه توانسته با ايجاد يك پل ارتباطي ميان اين دو، تعاملات دوسويه اين بازي را به نفع خود راهبري كند.
چگونگي فراهم ساختن بستر مناسب براي اجراي اين سياست در اين كشور را بايد در سه عنصر حياتي " هويت " ، " اسلام " و " لائيسم " جستجو كرد.
*** هويت
آنچه كه امروزه در جامعه نه چندان يك دست تركيه به عنوان يك پرسش اساسي به چشم مي خورد، موضوع " هويت " است .
هويت كه در تركيه همواره بر اساس دو عنصر ملي و يا مذهبي و يا تلفيقي از اين دو تعريف مي شود از اركان مهم و حياتي نظام هاي سياسي و اجتماعي در جوامع مختلف از جمله در اين كشور به شمار مي رود.
اين جمله كه " من كيستم؟ " و " ريشه من از كجاست ؟" و يا " من به كجا تعلق دارم ؟" يكي از مهمترين پرسش هايي است كه در قرن حاضر بسياري از انسان ها از جمله يك شهروند تركيه اي از خود مي پرسد.
در قرن حاضر كه تكنولوژي و فناوري به درجه بالايي از رشد و توسعه رسيده و ارتباطات مسيرها را كوتاه كرده، اين پرسش ها نه تنها كم رنگ نشده بلكه طرح آن به مراتب پررنگتر نيز شده است.
در تركيه نيز سه مقوله اسلام ،‌ لاييسم و ديدگاه التقاطي ناشي تلفيق نوعي از نگرش هاي اسلامي و انديشه مبتني بر ملي گرايي " ترك " وجود دارد كه در همه عرصه هاي اين كشور اعم از سياسي، اجتماعي، فرهنگي و حتي اقتصادي ديده مي شود.
به نظر مي رسد اين پرسش در بسياري از مردم تركيه خواه نا خواه مطرح مي شود كه، من يك مسلمانم و يا يك ترك؟ و يا يك ترك مسلمانم با گرايش هاي لائيك ؟ هريك از مردم اين كشور در هر شغل، سمت و يا نقش اجتماعي به اين پرسش ها تا حد معلومات و مقدورات خود پاسخي مي دهند كه اين پاسخ ها در واقع نوع نگاه آنان را به زندگي اجتماعي و سياسي اشان مشخص مي سازد.
به اين دليل است كه نقش هويت و تلاش براي احراز هويت در يك جامعه مي تواند بسياري از سياست هاي آن جامعه را تحت الشعاع خود در آورد.
اين نوع از سئوالات به حدي در جامعه تركيه رواج دارد كه حتي به نظر مي رسد بسياري از سياست هاي تبيين شده در اين كشور، براساس پاسخ هايي است كه هر يك از سياستمداران و قانونگذاران به اين پرسش ها مي دهند.
هر چند در اصل هويت يابي نكته وجود دارد كه نمي توان از كنار آن ساده گذشت و آن موقعيت جغرافيايي و ژئوپلتيك يك كشور است.
موقعيت تركيه نيز به گونه اي است كه اين كشور را در مسير اتصال دو تمدن شرق و غرب قرار داده و اين امتياز نيز از نظر غرب پنهان نمانده است و شايد به همين دليل است كه امروزه سياستمدارن غربي، تركيه را به عنوان دروازه اي براي نفوذ به فرهنگ غني شرق انتخاب كرده اند.
اما بايد اذعان داشت كه موضوع هويت در كشوري مانند تركيه كه همه اركان فرهنگي آن طي نيم قرن اخير دستخوش تغييرات اساسي شده، همچنان يكي از پيچيده ترين و سخت ترين موضوعاتي است كه امروزه مي توان درباره آن سخن گفت.
بر اين اساس به نظر مي رسد كه در جامعه تركيه همچنان موضوع هويت به عنوان طرح يك سئوال اساسي و البته بدون پاسخ رها شده است .
*** اسلام و سياست در تركيه
همانگونه كه ذكر شد، تركيه يكي از كشورهاي اسلامي است كه بيشتر مردمش را مسلمانان سني با مذهب شافعي تشكيل مي دهد و به همين دليل اسلام در اين كشور با تسامح و تساهل و عمدتا با آميختگي محسوس با اركان سياست تبيين و تفسير مي شود.
نقش طريقت هاي مذهبي در اشاعه اين نوع از اسلام در تركيه نيز بسيار موثر و راهبردي است واساسا نمي توان اين تاثير را انكار كرد، اما در عين حال سه جريان اصلي را مي توان در اسلام تركيه مشاهده كرد.
جريان اول بر احياي ارزش ها و سنت هاي اسلام به عنوان دين و فرهنگ و نيز تحقق آرمان وحدت بين ملسمانان جهان تاكيد مي كند. جريان دوم بر حفظ برخي از سنت هاي برجاي مانده از دوران عثماني و آن هم مبتني بر اسلام ميانه آن دوران و با تكيه قوي بر سنت هاي " پان تركيسم " تاكيد مي كند و جريان سوم نيز اگر چه به قدرت دو جريان فوق نيست اما در تلاش است با استفاده از نقاط قوت دو جريان اول به امور دنيوي و اخروي به صورتي توامان بپردازد.
جريان اول كه ريشه در انديشه دوران عثماني دارد، امروزه تنها از طريق طريقت هاي مذهبي ترويج مي شود و جريان دوم نيز ريشه در ملي گرايي دارد و پس از " مصطفي كمال پاشا " ملقب به آتا ترك و تشكيل جمهوري مدرن در اين كشور نه تنها تقويت شد بلكه تمام اركان فرهنگي و سياسي اجتماعي اين مرزو بوم را دچار تغييرات بنيادين كرد و جريان سوم نيز جرياني است كه امروزه بيشتر به چشم مي خورد و تبليغ مي شود كه نوعي نگاه تلفيقي به همه مقولاتي كه گفته شد، دارد.
البته اين جريان سوم كه بيشتر جنبه آرماني دارد تنها در لايه هاي روشنفكري جامعه تركيه رواج دارد و به همين دليل عموم مردم تركيه نسبت به آن شناختي ندارند.
اين جريان برخلاف جريان اول كه با ديد انتقادي به غرب نگاه مي كرد و يا جريان دوم كه با نگاهي ترديدآميز و مشكوك با غرب و دستاوردهاي آن روبه رو مي شد، با استفاده از رفتارهاي غربي سعي در پذيرش هنجارهاي آنان به گونه اي دارد كه منطبق با برخي تفاسير از اسلام باشد.
به عبارت ديگر آنها در تلاشند تا با استفاده از ابزارهاي مختلف و ارايه تفاسير و اجتهادهاي گوناگون اسلام را به گونه اي كه در تضاد با انديشه غربي و به خصوص انديشه لائيسم نباشد، معرفي و عرضه كنند.
اين اسلام نه تنها با انديشه غربي مشكلي ندارد بلكه خواهان انطباق با برخي از اصول آن به ويژه در موضوع " سكولاريسم " است و به همين دليل به نظر مي رسد آنچه كه امروزه در تركيه از اسلام ترويج و توصيه مي شود مبتني بر اين نگرش است .
اگر اين جريان بتواند جايگاه فكري و انديشه اي خود را در جامعه تركيه تقويت كند آنگاه همان مي شود كه برخي از رهبران و سياستمدارن غرب از جمله " جرج بوش " آن را به عنوان يك اسلام ملايم معرفي مي كنند و خواهان الگوپذيري كشورهاي اسلامي از اين نوع اسلام تركيه اي هستند.
بر همين اساس است كه به نظر مي رسد برخي در تلاشند تا جايگاه تركيه را در ميان كشورهاي اسلامي بر اساس اين آموزه به نوعي ترويج كنند .
به همين دليل روند تغييرات انديشه اي اسلام در تركيه را اساسا نبايد در ميان طبقات معمولي اجتماع جستجو كرد بلكه با واكاوي انديشه هاي ديني در اين كشور ضرورت دارد به نوعي به شناخت بيش از پيش اين نوع تفسير از اسلام در ميان نخبگان اين جامعه به ويژه نخبگان مذهبي به كنكاش و تفحص پرداخت .
ترويج انديشه اسلام مبتني بر سكولاريسم در تركيه پس از كودتاي 1980و به خصوص روي كار آمدن " تورگوت اوزال " رييس جمهور فقيد اين كشور در سال 1982، رفته رفته گسترش يافت.
هرچند گاه و بي گاه اين انديشه نيز به باد انتقاد موافقان و مخالفان گرفته شد اما هرگز در تركيه كسي نه انديشه لائيسم و نه مسلمان بودن خود را انكار نكرده است و شايد به همين دليل برنامه اي براي تلفيق اين دو نوشته شده است .
به نظر مي رسد بر اساس همين تفكر بود كه در سال هاي اخير برخي تشكلات و احزاب اسلامي – ملي در جامعه تركيه شكل گرفتند. در اوايل شكل گيري و به دلايل سياسي از اعتبار و قدرت اين جريانات كاسته شد اما رفته رفته و با همگون سازي برخي از روش ها و راهبردها با سياست هاي غربي، به خصوص پس از مطرح شدن پيوستن تركيه به اتحاديه اروپا، احزاب جديد و نوپاي در اين كشور تاسيس شدند كه با تعاريف فوق بسيار سازگار بودند.
به همين دليل است كه به نظر مي رسد جريانات اسلامگرايانه اخير در تركيه بيش از آن كه با جريانات لائيك و مبتني بر سكولاريسم مشكل داشته باشد با انديشه طريقت هاي خاص مشكل دارند.
*** نقش طريقت هاي مذهبي در راهبرد سياسي احزاب
در تركيه جريانات مذهبي خاصي وجود دارند كه در هدايت فكري طرفداران خود بسيار نقش موثري دارند.
از جمله اين طريقت هاي مطرح در تركيه مي توان به طريقت " نور " ، " نقشبنديه " و " بكتاشيه " اشاره كرد كه ريشه در اسلام دوران عثماني در اين كشور دارند.
در بين اين اين طريقت ها ، طريقت نور رفتارهاي سياسي آشكارتري دارد كه به همين دليل در اين مقال اندك نيم توان به همه جوانب آن پرداخت .
اما در حد كفايت مي توان گفت كه اين طريقت در حال حاضر از سوي فردي به نام " فتح الله گولن " كه در حال حاضر در آمريكا ساكن است رهبري مي شود.
نقش اين جريان مذهبي را هرگز نمي توان در امور سياسي و حتي اجتماعي تركيه در دوران اخير ناديده گرفت .
*** نتيجه
در نهايت اين كه امروز تركيه در مسيري گام برمي دارد كه در آن رشته هاي به هم تنيده شده از اسلام و لائيسم بيش از گذشته در سياست هاي منطقه اي و جهاني اين كشور به چشم مي خورد و به همين دليل تشخيص اين كه " اين و يا آن " رفتار دولتمردان تركيه ناشي كدام " اسلام يا لائيك " است را مشكل ساخته است .
به نظر مي رسد برخي از سياستمداران و حتي رهبران ديني اين كشور در تلاشند تا با ارايه الگويي از اسلام كه عموما ريشه در دو عنصر طريقت هاي مذهبي و جريانات روشنفكري تركيه دارد، نقش اين دين را در كنار حكومت و نه فوق آن معرفي كنند .
اين ديدگاه كه به هر حال در تعارض با ديدگاه بسياري از كشورهاي اسلامي در منطقه است، بدون در نظر گرفتن عنصر هويت كه ريشه در گذشته هاي فرهنگي اين سرزمين دارد در حال توسعه و شكل گيري است .
اما از اين نكته هم نمي توان گذشت كه چه رهبران مذهبي و چه رهبران سياسي تركيه براي تعيين جايگاه آينده اين كشور در منطقه بر اين نكته اذعان دارند كه " اسلام به عنوان اصلي ترين و تعيين كننده ترين عنصر راهبردي در اجراي برنامه هاي سياسي، اجتماعي، فرهنگي و اقتصادي در منطقه مهم و راهبردي خاورميانه نقشي اساسي داشته و خواهد داشت."
خاورم **230**
شنبه 18 خرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: ايرنا]

[مشاهده در: www.irna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 223]