تبلیغات
تبلیغات متنی
محبوبترینها
ساقدوش کیست ؟ | وظیفه ساقدوش در مراسم عقد و عروسی چیست ؟
قایق‌سواری تالاب انزلی؛ تجربه‌ای متفاوت با چاشنی تخفیف
چگونه ویزای توریستی فرانسه را بگیریم؟
معرفی و فروش بوته گرافیتی ریخته گری
بهترین بروکر برای معاملات فارکس در سال 2024
تجربه رانندگی با لندکروز در جزیره قشم؛ لوکس‌ترین انتخاب
اکسپرتاپ: 10 شغل پردرآمد برای مهاجران کاری در کانادا
بهترین سایتهای خرید تیک آبی رسمی اینستاگرام در ایران
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1815177021
دو شاعرزنداني (1)
واضح آرشیو وب فارسی:راسخون:
دو شاعرزنداني (1) نويسنده:علي آذرگون* (بررسي برخي عناصرمشترک حبسيه درشعر مسعود سعد سلمان و خاقاني شرواني) چکيده: درشعرو ادب فارسي،مسعود سعد سلمان و خاقاني به عنوان دو شاعرسياسي ،محبوس و حبسيه سرا شناخته شده اند.به روايت تاريخ ،محبوس بودن آنان و به روايت ادبيات ،درحبسيه سرا بودن آنان ،جاي هيچ شک و ترديدي نيست ،لکن قضاوت در مورد سياسي و مبارزه بودن اين دو ،تأمل و تفحصي عميق دررابطه با علل و انگيزه زنداني شدن و اشعاري که دراين دوران سروده اند ،طلب مي کند.البّته انجام اين مهم در گرو مطالعه اي همه جانبه و ژرف در شرايط اجتماعي و سياسي آن زمان است ؛ زيرا براي قضاوت دراين مورد بايد به آن روزگار برگشت و مسائل را تحت شرايط حاکم بر آن دوران ديد و باتوجه به امکانات و ضروريات آن زمان مورد غور و بررسي قرار داد ، که اين خود محتاج زماني کافي و اطّلاع وافي از تاريخ و ادبيات ايران است. واژه هاي کليدي: مسعود سعد ،خاقاني ، حبسيه ، زندان ، بند و زنجير ، اشک ، ناله اصولاً شاعران زنداني درايران دو دسته بوده اند: الف -آنان که براثرمخالفت با حکومت وقت ، به اتّهامات سياسي ،مورد تعقيب و بازداشت قرار گرفته اند،عبارتند از : مسعود سعد سلمان ،فلکي شيرواني ، مجير الدين بيلقاني ،سليمان شاه سلجوقي ،ابو المعالي نصرالله منشي ،خاقاني ،بهاء الدين بغدادي ،اثيراوماني ،سلجوق شاه سلغري ، رکن صاين ،خان احمد خان گيلاني ،برندق خجندي ، سام ميرزا صفوي ، شاه اسماعيل دوّم ، غازي گراي خان ،کليم کاشاني و آصادق تفرشي. ب- سخنوراني که ازنظرمذهب و اعتقاد با غالب مردمان زمان خود اختلاف داشتند و به الحاد و بي ديني متّهم گرديدند وحکومت وقت هم براي به دست آوردن دل عوام - نه به خاطرايمان قلبي -درصدد اذيت و آزار آنان برآمد ، مانند : بابا افضل و عين القضات همداني . گاهي هم شاعر حکومت آن زمامداران را به حق نمي دانست و در حقيقت از دو جهت ،سياسي ومذهبي ، گرفتاربند و زنجير مي شد. مانند: ناصر خسرو ؛و اين گروه عبارتند از:ناصر خسرو ،عين القضات ، بابا افضل ، فضل الله حروفي ،عماد الدين نسيمي ،شجاع کاشاني ، حياتي کاشاني ، ابوالقاسم امري و محمد باقر خرده اي . (1) مسعود سعد سلمان: مسعود سعد سلمان( 515-438 ه- ق )از شعراي مشهور حبسيه سرا در ادبيات فارسي است . ولادت مسعود در لاهور هند اتفاق افتاد. اصل نياکان او از همدان بود. پدرش سعد بن سليمان ازعمال بزرگ دوره غزنوي بود . آغاز کار مسعود سعد مقارن با عصر پادشاهي سلطان ابراهيم بن مسعود غزنوي است . چون اين پادشاه فرزند خويش سيف الدوله محمود را به فرمانروايي هند گماشت ، مسعود نيز در شمار نزديکان و در رديف امراي بزرگ او قرار گرفت . سيف الدوله محمود در سال 480 ه. ق به فرمان پدرمحبوس شد و نزديکان او نيز همگي به حبس درافتادند که ازجمله آنان يکي مسعود سعد سلمان بود. مسعود هفت سال درقلعه هاي «سو » و «دهک » و سه سال در قلعه «ناي » زنداني بود، و عاقبت به شفاعت يکي از مقربان سلطان به نام عميد الملک ابوالقاسم خاص از حبس رهايي يافت .سپس در زمان سلطنت سلطان مسعود بن ابراهيم از طرف قوام الملک ابو نصرهبه الله پارسي وزير وي ،به حکومت چالندر ازمضافات لاهور منصوب شد . چندي بعد بو نصرپارسي مورد غضب شاه واقع شد ،و وي و همه يارانش از جمله مسعود سعد به بند افتادند .اين بار نيز پس از هشت سال حبس درقلعه «مرنج »به پايمردي ثقه الملک طاهربن علي مشکان که از رجال نامداردربار غزنوي بود ، از بند رهايي يافت . (2) در مورد علت زنداني شدن مسعود سعد ، نظامي عروضي مي نويسد : «در شهور سنه اثنتين و سبعين و خمسمائه ( اربعمائه - صح ) ، صاحب غرضي به سلطان قصّه برداشت که پسر او سيف الدوله محمود نيت آن دارد که به جانب عراق برود به خدمت ملکشاه سلجوقي ، سلطان را غيرت کرد و چنان ساخت که او را ناگاه بگرفت و ببست و به حصار فرستاد ، و نديمان او را بند کرد ،و به حصارها فرستاد ،ازجمله يکي مسعود سعد بود . » (3) رشيد ياسمي در مقدمه ي ديوان مسعود چنين آورده است :«... دشمنان حقير که در نظر مسعود اعتبارو قدرتي نداشتند وقت را غنيمت شمردند و کار او را ساختند . نخست درلاهور به تصرف املاک پدري او همت گماشتند و چون او نتوانست در هندوستان دادرسي بيابد به جانب غزنين شتافت تا مستقيماً شکايت به سلطان ابراهيم ببرد ،لکن دشمنانش قبلاً او را در نظر سلطان متهم ساخته بودند ،چنانکه به دادش نرسيدند و فرمان به حبسش دادند. » (4) با توجه به تحقيقات محققين ،مسعود سعد شاعر سياسي به معني و مفهومي که در گذشته و حال مطرح بوده است ،نيست .از مطالعه آنچه درباره علت زنداني شدن مسعود سعد نوشته اند ،چنين برمي آيد که وي به خاطرسوء ظن شاه و سعايت دشمنان زنداني شده است. از طرفي ديگرمسعود نه تنها شاعر بود ، بلکه ازامراي درجه اوّل زمان خود به شمار مي رفت .کسي بود که ديگر شاعران او را مدح مي کردند.چنان که کاخي درهندوستان بنا مي کند :کاخي به غايت زيباو سرايي دلگشا و حوضي درميان سرا که فواره هاي آن مدام جستن مي کرد و قطرات آب صافي مانند دانه هاي مرواريد يا شبنم درخشان از آسمان نيلگون مي باريد ،و درآبگيرهايي از سنگ مرمرسپيد روي هم مي غلتيد ... دوستان ايراني و هندي استاد سخن درآن فرخنده سرا و باغ دلگشا وکاخ رفيع ،کاخي با صد هزارآيين و تزيين چون نگارخانه چين که پهنه اش از ميدان و هم فراخ تر و سقف ايوانش ازنظرعقل عالي تر و شبستاني که مانند راي خردمندان روشن و بسان روي دلبران طرب افزاي بود ،فراهم مي شدند ... (5) و خود نيز گويد : دشمن ودوست ديده بود که من پا ربودم ز جمله اعيان اسب بسيار و بنده بي حد مال انواع و نعمت الوان البته دکتر فرشيد ورد معتقد است :(رگه هايي از آزاد منشي و آزادگي در شعراو ديده مي شود ،يعني رگه هايي از انديشه بلند انساني اززيبايي هاي معنوي ) . (6) و زندان رفتن او را نتيجه همت و آزادگي او مي داند ، به استناد اشعاري چون : من همت باز دارم و کبر پلنگ زان روي مرا نشست کوه آمد و سنگ و يا : نه سرا زادم ونه اجري خور پس نه از لشکرم نه از حشرم ولي به نظر مي رسد اين گونه اشعار نمي تواند نمايانگرآزاد منشي و تعهد وي باشد ، به خاطراين که بسياري از شعرا دم از بي تعلّقي و آزادگي زده اند ،ولي اين ادّعا صرفاً درمقام گفتار و به سبب عدم دسترسي به اموردنيوي و سر خوردگي از دنيا بوده است . خاقاني شرواني : (ولادت <515 يا 520 ه. ق / 1121 -1126م ؛ وفات : 595 ه. ق /1199 م ) افضل الدين ، حساّن العجم ،ابراهيم ( يا : بديل )پسرعلي شرواني ،يکي ازشاعران بزرگ ايران است که او هم زجرو طعم زندان را چشيده است .پدراو نجيب الدين علي ،مردي درود گر و جد او جولاهه ، و مادرش کنيزکي نسطوري بود که بعدها مسلمان شد .گويا پدرش مي خواست که خاقاني کاراو را دنبال کند و چون زيربار نرفت ، پدر او را از خود راند و خاقاني تا بيست و پنج سالگي در نزد عمويش -کافي الدين عمر - که مردي طبيب و فيلسوف بود ، به آموختن علوم زمان پرداخت . (7) و نيز چندي از تربيت پسر عم خود - وحيد الدين عثمان - برخوردار شد . با آنکه خاقاني در علوم زمان به مرحله کمال رسيده بود ، براي تکميل هنر شاعري در نزد ابو العلاء گنجوي - سر سلسله شاعران شروان - به شاگردي پرداخت و هم او بود که وي را به درگاه خاقان اکبر ابو الهيجا فخر الدين منوچهر بن فريدون شروانشاه معرفي کرد و تخلص «خاقاني » را براي او گرفت . (8) چه خاقاني پيش از اين لقب حقايقي برگزيده بود ضمناً ابوالعلاء دختر خود را - که فلکي شرواني خواستارش بود - به وي داد. آقاي غفّار کندلي ، شاگردي خاقاني را نزد ابو العلاء رد مي کند ولي معتقد است که بزودي از درس وي رميده شد و پيش بهاء الدين سعد بن احمد رفت واستادان وي در شعر و ادب کافي الدين عمويش و همين بهاء الدين بوده است .(نامه خاقاني به شهاب الدين شرواني ) (9) از شاعران معاصر وي ،يکي ابو العلاي گنجوي است که ذکرش گذشت و ميانه آن دو به هجو و بدگويي کشيد .خاقاني با نظامي گنجوي هم همدوره و رشته دوستي بين آنان استوار بود . به طوري که نظامي در رثاي وي گفته است : همي گفتم که خاقاني دريغا گوي من باشد دريغا من شدم آخر دريغا گوي خاقاني شادروان فروزانفر مي نويسند: « ..... خاقاني به همه آداب نديمي عمل نمي کرد و در بزمها و مجالس طرب با حريفان همداستان نمي شد و شروانشاه او را به مي گساري مي خواند و او تکمين نمي کرد و گويا بر اثر حسد ورزي دشمنان و تکاليف سخت ممدوح .... به عزيمت خراسان آهنگ عراق کرد ... آنچه از اشعار خاقاني بر مي آيد آن است که شروانشاه منوچهر را دشمان بر وي بدگمان کرده بودند .او نيز که يک روز يک جا نمي نشست و شاهدان ديگر را که همسايه و نزديک به ملک شروان بودند ، مي ستود ،براي تهمتهاي حاسدان سند به دست مي داد ...خاقاني باز هم مي خواست حج اسلام به جا آرد ،شروانشاه مانع شد . بدين جهت فرار اختيارکرد ليکن به دست آمد و به حبس افتاد .... » (10) علي دشتي سبب حبس وي را «مناعت طبع و استغناي ذاتي و ميل به کناره گيري از دربار ، و بدبيني » . (11) مقايسه مسعود سعد با خاقاني : حبسيه يکي از انواع شعر غنايي است که از احساس و عاطفه و انفعالات هيجانات روحي شاعر نشأت مي گيرد و بيشتر اجزايش را شکايت و حسب حال ( بثّ الشکوي ) تشکيل مي دهد. حبسيه ،فغان و فرياد انساني ستمديده است که در مفازه کوهها با سياه چالهاي محصور به ميله هاي آهني ،درزيرشکنجه همجنسان ديو سيرت خود دست و پا مي زند و با عفريت گرسنگي و فقر و آلودگي دست به گريبان است .آه و ناله رنجديده مظلومي است که براثرسخن چيني و سعايت و بزرگ منشي و احياناً اختلاف عقيده و مذهب و صحه نگذاشتن براعمال فرمانروايان خود کامه ، اسيرکند و زنجيرشده اند . (12) در بين شاعران فارسي زبان ، کساني هستند که مدتي از عمر خود را به علل مختلف در زندان ها به سر برده اند ودر وصف زندان و آلام و مصايبي که درآنجا متحمّل شده اند ، اشعاري سروده اند .و گاهي نيز به بررسي برخي از مسائل سياسي و اجتماعي عصر خود پرداخته اند ؛ اگر چه زبان ، الفاظ و کلمات و به طور کلي فضاي عمومي اشعار حبسيه متفاوت است ، اما عناصر و موضوعاتي که در اغلب حبسيه ها به کار رفته ،يکسان است . بدين سبب در اين مقاله به بررسي وجوه اشتراک و تشابه برخي از عناصر سازنده حبسيه در شعرمسعود سعد و خاقاني پرداخته ايم . پی نوشت ها : *عضو هيات علمي واحد مرند 1-ظفري ، ولي الله ،حبسيه در ادب فارسي ، انتشارات امير کبير ، چاپ دوم ، تهران، 1375 ، ص 40. 2- صفا ، ذبيرالله ، تاريخ ادبيات در ايران ( جلد دوم) انتشارات فردوس ، چاپ سيزدهم ، تهران ، 1373. 3- سمرقندي، ابو الحسن (نظامي عروضي) ،چهار مقاله ، تصحيح دکتر معين ، چاپ ششم ، تهران ، 1341 ، ص 71. 4- ياسمي ،رشيد ، ديوان مسعود سعد ، انتشارات نگاه ، چاپ اول ، تهران ، 1374 ، ص 14. 5- مجله ارمغان سال 25 ، ش 3. 6- مجله ي گوهر ، نگاهي به اشعار مسعود سعد ، سال 57 ، ش 62. 7- صفا ،ذبيح الله ، تاريخ ادبيات در ايران ( جلد دوم) انتشارات فردوس ، چاپ سيزدهم ، تهران ، 1373. 8- ناصح ، علي، سخني چند درباره ي خاقاني ،ارمغان ، سا 5 ، ش 11 و 12. 9- مجله ي دانشکده ادبيات تبريز ، سال 19 ، ش 3 ، ص 71- 266. 10- فروزانفر،بديع الزمان ، سخن و سخنوران ، انتشارات خوارزمي ، چاپ چهارم ، تهران ، 1369 ، ص 31- 630. 11- دشتي ، علي ، شاعري دير آشنا ، انتشارات اميرکبير،تهران ، 1340 ، ص 45 - 153. 12- ظفري ، ولي الله ، حبسيه در ادب فارسي ، انتشارات امير کبير ، چاپ دوم ، تهران، 1375 ، ص 17. منبع:نشريه پايگاه نور ،شماره 11. ادامه دارد...
#فرهنگ و هنر#
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: راسخون]
[مشاهده در: www.rasekhoon.net]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 4385]
-
فرهنگ و هنر
پربازدیدترینها